Powstanie i zasady emisji banknotów.
Bank jest pośrednikiem na rynku finansowym. Przedmiotem działania są transakcje pieniężne.
„Spread” (marża odsetkowa)
Celem działania banku jest osiągnięcie jak największej marży odsetkowej.
Marża odsetkowa jest to różnica między ceną po jakiej bank kupuje pieniądz, a ceną po jakiej sprzedaje.
Marża odsetkowa jest źródłem pokrycia kosztów działania banku i osiągnięcia zysku.
Warunkiem racjonalizacji kształtowania marży odsetkowej jest rozwój konkurencji w sektorze bankowym.
„Tworzywem” działania banku jest pieniądz.
Podaż pieniądza krajowego - ponad 130 mld zł.
Pieniądz gotówkowy w obiegu (bez kas w banku) - 27,519 mld zł, reszta 104,833 mld zł to pieniądz bezgotówkowy (depozytowy).
Podaż pieniądza. „M”
= B + D
Formy pieniądza ulegały ewidencji w procesie rozwoju.
Pierwszą dojrzałą formą pieniądza był pieniądz kruszcowy. Najstarsze monety pochodzą z 6-go wieku p.n.e. Moneta Ludwika IX-go jedna z pierwszych.
Drugą formą pieniądza był pieniądz papierowy. Wiąże się z rozwojowością bankowości angielskiej. Bank powstał w 1694 roku (angielski).
Potrzeba powstania banknotu wynikała ze wzrostu popytu na pieniądz.
W obiegu pojawiły się kwity depozytowe, czyli dokumenty potwierdzające zdeponowany pieniądz kruszcowy. Przejęły one funkcje środków płatniczych (poprzez indosowanie czyli przeniesienie prawa własności). Wykorzystywanie kwitów depozytowych spowodowało powstanie nadwyżki depozytów kruszcowych ponad bieżące wypłaty. Stwarza to możliwość wykorzystania tej rezerwy na udzielanie kredytów kruszcowych, które powodują zwiększenie podaży pieniądza.
Zabezpieczeniem udzielanych kredytów są weksle handlowe. Barierą zwiększenia kredytów są fizyczne rozmiary kruszców.
Kwit dłużny (weksel bankiera) - jest zobowiązaniem bankiera do wypłaty określonej ilości kruszcu, czyli jest to nota banku.
Mechanizm tworzenia banknotów:
Baza monetarna
We współczesnych systemach bankowych emisję banknotów reguluje baza monetarna. Są to aktywa finansowe banku centralnego.
AKTYWA |
PASYWA |
zagraniczne: złoto ; dewizy obligacje weksle kredyty |
Banknoty |
Najważniejszymi składnikami bazy monetarnej są:
Aktywa zagraniczne banku centralnego - są to najbardziej płynne składniki majątku na rynkach zagranicznych.
Obligacje skarbowe - papiery dłużne rządu. Są emitowane w celu zredukowania deficytu budżetowego.
Emisja obligacji ma charakter inflacyjny jeżeli kredytodawcą jest bank centralny (powiększa się baza monetarna). Taką emisję nazywamy emisją fiducjarną - emisja banknotów pod zastaw obligacji.
Przyjęte do redyskonta weksle.
Kredyty w rachunku otwartym (kredyty refinansowe) - kredyt pozostawiony do dyspozycji innych banków.
Mechanizm kreacji pieniądza bezgotówkowego
Pojęcie i tworzenie pieniądza bezgotówkowego.
Pieniądzem bezgotówkowym - nazywamy zapis (wkład) na rachunku bieżącym w banku, którym klient może w każdej chwili dysponować za pomocą czeków, poleceń przelewu, kart płatniczych, itp.
Powstanie pieniądza bezgotówkowego ma podobną genezę do powstania banknotu. Warunkiem powstania były deponowane w bankach banknoty. Deponowanie banknotów wiązało się z otwieraniem rachunków. Operację taką nazywamy wkładem pierwotnym, w wyniku którego następuje przekształcenie pieniądza gotówkowego w taką samą ilość pieniądza bezgotówkowego.
Otwieranie coraz większej ilości rachunków bankowych przez podmioty gospodarcze stworzyło możliwość dokonywania między nimi rozliczeń bezgotówkowych. Przepływowi towarów odpowiadały zmiany w zapisach na rachunkach bankowych. Przychody ze sprzedaży księgowane były na „dobro rachunku” (uznanie rachunku). Wydatki natomiast ewidencjonowane są w „ciężar rachunku” (obciążenie rachunku).
Doprowadziło to do nadwyżki zasobu pieniądza gotówkowego w banku. W celu zachowania wypłacalności banki tworzą niezbędną rezerwę, a nadwyżkę przeznaczają na kredyty.
K - kredyty
R - rezerwy
D - depozyt
K + R = D
Aktywa |
Pasywa |
K (7.000) + R (3.000) |
D (10.000) |
W obrocie jest 17.000
Transakcją polegającą na udzieleniu klientowi kredytu w formie otwarcia rachunku bankowego nazywamy tworzeniem wkładu pochodnego.
Wkłady pochodne zwiększają podaż pieniądza.
Mechanizm mnożnikowy tworzenia wkładów pochodnych.
Złożenia:
stopa rezerw niezbędnych, czyli stosunek r = R/D = 0,2
istnieje nieograniczony popyt na kredyt
kredytobiorcy korzystają z przyznawanych kredytów wyłącznie z rozliczeń bezgotówkowych.
Δ D = Δ R * 1/r
ΔD - przyrost pieniądza
ΔR - przyrost rezerw
1/r - mnożnik kreacji pieniądza depozytowego
ΔD = 1000 * 1/5 = 1000 * 5 = 5000
Bank centralny powstrzymuje efekt mnożnikowy.
Organizacja systemu bankowego
Zasada dwupoziomowości
System bankowy w gospodarce rynkowej opiera się na zasadzie dwupoziomowości. Polega ona na tym, że na jednym poziomie jest Bank Centralny, na drugim jest sieć banków handlowych.
W gospodarce centralnie planowanej funkcjonuje model monobaku.
Funkcje banku centralnego
funkcja emisyjna (wyłączność emisji banknotów)
bank centralny jest bankiem państwa, tzn: prowadzi rachunki instytucji państwowych oraz jest instytucją kredytującą
bank centralny jest bankiem banków, tzn - prowadzi rachunki banków; banki handlowe mogą zwrócić się o kredyt do banku centralnego.
Rodzaje kredytów dla banków:
Redyskontowy (z powtórnym redyskontem weksla) - 24%
Lombardowy (kredyt pod papiery wartościowe - 27%)
Refinansowy (w rachunku otwartym)
Podstawowym celem działania banku centralnego jest regulowanie podaży pieniadza.
Narzędzia oddziaływania Banku Centralnego:
Polityka stóp procentowych
Rezerwy obowiązkowe
Polityka otwartego rynku
Limity kredytowe.
Rodzaje banków handlowych:
Banki uniwersalne (działają na rynku detalicznym i kwitowym)
Banki specjalistyczne (np. B.O.Śr.)
Banki inwestycyjne (zajmują się finansowaniem długoterminowych przedsięwzięć inwestycyjnych) Zyskuje pieniądze poprzez: emisję obligacji, listy zastawne. Tworzą konsorcja, wykupują upadające przedsiębiorstwa.
Banki i Kasy oszczędnościowe (nastawiają się na obsługę detaliczną) np. PKO
Z historii bankowości
Bankowość wywodzi się z Włoch. Prekursorami bankierów byli średniowieczni wekslarze.
„Banka” - stół przy którym dokonywano transakcje.
Tradycje polskiej bankowości to początek XIX wieku.
1928r - powstał Bank Polski - pełnił funkcję Banku Centralnego.
1694r - pierwszy Bank w Europie (Bank w Anglii).
1870r - powstał Bank Handlowy (specjalizuje się w transakcjach zagranicznych)
PKKP - Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa - 1919r
Polska Kasa Opieki S.A. - 1920r
PKO S.A. - w 1929 powstał I oddział w Paryżu.
Po II wojnie światowej rozpad banków i powstanie „monobanku”.
Transformacje systemu bankowego
Odejście od systemu „monobanku”
Podstawy prawne:
Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 1989
Ustawa o Prawie Bankowym z 1989
Stworzyły formalne podstawy do transformacji.
Kierunki transformacji:
Zmiana roli banku i zasad funkcjonowania Banku Centralnego.
Polegał na wykształceniu sieci samodzielnych, konkurencyjnych banków. Przejawem realizacji drugiego kierunku transformacji było wyodrębnienie się pierwszych 9-ciu banków komercyjnych z NBP-u:
PBG
Bank Gdański
Bank Depozytowo - Kredytowy
Powszechny Bank Kredytowy
P. B Śląski
Wielkopolski Bank Kredytowy
Bank Przemysłowo - Handlowy
Pomorski Bank Kredytowy
Bank Zachodni
Bank, który powstał poza NBP - Łódzki Bank Rozwoju.
Obecnie mamy 80 banków.
Bank jako przedsiębiorstwo
Produkty bankowe
Bank - jest instytucją finansową działającą na zasadach komercyjnych, której przedmiotem sa operacje depozytowo - kredytowe.
Źródłem pokrywania kosztów i osiągania zysku są przychody ze sprzedaży produktów bankowych.
Produkty bankowe:
kredyt samochodowy
kredyt inwestycyjny (na zakup środków rzeczowych majatku trwałego, na inwestycje w papiery wartościowe)
kredyt mieszkaniowy (kredyt „Alicja” - z odroczonym terminem płatności ; na zakup mieszkania ; budowlany)
kredyt dewizowy
kredyt edukacyjny
kredyt obrotowy
konta (osobiste ; a vista ; bony lokacyjne ; lokaty terminowe ; książeczka oszczędnościowa)
depozyty
lokaty
doradztwo inwestycyjne
poręczenia i gwarancje
pośrednictwo w obrocie papierów wartościowych
skrytki sejfowe
Struktura bilansu banku komercyjnego
Aktywa |
Pasywa |
gotówka Środki pieniężne na rachunkach w innych bankach
Krótkoterminowe papiery wartościowe
Portfel inwestycyjny
Portfel kredytowy Rzeczowe składniki majątku trwałego |
Kapitał własny
Depozyty
Instrumenty kredytowe
|
gotówka - potrzebna dla zachowania płynności
portfel kredytowy - około 60%
rzeczowe składniki majątku trwałego - około 7%
kapitał własny - stanowi niewielką część, mniej niż 10%
depozyty - główne źródło finansowania majątku.
Funkcje kapitału własnego
funkcja założycielska (dla uzyskania licencji na prowadzenie banku należy zgromadzić kapitał 5 mln. ECU)
funkcja regulatora działalności kredytowej (kapitał własny jest regulatorem akcji kredytowej, czyli banki nie mogą dowolnie ustalać rozmiaru kredytów). Czynnik ograniczający Cook`a - współczynnik wypłacalności
kapitał własny / kredyty * 8%
Współczynnik ten nie może być mniejszy niż 8%.
funkcja finansowa - kapitał własny stanowi źródło finansowania majątku trwałego.
funkcja przejściowego wyrównywania poniesionych strat
funkcja bazy do podziału zysków
funkcja zaufania do banku. Wielkość kapitału własnego jest miarą solidności banku (Bank Handlowy ma największy kapitał własny)
normy ostrożnościowe w zakresie koncentracji.( 10% kapitału własnego w inwestycje w jedną operację ; 15% dla jednej firmy)
Działalność kredytowa banków
Pojęcie kredytu.
Kredyty należą do podstawowych aktywów banku. Są głównym źródłem uzyskiwanych zysków.
Kredyt - operacja udzielenia kredytu polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, który zobowiązany jest zwrócić je z odsetkami i to w umownym terminie. Ogólne zasady udzielania kredytu określone są w prawie bankowym, natomiast szczegółowe procedury w regulaminach kredytowych.
Pożyczka - jest instytucją prawa cywilnego. Istota pożyczki polega na przeniesieniu własności. Udzielający pożyczki nie krępuje swobody jej wykorzystania. Źródłem pozyczek są kapitały własne banków.
W operacji udzielenia kredytu bank nawiązuje z klientem stosunki umowne sprecyzowane w umowie kredytowej, która ma charakter cywilno - prawny. Umowa, która ma charakter cywilno - prawny oznacza równość ważności stron.
Elementami umowy kredytowej są:
Kwota kredytu
Termin lub terminy („transze”) postawienia do dyspozycji.
Terminy spłaty (harmonogram spłat)
równe raty kapitałowe i malejące kwoty zwrotu
równe kwoty zwrotu
przypomnieć metody spłaty kredytu
Oprocentowanie
Przeznaczenie kredytu
Sposób wykorzystania kredytu
przelanie środków na rachunek bieżący
realizowanie zleceń na rzecz osób trzecich
Formy prawnego zabezpieczenia zwrotności kredytu.
Warunki ewentualnego wypowiedzenia umowy.
Zdolność kredytowa
Jest to zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w umownym terminie. Posiadanie zdolności kredytowej jest ustawowym wymogiem udzielenia kredytu.
Zdolność kredytową można badać dwoma metodami:
Ilościową (polega na wykorzystaniu wskaźników:
płynności finansowej
zadłużenia
sprawności działania (wsk. rotacji zapasów, wsk. ściągalności należności, wsk. obrotu majątkiem trwałym)
rentowności (majątku, kapitału własnego ; sprzedaży)
Jakościową (SWOT ; Biznes plan ; ocena dotychczasowego wywiązywania się ze zobowiązań)
Procedura przyznawania kredytu
W celu minimalizacji ryzyka banki stosują określoną procedurę.
Procedura kredytowa składa się z 6 etapów:
1.
złożenie wniosku. Wniosek zawiera ekonomiczne uzasadnienie tego kredytu. Do wniosku dołącza się najczęściej: sprawozdanie (bilans i rachunek zysków F02)
zaświadczenie z Urzędu Skarbowego o wywiązywaniu się z podatków
informacje o prowadzonej działalności
propozycje zabezpieczenia
biznes plan
Wstępna ocena możliwości przyznania kredytu pod katem:
formalnych wymogów
możliwości przyznania
profilu zainteresowań
Weryfikacja autentyczności informacji
Badanie zdolności kredytowej
Etap decyzyjny (decyduje dyr. Oddziału)
Podpisanie umowy kredytowej.
Charakterystyka podstawowych kredytów
Klasyfikacja kredytów
wg czasookresu:
krótkoterminowe
średnioterminowe
długoterminowe
b)wg przeznaczenia:
konsumpcyjne (przeznaczone dla osób fizycznych, np. na zakup samochodu, mieszkania)
gospodarcze (obrotowe, inwestycyjne, dyskontowe, płatnicze, kredyty w rach. bieżącym)
hipoteczne
wg metody kredytowania
kredyt dyskontowy (przedstawienie dyskonta weksli)
faktoring
kredyt lombardowy, pod zastaw majątku ruchomego
kredyt hipoteczny, pod zastaw nieruchomości
kredyt akceptacyjny
leasing
wg waluty
kredyt złotowy
kredyt walutowy
Charakterystyka kredytów:
Kredyt w rachunku bieżącym (overdraft) - jest coraz bardziej popularna formą kredytowania. Kredyt ten wiąże się z posiadaniem rachunku bieżącego na którym na dobro zapisuje się wpływy ze sprzedaży w jego wydatki, natomiast jego wydatki w jego ciężar.
Saldo debetowe na rachunku bankowym oznacza niedobór środków pieniężnych, natomiast saldo kredytowe oznacza nadwyżkę środków pieniężnych.
Rachunek bieżący pełni podwójną rolę:
rachunku rozliczeniowego
rachunku kredytowego
Kredytowanie w rachunku bieżącym polega na powstaniu salda debetowego. Jest korzystną formą kredytowania dla klientów, gdyż:
Ułatwia procedurę starania się o kredyt
Elastyczność kredytowania
Niższy koszt kredytu.
Kredyt ten ma charakter krótkoterminowego kredytu odnawialnego o limitowanej wysokości. Limit ten ustala się metodą algorytmu, w którym dominującą pozycję stanowi poziom obrotów. Podstawą tego kredytu jest oddzielna umowa z bankiem.
Kredyt kasowy (przejściowy, płatniczy).
Jest związany z przejściowymi niedoborami finansowymi.
Kredyt dyskontowy
Weksel w obrocie gospodarczym:
Ujednolicenie zasad funkcjonowania weksli znalazło wyraz w podpisanej międzynarodowej konwencji genewskiej w 1930r. Polska reatyfikowała tę konwencję w 1936r (ustawa o obrocie wekslowym - 28.04.1936r)
Funkcje weksla:
kredytowa
płatnicza („indos” - przepisywanie weksla na kogoś innego)
gwarancyjna
Rodzaje weksli:
prosty (sola lub własny) - w którym wystawca (trasant) zobowiązuje się zapłacić określoną kwotę w ustalonym terminie remitentowi.
ciągniony (trasowany ; trata) - jest poleceniem ciągnionym przez wystawcę weksla (trasanta) na płatnika (trasata), który ma zapłacić remitentowi kwotę wymienioną w tracie.
Operacja dyskonta polega na zakupie weksla przed terminem jego płatności z potrąceniem przez bank oprocentowania (dyskonta). Pozwala więc przekształcić weksel reprezentujący kredyt kupiecki przez kredyt bankowy w pieniądz w formie zapisu na rachunku bankowym kredytobiorcy.
Wysokość kwoty dyskonta obliczamy wg dobrze znanego wzoru:
KD = d/100 * t/360dni * WN
Udzielenie kredytu następuje w oparciu o umowę dyskontową. Następnie składamy w banku listę dyskontową, która pełni rolę wniosku kredytowego, np.
Lista nr ....
Prosimy o przyjęcie do dyskonta niżej wymienione weksle i zapisanie sumy udzielonego kredytu na rachunek nr .....
10
Bank Centralny
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *