Podstawy bankowości 2 - Bank Centralny.
Bank Centralny w Polsce jest bankiem państwowym. Jest instytucją centralną, publiczną, sprawującą kontrolę nad prawidłowym funkcjonowaniem krajowych instytucji finansowych. Odpowiada za stan rezerw finansowych kraju, jest głównym kredytodawcą rządu i zarządcą długu publicznego.
Polityka monetarna to sposób kontrolowania obiegu pieniężnego w kraju.
Głównymi celami NBP są:
Zachowanie stabilności waluty krajowej (cel inflacyjny) - jest to najważniejszy cel.
Wspieranie polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie zagraża to realizacji celu głównego - cel drugorzędny.
Ochrona i stabilizacja systemu finansowego.
Podnoszenie efektywności polityki pieniężnej.
Pośrednictwo w alokacji środków finansowych w gospodarce - Bank centralny umożliwia i ułatwia przepływ środków między podmiotami gospodarczymi.
Limitowanie zasięgu aktywności banków poprzez regulacje organizacyjne i zabezpieczające (normy ostrożnościowe).
W polskich warunkach zostało to wydzielone z Banku Centralnego i przeniesione do odrębnego podmiotu nadzorującego rynek - Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).
Funkcje Banku Centralnego:
Funkcja banku emisyjnego - emisja znaków pieniężnych RP, a więc banknotów i monet, które są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Polski.
NBP organizuje obieg pieniężny, a dzięki posiadaniu prawa emisji na możliwość sterowania ilością pieniądza gotówkowego, przez co pełni rolę ostatecznego źródła zapewniania wypłacalności bankom komercyjnym.
Wielkość emisji wynika z rodzaju polityki pieniężnej na takim ukształtowaniu podaży pieniądza, ab jego nadmiar nie potęgował inflacji, a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych.
Funkcja centralnego banku gospodarki narodowej i banku państwa - oznacza, że mimo, iż NBP jest instytucją niezależną od rządu, współdziała z nim w procesie realizowania polityki gospodarczej państwa. Do obowiązków NBP w tym zakresie należy:
Opiniowanie projektów ustawy budżetowej oraz planu bilansu płatniczego.
Opracowywanie określonych cech sytuacji pieniężnej państwa.
Przedkładanie sejmowi raportów o stanie pieniądza i projektów założeń polityki pieniężnej.
NBP, jako bank państwa będący kredytodawcą i kasjerem centralnych organów administracji państwowej wykonuje kasowo - rozliczeniową obsługę jednostek budżetowych oraz budżetu centralnego.
Funkcja banku banków - w ramach tej funkcji NBP prowadzi następującą działalność:
Udziela bankom zezwoleń dewizowych oraz sprawuje kontrolę dewizową.
Udziela zezwoleń na prowadzenie punktów obrotu walutami.
Funkcja centralnej instytucji dewizowej.
Może udzielać i zaciągać kredyty zagraniczne oraz udzielać i przyjmować poręczenia i gwarancje.
Może posiadać wartości dewizowe i dokonywać nimi operacji w obrocie zagranicznym na własny rachunek lub na rachunek innych podmiotów.
Projektuje przepisy normujące operacje zagraniczne przez jednostki NBP.
Prowadzi księgowość operacji zagranicznych wraz z bieżącą kontrolą przepływów pieniężnych.
Organizuje współpracę z bankami zagranicznymi.
W zakresie ustawowym kontroluje czynności dewizowe banków.
NBP współpracuje z międzynarodowymi instytucjami bankowymi w celu realizacji interesów państwa. Prezes NBP jest gubernatorem Polski w banku światowym i innych organizacjach z grupy banku światowego. Jest również członkiem-założycielem Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju w Londynie.
NBP jest źródłem refinansowania, centralną instytucją rozliczeniową i inkasową dla banków komercyjnych. Realizuje to poprzez:
Prowadzenie rachunków bieżących banków komercyjnych, na których mogą być gromadzone zarówno środki pieniężne, płatne na każde żądanie, jaki i lokaty terminowe w różnych walutach.
Dokonywanie rozrachunków międzybankowych.
Polityka pieniężna NBP wpływa na podaż pieniądza i pożądane utrzymanie kursu walutowego w taki sposób, aby nie szkodzić gospodarce narodowej. Te 2 elementy wpływają na procesy rzeczowe w gospodarce takie jak: dochód narodowy, bezrobocie, procesy inflacyjne, a w konsekwencji rozwój gospodarczy.
Bank Centralny musi w miarę precyzyjnie oszacować ilość pieniądza potrzebną do obsługi procesów zachodzących w gospodarce, po to, aby brak dostatecznej ilości pieniądza nie utrudniał procesu gospodarczego, a nadmiar nie powodował inflacji. Aby osiągnąć ten cel NBP dąży do odpowiedniego skorelowania przyrostu pieniądza z przyrostem dochodu narodowego. Wpływa to właściwie na spełnianie przez pieniądz funkcji środka płatniczego i gromadzenia oszczędności.
Bank Centralny działa w stosunku do banków komercyjnych w dwojaki sposób:
Jako jednostka zwierzchnia upoważniona przez państwo do regulacji zwierzchnich w formie wydawania zakazów i nakazów, np. plan kredytowy, stopa rezerw obowiązkowych, limity akcji kredytowych (plafony).
Jako podmiot gospodarczy składający określone propozycje motywujące banki komercyjne do pewnych korzystnych dla nich posunięć. Jest to oddziaływanie za pomocą instrumentów rynkowych, takich jak np. polityka redyskontowa, lombardowa, kursowa, czy polityka otwartego rynku.
Jednym z podziałów instrumentów rynkowych jest:
Instrumenty kontroli ogólnej (bezpośrednie) oddziaływujące na wszystkie banki - wiążą się z oddziaływaniem na podaż pieniądza i kredytu poprzez odgórne narzucanie ograniczeń i nakazów. Są to na przykład:
Limity kredytowe - kontrola rozmiarów udzielanych przez banki pożyczek.
NBP czasem stosuje ilościową kontrolę akcji kredytowej, czyli ustala limity kredytowe ogólne lub dla poszczególnych banków (dosyć rzadko).
Celem stosowania limitów jest wyhamowanie nadmiernej liczby udzielanych kredytów, najczęściej w sytuacji wysokiej inflacji.
Ten instrument w ostatnim dwudziestoleciu był wykorzystywany nawet w krajach rozwiniętych (Francja).
W Polsce limity kredytowe straciły na znaczeniu, od 1993 r. nie są stosowane.
Limity są administracyjną metodą ograniczenia podaży pieniądza, nie są pozytywnie oceniane przez ekonomistów za względu na fakt, że wywołują zjawiska recesyjne (spadek produkcji).
Kontrola stóp procentowych - nakładanie maksymalnego oprocentowania wkładów terminowych i oszczędności.
Rynkowa stopa procentowa powinna swobodnie kształtować się poprzez grę popytu i podaży, natomiast stopa procentowa banku centralnego powinna być stopą kredytu ostatniej szansy i powinna być wyższa od stopy rynkowej.
Jednym z najważniejszych parametrów decyzyjnych stosowanych przez Bank Centralny jest ustalenie stopy procentowej. Reguluje ona cenę pieniądza krajowego i ma znaczenie strategiczne zarówno dla systemu bankowego jak i dla całej gospodarki.
Celem polityki stopy procentowej NBP jest zmniejszenie popytu na pieniądz poprzez neutralizację „pieniądza gorącego” zmieniając go na wkłady terminowe oraz poprzez ograniczenie akcji kredytowej (zwiększenie oprocentowania kredytów).
Na decyzję banków komercyjnych o wysokości stóp procentowych oprócz stóp Banku Centralnego ma wpływ wiele innych czynników, np. źródła i koszty pozyskania pieniądza, dążenie do poprawy rentowności czy wkalkulowanie ryzyka i cenę kredytu banki komercyjne maja w zasadzie swobodę kształtowania wysokości oprocentowania przyjmowanych depozytów i udzielanych kredytów. Zmiana stopy procentowej NBP jest jednak dla nich sygnałem, że cena pieniądza powinna ulec zmianie.
Stopy procentowe Banku Centralnego ustalane są przez Radę Polityki Pieniężnej.
Polityka stopy procentowej może być instrumentem oddziaływania bezpośredniego lub pośredniego w zależności od stopnia rozwinięcia systemu bankowego.
Polityka kursowa w systemie kursu stałego.
Finansowanie budżetu.
Rezerwa obowiązkowa.
Instrumenty kontroli selektywnej (pośrednie) oddziaływujące na wybrane banki:
Wpływają na realizację założonych przez NBP celów poprzez czynniki popytowo-podażowe panujące na rynkach finansowych, np.:
Operacje otwartego rynku.
Operacje na papierach wartościowych emitowanych przez Bank Centralny.
Interwencje na rynku walutowym.
Kształtowanie stóp dyskontowych.
Bank Centralny występuje tutaj, jako podmiot gospodarczy składający propozycję dokonania na tyle korzystnych transakcji, aby banki dobrowolnie korzystały z oferty.
Oddziaływanie poprzez perswazję moralną (sugestie banku centralnego).
Polityka rezerw obowiązkowych:
Bank Centralny gromadzi rezerwy obowiązkowe innych banków z wyjątkiem banków zwolnionych przez prezesa NBP w okresie realizacji przez nie programu uzdrawiającego.
Rezerwę obowiązkową stanowi określona w procentach (stopach rezerwy) część środków zdeponowanych w bankach na rachunkach bieżących i terminowych, jaką każdy bank komercyjny ma obowiązek stale utrzymywać.
Część środków wymaganej rezerwy obowiązkowej może być zatrzymywana w bankach w postaci gotówki w kasach. Obowiązek utrzymania rezerw w gotówce i w banku centralnym przez banki komercyjne ma na celu przede wszystkich zapewnienie ich wypłacalności.
Stopę rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Może ona ulegać zmianie i obecnie wynosi 3%.
Współczynnik rezerw obowiązkowych wyznacza nam rezerwę, która utrzymywana jest w postaci gotówki na rachunku w Banku Centralnym od wszystkich depozytów złotowych i terminowych, a za nadwyżkę ponad 3% banki mogą nabyć papiery wartościowe od NBP w specjalnym trybie. Sama rezerwa była do niedawna nieoprocentowana. Obecnie jej oprocentowanie wynosi 3,37%.
Utrzymanie rezerwy należy do podstawowych obowiązków banków. W razie naruszenia tego obowiązku banki uiszczają na rzecz NBP odsetki karne.
Polityka zmian wskaźnika rezerw (stopy rezerw) obowiązkowych ma swoje zalety i wady:
Jako wadę możemy uznać fakt, że polityka ta działa na oślep na wszystkie banki, to znaczy zmiany są podawane bankom z góry i niełatwo jest się im dostosować do nowego poziomu. Nie jest to instrument szybkiego działania. Oddziałuje na płynność banków bez wpływu na rynkową stopę procentową.
Efektami ubocznymi stosowania rezerwy obowiązkowej w przypadku jej wzrostu jest spadek efektywności działania banku, co zmusza bank do podnoszenia marży odsetkowej (różnicy Między oprocentowaniem kredytów i depozytów), a tym samym obniża konkurencyjność banku.
Polityka stopy redyskontowej:
Bank komercyjny zwiększając zadłużenie w Banku Centralnym wykorzystuje pożyczone środki do udzielania kredytów, np. jednostkom gospodarczym.
Do kredytów refinansowanych udzielanych bankom komercyjnym przez Bank Centralny należy:
Kredyt refinansowany na inwestycje centralne.
Kredyt redyskontowy (relatywnie popularny) udzielany pod zastaw weksli handlowych (najtańszy - oprocentowanie 3,75%).
Kredyt lombardowy udzielany pod zastaw papierów wartościowych (bonów skarbowych i obligacji skarbowych) - oprocentowanie 5%.
Polityka otwartego rynku polega na obrocie przez NBP państwowymi papierami wartościowymi (obligacje i bony skarbowe). Kupno i sprzedaż tych papierów przez NBP oddziałuje na ilość krążącego pieniądza w obiegu. Jeżeli NBP skupuje papiery, to oznacza, iż zwiększają się rezerwy gotówkowe banków i następuje rozwój akcji kredytowej. Dokładnie przeciwnie jest wówczas, gdy Bank Centralny sprzedaje papiery.
Operacje otwartego rynku polegają na krótkookresowych (1-14 dni) transakcjach kupna papierów wartościowych przez NBP (tzw. operacje repo) lub ich sprzedaży (tzw. operacje reverse repo). Bank Centralny robi to po to, by obniżyć ilość pieniędzy, które banki posiadają do kredytów)
Ekspansywna i restrykcyjna polityka pieniężna:
NBP stosuje politykę ekspansywną, jeżeli:
Obniża stopę rezerwy obowiązkowej
Zwiększa kwotę udzielanych kredytów refinansowych - obniża oprocentowanie kredytu redyskontowego i lombardowego
Skupuje papiery wartościowe na otwartym rynku, może także zawiesić limitowanie kredytów i blokowanie depozytów
Wszystkie te działania powodują rozszerzanie akcji kredytowej przez banki, wzrasta popyt na kredyty, rosną globalne wydatki w gospodarce, co powoduje wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost produkcji i zatrudnienia. Zjawiska te mogą jednak prowadzić do pojawienia się inflacji.
Bank Centralny prowadzi politykę restrykcyjną (tzw. politykę „trudnego pieniądza”), gdy:
NBP podwyższa stopę rezerwy obowiązkowej
Ogranicza pulę środków na kredyty refinansowe i podnosi stopy kredytu redyskontowego a także lombardowego
Sprzedaje papiery wartościowe na korzystnych warunkach
Efekty stosowania polityki restrykcyjnej są przeciwne do tych w polityce ekspansywnej. Należy pamiętać, że stosowanie przez NBP polityki restrykcyjnej prowadzi do obniżenia inflacji.
PIE*DOL STUDIA, ZOSTAŃ NINJĄ! :D
1