Temat 7: ZBIEG PRZESTĘPSTW I PRZEPISÓW USTAWY

I. Zbieg przestępstw. Kara łączna.

Przesłanki zbiegu przestępstw.

• art. 85 kk → do czasu wydania pierwszego wyroku (też nieprawomocnego);

Wymiar kary łącznej

• możliwe systemy wymiaru kary łącznej:

• system kumulacji → sumowanie kar;

• system absorpcji → najsurowsza kara pochłania pozostałe;

• system asperacji → zaostrzenie najsurowszej z wymierzonych kar;

• systemy mieszane, w tym polski → system wymiaru kary łącznej (art. 85-92 kk) - łączenie kar tego samego rodzaju, przy jednoczesnym określeniu górnej i dolnej granicy:

• minimum - najwyższa z kar;

• I maksimum - suma wszystkich kar;

• II maksimum - dla grzywny - 540 stawek dziennych, dla kary ograniczenia wol­ności - 18 m-cy, dla kary pozbawienia wolności - 15 lat;

• wyjątek od zasady łączenia tych samych kar - art. 87 kk → 1 miesiąc pozbawienia wolności = 15 dni ograniczenia wolności;

• w przypadku kary dożywocia lub 25 lat → system absorpcji; gdy jest kilka kar 25 lat → dożywocie;

• zasady te stosuje się również do środków karnych wymiernych w czasie (art. 39 pkt 1-3 kk);

• szczególne zasady:

• art. 86 → grzywna związana z zawieszeniem kary pozbawienia lub ograniczenia wolności ma inne granice maksymalne → odpowiednio 180 i 90 stawek; a sąd orzeka o ich wymiarze na nowo, nie przekraczając najwyższej orzeczonej ostatnio;

• art. 86 → wymierzając łączną karę ograniczenia wolności - sąd na nowo określa wymiar pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń, a obowiązki z art. 36 § 2 stosuje się, nawet jeśli zostały orzeczone tylko w stosunku do jednego przestępstwa;

• art. 89 → jeśli niektóre przestępstwa zagrożone są karą z możliwością zawieszenia, a inne bez, sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeśli zachodzą przesłanki warunkowego zawieszenia; może wtedy orzec dodatkowo o karze grzywny (art. 71 § 1), nawet jeśli jej nie orzeczono;

• zbieg orzeczeń o okresach próby → sąd orzeka o nich na nowo;

• zasady te stosuje się zarówno gdy wszystkie przestępstwa rozstrzygane są w jednym procesie, jak też wtedy, gdy zapadły już wyroki o poszczególne sprawy (konieczność wydania tzw. wyroku łącznego);

• art. 92 kk → zasady te stosuje się również, gdy kary zostały już częściowo lub w całości wykonane;

Ciąg przestępstw

• zasad w/w nie stosuje się do tzw. ciągu przestępstw (art. 91 - wprowadzona w 1997, poprzednio mieściła się w konstrukcji przestępstwa ciągłego);

• ciąg przestępstw polega na tym, że:

• sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw,

• w krótkich odstępach czasu,

• w podobny sposób,

• i zanim zapadł pierwszy wyrok (też nieprawomocny);

• różnica od zbiegu przestępstw:

• podobny spo­sób popełnienia (nie tylko ta sama czynność czasownikowa, ale i ta sama kwalifikacja prawna, też podobny sposób popełnienia w sensie faktycznym - NIE: kradzież kieszonkowa i w sklepie);

• i krótkie odstępy czasu (wg doktryny - nie dłużej niż 6 miesięcy);

• kara → jedna kara na podstawie tego przepisu, w wysokości do górnej granicy zwiększonej o połowę;

• kara łączna → gdy zbieg ciągów lub zbieg ciągu i przestępstwa;

Zbieg kar

• gdy kary nie podlegają łączeniu → wykonywane są kolejno;

Pozorny (pomijalny) zbieg przestępstw

• sytuacja:

• gdy jest pewne podobieństwo do zbiegu przestępstw, ale przy bliższej analizie okazuje się, że tego zbiegu nie ma;

• gdy nie ma zbiegu przestępstw, na skutek decyzji ustawodawcy lub utartej praktyki;

• zachodzi wtedy tylko jeden czyn, pomija się fakt występowania zbiegu (stąd też nazwa pomijalny);

• przykłady:

• przestępstwa określone wieloczynowo;

• przestępstwa wieloodmianowe (gdy w dyspozycji jednego przepisu przewiduje się kilka odmian, a przestępca dokonuje je, np. art. 263: wyrób broni palnej → sprzedaż broni palnej) ;

• gdy sprawca jednym zachowaniem powoduje wiele skutków, np. rzuca granat i zabija 20 osób;

Przestępstwo ciągłe

• nie ma zbiegu przy tzw. przestępstwie ciągłym;

• początkowo → pojęcie to było bardzo szerokie:

• dwa lub więcej czynów;

• krótkie odstępy czasu;

• ten sam sprawca;

• to samo dobro prawne;

• jednorodny sposób;

• gdy dot. dobra osobistego - ten sam pokrzywdzony;

• jednolity zamiar dla wszystkich czynów lub wykorzystanie tej samej sposobności sytuacyjnej;

• kara - max + ½;

• obecnie → art. 12 kk zawęża tą definicję:

• krótkie odstępy czasu,

• 2 lub więcej zachowań,

• w wykonaniu z góry powziętego zamiaru;

• gdy dot. dobra osobistego konieczna jest tożsamość pokrzywdzonego;

• kara - z tego przestępstwa, bez możliwości zaostrzenia;

• przestępstwo ciągłe = jeden czyn zabroniony;

• uzasadnienie tej instytucji:

• ma lepiej oddawać wagę tego, czego sprawca się dopuścił;

• ma sens praktyczno-procesowy, ułatwiając pracę organów ścigania i sądów, gdyż inaczej trzeba by było wymierzyć każdą karę, następnie karę łączną;

• konsekwencje → czas jego popełnienia to odcinek czasu pomiędzy pierwszym czynem a ostatnim → ważne dla obliczania przedawnienia, amnestii, względniejszej ustawy;

• nie w każdej sytuacji → np. gdy sprawca w trakcie ukończył 17 lat, nie może za całość odpowiadać jak dorosły;

• porównanie przestępstwa ciągłego z ciągiem przestępstw przy przestępstwie ciągłym - WIĘCEJ: konieczny zamiar, ale MNIEJ: nie konieczne podobieństwo czynów, wystarczy by były np. wykroczeniami;

• w razie zbiegu konstrukcji ciągu przestępstw i przestępstwa ciągłego → zasada że pierwszeństwo ma konstrukcja przestępstwa ciągłego, jako względniejsza, ale należy oceniać to indywidualnie, np. ze względu na amnestię, nową ustawę, przedawnienie;

Czynności współukarane

• nie ma zbiegu przestępstw → pojęcie to powstało w praktyce, brak ustawowej definicji;

• 2 postacie:

• współukarane czynności uprzednie, np:

• gdy ktoś najpierw się przygotowuje do popełnienia przestępstwa, potem je bezskutecznie usiłuje, aż w końcu mu wychodzi → za przygotowanie i usiłowanie nie ma oddzielnej odpowiedzialności, gdyż te czyny uważane są za uprzednie współukarane z dokonaniem;

• gdy podżegacz/pomocnik wchodzi następnie w rolę współsprawcy;

• gdy ktoś najpierw naraża jakieś dobro, a potem je narusza;

• współukarane czynności następcze, np:

• zniszczenie rzeczy skradzionej;

• ukrywanie współsprawcy przestępstwa;

• nieudzielenie pomocy ofierze popełnionego przez siebie pobicia;

• fałszowanie dokumentów księgo­wych dla ukrycia przywłaszczenia mienia firmy;

• nie jest czynnością współukaraną np. przemoc lub groźba stosowana w celu wywarcia wpływu na świadka lub podpalenie w celu zatarcia śladów zabójstwa;

• wg SN wskazówkami dla zakwalifikowania pewnych czynności do współukaranych mogą być (łącznie):

• wprowadzenie nowego (w stosunku do czynu głównego) przed­miotu przestępstwa;

• atakowanie innego rodzajowo dobra chronionego prawem;

• działanie na szkodę innego pokrzywdzonego;

• ważnym elementem jest to, że czyny te są mniej społecznie szkodliwe w porównaniu z czynem głównym, dlatego ocena musi być dokonywana w konkretnym przypadku;

II. Zbieg przepisów ustawy

Definicja

• gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw → w niektórych ustawodawstwach konstrukcja tzw. idealnego zbiegu przestępstw - sprawca dopuścił się tylu przestępstw, ile przepisów karnych naruszył, co w rezultacie może prowadzić do zbiegu przestępstw i kary łącznej;

Kumulatywna kwalifikacja czynu

• art. 11 kk → ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej podaje się wszystkie naruszone przepisy (tzw. kumulatywna kwalifikacja czynu) → problem: z którego przepisu wymierzyć karę → art. 11 § 3 - z najsurowszego, z możliwością orzeczenia innych środków na podstawie też innych zbiegających się przepisów;

Pozorny zbieg przepisów

• reguły wyłączania zbiegu przepisów:

• wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny (lex specialis de-rogat legi generali) → gdy jakiś przepis szczególny, tj. określający typ przestępstwa podstawowego, np. zabójstwo w afekcie nie zbiega się ze wzykłym zabójstwem, czy kradzież z włamaniem nie zbiega się z kradzieżą zwykła;

• wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający (lex consumens derogat legi consumptae) → gdy konkretny czyn wyczerpuje znamiona jednego przestępstwa, a jednocze­śnie fragment tego czynu wyczerpuje znamiona innego przestępstwa, np. podczas zgwałcenia X grozi że okaleczy dziewczynę → groźba nie zbiega się z gwałtem, gdyż wchodzi w zakres znamion przestępstwa zgwałcenia;

• wyłączenie przepisu posiłkowego (subsydiarnego) przez przepis główny (lex primaria derogat legi subsidiariae) → dosyć rzadki przypadek, gdy dany przepis stosuje się wtedy, gdy nie można zastosować przepisy innego (głównego), np. art. 231 § 2 jako posiłkowy w stosunku do art. 228;

---