POLITYKA ZAGRANICZNA - DYPLOMACJA
Pojęcia te nie są jednoznaczne. Podczas, gdy polityka zagraniczna to zbiór celów, środków i metod realizowania zewnętrznej funkcji państwa, dyplomacja jest jednym z tych środków, więc jej zakres jest węższy.
Słowo „dyplomacja” pochodzi z greckiego diploma, czyli podwójnej tabliczki wręczanej posłańcom na dowód ich pełnomocnictw. Trudno jest zdefiniować ten problem - na świecie istnieje około 40 określeń tego terminu. Bywa synonimem polityki zagranicznej, sztuki prowadzenia rokowań, wiedzy o stosunkach MN, aparatu państwa specjalizującego się w rokowaniach itp. Trzy najważniejsze definicje oddające jej istotę:
Oficjalna, urzędowa działalność państwa, skierowana na zewnątrz, mająca na celu realizację bieżących zadań polityki zagranicznej państwa oraz zapewnienie ochrony praw i interesów państwa i jego obywateli w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych. Jest to jeden ze środków polityki zagranicznej. Cztery podstawowe elementy: a) element podmiotowy definiujący działający podmiot - państwo b) element organiczny, który uściśla element podmiotowy stanowiący, że w imieniu państwa działają zawsze tylko jego organy, czyli odpowiednio upoważnione osoby fizyczne; c) element teleologiczny określający cel działania dyplomatycznego, którym jest realizacja strategii politycznej zawartej w założeniach polityki zagranicznej; d) element metodyczny określający specyficzne metody działania dyplomatycznego, głównie prowadzenie rokowań dyplomatycznych w celu zawarcia umów międzynarodowych
Metody działalności państwa wymagające, ze względu na swój zewnętrzny charakter, taktu, zręczności, ostrożności, umiejętności zawierania kompromisów. Stąd dyplomacja to „nauka u sztuka prowadzenia rokowań z obcymi państwami i reprezentowanie państwa na zewnątrz.
Aparat organizacyjny oraz ludzie prowadzący ww. działalność.
Uogólniając, dyplomacja to oficjalna działalność państwa, reprezentowanego na zewnątrz przez swoje organy, mająca na celu reprezentowanie jego polityki zagranicznej w drodze zawierania umów i prowadzenia rokowań. Merytoryczne cele dyplomacji:
Cel narodowy (ochrona interesów i bezpieczeństwa podmiotu prawa MN i obywateli)
Cel uniwersalistyczny (propagowanie pokoju, przezwyciężanie sprzeczności interesów)
ROZWÓJ FORM DYPLOMACJI
Pierwotną formą „dyplomacji” była wymiana posłów przez społeczności plemienne w celu przekazania sobie jakichś informacji. Od czasów najdawniejszych wysyła też się posłów w specjalnych misjach np. ceremonialnych. Dyplomację uprawiały już: Chiny, Persja, Asyria, Indie, Babilon, Grecja, Rzym.
Misje specjalne: były pierwotną i najstarszą formą dyplomacji. Bardzo często wymieniały je między sobą państwa - miasta w starożytnej Grecji; z kolei Rzymianie potwierdzili starą zasadę nietykalności posłów.
Stałe misje dyplomatyczne: narodziły się w II połowie XV wieku w republikach włoskich (Wenecja, Mediolan, Genua). W Polsce dopiero Stanisław August założył stałe placówki dyplomatyczne. Często ambasadorowie trudnili się szpiegowaniem, ingerencją w wewnętrzne sprawy państwa itp. Od traktatu westfalskiego stałe misje dyplomatyczne rozpowszechniły się. To pociągnęło za sobą konieczność rozwoju prawa dyplomatycznego (określenie przywilejów i immunitetów, precedencji itp.). Spory rodziły np. roszczenia ambasadorów nadzwyczajnych (stojących na czele misji specjalnych) do pierwszeństwa przed ambasadorami zwyczajnym; kwestię rozwiązano dopiero w 1815.
Po I WŚ wskazano, że należy zerwać ze starą, tajną dyplomacją i przejść do jawnej; rozwój możliwości komunikacji przyczynił się do szybkiej centralizacji przy podejmowaniu decyzji.
Konferencje międzynarodowe: W XIX wieku okazało się, że doraźna wielostronna współpraca nie jest wystarczająca dla zaspokojenia rosnących potrzeb państw w dziedzinie stosunków wzajemnych. Konsekwencją był rozwój form dyplomacji wielostronnej w formie konferencji i organizacji międzynarodowych. Na konferencje państwa wysyłają mianowane w tym celu specjalne delegacje, złożone z dyplomatów i ekspertów. Przy podejmowaniu decyzji uczestnicy najczęściej kierują się zasadą consensusu.
Pod względem stopnia instytucjonalizacji konferencje dzielą się na doraźne i periodyczne. Po nabraniu przez taką konferencję charakteru permanentnego, przekształcały się one w organizacje międzynarodowe.
Charakterystycznym elementem współczesnej dyplomacji stały się „spotkania na szczycie”, czyli narady głów państwa i szefów rządów. Ich zaletą jest możliwość zaangażowania w negocjacje czynnika psychologicznego przez wywieranie osobistego wpływu przez przywódców (np. autorytet) oraz możliwość poznania się szefów państw. Wadą zaś jest niebezpieczeństwo wykorzystania spotkań na szczycie wyłącznie dla celów propagandowych.
Immunitety: gdy dyplomacja przestała być uprawiana okazjonalnie, stając się raczej zawodem, pojawiły się przywileje dyplomatyczne, ułatwiające pracę dyplomatom.
Intensyfikacja stosunków międzynarodowych doprowadziła do rozróżnienia:
Dyplomacji tradycyjnej, czyli prowadzonej za pomocą stałych misji
Dyplomacji ad hoc, prowadzonej przez osoby specjalnie wysłane za granicę w celu realizacji jednego określonego zadania
Dyplomacji konferencyjnej lub parlamentarnej, prowadzonej na forum organizacji MN.
Ewolucję form dyplomacji charakteryzują dwie podstawowe tendencje:
Przechodzenie od dyplomacji dwustronnej (misje specjalne i stałe misje dyplomatyczne) do wielostronnej (konferencje i organizacje MN)
Przekształcenie się dyplomacji doraźnej (misje specjalne i konferencje) w dyplomację stałą (stałe misje dyplomatyczne i organizacje MN).
ORGANY PAŃSTWA
Prawo legacji biernej regulowane jest na czterech poziomach:
Warunkiem jego stosowania jest wzajemne uznanie się państw i ich rządów
Nawiązanie stosunków dyplomatycznych jest formalnym wykorzystaniem prawa legacji, ale nie musi oznaczać wysłania stałej misji
Akredytowanie stałej misji oznacza realizację prawa legacji, ale nie musi wiązać się z utworzeniem stałego przedstawicielstwa dyplomatycznego w państwie przyjmującym (misja może być akredytowana w państwie przyjmującym, ale posiadać siedzibę w państwie trzecim)
Państwa mogą utrzymywać stosunki za pośrednictwem misji czasowych
Współcześnie prawo dyplomatyczne opiera się na konwencjach:
wiedeńskiej z 1961 o stosunkach dyplomatycznych
nowojorskiej z 1969 o misjach specjalnych
wiedeńskiej z 1975 o reprezentacji państw w stosunkach z organizacjami MN
Misje specjalne: mogą być jawne lub tajne (kurierzy z wiadomościami, tajni negocjatorzy, tajni obserwatorzy oraz tajni agenci wysłani w celu kontrolowania działalności obywateli państwa wysyłającego na terytorium p. przyjmującego. Państwo przyjmujące wie o tych misjach!).
CELE I METODY DYPLOMACJI
Ogólne cele dyplomacji nie mogą być inne niż cele polityki zagranicznej. Najważniejsze cele działań dyplomatycznych:
cel pierwotny, jakim było i pozostaje nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów międzynarodowych, odnawianie kontaktów zerwanych i zacieśnianie kontaktów rozluźnionych.
Odpowiednie reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa oraz społeczeństwa. Dobre usposobienie innych rządów do własnego kraju i zaangażowane w działania korzystne dla jego interesów.
Prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej rzeczywistości MN i informowanie tych rządów o wnioskach płynących z tej obserwacji. Zadaniem dyplomacji jest doradztwo i pomoc w procesach decyzyjnych dot. polityki zagranicznej rządu.
Negocjowanie uzgodnień i porozumień, dwu- i wielostronnych
Metody dyplomacji obejmują całokształt sposobów oddziaływania jednego lub większej liczby rządów na inne rządy, ich przedstawicieli dyplomatycznych i społeczeństwa. Ogólny podział metod dyplomatycznych na:
Przyjacielskie: stosowane wobec państw uważanych za przyjaciół; jest to utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich negocjacji, dobre usługi, mediacje, arbitraż.
Nieprzyjacielskie: stosują je państwa kierujące się egocentrycznymi interesami, próbujące wymuszać ich realizację. Retorsje, represalia, presja psychologiczna, naciski polityczne itp.
Neutralne: stosowane między państwami o poprawnych stosunkach. Są to rutynowe działania dyplomatyczne, które mogą być podejmowane wraz z metodami przyjacielskimi lub nieprzyjacielskimi.
FUNKCJE DYPLOMACJI
Muszą być postrzegane przez pryzmat samego dyplomaty, jak i dyplomacji jako części składowej polityki zagranicznej państwa. Dyplomata spełnia swe funkcje w charakterze trzech rodzajów reprezentacji:
Symbolicznej: spełnia przez identyfikowanie swej osoby z reprezentowanym krajem. Przysługuje mu określony prestiż, który nie jest przynależny jemu jako osobie, ale jako przedstawicielowi państwa. Brak szacunku dla dyplomaty = brakowi szacunku dla kraju. Ważny jest więc ceremoniał dyplomatyczny i zwyczajowe organizowanie przyjęć.
Politycznej reprezentacji: dyplomata spełnia ją przez swą działalność polityczno - informacyjną. Uczestniczy on w kształtowaniu się polityki zagranicznej swego kraju utrzymując odpowiednie kontakty polityczne w kraju pobytu, przesyłając informacje, wnioski i oceny.
Prawnej reprezentacji: państwa pełni dyplomata przez ochronę obywateli swojego kraju i ich mienia za granicą. W imieniu rządu zaciąga zobowiązania polityczne i inne.
Dyplomacja wspiera politykę zagraniczną państwa, spełniając cztery funkcje:
Określającą: określanie zadań polityki zagranicznej własnego państwa
Oceniającą: dotyczy działalności innych państw i rządów. Polega na ocenianiu celów i zadań polityki zagranicznym, również w odniesieniu do własnego kraju.
Selekcjonującą: polega na eliminowaniu zagadnień, które tworzą strefę niezgodności między własną a obcymi politykami zagranicznymi i wybraniu tych, które tworzą strefę zgodności celów i zagadnień.
Preskrypcyjną: oznacza wskazywanie przez dyplomację najbardziej odpowiednich metod osiągania przez politykę zagraniczną jej celów i zadań oraz doboru środków do celów w każdym etapie fazy realizacyjnej tej polityki.
DYPLOMACJA PREWENCYJNA
Pojęcie to zostało rozpowszechnione przez administrację Georga Busha. Współczesna dyplomacja prewencyjna charakteryzuje się trzema cechami:
Celami - czyli zapobieganiu wszelkim działaniom i tendencjom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi międzynarodowemu (zapobieganie powstawaniu konfliktów, sporów, ograniczanie skali konfliktów)
Przedmiotem prewencji - czyli wszystkimi aktualnymi problemami, sporami i konfliktami mogącymi zagrażać międzynarodowej stabilności.
Formami realizacji celów - a więc kooperacją międzynarodową.
Środki dyplomacji prewencyjnej:
środki budowy zaufania
gromadzenie informacji i wyjaśnianie stanów faktycznych
wczesne ostrzeganie
wyprzedzające rozmieszczenie sił pokojowych w strefach potencjalnego konfliktu
tworzenie stref zdemilitaryzowanych