1. Definicja:

Zabezpieczenie społeczne jest ideą zgodnie z którą ogół społeczeństwa poprzez swoją organizację (tzn. państwo) jest zobowiązany do zapewnienia warunków bytu wszystkim, którzy nie ze swej winy nie mogą go sobie zapewnić poprzez własną prace.

2. Geneza i rozwój:

Człowiek jest istotą w pewnym sensie niedoskonałą. Z biegiem lat traci bowiem siły witalne. Trzeba liczyć wówczas na innych, stając się ciężarem przede wszystkim dla swoich bliskich.

Od najdawniejszych czasów ludzkość poszukiwała sposobów rozwiązania tego problemu. Niestety były i takie ludy jak w starożytnej Sparcie, gdzie osoby niepełnosprawne, starców i kalekich zrzucano po prostu ze skały. W czasach nowożytnych też mamy przykłady podobnych sposobów postępowania. W relacjach podróżników można znaleźć opisy sposobów praktykowanych przez niektóre plemiona afrykańskie. Jednym z nich jest zwyczaj wsadzania starców na wysokie palmy i potrząsania nimi co sil aż staruszkowie pospadają i problem sam się rozwiąże.

Mniej drastyczne sposoby pozbywania się ludzi starych wykształciły się wśród plemion Tybetu i innych rejonów Dalekiego Wschodu. Tu starcy sami udają się w góry i tam czekają na śmierć, aby nie być ciężarem dla rodziny.

W kręgu kultury śródziemnomorskiej na stosunek do ludzi chorych, ubogich i starców istotny wpływ wywarło pojawienie się chrześcijaństwa z jego hasłem miłości bliźniego i kultem rodziny.

W formacjach typu przedkapitalistycznego osoby w wieku poprodukcyjnym doznawały opieki przede wszystkim jako członkowie rodziny. W pracy produkcyjnej wykonywanej w gospodarstwie rolnym lub w warsztacie rzemieślniczym uczestniczyli wszyscy członkowie rodziny — także dzieci, starcy i kaleki. Wspólna praca uprawniała do równego udziału w spożywania produktów gospodarstwa — również po utracie zdolności do pracy. Jak długo zatem rodzina dysponuje przedmiotami i narzędziami pracy, tak długo starcy i dzieci mają zabezpieczone elementarne potrzeby życiowe. W sytuacjach gdy nie mogła o nich zadbać rodzina, pomocy udzielali sąsiedzi albo instytucje kościelne lub gmina.

3. Klasyczne metody realizacji idei zabezpieczenia społecznego:

Poszukiwanie najdoskonalszych metod zabezpieczenia obywateli na wypadek utraty środków do życia doprowadziło do pojawienia się koncepcji zabezpieczenia społecznego jako celu społecznego, ideału takiej struktury społecznej, w której wszyscy będą korzystać z dobrobytu zgodnie z potencjałem sił produkcyjnych. Jest to więcej niż zapewnienie do­chodu, gdyż wymaga działań we wszystkich sferach życia społecznego. Istotą tej idei jest założenie, że każdy członek społeczeństwa jest uprawniony do korzysta­nia z praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych, niezbędnych dla jego poczucia godności i swobodnego rozwoju oso­bowości. Każdy też ma prawo do standardu życia odpowiedniego dla zdrowia i do­brego samopoczucia swojego i rodziny. Taka idea zabezpieczenia została sformuło­wana w art. 22 i 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1948 r., i powtórzona następnie, w mniej lub bardziej zbliżony sposób, w wielu innych deklaracjach, m.in. w Karcie Zabezpieczenia Społecznego.

4. ubezpieczeniowa metoda zabezpieczenia społecznego:

Techniki zabezpieczenia społecznego dzieli się na: ubezpieczenie społeczne, zaopatrzenie społeczne i opiekę (pomoc) społeczną.

Zabezpieczenie społeczne

ubezpieczenie zaopatrzenie pomoc (opieka)

W rozróżnianiu tych technik uwzględnia się cztery elementy:

• podmiot zabezpieczający (zakład publiczny, organ administracji rządowej, gmina),

• finansowanie (zdecentralizowane fundusze składkowe, budżet centralny, budżet gminy),

• uprawnionych (zawodowo aktywni, grupy obywateli, ogół ludności),

• świadczenia (typowe zależne od wkładu pracy, typowe zależne od potrzeb, zindywidualizowane zależne od potrzeb).

Jest to model, który w praktyce podlega modyfikacjom. Wpro­wadzając jednak nowe świadczenia zabezpieczeniowe, prawodawca powinien rozważyć różne warianty i wybrać tę z trzech technik, która będzie najbardziej efektywna.

5. Techniki administracyjno finansowe zabezpieczenia społecznego:

Zabezpieczenie społeczne jest ideą wytyczającą kierunki docelowe. Jest poję­ciem zbiorczym

i może być stosowane wyłącznie w liczbie pojedynczej. Obejmu­je trzy techniki administracyjno-finansowe. Administracyjno-finansowe dlatego, że z każdym działaniem w tym zakresie wiąże się konieczność umiejscowienia w określonej strukturze administracyjnej oraz uzyskanie odpowiednich zasobów finansowych umożliwiających zaspokojenie wskazanych potrzeb. Oba te ele­menty różnicują poszczególne techniki.

1. Ubezpieczenie społeczne. Stanowi technikę wywodzącą się z ubezpieczenia gospodarczego, w której uprawnionemu przysługuje roszczenie prawne o speł­nienie świadczeń, a zobowiązany do ich spełnienia musi je zrealizować. Wyso­kość świadczeń uzależniona jest od dokonanego wkładu - wysokości składek i czasu ich opłacania - z reguły określonego procentowo. Ubezpieczeniem rządzi zasada wzajemności. Prawa i obowiązki ubezpieczonych, ubezpieczających i za­kładu ubezpieczeń określają ustawy. Zakład ubezpieczeń jest instytucją podle­gającą prawu publicznemu, a przynajmniej nadzorowaną przez państwo. Środki są gromadzone poprzez przyjmowanie składek ubezpieczeniowych i rozdyspo­nowywane często z udziałem samorządu uczestników danego rodzaju ubezpie­czenia. Ubezpieczenie obejmuje osoby aktywne zawodowo.

2. Zaopatrzenie społeczne. Odmienną techniką wywodzącą się z opieki społecz­nej jest zaopatrzenie oparte na koncepcji zaspokojenia niezbędnych potrzeb. W przeciwieństwie do ubezpieczenia obejmuje ono ogół ludności kraju lub okre­ślone jej grupy, bez względu na ich aktywność zawodową. Administrowane jest przez państwo, zwykle przy współudziale władz lokalnych. Środki, uzyskiwane często poprzez wprowadzenie specjalnego podatku, pochodzą z budżetu pań­stwa, niekiedy przy współudziale finansowym samorządu terytorialnego. Świad­czenia są przyznawane w zależności od potrzeb określonych ustawowo, z reguły w wielkościach zryczałtowanych. Spełniającym warunki ustawowe przysługuje roszczenie prawne do świadczeń.

3. Pomoc społeczna. Trzecią, historycznie rzecz biorąc, najstarszą techniką, po­czątkowo określaną jako dobroczynność publiczna, później jako opieka społecz­na, w końcu nazwaną tak pod wpływem koncepcji zabezpieczenia społecznego, aby podkreślić, iż obowiązek niesienia pomocy ciąży solidarnie na całym społe­czeństwie (w przeciwieństwie do filantropii), jest pomoc społeczna. Współcześ­nie występuje ona jako uzupełnienie obu poprzednich technik. Finansowana było początkowo z budżetu gmin, obecnie w coraz większym stopniu bezpośrednio z budżetu państwa. To samo odnosi się do administracji. Organem przyzna­jącym świadczenia jest gmina, wyjątkowo inny urząd o zasięgu terytorialnym. W przeciwieństwie do świadczeń przyznawanych za pomocą obu poprzednio przedstawionych technik, świadczenia pomocy społecznej mają zawsze charak­ter uznaniowy, bezroszczeniowy, związany jedynie z potrzebą, niezależnie od ak­tywności zawodowej. W związku z tym odznaczają się indywidualizacją co do rodzaju i wysokości, w przeciwieństwie do typowych świadczeń ubezpieczenia i zaopatrzenia, aczkolwiek ze względu na to, że pochodzą ze środków publicz­nych, coraz bardziej podlegają procesowi ujednolicenia.

Pomoc (opieka) społeczna istnieje jako początkowa faza rozwojowa zabez­pieczenia społecznego, a następnie jako technika uzupełniająca. Istotny udział elementu zaopatrzeniowego w zabezpieczeniu społecznym ma miejsce w szcze­gólności w Wielkiej Brytanii i w krajach skandynawskich. W innych krajach eu­ropejskich, jak również pozaeuropejskich tworzących współcześnie swe systemy zabezpieczenia dominuje element ubezpieczeniowy. Oczywiście w żadnym kraju nie występuje w czystej postaci określony model, zawsze następuje wzajemne ich przenikanie się i uzupełnianie. Budowa modeli, jak zwykle, ma charakter po­znawczy i ułatwiający konsekwentną budowę systemów i ich stosowanie.

---