20.03.2010
MATURA USTNA
Temat: Porównaj literackie kreacje szaleńców. Odwołaj się do wybranych tekstów.
BIBLIOGRAFIA:
I Literatura podmiotu:
1. Dostojewski Fiodor, Zbrodnia i kara, GREG, Kraków 2008. ISBN 978-83-737-312-2
2. Goethe Johann Wolfgang, Cierpienia młodego Wertera, GREG, Kraków 2009.
ISBN 978-83-7327-161-6
3. Goethe Johann Wolfgang, Król Elfów [w:] Witold Bobiński, Anna Janus-Sitarz, Bogusław
Korcz, Barwy Epok. Kultura i Literatura, WSiP, Warszawa 2007. ISBN 978-83-02-10309-4
4. Mickiewicz Adam, Romantyczność [w:] Adam Mickiewicz, Ballady i Romanse,
GREG, Kraków 2009. ISBN 978-83-7517-186-0
5. Szekspir William, Makbet, Zielona Sowa, Kraków 2006. ISBN 83-7389-688-0
II Literatura przedmiotu:
1. Foucault Michel, Szaleństwo i Literatura, Aletheia, Lublin 1998. ISBN 83-870454-54
2. Gerard Durozoi, Andre Roussel, Filozofia, Słownik WSiP Warszawa 1997.
ISBN 83-02-06214-6
3. Kępiński Zdzisław, Mickiewicz hermetyczny, Państwowy Instytut Wydawniczy,
Warszawa 1980. ISBN 83-0600-484-1
4. Kosiek Teresa, Skrzypek Łucja, Nawrot Agnieszka, Słownik motywów literackich,
GREG, Kraków 2007. ISBN 978-83-7327-3948
dnia 24.02.2010.
RAMOWY PLAN WYPOWIEDZI
I Określenie problemu:
1. Zdefiniowanie pojęcia „szaleństwo”.
2. Szaleństwo jest częstym motywem w literaturze.
II Kolejność prezentowanych treści:
Makbet. Szaleńcami można nazwać dwie postacie: Makbeta i jego żonę, Lady Makbet, która traci zmysły po zabójstwie.
Werter - jego nieszczęśliwa miłośc jest powodem cierpienia i samobójstwa bohatera.
Głowny bohater Króla Elfów. Dziecko, które pod wpływem choroby widzi „oczyma duszy”.
Karusia i jej obłęd spowodowany śmiercią ukochanego.
Rodion Raskolnikow i jego szaleństwo pod wpływem zbrodni.
III Wnioski:
Bohaterowie opętani szaleństwem.:
podobieństwa,
różnice, które zależą od osobowości bohatera, jego psychiki, a także od przyczyn szaleństwa itp.
Szaleństwo. Zjawisko różnorodnie postrzegane na tle epok.
MATERIAŁY POMOCNICZE:
I Cytaty.
II Prezentacja multimedialna.
I. Według szkolnego słownika motywów literackich szaleństwo jest to postępowanie człowieka wykraczające poza ogólnie przyjęte normy, nieliczące się z niebezpieczeństwem. Postępowanie to może być spowodowane wielka namiętnością (miłością, zazdrością czy tez nienawiścią) jest irracjonalne i często destrukcyjne.
Szaleniec jest osoba narwana, nie panująca nad sobą i nie licząca się z konsekwencjami.
Szaleństwo jest częstym motywem, który występuje w literaturze różnych epok począwszy od baroku gdzie wydaje się być jednym z motywów wiodących takich wielkich autorów jak Wiliam Szekspir. W tak dobrze znanej nam epoce romantyzmu motyw szaleństwa wydaje się być również motywem wiodącym większości utworów których autorami są bardziej znani nam i wysławiani pisarze jak np. Adam Mickiewicz czy Johan Wolfgang Goethe. W romantyzmie szaleństwo pomijając chyba tylko średniowiecze gdzie szaleńcy byli traktowani z sympatią i ludzie wierzyli, że są to osoby w których zamieszkują duchy wydaje się być epoką w której motyw szaleństwa zaraz obok patriotyzmu jest motywem wiodącym przez całą epokę i autorów. Właściwie na epoce pozytywizmu, gdzie wydaje się być motywem odchodzącym od głównych wątków autorów i stopniowo zanika. Doskonałym przykładem jest tutaj Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego. Autor wydaje się równoważyć motyw i wątek szaleństwa z dramatyzmem i realizmem zaistniałych w powieści sytuacji. Mimo zaniku tego motywu w literaturze jest on odczuwalny i zauważalny w powieściach, wierszach i interpretacjach z kolejnych epok włączywszy nawet literaturę współczesną.
II. Makbet - William Shakespeare opisuje postepowanie tytułowego bohatera, który dowiedział się, że zostanie panem Kawdoru. Lady Makbet, która znała pragnienia i rozterki męża przekonała go do zabójstwa króla Dunkana, a gdy tego dokonał nastąpił szereg morderstw w obawie o utratę raz pozyskanej władzy. Pierwsza zbrodnia uczyniła z Makbeta szaleńca, mordercę żądnego krwi i władzy. Zaś morderstwo bezbronnej żony Makdufa i jej małego dziecka było szczytem upodlenia moralnego tyranizującego swe królestwo władcy, i odarło go z resztek godności. Makbeta dręczyły halucynacje, widział zjawy i miał przewidzenia. Zaczął słyszeć głosy zapowiadające mu śmierć i dostrzegać duchy własnych ofiar. Popadł w stan krańcowego zobojętnienia i paranoję. Nie zainteresowała go nawet wieść o samobójstwie Lady Makbet, natomiast ślepo wierzył w absurdalne przepowiednie czarownic. Samobójstwo Lady Makbet także było następstwem szaleństwa. Była ona współwinna wszystkich zbrodni i wyrzuty sumienia nie dawały jej spokoju zjawiając się w snach i w formie majaków. Wszędzie zaczęła dostrzegać krew i czuć jej zapach, jej szaleństwo było wynikiem podświadomego przyznania się do winy.
Cierpienia młodego Wertera - Johann Wolfgang Goethe ukazuje tytułowego bohatera, który, po tajemniczym romansie, przenosi się na wieś, aby na łanie natury w samotności mógł powrócić do równowagi psychicznej. Przy okazji zaproszenia na bal, Werter poznaje Lottę. Bohater zachwycał się wszystkim, co było z nią związane, mówił, że odnalazł w niej bratnią duszę, jednak miał także świadomość, że Lotta była zaręczona z Albertem. Od momentu poznania ukochanej, życie Wertera zmienia się diametralnie. Następuje szczęśliwy okres, spotkań z Lottą. Wertera zaczyna ogarniać szaleństwo miłosne, myśli o Locie stają się obsesją, natomiast ta traktuje go jako przyjaciela i powiernika sekretów. Werter widząc obłąkanego młodzieńca szukającego kwiatów dla swojej ukochanej, zdaje sobie sprawę, że i on popada w obłęd. Jego szaleństwo wynika z rozpaczy, ponieważ nie może być z kobietą, którą kocha. Pragnie on miłości, mimo że konsekwentnie doprowadza go ona do samozagłady. Decydującym czynnikiem, który pchnął bohatera do samobójstwa była decyzja Lotty o zerwaniu z nim kontaktów.
Kró lElfów - W utworze tym występuje dialog ojca z synem. Dziecko opowiada ojcu swoje wizje podczas ich powrotnej drogi do domu. Scenerią tych wydarzeń jest las ogarnięty przez ciemność nocy. Jednak ojciec uspokaja swojego chorego syna, Ze to co widzi to tylko sen i mgła. Jeśli spróbujemy bardziej zagłębić się w tekst utworu dostrzeżemy, że jest to rozmowa racjonalisty, który wcielił się w rolę ojca, patrzącego na świat za pomocą zmysłów i rozumu, natomiast syn to wcielenie romantyka, który podziwia wszystko oczyma duszy oraz serca. Król olch pełni tu rolę wyobrażonej postaci, którą widzi tylko syn. Jeśli chodzi o ojca to czuje on strach, boi się wizji syna, co nadaje balladzie nastrój grozy, strachu, tajemniczości i niezwykłości. Wizje syna są przerażające dla ojca, gdyż widzi, ze świat syna jest zupełnie inny, a co za tym idzie jego racje i spostrzeżenia stają się zagrożone, wymykają mu się z rąk. Tak więc chory syn na pograniczu życia i śmierci potrafi dostrzec o wiele wiecej niż jego ojciec-realista patrzący na świat za pomocą rozumu.
Romantyczność - Adam Mickiewicz nakreślił pierwszy portret osoby obłąkanej w polskim romantyzmie. Uznanie głównej bohaterki ballady - Karusi - za szaloną zależy od tego czy jesteśmy racjonalistami jak starzec, czy opowiadamy się za prawdami żywymi, w które wierzy lud i narrator - zwolennik irracjonalizmu. Karusi objawia się zmarły przed dwoma laty kochanek. Stara się go dotknąć, ma przy tym nieskoordynowane ruchy oraz ciągle szuka czegoś oczami. Na przemian śmieje się i płacze. Bohaterka w ogóle nie reaguje na słowa otoczenia. Gmin uważa Karusię za osobę widzącą. Odczuwa wobec niej dystans jednak o charakterze raczej wywyższającym dziewczynę. Słuchają i pragną uczestniczyć w jej przeżyciach.
Zbrodnia i kara - Fiodor Dostojewski ukazuje losy Rodiona Raskolnikowa marzącego o byciu kimś lepszym od wszystkich ludzi, pragnącego stać ponad rasą ludzką, która pełna jest ułomności i słabości. Mordując lichwiarkę chciał udowodnić samemu sobie, że należy do tej lepszej grupy. Po tym akcie obserwujemy wewnętrzną przemianę bohatera, obłęd w jaki wpada tuż po zamordowaniu. Od momentu morderstwa stan jego umysłu tylko się pogarszał. Wydarzenie do tego stopnia rozstroiło jego nerwy, że przez kilka dni leżał nieprzytomny w swoim łóżku, majacząc przez sen. Nie mógł znieść obecności innych ludzi. Przyjazd matki i siostry do Petersburga przyjął chłodno, unikał kontaktu z nimi, wręcz prosił, żeby zostawiły go w spokoju. Jego tragedią nie były tylko wyrzuty sumienia po dokonanym morderstwie, a fakt, iż był jak inni ludzie, słaby psychicznie. Życie Raskolnikowa zmieniło się w piekło. Nie mógł zaznać spokoju, kusił los, miewał myśli samobójcze. Ratunkiem stała się miłość do Soni, miłość trudna, gdyż oboje mieli nieczyste sumienia, oboje działali jednak dla dobra wyższego.
III. Zarówno podobieństwa jak i różnice u bohaterów opętanych szaleństwem w wybranych utworach są związane zarówno z epoką , w której tworzyli autorzy ale również mają na nie wpływy wcześniejszej epoki a raczej sposoby postrzegania i kultury z minionych epok. Różni autorzy przedstawiają to mniej lub bardziej realnie, ich bohaterowie są opętani szaleństwem, które można podzielić na przyczyny wewnętrzne związane z osobowością bohatera, jego własnymi rozterkami, uczuciami osobistymi i jego siłą psychiki oraz zewnętrzne, które są powodowane pod wpływem otoczenia, środowiska i kultury. Przykładem takich wątków może być np patriotyzm. W wybranych przezemnie utworach szaleństwo wynika z nieszczęśliwej miłości tak jak nieszczęśliwie zakochany Werter którego obłęd zakończył się samobójstwem , Karusia która z utraty kogoś bliskiego ma halucynacje. Szekspir przedstawia obłakane małżeństwo, które ma halucynacje i widzi osoby ze świata zmarłych, wątek miłosny występuje tutaj nieco w inny sposób, gdyż jest to miłość do władzy i pieniędzy. W Królu Elfów po raz kolejny mamy do czynienia ze zwidami i halucynacjami u chorego dziecka jednak tutaj już z całkowitym pominięciem wątku miłosnego. Goethe zaprezentował jedynie smutny obraz agoni dziecka w ponurym klimacie lasu. Raskolnikow jest całkowicie odmiennym przykładem gdyz jego szaleństwo jest oparte na jego zapatrzeniu w siebie. Uważał, że jest on lepszy od reszty ludzkości i silny psychicznie co w rzeczywistości było całkiem sprzeczne z realnym stanem rzeczy. Wątek miłosny dostrzegany w miłości do Soni ale całkowicie nie ma on związku z jego szaleństwem.
Wszystko co łączy bohaterów to fakt, że każdy z nich czuł się samotny i niezrozumiały w jego cierpieniu. Mimo, że nie w każdym przypadku kończy się to samobójstwem to każde zakończenie jest i tak tragiczne na swój sposób.
Od początków świata, człowiek różnie pojmował zjawisko szaleństwa. W spoleczenstwach pierwotnych szaleniec jest otaczany uznaniem jako istota wyzsza i powolana do specjalnych zadan ponieważ zamieszkaly w niej duchy. Jeszcze w romantyzmie szaleńcy byli otaczani uznaniem iż są osobami powołanymi do specjalnych zadań jest rzeczą zachwycającą, że w wielkości każdego z geniuszy znajduje się zawsze ziarno szaleństwa. Wraz z nastawaniem kolejnych epok szaleńcy zaczeli być coraz bardziej negatywnie odbierani przez społeczeństow i powszechna stała się wizja osoby szalonej jako zagrożenia dla normalnie funkcjonującego świata co doprowadziło w końcu do zamykania ich w domach dla obłąkanych i całkowitej izolacji. Dzisiaj szaleniec postrzegany jest jako istota pozbawiona rozumu, która nie nadaje się do samodzielnej egzystencji.
Kryteria szaleństwa sa rozne w roznych kulturach i ulegaja historycznym zmiana w ramach jednej kultury. Zmienia się rozniez postawa która wobec szalenca zajmuje społeczeństwo.
Osobiście podzielam tezę, że każdy z nas ma w sobie odrobinę szaleństwa, które jest nieoderwalnym zjawiskiem od człowieka na przekór naszemu dążeniu do rozsądku nieszczęsne serce ludzkie pozostanie zawsze we władzy szaleństwa.