STRESZCZENIA LEKTUR (semestr letni, rok: 2010/2011)

ETYKA BADAŃ SPOŁECZNYCH (prof. Antoni Sułek)

Temat 1: Kazimierz Ajdukiewicz – Język i poznanie; rozdział: O wolności nauki

Wolność uprawiania nauki wymaga, aby badacz posiadał wolność w czterech dziedzinach jednocześnie tzn.:

1. wolność wyboru zagadnień (problematyki)

2. wolność wyboru metody – czyli sposobu ich rozwiązywania

3. wolność myśli

4. wolność słowa.

WOLNOŚĆ SŁOWA

Każda wypowiedź słowna jest pewnego rodzaju czynem dowolnym, tak więc wolność słowa jest wolnością pewnego rodzaju czynu.

Wolność słowa oznacza, że człowiek może mówić, pisać i drukować to, co chce i nie jest zmuszony do tego, aby mówił, pisał czy drukował to, czego nie chce.

Negatywne Ograniczenie wolności słowa może być spowodowane celowym działaniem innych, którzy specjalnie ją uniemożliwiają lub utrudniają (np. zakneblowanie, niedopuszczenie do głosu).

Negatywne Ograniczenia wolności słowa można dokonać zarówno środkami fizycznymi, jak i środkami natury moralnej. Można w tym momencie zasugerować przykre skutki, które pewna wypowiedź, może wygłaszającemu ją przynieść np. represje, pozbawienie posady, negatywny sąd opinii publicznej.

Pozytywne ograniczenie wolności słowa tzn. przymuszanie człowieka do tego, aby mówił to czego powiedzieć nie chce. (np. postawienie człowieka w sytuacji w której wiadomo, że wszystkie odpowiedzi, na postawione pytanie, oprócz jednej mogą wywołać represję.)

Nauka nie wymaga jednak tak szeroko rozumianego pojęcia wolności słowa. Wymaga wolności słowa naukowego. Aby wypowiedź zyskała miano naukowej musi spełnić pewne wymagania.

Aby wypowiedź zasłużyła na miano naukowej musi spełniać cztery wymagania:

1. Dotyczy samej treści wypowiedzi. Wypowiedź musi dotyczyć spraw, którymi jakaś nauka się zajmuje, a nie takich, które dla każdej nauki są obojętne. Treść musi wzbogacać naukę w istotny sposób – coś odkrywczego, mocne uzasadnienie dla już istniejącego twierdzenia. (wzbogacenie nauki)

2. Musi być ściśle sformułowana, tworząc uporządkowaną całość. Nie ogólniki. (ścisłość)

3. Wypowiedź musi wyrażać racjonalną postawę tego, który ją wygłasza. Muszą być więc dobrze uzasadnione (racjonalność)

• Istnieją dwa zasadniczo odmienne sposoby uzasadniania twierdzeń:
  a) uzasadnianie całkowite:

• twierdzenia definicyjne – twierdzenia, którego prawdziwość jest zagwarantowana przez sam sens wyrazów np. 1cm to 1/100 metra

• twierdzenia mające dowód – wynikają na drodze dedukcji z twierdzeń, które już mają prawdziwe uzasadnienie.

b) uzasadnianie częściowe – twierdzenie posiada tym lepsze uzasadnienie częściowe, im bardziej skrupulatne, ale bezskuteczne były poszukiwania dowodu jego fałszywości. Nie mają wprost uzasadnienia ani prawdziwości ani fałszywości.

1. wypowiedź nie może zdradzać ignorancji autora w tej dziedzinie nauki, do której ta wypowiedź należy.

Wolność słowa naukowego jest niezbędna do pomyślnego rozwoju nauki. Może jednak być tak, że stanie ona w konflikcie z innymi wartościami, np. z interesem pewnych jednostek lub grup społecznych (tajemnica patentowa, wojskowa), z rządzącą partią polityczną (ujemny efekt propagandowy).

Gwarancją zachowania wolności słowa naukowego w odpowiednich granicach jest oddanie do cenzury prac naukowych, odpowiednio dobranym przedstawicielom świata nauki.

WOLNOŚĆ MYŚLI

• Polega na tym, że ma się prawo i potrafi się wierzyć we wszystko i tylko to, co jest rzeczowo argumentowane. Nie ma się obowiązku wierzyć w coś co nie ma dobrych argumentów, lub przemawiają one przeciwko temu.

• Dogmatyzm normatywny – deklarowanie obowiązku przyjmowania pewnych twierdzeń bez względu na ich uzasadnienie. Ogranicza wolność myśli w sensie moralno-prawnym. Odmawia człowiekowi prawa do wyrabiania swoich poglądów na drodze racjonalnej, tym samym stanowi zakaz uprawiania nauki na tym odcinku, którego jego nakazy i zakazy dotyczą. Dwie postaci:

• Zamaskowany – nie ogłasza oficjalnie swoich nakazów i zakazów, stosuje jednak represje wobec ujawniania niewiary w pewne twierdzenia.

• Jawny – zakazy i nakazy są widoczne.

• Dogmatyzm metodologiczny – uznawanie pewnych twierdzeń nie posiadających racjonalnego uzasadnienia w ogóle lub przypisywanie pewnym twierdzeniom wyższej rangi poznawczej, niż na to sposób ich uzasadnienia pozwala.

• Czynnikiem, który zapobiec może popadaniu w dogmatyzm, stanowiący niewolę myśli nie pozwalającą jej kierować się przy wydawaniu sądów racjonalnymi kryteriami, może być, obok praktycznego wdrażania do krytycznego sposobu myślenia, teoretyczne poznanie praw naukowego myślenia. Nauką która te prawa formułuje jest logika. Przyczynia się ona do rozwoju naukowego myślenia, do zajmowania racjonalnej postawy względem własnych i cudzych twierdzeń. Jest nauką która przyczynia się do zachowania wolności myśli.

WOLNOŚĆ WYBORU METODY

Ograniczenia wyboru metody:

- dyktowane przez oceny obyczajowo-moralne

- podnoszone w imię obrony ich naukowego charakteru

- monopolizacja jednych metod badawczych a dyskryminacja innych – bardzo złe.

Metody, które do tej pory zdały egzamin, powinny być polecane w przyszłości jako te, które prawdopodobnie także okażą się skuteczne. Należy jednak być równocześnie otwartym na nowe metody, aby nie dopuścić do monopolizacji jednej metody.

WOLNOŚĆ PROBLEMATYKI

Człowiek cieszy się tą wolnością, gdy mu się nie zakazuje lub nie uniemożliwia zajmowania się dowolnym zagadnieniem i gdy mu się nie nakazuje lub gdy się go nie zmusza do zajmowania się jakimiś zagadnieniami narzuconymi.

Człowiek, który jest wolny i niezależny finansowo może badać co mu się tylko podoba.

Ograniczenia swobody badania:

- zakaz wjazdu na tern, gdzie znajduje się interesujący nas przedmiot

- uniedostępnienie pewnych źródeł historycznych

- bardziej uzależnieni są ludzie, którzy żyją z pracy naukowej, bo ich fundusze są zależne od sponsorów,

Rozwój teoretycznych badań naukowych, których związek z praktyką jest nieodwracalny, przyczynia się niejednokrotnie bardziej do dalszego rozwoju nauki niż postęp w zakresie badań mających wyraźną doniosłość praktyczną.

Poważny udział ludzi nauki w rozdawnictwie środków na badania naukowe jest niezbędnym warunkiem zachowania we właściwych granicach wolności wyboru problematyki naukowej.

Temat 2: Nachmias – Problemy etyczne badań w naukach społecznych

Dlaczego etyka w badaniach naukowych?

Na każdym etapie badania naukowego, poza rozważaniami o charakterze naukowym, mogą pojawić się rozważania natury etycznej, wynika to ze specyfiki nauki i problemów jakimi się zajmujemy.

Źródłem problemów badawczych może być:

• problem badawczy

• otoczenie, w jakim odbywa się badanie

• procedury obecnej w planie badawczym

• metody zbierania danych

• osoby będące uczestnikami badań

• rodzaj zebranych danych

Badanie posłuszeństwa wobec autorytetu – Milgram :

• (to z prądem – wychodzę z założenia, że na tym poziomie edukacji nie muszę już tłumaczyć ani przebiegu ani wyników )

• etycznie bardzo kontrowersyjne, ponieważ:

• „nauczyciele” byli przekonani, że zadają ból, co było nie prawdą ? zostali oszukani,co do celu badania ? zostało złamane ich prawo do pełnej i prawdziwej informacji o eksperymencie

• badani przezywali ogromny stres

• badani, kiedy ujawniono wyniki badań, zdając sobie sprawę z tego co mogłoby się stać, gdyby to był prawdziwy prąd, mogli zostać przytłoczeni poczuciem winy

• eksperyment mógł zmienić zdolność badanych do zawierzania autorytetom w przyszłości

• skoro nie przynosił żadnych korzyści badanym, nie powinien w ogóle się odbyć

Badanie zachowania policji – Reiss:

• problem badawczy: aby zbadać czy skargi na brutalność policji są prawdziwe Reiss postanowił obserwować funkcjonariuszy na służbie,

• sposób realizacji : obserwował ich w trakcie wykonywania służby, aby było to możliwe powiedział, że bada reakcje mieszkańców na policjantów

• wynik: rzeczywiście funkcjonariusze są brutalni wobec mieszkańców

• problemy etyczne:

• Reiss posłużył się oszustwem, aby móc dokonać obserwacji ? funkcjonariusze nie znali celu badania, nie wiedzieli że są obserwowani i analizowani

• funkcjonariusze nie wyrazili rzeczywistej zgody na udział w badaniu, ponieważ nie powiedziano im, że są osobami badanymi

• w ten sposób osłabia się zaufanie do badaczy, w przyszłości takie grupy jak policjanci mogą już nie chcieć brać udziału w badaniach

Badanie postaw studentów college'u:

• cel: zebranie informacji o postawach i zachowaniach studentów w trakcie i po zakończeniu nauki

• sposób realizacji: wywiady z tymi samymi osobami po latach, do kwestionariusza wchodziły też pytania o polityczne aktywności

• problemy etyczne:

• niedoskonała anonimowość i tajność danych (władze uczelni mogły wejść w posiadanie listy respondentów i wydalić z uczelni za aktywność – badanie realizowane w czasie zamieszek studenckich w latach '60)

wyrównywanie kosztów i zysków

• problemy natury etycznej mogą powstawać przed badaniem, jak i po badaniu

• konflikt interesów między prawem badacza do zdobywania wiedzy i prawem badanego do poszanowania jego prywatności ? konflikt ten stanowi istotę dylematu etycznego

• planując badania naukowe obowiązkiem badaczy jest dokładne zestawienie potencjalnych korzyści wynikających z badań z kosztami ponoszonymi przez badanych

• koszty:

• naruszenia cudzej godności,

• narażenie na przechodzenie stresów, stanów lękowych,

• zawstydzenie,

• utratę zaufania,

• utratę poczucia autonomii,

• zaniżenie samooceny

• korzyści:

• dla naukowca: potencjalne zwiększenie wiedzy teoretycznej i stosowanej

• dla osoby badanej: rekompensata finansowa, satysfakcja płynąca z rozwoju nauki

• proces wyrównywania korzyści i strat ma charakter subiektywny

• w kontekście zestawień zysków i strat szczególnie ważne dla badaczy są 2 problemy:

• prawo osoby badanej do wyrażania zgody na podstawie posiadanych informacji

• prawo do prywatności

wyrażanie zgody na podstawie posiadanych informacji:

• badania z udziałem ludzi powinny być zawsze poprzedzone wyrażeniem zgody przez uczestników na postawie przedstawionych im informacji

• osoby badane muszą wiedzieć, że ich uczestnictwo w badaniach jest zupełnie dobrowolne,

• powinny też wcześniej otrzymać pełną informacje o korzyściach, prawach, o ryzyku i niebezpieczeństwie związanym z udziałem w badaniach

Dlaczego wyrażanie zgody jest niezbędne?

• Idea prawa do wyrażania zgody wynikła z akceptacji wartości kulturowych i regulacji prawnych dotyczących wolności i suwerenności (wolność jest naturalnym prawem jednostki)

• taka zgoda odzwierciedla też szacunek dla prawa samookreślenia jednostki

• poinformowanie o badaniu daje możliwość wyboru, skalkulowania potencjalnych zysków i strat

• wyrażenie zgody przenosi część odpowiedzialności za negatywne skutki z osoby badacza na badanych

Co znaczy prawo do wyrażania zgody?

• Diener i Crandall zdefiniowali pojęcie zgody na podstawie posiadanych informacji :

• „ jest to procedura, w trakcie której osoby podejmują decyzje, czy uczestniczyć w badaniach, po tym jak zostaną poinformowane o faktach, które mogłyby na tą decyzje wpłynąć”

• procedura ta obejmuje 4 aspekty:

1. Kompetencja

2. ? każda decyzja podjęta przez osobę dojrzałą i odpowiedzialną jest właściwa

? są osoby niekompetentne (małe dzieci, osoby przebywające w śpiączce itd.), za które opiekunowie powinni podjąć decyzje

1. Dobrowolność

2. ? osoba badana zawsze powinna znajdować się w takiej sytuacji, żeby była zdolna podjąć sama decyzje, bez jakichkolwiek nacisków

3. Pełna informacja

4. ? trudne do realizacji, ponieważ nawet badacze nie znają wszystkich konsekwencji badania, oraz ciężko wprowadzać badanego we wszystkie techniczne aspekty

5. ? strategia wyrażania zgody powinna być racjonalna, w przekazywanej informacji powinno się znaleźć 6 elementów:

• pełne wyjaśnienie zastosowanej procedury i celu, jakiemu ma służyć

• opis mogących się pojawić niedogodności oraz rozsądnie przewidywanego ryzyka

• opis rozsądnie przewidywanych korzyści

• ujawnienie właściwych procedur alternatywnych, które mogą być korzystne dla osoby badanej

• udzielanie odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące procedury badania

• poinformowanie, że osoba podejmująca decyzje ma wolny wybór i może w każdej chwili odmówić kontynuacji badania bez jakiejkolwiek szkody dla siebie

• ? z drugiej strony udzielanie zbyt wielu informacji może mieć negatywny wpływ na wyniki przeprowadzonych badań

• ? obowiązkiem badacza jest ujawnienie wszystkich informacji, które mogłyby naruszyć dobra osobiste badanego

1. Zrozumienie

2. ? tak, żeby była pewność, że badany wie o co chodzi

Odpowiedzialność badacza:

• im większe ryzyko tym większa też odpowiedzialność badacza, przeniesieniem częściowym tej odpowiedzialności jest właśnie wyrażenie zgody przez badanego

• tam gdzie nie ma ryzyka tam nie potrzebne jest wyrażenie zgody przez badanych

Prywatność

• prawo do prywatności - wolność jednostki co do wyboru czasu, okoliczności, zakresu, w jakim chce ona lub nie chce ujawniać swoich postaw, zachowań i opinii

• Wymiary prywatności:

• istotność informacji

• otoczenie, w którym przeprowadza się badanie

• udzielanie informacji

• należy je brać pod uwagę przy podejmowaniu decyzji, jakie informacje można przekazać, a jakim trzeba zapewniać tajność

• osoby biorące udział w badaniu mogą dobrowolnie zrezygnować z prawa do prywatności

Anonimowość i poufność

Anonimowość:

• zapewnienie poprzez oddzielenie danych o tożsamości osób badanych, od tych których oni udzielają

• anonimowość gwarantuje że badacz nie będzie w stanie powiązać odpowiedzi z daną osobą

• anonimowość niemożliwa jest przy indywidualnym wywiadzie kwestionariuszowym, bo wtedy ankieter może później zidentyfikować badanego

• zebrane dane należy chronić (wprowadzanie kodu dostępu, monitorowanie danych itp.)

Poufność:

• informacje identyfikujące osobę nie zostaną upublicznione

• nakaz sadowy pozwala dane ujawnić innym instytucjom

• opracowano wiele technik umożliwiających dostęp do zebranych danych osobom z zewnątrz, tak by nie została naruszona zasada prywatności, poprzez:

• usunięcie numerów identyfikacyjnych

• wprowadzenie szerokich kategorii dla danych

• grupowanie danych

• wprowadzanie błędu

Zawodowy kodeks postępowania etycznego:

• określają co jest wymagane, a co zabronione

Temat 3: Bernard Barber – Eksperymentowanie na ludziach

Ludzie myśląc o świętości życia czy eksperymentach nazistów wzdrygają się na samą myśl o eksperymentach bez których nie byłoby jednak wielu ciekawych odkryć. W tym artykule omówione są eksperymenty w czterech dziedzinach.

Leki i badania medyczne

Głównym powodem eksperymentowania jest postęp w nauce (np. nowe leki). Po fazie eksperymentów laboratoryjnych i na zwierzętach istnieje konieczność sprawdzenia leku na ludziach. Podobnie jest w badaniach medycznych – pacjent musi być poinformowany, że wzięcie udziału w eksperymencie jest dobrowolne, a lekarz nie może zatajać niczego, co mogłoby wpłynąć na decyzję ochotnika. W trakcie eksperymentu pacjent winien być informowany odnośnie swojego stanu.

Nauki społeczne i biologia

Kwestia badań, które polegają na umyślnym wprowadzaniu w błąd badanego (np. badania z długością kresek Ascha nad konformizmem, badanie z poddawaniem innych wstrząsom Kelmana).

W związku z rozwojem badań genetycznych pojawiają się problemy jak zdobyta z nich wiedza zostanie wykorzystana – czy nie pojawia się próby klonowania ludzi czy też niszczenia chorych / obciążonych genetycznie płodów ludzkich (tekst jest z 1967 r.).

Wzmożona troska o jednostkę

Niezależnie od szkód praktycznych jakie ponoszą jednostki zwraca się uwagę na wzmożona troskę o jednostkę w zetknięciu z silami społecznymi, które mogą ją skrzywdzić. „Nikt nie ma prawa czynić innego człowieka wbrew jego woli męczennikiem jakiejkolwiek sprawy”.

Problem nie jest nowy

Eksperymenty medyczne na ludziach przeprowadzali już starożytni Grecy. Te stosowane dziś różnią się do tamtych metodologią (dobór losowy, grupy kontrolne), ale chodzi w nich dokładnie o to samo i także mogą narazić pacjenta na niebezpieczeństwo. W XIX wieku pojawiły się kodeksy etyki lekarskiej, które również odnosiły się do problemu eksperymentowania na ludziach.

Niektóre nowsze kodeksy dotyczące eksperymentowania na ludziach

Po ujawnieniu eksperymentów nazistów powstało wiele nowych kodeksów etycznych odnośnie eksperymentowania na ludziach. Najważniejszy z nich jest Kodeks norymberski stworzony m .i. przez ONZ, Światowe Towarzystwo Medyczne, przedstawicieli z USA, Francji i Wielkiej Brytanii. Kodeks był dość ogólny – być może przez to, że wszystkie amerykańskie uczelnie prowadziły w tym czasie dużo eksperymentów na ludziach.

Kodeks norymberski i jego ogólne zasady

1. Warunkiem przeprowadzenia eksperymentu jest dobrowolna zgoda osoby badanej (zarówno jeśli chodzi o eksperymenty medyczne, jak i w naukach społecznych).

2. Eksperyment taki jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy innymi metodami badawczymi nie jest osiągalny, a rokuje uzyskanie cennych wyników (z punktu widzenia dobre społecznego).

3. Eksperyment powinien być zaprojektowany w oparciu o wyniki doświadczeń przeprowadzonych na zwierzętach (!) oraz znajomość natury badanej choroby, tak aby spodziewane wyniki uzasadniały jego przeprowadzenie.

4. Eksperyment powinien być tak zaprojektowany, aby nie przynosił urazów, czy cierpień fizycznych, bądź psychicznych.

5. Nie wolno podejmować eksperymentu, jeśli istnieje przypuszczenie, że naraziłoby to osobę badaną na śmierć lub trwały uszczerbek na zdrowiu.

6. Stopień ryzyka nie powinien nigdy przekraczać granic zakreślonych ogólnoludzką doniosłością problemu, którego rozwiązaniu ów eksperyment ma służyć.

7. Badacz powinien zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze, aby uchronić osobę badaną od urazów i cierpienia fizycznego.

8. Eksperyment powinien być prowadzony przez osoby kompetentne.

9. Osoba badana ma prawo w każdej chwili przerwać eksperyment.

10. Badacz kierujący eksperymentem musi być gotowy w każdej chwili przerwać go, gdy tylko istnieje podstawa, by sądzić, że naraża on zdrowie lub życie badanego.

Precyzja pojęcia „dobrowolnej zgody”

-Socjologiczne i psychologiczne rozróżnienie pomiędzy zachowaniami „dobrowolnymi” a „wymuszonymi” bywa często trudna do przeprowadzenia. Pozostaje kwestia, że mimo dobrowolnie wyrażonej zgody ochotnik nie zdaje sobie sprawy z grożących mu niebezpieczeństw. Trudno bowiem wyjaśnić laikowi, nieobeznanego w dziedzinie eksperymentu, z możliwych skutków i ponoszonego ryzyka. W wielu wypadkach nawet sami badacze mają problem z określeniem wszystkich możliwych komplikacji. Wydaje się więc, że jedynym wyjściem z sytuacji byłoby powołanie zespołu specjalistów-ekspertów, upoważnionych do inspekcji i zatwierdzania projektowanych eksperymentów.

-Wielu lekarzy wyraża pogląd, że jakkolwiek ogólne zasady etyczne dotyczące eksperymentów medycznych na ludziach dają się łatwo sformułować, ich przekład na język praktyki jest często o wiele trudniejszy.

-Badaczy więc musi cechować uczciwość, poszanowanie ludzkiej godności, inteligencja i umiejętność projektowania bezpiecznych eksperymentów.

-W niektórych instytucjach badawczych wprowadzono ścisłe przepisy, zakładające, że każde przeprowadzane na ludziach doświadczenie musi być konsultowane i zatwierdzane przez specjalne komisje.

-Nawet najbardziej skrupulatny badacz nie jest w stanie przewiedzieć 1) ogółu dodatnich oraz ujemnych następstw, jakie może pociągnąć za sobą eksperyment; 2) doraźnych i długotrwałych korzyści, jakie przyniesie eksperyment społeczeństwu; 3) czy bilans prywatnych korzyści lub szkód oraz korzyści społecznych okaże się dodatni.

-Interes społeczny wymaga, aby to społeczeństwo wzięło na siebie część odpowiedzialności za ryzyko eksperymentów.

Temat 4: Brzeziński – Etyka zawodu psychologa; rozdział 7: Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach psychologicznych - między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną

7.1. Dwa poziomy ingerencji badacza w psychikę osoby uczestniczącej w badaniu psychologicznym

1. "specjalne" traktowanie przez badacza osoby uczestniczącej w badaniu naukowym - aby wywołując określone jej zachowanie w sytuacji badawczej uzyskać potwierdzenie (lub sfalsyfikowanie) hipotez [na tym poziomie autor skupia się w tym rozdziale]
dwojakie skutki etyczne:
a. naruszanie autonomii jednostki w trakcie badania naukowego i narażanie jej na przezywanie dyskomfortu, lęku, wstydu, bólu itp.
b. stronnicze wyniki służące pseudouprawomocnianiu hipotez badawczych
kwestie te naruszają godność i autonomię badanych, a co więcej prowadza do takich ich zachowań, które obniżają trafność wewnętrzną tego badania
wyniki są obciążone albo są artefaktami, a takie "uszkodzone" wyniki stają się potem podstawą programów działań praktycznych, a więc i odbiorcy tych programów są traktowani w sposób nieetyczny

2. "specjalne" odnoszenie się do osób niewystępujących w roli uczestników badania psychologicznego, a traktowanych jako potencjalni odbiorcy reklamowanych marek towarowych, przyswajający określone treści przewidziane programem edukacyjnym, profilaktycznym czy terapeutycznym z wykorzystaniem naukowej wiedzy psychologicznej - w celu podporządkowania sobie określonych osób, aby postępowały one zgodnie z programem instytucji, w której funkcjonują, czy do członkostwa której aspirują, aby maksymalizowały zysk jakiejś instytucji np. kupując określone towary - odbiorca jest "zniewalany"

7.2. Czy osoba badana powinna być w pełni świadoma swego udziału w badaniu naukowym - problem świadomej zgody
 
informed consent and freedom of consent - zgoda świadoma i wolna od jakichkolwiek nacisków
pełna informacja dla osoby badanej o korzyściach, prawach, o ryzyku i niebezpieczeństwie związanym z uczestnictwem w badaniu, o wszystkich czynnikach, które mogą wpływać na chęć uczestnictwa
podpisanie oświadczenia o znajomości konsekwencji badania
należy przedłożyć interes osoby badanej nad interes własny badacza - nie można być adwokatem we własnej sprawie
osoby badane muszą wiedzieć o możliwości odmowy udziału w badaniu i o możliwości wycofania zgody w każdym momencie bez konieczności podawania przyczyny

asymetryczność relacji "badacz-psycholog - potencjalna osoba badana"
    gdy badana osoba w jakiś sposób zależy od badacza, gdy boi się, że odmowa narazi ją na utratę jakichś dóbr, na gorsze traktowanie, (np. pacjent zgadza się na udział w badaniu, aby     lekarz nie przestał o niego dbać)

pozornie świadoma zgoda
    brak pełnej informacji albo poziom inteligencji utrudnia zrozumienie opisu badania i roli, jaką badany ma w nim odegrać

fałszywy obraz badania
    kiedy osoba badana spodziewała się innego przebiegu badania
    osoba badana może wtedy zrezygnować, ale nie zawsze wie, że ma takie prawo, a poza tym może się obawiać, ze rezygnacja będzie mieć dla niej negatywne skutki, że badacz się "odegra", np. poprzez rozpuszczenie nieprzyjemnych informacji na jej temat (np. że jest miękka, strachliwa, niedojrzała itp.)

Wskazówki dla dobrego badacza?:
- należy unikać osób zależnych od badacza
- osoba badana nie może odczuwać presji badacza, nie można uzależniać dostępu do pewnych dóbr od zgody na udział w badaniu (np. przepustki w wojsku)
- należy szczegółowo informować o badaniu językiem adekwatnym do poziomu umysłowego danej osoby
- należy udzielić potencjalnej osobie badanej jasnej informacji o prawie odmowy udziału i prawie rezygnacji z udziału bez podania przyczyny w każdym momencie trwania badania
- należy redukować lęk przed oceną, który może być powodem odmowy udziału w badaniu lub niepewnego zachowania się w trakcie badania

7.3. Poufność, prywatność i anonimowość w badaniach naukowych prowadzonych przez psychologów

na podstawie trzech kodeksów:
1. Meta - code of ethics (European Federation of Professional Psychologists Associations, 1995)
2. Ethical principles of psychologists and code of conduct (American Psychological Association, 2002)
3. Kodeks etyczno - zawodowy psychologa (Polskie Towarzystwo Psychologiczne, 1994)

anonimowość - kiedy nawet osoby prowadzące badania nie potrafią zidentyfikować autorów poszczególnych wypowiedzi

poufność - badacz może zidentyfikować autora wypowiedzi, ale jednoznacznie obiecuje informacji tej nie ujawniać

prywatności obywateli bronią regulacje prawne:
    - Ustawa o ochronie danych osobowych (art. 27 - zakaz ujawniania danych, ale i kilka odstępstw - np. kiedy jest zgoda badanego na piśmie, kiedy dane te posłużą do ochrony żywotnych interesów tej osoby, do ochrony jej zdrowia kiedy dane są potrzebne do dochodzenia praw przed sądem oraz jeżeli jest to niezbędne do prowadzenia badań naukowych, w tym do przygotowania rozprawy wymaganej do uzyskania dyplomu ukończenia szkoły wyższej lub stopnia naukowego; publikowanie wyników badań naukowych nie może następować w sposób umożliwiający identyfikację osób, których dane zostały przetworzone.
    - Karta praw pacjenta

w większości badań naukowych dane są przetwarzane, analizowane statystycznie, nie ma więc problemu z poufnością
problem ten występuje np. przy analizie case study
niedochowanie anonimowości czy poufności obiecanej osobom badanym szkodzi innym badaczom - osoba badana, a także osoby z jej otoczenia nie zgodzą się już na udział we innych badaniach, stracą zaufanie
od poczucia bezpieczeństwa osoby badanej zależy wiarygodność danych sondażowych - badany, który ufa badaczowi będzie odpowiadał zgodnie z prawdą

7.4. Naruszanie autonomii jednostki w trakcie badania naukowego i narażanie jej na przeżywanie dyskomfortu, wstydu, lęku, bólu itp.

badania "urazogenne" - np. eksperyment Ascha, Milgrama, Zimbardo - ale niektórzy ich bronią z przekonania o nadrzędności realizacji celów naukowych nad racjami etycznymi

badanie może się wymknąć spod kontroli badacza (np. u Zimbardo) albo badacz może nie być w stanie przewidzieć biegu zdarzeń

zakres (i głębokość) etycznie nagannej ingerencji badacza w psychikę osoby badanej jest w jakiejś mierze uzależniony od tego, kogo włączy on do grupy (próby)
osoby badane - kategoryzacja:
1. ochotnicy (często z obietnicą zapłaty za udział) - pieniądze nie mogą być usprawiedliwieniem dla badacza, zwłaszcza jeśli badanie naraża na stres, lek i inne silne emocje negatywne
2. osoby "specjalne" - żołnierze, strażacy, policjanci, więźniowie - prowadzi się na nich często badania nad deprywacją sensoryczna, stresem, frustracją i są one etycznie dopuszczalne; nie można stawiać znaku równości między wpisanym w rolę zawodową zagrożeniem fizycznym a odczuwaniem dyskomfortu psychicznego na skutek udziału w eksperymencie psychologicznym
3. pacjenci i pensjonariusze domów opieki społecznej "zobowiązani" do udziału z uwagi na ich status - obawa, że odmowa może zmienić na gorsze ich traktowanie przez lekarzy, pacjent więc się zgadza, ale jest w stanie napięcia, co ma zły wpływ na postęp terapii
4. studenci - relacja asymetryczna, obawa przed odmową, która mogłaby pogorszyć ich oceny, relacje z profesorem itp., student może odgrywać rolę "dobrej osoby badanej", czyli działać tak, jak oczekuje badacz, aby nie narazić się
5. dzieci, uczniowie - w pierwszej kolejności należy uzyskać zgoda dziecka i rodzica, w drugiej kolejności zgodę wychowawcy szkolnego, nauczyciel nie ma prawa oczekiwać od badacza wyników badania na temat danej klasy

7.5. Okłamywanie osób badanych - za i przeciw, a raczej przeciw

badania w medycynie nie wymagają zasadniczo stosowania wobec pacjentów instrukcji maskujących, bo organizm reaguje tak samo, niezależnie od tego, czy osoba jest świadoma czegoś, czy nie;
problem pojawia się w przypadku stosowania placebo, ponieważ jest tutaj naruszenie zasady autonomii pacjenta

w badaniach psychologicznych badaczy interesuje nie tylko funkcjonowanie organizmu, ale też zachowanie człowieka - a świadomość bycia badanym może wpływać na zachowanie osoby badanej, może ona przestać zachowywać się naturalnie, spontanicznie
alternatywa: manipulacja społeczna - celowe, planowe działanie, którego autor wywiera wpływ na osobę w taki sposób, aby nie zdawała sobie sprawy, że podlega jakimkolwiek oddziaływaniom bądź nie była świadoma ich siły i konsekwencji - ale czy jest to etyczne???

oszustwa badaczy:
1. wprowadzanie w błąd na temat tego, czego eksperyment dotyczy (np. Asch powiedział uczestnikom, że biorą udział w eksperymencie percepcyjnym)
2. ukrywanie informacji
3. wprowadzanie w błąd co do tego, kto w rzeczywistości jest obserwowany
4. angażowanie wspólników, którzy grają ustalone z góry role (Asch, Milgram)
5. udzielanie fałszywych gwarancji
6. oszukiwanie badanego co do tożsamości badacza
7. fałszywe reagowanie (np. u Ascha - podawanie badanym, że mylnie oceniają długość odcinków)
8. przyzwolenie, by uczestnicy badań oszukiwali sami siebie
9. posługiwanie się placebo lub innymi formami manipulowania oczekiwaniami badanych osób
10. fałszywe przedstawianie skali badawczej
11. ukryte obserwowanie lub nagrywanie
12. nieinformowanie uczestników, że są obserwowani lub oceniani dla celów naukowych

Badacz czuje się zwykle usprawiedliwiony i rozgrzeszony po odbyciu z uczestnikami badania jednej sesji posteksperymentalnej, na której wyjawia im całą prawdę, ale nie obchodzi go, jak to dalej wpływa na psychikę tych osób. Poza tym sesja posteksperymentalna (debriefing) narusza zasadę anonimowości - rozwiązaniem może być utworzenie strony www. na temat eksperymentu, na której znajdą się wszystkie prawdziwe informacje.

7.6. Etyczne ograniczenia swobody badacza - na przykładzie eksperymentów Ascha, Milgrama i Zimbardo

Zderzenie psychologa - badacza z etyką dokonuje się w pięciu, krytycznych dla trafności wewnętrznej i zewnętrznej badania, miejscach:
1. dobory próby z populacji i jej podziału, jeżeli zachodzi taka konieczność, na grupy porównawcze
2. zdefiniowania sytuacji badawczej i umieszczenia jej w kontekście "sytuacji życiowej"
3. stosowania wobec osób uczestniczących w badaniu przewidzianych scenariuszem badania manipulacji
4. przeniesienia wyników z poziomu próby na poziom populacji i z poziomu sytuacji badawczej na poziom życiowej
5. wykorzystania wyników badania psychologicznego w celu opracowania programu praktycznego działania

punkty 1,2,4 i 5 mogą powodować skutki etyczne, gdy badacz, sprzeniewierzając się standardom metodologicznym (świadomie - chcąc uzyskać doraźną korzyść lub nieświadomie - niski stan indywidualnej świadomości metodologicznej), będzie upowszechniał nietrafne rezultaty badań naukowych, które posłużą za podstawę nieefektywnych działań w sferze praktyki społecznej
punkt 3 dotyczy (nie)etycznej relacji badacz - osoba uczestnicząca w badaniu, a więc i stosowania instrukcji maskujących

Eksperymenty Ascha, Milgrama i Zimbardo w świetle akceptowanych przez społeczność psychologów standardów etycznych:

czy osoby badane miały rzeczywiście możliwość wyrażenia świadomej zgody, skoro nie wiedziały wszystkiego na temat badania, w którym wezmą udział?

Asch
 - zastosowanie instrukcji maskującej

Milgram
 - zastosowanie instrukcji maskującej
 - nie przewidziano tak skrajnych reakcji badanych, osoby badane zaś zachowywały się niepokojąco (np. cytat z opisu eksperymentu Milgrama: "U osób badanych obserwowano silne pocenie się, drżenie, jąkanie, zagryzanie warg, pojękiwania, wbijanie paznokci w ciało...")
 - poziom stresu u badanych w eksperymencie Milgrama był nie do zaakceptowania, co więcej eksperyment mógł mieć długotrwałe skutki, po ujawnieniu badanym prawdziwych informacji o eksperymencie, mogli oni stracić zaufanie do psychologów lub postaci, które były dla nich autorytetami
 - badani zostali oszukani co do prawdziwego celu badań, więc złamane zostało ich prawo do pełnej i prawdziwej informacji, po ujawnieniu im zaś prawdy, mogli odczuwać poczucie winy i mogla obniżyć się ich samoocena
kontrargumenty Milgrama: wyniki ankiety przeprowadzonej wśród badanych - 84% zadowolonych z udziału, tylko 1% wyrażało żal, że wzięło w badaniu udział; przeprowadzone badania psychiatryczne nie wykazały niepokojących wyników u osób biorących udział w eksperymencie

Zimbardo
 - także nie przewidziano biegu eksperymentu, nawet na większą skalę niż u Milgrama
 - samoocena więźniów i strażników obniżała się, w miarę jak ulegały internalizacji doznania związane z sytuacją więzienną
 - wzajemne relacje między strażnikami i więźniami miały negatywny, wrogi, lekceważący charakter i prowadziły do dehumanizacji
 - sam Zimbardo przyznał, że popełnił błąd utraty obiektywizmu, ponieważ zaangażował się w eksperyment odgrywając rolę dyrektora więzienia, przyznał także, że tak się wciągnął w codzienne życie więzienia, że zapomniał o gromadzeniu danych, co jest karygodnym uchybieniem


 

Temat 5: Sztabiński – Fieldwork jest sztuką; rozdział 27: Problemy etyczne związane z pracą ankietera; rozdział 28: Ustawa o ochronie danych osobowych

Rzetelne relacjonowanie uzyskanych danych jest obowiązkiem nie tylko wobec instytutu badawczego ale również wobec samych badanych. Badany nie chciałby wziąć udziału w badaniu, jeżeli obawiałby się, że podawane przez niego informacje, mogą zostać przeinaczone. Wyniki badań mają trafnie odzwierciedlać społeczeństwo, jeżeli badany fałszuje je, zafałszowuje tym samym rzeczywistość. Nierzetelność ankietera to nadużycie zaufania respondenta, czyli osoby bezinteresownie poświęcając swój czas, kierującej się interesem społecznym. Respondent, z którym kontaktuje się ankieter nie może mieć poczucia, że zostanie on przez ankietera wykorzystany. Dlatego też, ankieter musi się cieszyć nieposzlakowaną opinią. Ponadto dane, które ankieter „wklepuje” do komputera nie są korygowane w późniejszych etapach badania. Co więcej często nie mogą być one przeprowadzone powtórnie , jak w przypadku kampanii reklamowych. Dlatego ankieter musi swoją pracę wykonywać rzetelnie.

Normy postępowania ankietera wobec instytutu badawczego

• Wszelkie materiały jakie ankieter otrzymuje od instytutu należy traktować jako poufne (stanowią one intelektualną własność instytutu badawczego).

• Zasada poufności dotyczy również stosowanych technik i procedur badawczych, wykorzystywanego w instytucie oprogramowania a także tematyki realizowanych badań.

• Nie należy rozpowszechniać informacji o tematyce prowadzonych badań (konkurencja ze strony innych firm badawczych).

• Istota badania jest ściśle strzeżoną tajemnicą klienta instytutu (nowe produkty wchodzące na rynek).

• Niedopuszczalne jest ujawnianie przez ankietera rozkładów odpowiedzi uzyskanych od przebadanych respondentów(istnieje zagrożenie że uzyskane przez niego odpowiedzi umożliwią mu wnioskowanie na temat wyników całej grupy)

• Ankieter współpracujący z wieloma instytutami zobowiązany jest do lojalności wobec każdego z nich.

• Niedopuszczalne jest wymienianie się informacjami na temat poszczególnych respondentów między ankieterami.

Normy postępowania wobec respondentów

• Ankieter w związku z realizacją badań nie może prowadzić jakiegokolwiek innego rodzaju działalności(proponowanie zakupu produktów czy usług)

• Zabrania się uzyskiwania w związku z prowadzonymi badaniami jakichkolwiek innych informacji niż tych przewidzianych w ankiecie i procedurze badawczej.

• Niedopuszczalne jest wykorzystywanie danych osobowych.

• Udział w badaniach nie może powodować żadnych negatywnych skutków dla badanego(uszczerbek psychiczny, fizyczny wzięcie udziału w badaniu pomimo braku zgody ze strony szefa, w momencie gdy badanie dotyczy zakładu pracy).

• Ankieter jest zobowiązany chronić anonimowość jednostek(np. w celu nakłonienia potencjalnych respondentów pokazując im listę osób, które już zgodziły się na badanie, taką listę osób po wykonaniu badania należy bezzwłocznie odesłać koordynatorowi, który prześle ją do instytutu badawczego).

• Nie można ujawniać żadnych informacji umożliwiających identyfikację respondentów.

• Należy bezwzględnie przestrzegać zasady dobrowolności udziału w badaniu wylosowanych osób (nie można nic obiecywać za udział w badaniu ani naciskać).

• Wszystkie informacje podawane respondentom oraz innym osobom w związku z badaniami muszą być zgodne z prawdą.

• W przypadku badań osób niepełnoletnich, ankieter zobowiązany jest uzyskać zgodę nie tylko od osoby badanej ale także od jednego z opiekunów prawnych.

• Dzieci są szczególnie podatne na negatywne efekty badania rynkowego dlatego też jeżeli respondent zauważy że dziecko negatywnie reaguje na reklamę jakiegoś typu, powinien zaniechać dalszego badania. Ponadto jeżeli badanie wymaga testowania produktów ankieter zobowiązany jest do poinformowania respondentów o potencjalnych zagrożeniach związanych z badaniem.

• Jeśli badanie dotyczy sfery wrażliwej (seksu, karalności, stanu zdrowia) instytut badawczy przekazuje koperty badanemu do samodzielnego wypełnienia. Niedopuszczalne jest aby ankieter w jakikolwiek sposób ingerował w ten fragment wywiadu(nie można też zaglądać do podanych odpowiedzi, chyba że procedura wywiadu tego wymaga prawidłowe oznaczenie ankiety).

• W przypadku badania mystery shopping kiedy respondent nie ma świadomości badania, szczególnego znaczenia nabiera chronienie jego anonimowości(gdy nie są uprzedzeni i nie wyrazili zgody na badanie) i poszanowanie czasu.

• Ankieter nie może okazywać respondentowi swojej wyższości, manifestując swoją sprawność intelektualną(a tym bardziej traktować go w sposób ironiczny czy lekceważący).

• Należy uszanować, że respondent bezinteresownie poświęca nam swój czas.

• Ankieter powinien przestrzegać reguł, obowiązujących gościa(respondent przyjmuje nas do swojego domu, więc musimy się potrafić zachować w takiej sytuacji)

• Nie można traktować respondenta instrumentalnie (jako źródła informacji).

• Szacunek dla ludzkich uczuć nie powinien przeważać nad wszelkimi innymi aspektami(jak komuś zdechnie pies i żałoba w domu to proponujemy odstąpienie od badania)

• Ankieter powinien dołożyć wszelkich starań aby doświadczenia respondentów z wywiadu były jak najbardziej pozytywne (respondent opowiada o badaniu wielu swoim znajomym, bo jest to wydarzenie niecodzienne, dlatego jak będziemy mili to pozytywna energia udzieli się piętnastu innym osobom.

Rozdział 28 Ustawa o ochronie danych osobowych

Ochrona danych osobowych jest elementem ochrony prywatności jednostki. Eksponuje to bardzo wyraźnie zarówno polskie jak i europejskie prawo. W prawodawstwie polskim prywatność jednostki znajduje ochronę w postaci zawartego w art. 23 kodeksu cywilnego (uchwalonego w 1964 r.) katalogu chronionych dóbr osobistych (w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania , twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska). Artykuł 47, konstytucji uchwalonej w 1997 „Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci, i do dobrego imienia oraz do decydowania i swoim życiu osobistym”.

Za Dane osobowe uważa się wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej. Osobą możliwą do zidentyfikowania jest osoba, której tożsamość można określić bezpośrednio lub pośrednio, w szczególności prze powołanie się na numer identyfikacyjny albo jeden lub kilka czynników określających jej cechy fizyczne, fizjologiczne, umysłowe, ekonomiczne, kulturowe lub społeczne.

Czyli daną osobową będzie nie tylko numer telefonu, adres, imię i nazwisko ale również „kowal ze wsi Śniadka”. Imię i nazwisko osoby mieszkającej w Warszawie nie będzie taką daną bo jest wiele takich osób.

Ponieważ wszystkie dane dotyczące identyfikowalnej osoby mają charakter danych osobowych, dane zebrane przez ankietera w trakcie wywiadu w połączeniu z danymi kontrolnymi o respondencie mają taki charakter. Informacji nie uważa się za umożliwiającą określenie tożsamości osoby jeżeli wymaga to nadmiernych kosztów i działań. Nie sprecyzowano jednak, co oznacza nadmierne koszty i działania. Sztabiński mówi, że jeżeli sprawdzenie tożsamości osoby wymaga połączenia dwóch plików w komputerze to nie są to nadmierne koszty. Jeżeli jednak wymaga to wysłania ankieterów w teren w celu podjęcia wizji lokalnej to już tak.

Za przetwarzanie danych osobowych uważa się jakikolwiek operacje wykonywane na danych osobowych takie jak: zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie , udostępnianie, usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych. Tak więc ankieter biorąc od nas dane w celu realizacji badania przetwarza je. Instytut usuwając dane po ich wykorzystaniu również je przetwarza.

Obowiązki Instytutu prowadzącego badania

Wprowadzenie „polityki bezpieczeństwa” oraz „instrukcji zarządzania systemem informatycznym służącym do przetwarzania danych osobowych”. Polityka taka powinna opisywać zbiory danych osobowych ich działanie i zabezpieczanie a wraz z instrukcjami stanowić gwarancję, że dane osobowe będą przetwarzane w sposób zgodny z ustawą, że nie naruszy to dóbr osobistych respondentów, że instytut zapewnia odpowiedni standard zabezpieczeń w trakcie przetwarzania informatycznego danych, jak również w części terenowej badania.

Jeżeli instytut pozyskuje dane od innych administratorów jak się dzieje w przypadku numeru PESEL pozyskiwanego od MSWiA. Dyrektor departamentu uzyskuje zapewnienie, że osoby wylosowane do badania będą powiadamiane zawczasu listami zapowiednimi i mają możliwość odmówienia udziału w badaniu korzystając z infolinii czy też poprzez odesłanie specjalnej karty(obie czynności na koszt instytutu). Jeżeli instytut badawczy ma zamiar przechowywać dłużej dane niż przewiduje to badanie musi ten zbiór zostać zarejestrowany przez Urząd Generalnego Inspektora Danych Osobowych. Należy przy tym spełnić szereg wymogów: cel, sposób, zakres przetwarzania danych, podać podstawę prawną przetwarzania danych, dokładnie opisać sprzęt i oprogramowanie bazy danych, wyznaczyć i przeszkolić osoby pracujące z danymi w system, opisać procedury pracy i procedury awaryjne, zapewnić tworzenie kopii awaryjnych nośnika, zapewnić należytą ochronę fizyczną i informatyczną danych, stworzy prawne narzędzie umożliwiające przekazywanie osobie, której dane są przetwarzane w bazie pełnej i zrozumiałej informacji o posiadanych danych, wyznaczyć administratora bezpieczeństwa informacji.

Formularze doboru respondentów, mają być przetrzymywane w szafach pancernych do momentu zakończenia procedur kontrolnych a następnie niszczone pod nadzorem.

Różnice między badaniem a marketingiem bezpośredni

• Celem Badanie jest zbieranie informacji o rynku i społeczeństwie jako całości a marketing koncentruje się na jednostkach.

• Badacz rynku dociera do małej próby a marketingowiec stara się dotrzeć do jak największej liczby osób, nie przejmując się reprezentatywnością.

• W badaniach rynku chodzi o wyciąganie sumarycznych wniosków charakteryzujących całą badaną zbiorowość natomiast dla marketingowca informacje o poszczególnych osobach są celem samym w sobie i to one stanowią towar przekazywany dalej

• Badanie rynku zapewnia respondentowi poufność natomiast marketingowcy przechowują nasze dane oraz stajemy się często przedmiotem różnego rodzaju ofert.

Powinniśmy umieć wytłumaczyć na czym polega, że badanie jest poufne. Nie jest ono w żadnym wypadku anonimowe bo posiadamy przez pewien czas informacje na jego temat. Nie mniej jednak są to informacje nie stanowiące istoty badania, nie zostaną one nikomu przekazane a ponadto później zostaną zniszczone. Może zapytać czy instytut nie przechowuje danych w celu ich późniejszego użycia, co mogłoby być bardzo dochodowym przedsięwzięciem. Można odpowiedzieć że rocznie instytuty badając koło 4% społ. czyli co 25 osobę. Można zapytać czy w ogóle słyszał o takim przypadku bo jeżeli tyle osób jest badanych to na pewno ktoś coś by o tym mówił.

Ankieter powinien bronić anonimowości respondentów. W tym celu nie może on przeglądać ankiet w miejscach publicznych, bądź pozostawiać torby z ankietami bez opieki(do momentu zakończenia badań terenowych przez ankietera, znajdują się tam również formularze z adresami respondentów) . Nie powinien się udawać w miejsca niebezpieczne gdzie występuje ryzyko kradzieży. Jeśli jednak po przedsięwzięciu wszystkich tych środków informacje zostaną ujawnione należy o tym powiadomić swojego koordynatora i zawiadomić policję(w przypadku kradzieży). Respondent ma obowiązek oddać wszystkie uzyskane dane wraz z informacjami na temat miejsca zamieszkania respondenta. W przypadku gdy badanie wymaga powrotu do respondenta dane nie będą przetwarzane w instytucie, po ostatnim wywiadzie zostaną zniszczone w momencie kiedy zakończy się procedura weryfikacyjna. Na ponowne badanie respondent umawia się z ankieterem ustnie. Inaczej jest w przypadku panelu. Dane przechowywane są w instytucie w postaci elektronicznej. Istotna jest wtedy zgoda osoby, z którą przeprowadzany jest wywiad, w formie oświadczenia że zgadza się na przechowywanie jego danych osobowych. Oświadczenie przygotowuje instytut badawczy a ankieter daje je do podpisuj badanemu. To oświadczenie zawarte jest na piśmie (choć nie musi) ponieważ

• Respondent po złożeniu ustnego oświadczenia może zapomnieć o jego formie i treści

• Rzetelna firma badawcza musi mieć potwierdzenie o autentyczności odpowiedzi respondent podpisem potwierdza autentyczność odpowiedzi

• Instytut zabezpiecza się w ten sposób przed nieprawdziwymi danymi

• Oświadczenie o zgodzie na przetwarzanie danych osobowych jest czynnością prawną i w związku z tym powinno zabierać komplet informacji o instytucie i badaniu, po długim wywiadzie ankieter mógłby pominąć niektóre z nich co spowodowałby nieważność oświadczenia.

Temat 6: Ewa Nowicka – Przyjaźń jako narzędzie pracy antropologa. Wątpliwości etyczne

• Przyjaźń jest ze swej istoty bezinteresowna; przyjaciela obdarzamy sympatią nie dlatego, że cos dla nas zrobił czy miał zamiar zrobić, ale dlatego że go lubimy, cenimy go. A czy w procesie badawczym jest możliwa bezinteresowność?-> w relacji badacz badany zachodzi asymetria na poziomie celów, intencji, oczekiwań. To zawsze badacz przychodzi do badanego, który nie zawsze orientuje co chce dokładnie zbadać badacz. Badany może natomiast oczekiwać od badanego innej pomocy np. przyjęcia córki która wybiera się do Polski na studia.

Czy przyjaźń z badanym jest pomocna?

• Podczas badań terenowych nie ma rozdziału między zawodową sferą życia a pozazawodową. Prowadzi to do wielu problemów etycznych co prowadzi do wielu konsekwencji metodologicznych.

• Bez posiadania emocji nie możemy zrozumieć emocji, motywacji, pragnień, dążeń i wrażeń innych od naszych, z którymi stykamy się w innych kulturach.

• Badacze antropologii interpretatywnej (głównie ale nie tylko) podkreślają, że trzeba mieć pozytywne emocje w stosunku do badanej kultury.

• Praca terenowa jest rodzajem kombinacji paru elementów: obserwacji, dialogu, terminowania, przyjaźni (Clifford)

• Nie można jednak ograniczać się tylko do emocji, przy tworzeniu publicznych sadów na temat badanego społeczeństwa. Szczególnie tyczy się to emocji negatywnych.

• W długim okresie istnienia antropologii przeważa odcinek, w którym emocje się ukrywa, tłumi. Dopiero w ostatnich czasach emocje stają się uznanym i uprawomocnionym elementem badania antropologicznego i antropologicznej relacji.

Styczność z „terenem”, zaprzyjaźnianie się i efekty niezamierzone

• Wprowadzenie więzi emocjonalnej badanego z badaczem może mieć istotny wpływ na sytuację tego badanego w jego własnej społeczności. Zaprzyjaźniając się z badanym badacz może czasem mu zrobić krzywdę (interpretowana jako zdrada, nielojalności), kiedy indziej może mu zrobić przysługę (nobilitacja, źródło prestiżu).

Dlaczego przyjaźń?

• Względy metodologiczne-> Przez przyjaźń można zgłębiać tajemnice danej kultury. Jak badani nam nie będą sprzyjać to nic się nie dowiemy. Im bardziej mu badani tym bardziej są otwarci.

• Względy osobiste-> badacz podczas badanych czuje się często wyobcowany. A ma potrzeby emocjonalne jak każdy człowiek a jest tam przecież w obcej kulturze bez przyjaciół i znajomych „z domu”.

Przyjaźń jako zobowiązanie

• Badacz dostaje dużo od badanych dlatego powinien być lojalny wobec nich.

• Niestety często badani oczekują od pomocy, której nie jest on w stanie im dać. Tak naprawdę badacz może im ofiarować tylko siebie samego.

• W dzisiejszych czasach badani maja już dla antropologów przygotowane „odpowiednie treści” i ukrywają tak na prawdę wiele aspektów swojej kultury.

• Często badacz zyskuje przychylność badanych przez ofiarowanie im czegoś albo za reprezentowanie interesów jakiejś grupy np.. w urzędzie gminy

Przyjaźń ale z oddali

• Jak się antropolog za bardzo utożsami z badaną kultura to zebrane przez niego dane również mogą być kwestionowane. w dzisiejszych czasach na obserwacje jeździ się częściej ale na krócej a nie na jedną długą wyprawę przez co badacz niej się tam socjalizuje.

Granice przyjaźni z badanymi

• Badacz w czasie badań przeżywa różne emocje od sympatii do nienawiści. Badacze terenowi mogą „ kochać ale nie mogą pożądać obiektów swojego zainteresowania”. Nie powinno się angażować. Związki seksualne nie mogą stać się uznanym źródełm wiedzy badawczej. Badacz wobec osoby ukochanej czy choćby ulubionej nie może być badaczem. Obserwacje niszczą istotę przyjaźni, a na pewno miłości

Pozycja antropologa i jej przemiany

• Zmieniły się standardy etyczne. Coraz częściej badacz i badany są z jednej rzeczywistości społecznej i kulturowej, a uczestnictwo to zaciera dystans (społeczny, psychologiczny, intelektualny) między nimi.

Moralna wrażliwość badacza: iluzja czy twardy wymóg

• Możliwość ponadkulturowej przyjaźni jest niepodważalna i jej doświadczanie pozwala wytrwać przy wykonywaniu zawodu antropologa (Geetz)

• Według Geetz’a przyjaźń w czasie badań ma trzy fazy nawiązania, trwania i zerwania. Ta ostania zawsze łączy się z poczuciem odrzucenia i oszukania.

• Trudno jest badaczowi połączyć przedmiotowe i podmiotowe traktowanie badanych. Czasem on sam czuje się przedmiotowo traktowany przez badanych, a nawet wykorzystywany.

Globalizacja, przemiany etniczności a przyjaźnie antropologiczne

• W dziej szych czasach kiedy różnice między badaczami a badanymi są coraz mniejsze, coraz częściej pojawiają się przyjaźnie

• Dziś badany ma szanse lepiej rozumieć sens pracy antropologa

• Kiedyś to badacz był panem sytuacji, dziś nie koniecznie, może być przedmiotem nacisków czy manipulacji ze strony badanego.

• Czasem etniczni liderzy chcą mieć kontrolę nad wynikami badań.

• Badacz staje się rzecznikiem badanych.

• „w terenie antropolog musi się nauczyć żyć i myśleć”

Temat 7: R. Rosenthal – Nauka a etyka w przeprowadzaniu badań psychologicznych oraz analizowaniu i przedstawianiu ich wyników

Generalnie w artykule chodzi o to, że naukowa i etyczna strona badania są ze sobą ściśle powiązane, ponieważ badania etyczne muszą oddawać sprawiedliwość osobom badanym i sponsorującym właśnie poprzez swoją rzetelność (lub też jak kto woli: naukowość). Czasem i bezpieczne (dla badanych) badania mogą się okazać nieetyczne.

Wątpliwa wartość etyczna badania może wynikać z:

(na pierwszym etapie czyli przed badaniem)

• Niedociągnięć i braków zawartych w planie badawczym; postawiona przez badaczy hipoteza powinna być adekwatna do założonego planu badawczego, w przeciwnym razie:

• Jest to strata czasu osób, które są badaniu poddawane;

• Zostaną wyciągnięte nieuzasadnione, niewłaściwe i szkodliwe dla społeczeństwa wnioski;

• Czas i pieniądze (które są przecież cennym i ograniczonym środkiem w nauce) mogłyby być przeznaczone na bardziej wartościowe badania.

• Problemów z doborem osób do badania – gdy próba składa się z ochotników (volunteer bias), ludzie ci stają się w pewnym sensie także „sponsorami” badania, ponieważ podejmują decyzję co do tego, czy ofiarować badaczom swój czas, uwagę i współpracę. W związku z tym powinno się ich informować o przewidywanych korzyściach, ale tylko o takich, które rzeczywiście są do osiągnięcia. Błędy:

• Obiecywanie zbyt wielkich korzyści, które mogą płynąć z badań – przeciętna osoba biorąca udział w badaniu nie dysponuje odpowiednią wiedzą fachową, by ocenić czy badacz mówi prawdę czy nie – nie wolno tego wykorzystywać i mówić, że np. jej udział przyczyni się do odkrycia lekarstwa na raka itp.;

• Spostrzeganie nieistniejącej przyczynowości (czyli używamy stwierdzeń implikujących relację przyczynowo-skutkową tam gdzie brak podstaw do jej stwierdzenia); może to wynikać z dwóch rzeczy: albo badaczowi brak wiedzy i doświadczenia i nie widzi, że popełnia błąd albo też robi to celowo, by podnieść znaczenie uzyskanych wyników; w tym drugim przypadku jest to nieetyczne, zwłaszcza że badani nie mają kompetencji, by takie działania zauważyć (bo inni badacze już tak), a dzięki temu chętniej się zgłoszą do badania;

Komisje decydujące o przydziale środków na badania powinny (w związku z powyższymi zarzutami) wg autora uwzględniać także techniczno-metodologiczne kompetencje badaczy, którzy zgłaszają swoje wnioski. Poza tym pisze on jeszcze, że gdy branie udziału w badaniach ma dla studentów charakter quasi-obowiązkowy, a są one złe jakościowo, to studenci nabierają złych nawyków, czym autor jest doprawdy oburzony („Jest to zła edukacja i oszustwo naukowe”).

• Analizy kosztów i zysków

• Koszty przeprowadzonego badania (koszty badania: ewentualny negatywny wpływ na badanych, czas, pieniądze, narzędzia etc. vs. zyski: dla uczestników, przyszłych pokoleń, świata, badacza); zasadne jest robienie badań o wysokich zyskach i niskich kosztach, gorzej gdy się on równoważą, ale wtedy można sprawdzić:

• Koszty nieprzeprowadzenia badania – czasem to właśnie nieprzeprowadzenie badania może być bardziej szkodliwe (np. biedne są zwierzątka laboratoryjne, ale co by było gdybyśmy zaniechali eksperymentów na nich i nie wynaleźli jakiejś ważnej szczepionki?) –trzeba to też brać pod uwagę, by żyć w zgodzie ze swoją etyczną naturą

(na drugim etapie czyli przy analizie danych)

• Przypadków analizy danych nigdy nie istniejących (zmyślonych);

• Pomijania danych niezgodnych z przewidywaniami i hipotezami badacza:

• Odrzucanie danych o wartościach skrajnych – jeśli już z nich rezygnujemy to trzeba umieścić przypis jakby wyglądały wyniki, gdyby te dane nie zostały dorzucone lub chociaż napisać, że je odrzuciliśmy;

• Selekcja osób badanych - gdy z technicznego punktu widzenia któraś z grup badawczych nam nie pasuje (bo jest za mało liczna, utrudnia porównania z innymi badaniami, etc.) i ją wyłączamy z analizy, również trzeba o tym poinformować czytelników;

• Eksploatacja badanych, studentów, pracowników i socjologów jest naganna, ale rzecz ma się inaczej, jeśli chodzi o eksploatację danych; wprawdzie mówi się, że jest to złe naukowo, bo zwiększa prawdopodobieństwo znalezienia jakiejś zależności (w myśl tego, że jak się szuka, to w końcu się coś znajdzie), ale z drugiej strony zakazywanie tego jest złe etycznie, bo wówczas marnujemy czas wysiłek i pieniądze, które to badanie pochłonęło. Skoro już zdecydowaliśmy się je przeprowadzić, to warto je wszechstronnie przeanalizować;

• Nieprzeprowadzenia metaanalizy (czyli procedur służących ilościowej analizie wyników w określonej dziedzinie badań) tam, gdzie jest ona możliwa; procedury te pozwalają na lepsze wykorzystanie danych, uzyskanie większej ilości i bardziej trafnych informacji niż w przypadku tradycyjnych metod podsumowywania badań; skoro zwiększają one zyski z badania, wpływają również na zasadność decyzji o zainwestowaniu w nie czasu, uwagi i wysiłków uczestników badania, pieniędzy, pomocy badawczych, pomieszczeń, etc., gdy rezygnujemy z tych procedur (a mamy możliwość ich przeprowadzenia), to zaprzepaszczamy szansę na retrospektywne zwiększenie korzyści z badania, a to już jest problem etyczny;

• gdy chcemy uzyskać pieniążki na badania, które mają na celu rozwiązanie jakiejś kontrowersji, warto najpierw zrobić meta analizę wcześniejszych badań na ten sam temat – bo po niej kolejne badanie może się okazać bezzasadne (ponieważ meta analiza rozwieje daną wątpliwość)-unika się w ten sposób problemów związanych z replikacją badań: powszechnego twierdzenia, że gdy wynik powtórzenia jest inny, to replika się nie powiodła (a tak być nie musi) lub też że gdy dane zjawisko rzeczywiście występuje, to każde jego badanie powinno w sposób istotny statystycznie potwierdzać jego istnienie (a to też nie prawda);

• testowanie istotności (meta analiza uwzględnia rzeczywisty poziom uzyskanej istotności bez względu na to czy rezultaty osiągnęły określony poziom np. p=0,05 przy teście dwustronnym) – dzięki niej zwiększamy ilość informacji płynących z przeprowadzonego badania, zwiększamy jego użyteczność i zmieniamy stosunek zysków i kosztów, a co za tym idzie podnosimy wartość etyczną naszego badania;

• dzięki meta analizie możliwe jest oszacowanie wielkości, które mogą być bardzo ważne, a są małe; dalej opis statystycznej procedury, której nie rozumiem, więc pomijam (plus moim zdaniem nie jest ważna)

(na trzecim etapie, czyli przedstawianiu wyników badań)

• Zniekształcania wyników badań

• Zamierzone zniekształcanie wyników – przedstawianie danych, których się nigdy nie uzyskało, przydzielanie do grup kontrolnych i eksperymentalnych takich osób, których zachowanie i odp można z góry przewidzieć (i wiadomo, że potwierdzą one hipotezę badacza) lub też gdy odpowiedzi badanych rejestrują osoby znające skład grup i hipotezy badawcze (badacz i jego pomocnicy; powinno się raczej stosować procedury „podwójnie ślepej próby”, cokolwiek to znaczy…);

• Niezamierzone zniekształcenia wyników – błędy w zapisie, liczeniu i analizie danych (choć tego zazwyczaj nie rozpatruje się w kategoriach etycznych), także nieuzasadnione posługiwanie się terminami implikującymi występowanie zależności przyczynowo-skutkowej (o czym było już wcześniej);

• Wątpliwa generalizowalność;

• Zniekształcania zasług badawczych

• Problem zasług autorskich – kto powinien zostać wpisany jako autor, kto jako współautor, o kim wspomnieć w odnośniku czyli jak co zrobić, gdy sukces ma wielu ojców;

• Problemy pierwszeństwa – pomiędzy różnymi grupami badawczymi, sprawa „intelektualnej kradzieży”;

• Nie publikowania lub nie przedstawiania danych; przyczyny:

• Autocenzura – niekiedy jest godna pochwały (gdy badanie zostało źle przeprowadzone), chociaż jej rezultatem jest marnowanie informacji; gdy dane zostały uzyskane w sposób poprawny, to powinny być jednak wykorzystywane; niektórzy badacze nie publikują danych, ponieważ są one niezgodne z ich wcześniejszymi wynikami; konieczne jest przedstawianie także wyników, które są mniej spektakularne – może nie przyniosą prestiżu badaczowi, ale na pewno umożliwią innym naukowcom poznanie nowych faktów;

• Cenzura zewnętrzna – recenzenci i redaktorzy chronią czasopisma naukowe przed zalewem przez naukę o kiepskiej jakości; może ona mieć dwie podstawy: ocena pod względem metodologicznym oraz ocena samych wyników uzyskanych w badaniach. Pierwsza jest zasadna, druga (wycofywanie wyników nieprawdopodobnych lub nieodpowiednich) to „przykład złej nauki i złej etyki”.

Temat 8: Antoni Sułek – Zasady prezentacji wyników sondaży w prasie ze szczególnym uwzględnieniem sondaży wyborczych

Gazeta powinna (w przypadku prezentowania wyników sondaży) zawsze podać tzw. notę metodologiczną. Nota powinna zawierać PODSTAWOWE INFORMACJE o badaniu:

1. nazwa instytucji badawczej, która przeprowadziła sondaż oraz nazwę ewentualnego zleceniodawcy sondażu; jeśli badania przeprowadzone były przez osoby indywidualne lub zespoły a nie instytucje, należy podać nazwiska tych osób;

2. określenie badanej populacji (zbiorowości, z której została pobrana próba)

3. liczebność zrealizowanej próby i metoda jej doboru; przy próbie kwotowej powinno się podawać cechy, według których zostali dobrani respondenci; przy próbie losowej powinien być podany stopień jej realizacji;

4. termin zebrania danych w terenie (zaleca się także odniesienie tego terminu do zdarzeń istotnych, które mogły mieć wpływ na jego wynik – np. „nazajutrz po krachu na giełdzie)

5. metoda zbierania danych (wywiady indywidualne, wywiad telefoniczny, ankieta audytoryjna itp.)

6. dokładne sformułowanie pytania; zaznaczenie czy pytanie było otwarte czy zamknięte (wtedy należy podać proponowane odpowiedzi), czy możliwa była większa ilość odpowiedzi do wyboru;

Forma podawania tych informacji zależy od typu, rodzaju gazety, w której zostają wykorzystane wyniki.

Przykład wzorcowej noty metodologicznej:

Badanie dr Jana Nowaka z Pracowni Psefologii PAN, wrzesień 1994 roku, 1231 – osobowa reprezentacyjna próba uczniów czwartych klas liceów i techników w Polsce; badani wypełniali ankiety w klasach ;)

Istnieją także ZALECENIA DODATKOWE dotyczące prezentacji i interpretacji wyników:

7. odsetek badanych, którzy udzielili odpowiedzi „nie wiem”, „trudno powiedzieć” itp.

8. powinna być określona podstawa procentowania (np. ogół badanych = 100%) dla wszystkich prezentowanych wyników: a.) powinno być jasne, czy za podstawę przyjęto całą zrealizowaną próbę czy jakąś jej część (np. tylko pracownicy zakładów pracy, którzy deklarowali, że w ich zakładzie pracy istnieją związki zawodowe); b.) w przypadku, gdy ujmuje się procentowo związek między czynnikami, np. wykształceniem a preferencjami partyjnymi, powinno być jednoznacznie określone, czy za podstawę procentowania przyjęto badanych należących do poszczególnych grup wykształcenia czy badanych preferujących poszczególne partie; c.) w przypadku badań zamiarów wyborczych powinno być jasne, czy odsetki liczone są w stosunku do: ogółu badanych; badanych deklarujących udział w wyborach; tych, którzy deklarują udział w wyborach i wiedzą na kogo będą głosować;

9. zaleca się podawać wielkość błędu statystycznego i uwzględnić ją w interpretacji (zwłaszcza, jeśli np. różnice poparcia dla partii są znikome); należy jednak pamiętać, że: wielkość błędu statystycznego nie jest jednakowa dla całego sondażu – jest różna dla różnych wyników tego samego badania; wyliczanie błędu statystycznego jest uprawnione tylko w odniesieniu do sondaży przeprowadzonych na próbach losowych (zalecane formuły dla całego sondażu to np.: błąd statystyczny nie przekracza +/- n %).

10. należy uwzględnić inne rodzaje błędów sondażu (np. wpływ ankietera, nieszczerość respondentów itp.)

RADY OGÓLNE:

1. oddzielać wyniki od ich interpretacji, a interpretacje własne od badaczy;

2. pamiętać, że przewidywanie zachowań na podstawie odpowiedzi ankietowych wiąże się z ryzykiem; większa pewność jest wtedy, im bliżej wyborów badanie jest przeprowadzone;

3. korzystać z sondaży kilku profesjonalnych ośrodków;

4. należy być ostrożnym wobec sondaży zamawianych przez instytucje i gazety o wyraźnej orientacji politycznej lub ideowej (z uwagi na tendencyjność)

5. unikać publikowania danych uzyskanych jako odpowiedzi na pytania trudne

6. należy sprawdzić jakie wyniki przyniosły inne sondaże na ten temat

7. przy porównywaniu wyników różnych sondaży należy sprawdzić, czy terminy ich realizacji nie odbywały się wokół „wydarzeń kluczowych”, które mogły mieć wpływ na wyniki sondażu;

8. wyniki pojedynczych badań należy odnosić do wyników innych badań;

9. należy mieć na uwadze zróżnicowanie wyników wewnątrz zbiorowości wg np. określonych cech demograficznych;

10. należy odróżniać wyniki reprezentacyjnych badań sondażowych od wyników głosowań typu audiotele, sond ulicznych itd.

Wiele szczegółowych zagadnień dotyczących kwestii uregulowań „etycznych” znajduje się w „Kodeksie postępowania w dziedzinie badań rynkowych i społecznych”, będących polską edycją Kodeksu Europejskiego Stowarzyszenia Badaczy Opinii i Rynku (ESOMAR).

Temat 9: Brzeziński – Psycholog (jako badacz) wobec członków społeczności naukowej

1. Powinność psychologa jako członka społeczności naukowej

   • Psycholog jest w pierwszej kolejności członkiem zespołu badawczego, a w następnej członkiem „społeczeństwa nauki” => sumienne wykonywanie tej podwójnej roli jest podstawową powinnością psychologa jako badacza,

   • Psycholog jako badacz (fragmenty kodeksu etyczno-zawodowego psychologa):

     • Rzetelne przedstawianie wyników swoich badań i zapobieganie niewłaściwemu ich wykorzystaniu,

     • Ostrożność przy formowaniu praktycznych wniosków z badań,

     • Wyczerpujące informacje o źródłach z jakich korzystał,

     • Respektowanie praw autorskich,

     • Nie firmowanie swoim nazwiskiem prac, w których nie brał udziału,

     • Nie ocenianie pracy bez zachowania bezstronności i rzetelności,

     • Realizowanie naczelnych zasad etycznych swojego zawodu,

   • Najważniejsze zadania psychologa jako członka społeczności naukowej:

     • Prowadzenie badań naukowych oraz sporządzanie raportów z tych badań i ich publikowanie,

     • Sporządzanie recenzji (krytyka naukowa).

     • Opieka nad pracami magisterskimi i doktorskimi,

• Każdy z tych trzech zadań ma swój specyficzny kontekst etyczny,

  • Psycholog musi robić rzeczy, które nie przynoszą mu wstydu tj. nierzetelne badania naukowe i publikacje, spłycona i tendencyjna krytyka naukowa, a także niewywiązywanie się z roli mistrza,

  • Rosenthal -> efektem złej nauki jest zła etyka,

1. Naruszanie własności intelektualnej – problem plagiatu:

   • Gdy chcemy przedrukować tekst, którego historia jest krótsza niż siedemdziesiąt lat, musimy uzyskać na to zgodę właściciela praw do tego tekstu,

   • Zalecenia edytorskie ujęte w poradniku APA:

     • Jak cytować?

       1. Gdy cytat zawiera mniej niż 40 słów, to nie wyodrębniamy go z tekstu, a jedynie oznaczamy znakami cudzysłowów,

       2. Gdy obejmuje więcej niż 40 słów, to wyodrębniamy go w bloku o takim samym wycięciu jak akapit, piszemy czcionką o wielkości 10 pkt i nie oznaczamy cudzysłowem,

       3. Każdy cytat wymaga wskazania: 1. Autora, 2. Daty wydania źródła, 3. Strony, z której pochodzi cytowany fragment,

       4. Wszystkie nasze ingerencje w tekst muszą być zaznaczone,

     • Kiedy pytać, a kiedy nie pytać o zgodę? – cytat przekraczający 500 słów albo więcej niż jedną tabelę powinien uzyskać zgodę właściciela praw autorskich,

       • Minimalnym kryterium współautorstwa stanowi udział w stworzeniu koncepcji badań, ich przeprowadzeniu, interpretacji, lub przygotowania publikacji w obszarze specjalności współautora, co najmniej w takiej części jaka wystarcza, aby podjął on za nią publiczną odpowiedzialność => współautorstwo honorowe jest niedopuszczalne, a współudział w publikacji innych osób niż współautorzy musi być odpowiednio zaznaczony (zwyczajowo w podziękowaniach),

       • W przypadku utworu, który jest dziełem więcej niż jednego autora, pierwszym autorem jest osoba o większym wkładzie merytorycznym, niezależnie od zajmowanego stanowiska, w odniesieniu do publikacji opartej na pracy magisterskiej pierwszym autorem powinien być student,

       • Cytując teksty zamieszczone na stronach internetowych należy podać adres strony oraz datę pozyskania cytatu,

2. Zmyślanie i fałszowanie wyników – stronnicze wyniki służące pseudouprawomacnianiu hipotez badawczych

   • Postępowanie nieetyczne:

     • Manipulacja osobą bez jej wiedzy, wbrew jej woli, wykorzystywanie do własnych prywatnych celów,

     • Upowszechnianie wyników badań naukowych otrzymanych w warunkach odbiegających od aprobowanych przez społeczność badaczy Standarów metodologicznych i wyniki uprawomocniają działania praktyczne – wyniki obciążone niekompetencją,

       • Nadużycia w nauce – występki przeciwko etyce w nauce polegające na zmyślaniu, fałszowaniu lub plagiatorstwie przy aplikowaniu o fundusze, recenzowaniu badań naukowych, lub prezentacji ich wyników:

         1. Zmyślanie – preparowanie, rejestrowanie, publikowanie wyników nieuzyskanych,

         2. Fałszowanie – manipulacja materiałem badawczym, wyposażeniem lub metodą oraz zmienianie lub pomijanie danych doświadczalnych w ten sposób, że wyniki badań nie zostają prawdziwie przedstawione w raportach,

         3. Plagiatorstwo – przywłaszczenie cudzych idei, metod, wyników lub określeń bez właściwego odniesienia, nieautoryzowane wykorzystanie informacji uzyskanych w trakcie poufnego recenzowania wniosków i rękopisów,

            • Nie można wykorzystując swoją pozycję społeczną wykorzystywać osób do wzięcia udziału w badaniu (np. profesor studenta) – a) złamanie autonomii jednostek, b) zniekształcenie wyników poprzez efekt lęku przed oceną, odgrywanie roli „dobrych” osób badanych,

            • Kluczowe pytania:

              1. Dlaczego badacze decydują się na popełnianie zmyślania, fałszowania?

                 • Chęć zdobycia uznania zawodowego, jego oznakami (w kolejności rozwoju kariery zawodowej) są:

                   1. Uzyskanie na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych tytułu zawodowego magistra,

                   2. Pomnożenie, wymaganego dla uzyskania kolejnego awansu zawodowego i naukowego, opublikowanego dorobku naukowego,

                   3. Utrzymanie zajmowanej pozycji w środowisku,

                   4. Potwierdzenie skuteczności testowanego projektu praktycznego oddziaływania,

                   5. Zachowanie konkurencyjne – X ma rację, a nie Y,

              2. Jakie czynniki sprzyjają ich popełnieniu i w jaki sposób można zapobiegać powstawaniu owych nadużyć?

                 • Zmyślanie wyników – całkowite/częściowe ich wytworzenie, aby dopełnić wymaganą minimalną liczebność grupy badawczej, dzięki czemu może posłużyć się określoną metodą statystyczną => brak systematycznej i ścisłej kontroli prowadzonych przez badacza badań pozwala na ukrycie takiego oszustwa,

                 • Fałszowanie wyników – manipulowanie zebranym już materiałem empirycznym w celu uzyskania założonych warunków potwierdzenia hipotezy roboczej => nikła wykrywalność i kara,

• Obecnie uczelnie ścigają plagiatorów, a zmieniona ustawa o szkolnictwie wyższym daje możliwość odebrania nieuczciwie uzyskanego stopnia naukowego, instytucje badawcze wprowadziły ściślejsze kontrole, a redakcje czasopism wymagają, aby autorzy przechowywali przez pewien czas całą dokumentację badawczą i udostępniali ją na wezwanie,

1. Nierzetelna krytyka naukowa:

   • Kompetencje naukowe badacza – krytyka: poziom jego świadomości metodologicznej musi być na tyle wysoki, że będzie mógł trafnie rozpoznać złą praktykę naukową, kompetencje metodologiczne przesądzają o merytorycznym poziomie krytyki,

     • Źródła norm metodologicznych – praktyka specjalistów, uczeni specjaliści mają wyrobione przez praktykę sumienie naukowe, ale nie zawsze zdają sobie sprawę z zasad, które głosem tego sumienia kierują, kodyfikuje je właśnie metodologia,

       1. Ważna jest znajomość paradygmatu, w którym „zanurzony” jest poddawany krytyce projekt badawczy, należy próbować zrozumieć i zaakceptować odmienne poglądy, jeżeli ich autor nie narusza ogólniejszych norm metodologicznych, a nie je odrzucać,

       2. Ważna jest znajomość metody – konfrontacja z danymi empirycznymi,

       3. Ważna jest znajomość literatury przedmiotu – obserwacja danego nurtu badawczego,

       4. Ważne jest dobre wychowanie krytyka – zachowuje się w określony, społecznie pożądany sposób:

          1. Adekwatna samoocena własnych kompetencji naukowych (życzliwy specjalista od każdego tematu vs. Trudny i niezależny specjalista jedynie od własnego obszaru badawczego),

          2. Postawa tolerancji (wykazywanie się życzliwością),

          3. Odporność na pokusy,

          4. Unikanie konfliktu interesów,

Temat 10: Kodeks etyczny amerykańskiego stowarzyszenia socjologicznego

1. Uprawianie zawodu socjologa

a) obiektywizm i osobista integralność:

• socjolodzy muszą dążyć do jak największego profesjonalizmu i stosować najwyższe standardy uprawiania zawodu

• powinni zawsze informować o zakresie swojej wiedzy, preferowanych przez siebie sposobach uprawiania socjologii, wiążących się z tym ograniczeń oraz osobistych uwarunkowań dotyczących badania

• powinni przedstawić całość wyników badań i nie powinni przedstawiać wyników badań w sposób odbiegający od przyjętej przez siebie interpretacji, powinni przedstawiać wszystkie szczegóły swojej teorii, metod oraz schematów badawczych mogących rzutować na interpretację wyników

• w publikacjach muszą informować o każdym rodzaju wsparcia finansowego oraz ujawniać swoje związki ze sponsorem badania mającymi znaczenie dla interpretacji wyników

• nie mogą składać żadnym respondentom, ludziom, grupom, instytucjom obietnic, których potem nie mogą lub nie mają zamiaru spełnić,

• powinni podejmować współpracę na rzecz udostępnienia innym badaczom („za rozsądną opłatą” ;)) wszystkich zebranych dzięki funduszom publicznym surowych danych i związanej z nimi dokumentacji (chyba, że naruszy to zasada poufności badań lub naruszona zasada wyłączności zleceniodawcy do korzystania z danych lub prawo do prywatności

• powinni udostępniać informacje dotyczące stosowanych skal i miar wszelakich stosowanych w badaniach

• nie mogą przyjmować grantów, kontraktów i przydziałów zadań jeżeli sądzą, że wymagają one pogwałcenia zasad tego kodeksu

• jeżeli przyjmuje się wsparcie finansowe za wszelką cenę powinni starać się ukończyć badanie w terminie i wysłać raport finansującej instytucji

• jeżeli grupa socjologów (studenci również) razem realizuje badanie to na samym początku powinna ustalić podział wynagrodzeń, podział pracy, zasady dostępu do danych, praw autorskich, etc. Jeżeli jest to zmieniane w trakcie prowadzenia badania, musi być to wspólnie zatwierdzone przez wszystkich uczestników projektu

• muszą koniecznie przedstawić wszystkie warunki i zastrzeżenia dotyczące przedstawianych wyników i ich interpretacji

• socjolodzy mają obowiązek udostępniać swoje wyniki o ile nie narusza to umów formalnych lub nieformalnych dotyczących własności czy też mogą narazić zleceniodawców, uczestników lub współpracowników na niebezpieczeństwo

• muszą starać się nie szkodzić innym przez nieodpowiednie wykorzystanie ich wpływu lub autorytetu, będące niezgodne z ich intencjami.

b) Ujawnianie procedur i metod badawczych a uwzględnienie praw badanych populacji

• socjolodzy nie powinni wprowadzać w błąd respondentów odnośnie celów badania

• nie powinni wykorzystywać swojej pozycji zawodowej do celów oszustwa lub pretekstu dla zbierania informacji wywiadowczych dla jakiejkolwiek organizacji lub rządu (żegnaj kariero 007..)

• respondentów chroni prawo do anonimowości ich biografii

• informacje dostępne publicznie nie mogą być przedmiotem gwarancji udzielanych w celu ochrony prywatności osób i dostarczanych, dotyczących ich informacji

• proces realizacji badania nie może narażać respondentów na znaczące ryzyko poniesienia jakiejkolwiek osobistej szkody, jeśli taka szkoda może być większa niż ta dotycząca życia codziennego respondent musi zostać o tym poinformowany i udzielić zgody na udział w badaniu nawet jeżeli występuje umiarkowane ryzyko

• socjolodzy powinni działać zgodnie z przyjętymi zwyczajami

• powinni podejmować specjalne działania wobec respondentów którzy nie umieją czytać, pisać, nie znają badań socjologicznych (?) czy też posiadają bardzo niski status społeczny

• powinni uwzględnić wszystkie zagrożenia związane z poufnością badań, tam gdzie to tylko możliwe powinny być stosowane środki zaradcze (usuwanie identyfikatorów, randomizacja odpowiedzi, etc.)

• jeżeli respondent podaje dane poufne socjolog powinien je tak traktować nawet jeżeli z powołaniem się na prawo żąda się od nich udostępnienia tych informacji

• powinni stosować się do próśb zachowania anonimowości którejkolwiek z osób biorących udział w badaniu

• projekt badania, techniki zbierania informacji, niezależnie od źródła finansowania projektu powinny odpowiadać regulacjom dotyczącym ochrony jednostek ludzkich (odpowiednie rozporządzenie w USA)

• powinni stosować się do odpowiednich wymogów formułowanych przez instytucje państwowe czy też właściwe instytucje, dotyczących sposobów postępowania badawczego,

7. Publikacje i proces recenzyjny

a) problemy autorstwa i uwzględniania wkładu pracy innych osób

- o ile nie jest to regulowane przez oficjalne regulacje, socjolodzy muszą publicznie uznawać wkład pracy wszystkich osób współuczestniczących w badaniu i w przygotowaniu ich chronionych prawem autorskim publikacji,

- zawsze gdy pobieramy dane z opublikowanej lub nie pracy napisanej przez inną osobę musimy to wyraźnie zaznaczyć i przypisać autorowi. Jeżeli nawiązujemy do idei rozwiniętych w pracach innych, powinniśmy oznaczyć kto jest ich autorem (jeżeli posiadamy taką wiedzę) niezależnie czy przytaczamy je dosłownie czy też nie,

b) autorzy, wydawcy i recenzenci mają w procesie publikacyjnym współzależną odpowiedzialność zawodową

- wydawcy bez żadnych uprzedzeń powinni stale czuwać na bezstronnym stosowaniem przyjętych standardów,

- wydawcy czasopism muszą w szybkim tempie przekazywać autorom decyzje dotyczące zgłaszanych przez nich tekstów, recenzje muszą być rzetelne a zwłoka wyjątkiem,

- decyzja o publikacji musi być dla pisma zobowiązująca, tekst winien zostać opublikowany bez zwłoki,

- wydawcy otrzymujący recenzje tekstu od osób, które wcześniej recenzowały go dla innego pisma powinny z reguły starać się o dodatkowe recenzje tego tekstu,

- zgłoszenie tekstu do profesjonalnego czasopisma przyznaje czasopismu pierwszeństwo w jego publikacji, (chyba, że czasopisma wyraźnie zezwalają na jednoczesne zgłaszanie tekstu wielu wydawcom, tekst wydany w jednym czasopiśmie anglojęzycznym nie może być zgłoszony do następnego anglojęzycznego aż do podjęcie oficjalnej decyzji przez pierwsze czasopismo),

- tekst może być w każdym momencie wycofany z procesu recenzyjnego przez autora.

c) uczestnictwo w procesie recenzyjnym

- powinni odmawiać recenzji jeżeli występuje silny konflikt interesów (np. recenzowanie prac kolegów, nauczycieli) lub kiedy wie się, że nie zrecenzuje się tekstu na czas,

- recenzowany materiał należy przeczytać w całości i przemyśleć,

- jeżeli już wcześniej recenzowało się dany tekst, należy poinformować o tym zleceniodawcę,

7. Działalność dydaktyczna i nadzór nad studentami

- powinni znać regulamin instytucji w której pracują i zgodnie z nim postępować i jeżeli nadzorują asystentów to powinni pilnować by oni również go przestrzegali

a) socjologowie są zobowiązani do ochrony prawa studentów do uczciwego i sprawiedliwego traktowania ze strony studentów

- wydziały socjologii powinny zapewnić, by prowadzący zajęcia posiadali odpowiednie kwalifikacje, nauczyciele powinni odpowiednio wypełniać swoje obowiązki,

- powinni rzetelnie informować studentów o zakresie i tematyce zajęć jak i o sposobie oceniania ich pracy

- wydziały socjologii powinny wyczerpująco informować studentów o obowiązujących zasadach, kryteriach przyjmowania na studia, pomocy finansowej, zatrudnienia przy pracach realizowanych przez pracowników wydziału, przydziału funduszy badawczych, ocen za naukę i ewentualnego usunięcia z wydziału,

- wydziały socjologii powinny pomagać absolwentom w znalezieniu pracy zgodnego z ich wykształceniem w ośrodkach akademickich lub „instytucjach praktycznego uprawiania socjologii”

- wydziały powinny równo traktować wszystkich studentów i stosować się do praw i strategii działań na rzecz grup upośledzonych,

- socjolodzy nie mogą ujawniać informacji dotyczących studenta jeżeli nie są bezpośrednio związane z jego zawodowymi kompetencjami/działaniami,

- socjolodzy powinni decydować o podręcznikach, treści zajęć, wymogach egzaminacyjnych i ocenach wyłącznie poprzez kryteria zawodowe – nie zwracając uwagi na korzyści (w tym finansowe) z tym związane,

b) socjologom nie wolno eksploatować studentów

- nie wolno zmuszać studentów do występowania w roli obiektów badanych ani wykorzystywać ich w tej roli nie informując o prawdziwych celach zadań,

- socjolodzy nie mogą przedstawiać pracy studentów jako własnej,

- jeżeli studenci wnoszą wkład w realizowaną pracę to socjolodzy muszą to publicznie potwierdzać i reprezentować studentów przygotowaniu umów dotyczących autorstwa i innych form uznania za wykonaną pracę,

c) „socjologom nie wolno wymuszać przysług osobistych, świadczeń seksualnych ani korzyści ekonomicznych bądź zawodowych od żadnej osoby – wliczając w to respondentów, klientów, pacjentów, studentów, asystentów, pracowników administracyjnych i kolegów zawodowych”

d) socjologom nie wolno dopuścić, by osobiste animozje wobec kolegów lub osobista ocena ich intelektualnego dorobku zamykała studentom dostęp do tych kolegów

7. Etyczne zobowiązania pracodawców, pracowników i opiekunów zawodowych

- nie można dyskryminować kogokolwiek ze względu na płeć, orientację seksualną, wiek, rasę wyznanie, poglądy polityczne, fizyczne upośledzenie, etc. Jeżeli wystąpią konflikty czy wątpliwości odnośnie sprawiedliwego traktowania powinni odwołać się do instytucji tym się zajmujących jak i przestrzegać ich regulaminów/wytycznych,

a) Procedury w sferze zatrudnienia i przestrzeganie stosownych zaleceń

- jako pracodawcy powinni jasno określać wymogi przyjęcia do pracy, podczas decydowania o zmianie pozycji zawodowej pracownika brać pod uwagę jedynie kryteria zawodowe,

- jako pracodawcy powinni dołożyć wszelkich starań by zapewnić równe szanse i sprawiedliwe traktowanie wszystkim pracownikom,

- każdy pracownik powinien mieć zagwarantowaną ochronę prawną jak i możliwość składania skarg, pracodawca powinien umożliwiać to i chronić osoby składające skargi,

b) odpowiedzialność pracowników

- starając się o pracę socjolodzy powinni rzetelnie poinformować swojego pracodawce o swoich kwalifikacjach i doświadczeniu,

- jako pracownicy powinni poznać wszelkie ograniczenia dotyczące badań i kwalifikacji a następnie negocjować z pracodawcą precyzyjne ustalenie wszelkich ograniczeń związanych z zakresem badań i działalności naukowej, wykonując swoje obowiązki powinni dołożyć wszelkich starań, by ich postępowanie było zgodne z tym kodeksem,

- planując swoje odejście z zajmowanego stanowiska powinni odpowiednio poinformować o tym pracodawcę,

c) uczestnictwo opiekuna naukowego w procesie zatrudnienia studentów i wychowanków – socjolodzy powinni uniknąć wszelkich konfliktów interesów przy pomocy w poszukiwaniu pracy dla studentów, wychowanków, jeżeli takowy nastąpi – powinni ich o tym poinformować.

Temat 11: Międzynarodowy kodeks badań rynku i badań społecznych 2007

TROCHĘ DAT:

• 1948 publikacja przez ESOMAR Pierwszego Kodeksu Postępowania w Badaniach Marketingowych i Społecznych

• Potem do roku 76 wychodzą kodeksy Międzynarodowej izby handlowej (ICC)

• 1977 publikacja wspólnego Kodeksu ICC/ESOMAR

• 1986, 1994 aktualizacje czyli to jest 4 wydanie

Ogólny Cel kodeksu - wzmocnienie zaufania publicznego oraz wykazanie odpowiedzialności etycznej i zawodowej profesjonalnych badaczy w toku realizacji badania rynku.

Szczegółowe cele:

• Wskazanie zasad etycznych, których mają przestrzegać badacze rynku

• Wzmocnienie zaufania członków społeczeństwa do badań rynku, poprzez zaakcentowanie praw i gwarancji zapewnionych im przez niniejszy Kodeks;

• Zaakcentowanie potrzeby szczególnej odpowiedzialności przy docieraniu do opinii dzieci i Młodzieży

• Ochrona prawa badaczy rynku do poszukiwania, otrzymywania i dzielenia się informacją (zgodnie z artykułem 19. Międzynarodowej Konwencji Praw Obywatelskich i Politycznych Organizacji Narodów Zjednoczonych);

• Ograniczenie potrzeby krajowej i/lub międzynarodowej legislacji lub regulacji.

Fundamentalne zasady:

• Badacze rynku mają stosować się do właściwych praw krajowych i międzynarodowych.

• Badacze rynku mają postępować etycznie i nie czynić szkody dla reputacji badań rynku.

• Badacze rynku mają szczególnie ostrożnie realizować badania dzieci i młodzieży.

• Współpraca respondentów jest dobrowolna i ma opierać się na adekwatnej oraz niemylącej informacji o ogólnym celu i naturze badania, podanych przy ubieganiu się o ich zgodę, i wszystkie te oświadczenia mają być honorowane.

• Badacze rynku mają respektować prawa respondentów jako osób prywatnych, bez narażania ich na szkody lub niepożądane bezpośrednie następstwa udziału w badaniu rynku.

• Badacze rynku mają nigdy nie dopuszczać do wykorzystania danych osobowych zebranych w badaniu rynku do celu innego niż badanie rynku.

• Badacze rynku mają zapewnić dokładne, przejrzyste i obiektywne planowanie, raportowanie i dokumentowanie całych badań oraz poszczególnych czynności.

• Badacze rynku mają przestrzegać przyjętych zasad uczciwej konkurencji.

Temat 12: Zbiór zasad i wytycznych pt. „Dobre obyczaje w nauce”

Streszczenie

Tekst wyznacza zasady i spis dobrych obyczajów pożądanych przez środowisko naukowe w pracy naukowej. Dzieli się na kilka sfer. Wyszczególnię najważniejsze punkty w kontekście wiedzy na wykładzie. Polecam przejrzenie kodeksu w celu głębszej analizy. Nie streszczam genezy tego dokumentu. Wydaje mi się to niepotrzebne w kontekście wiedzy egzaminacyjnej.

Rozdział 1

Zasady Ogólne:

• Pracownika nauki obowiązują zasady etyki ogólnoludzkiej, w szczególności zasady dobrych obyczajów w nauce.

• Etyka ogólnoludzka obowiązuje pracownika nauki tak jak każdego człowieka, ale odpowiedzialność jest jego większa ze względu na wyższy stopień świadomości, a także dlatego, że pracownikom nauki przypisuje się wysoką rangę w społecznej hierarchii i postrzega ich jako autorytety w życiu społecznym. Pracownika nauki obowiązują przede wszystkim normy prawdomówności i bezinteresowności. Zasady etyki i dobrych obyczajów obowiązują pracownika nauki we wszystkich jego zachowaniach, a nie tylko w ramach działalności profesjonalnej.

• Pracownik nauki:

• Nie może wymagać od współpracowników i podwładnych działania niezgodnego z dobrymi obyczajami w nauce

• Uznaje wiedzę za ważny składnik kultury

• powinien poszerzać i pogłębiać swą wiedzę i doskonalić umiejętności

• ma obowiązek przeciwdziałać złemu wykorzystaniu osiągnięć naukowych i użyciu ich przeciw drugiemu człowiekowi

• szanuje poglądy autorytetów naukowych, ale wyżej niż autorytety stawia rzeczowe argumenty.

• posiada stałą gotowość do kwestionowania, rewidowania i odrzucania teorii, nawet będącej jego własnym dorobkiem, jeśli nie wytrzymuje próby racjonalnej krytyki lub konfrontacji z faktami

• powinien bronić wolności nauki

• potępia stosowanie w nauce kryteriów pozanaukowych,

• nie działa złośliwie na szkodę reputacji zawodowej innego kolegi

• nie uzależnia jakości swej pracy od wynagrodzenia, ale ma prawo domagać się godziwego wynagrodzenia za swą pracę

• ma obowiązek szerzenia w różnych środowiskach zasady rzetelnej pracy naukowej, oraz tępienia nieuczciwości naukowej lub łamania dobrych obyczajów

Rozdział 2

Pracownik nauki jako twórca

Pracownik nauki:

• Uznaje wyniki twórczości naukowej za osobiste dobro twórcy, ale zarazem za dobro wspólne.

• Przestrzega przyjętych w skali międzynarodowej i skonkretyzowanych w prawie państwowym przepisów prawa, w tym zwłaszcza prawa autorskiego. Z prac opublikowanych drukiem może korzystać pod warunkiem wskazania źródła i wyraźnego rozgraniczenia osiągnięć własnych i cudzych. Dosłowne zaczerpnięcie fotografii, rysunków, wykresów, tablic wymaga uprzedniej zgody autora lub wydawcy.

• dba o to, aby uznanie za osiągnięcia naukowe przypadło temu, komu uznanie to rzeczywiście się należy. Tylko rzeczywisty udział twórczy uzasadnia wystąpienie w roli autora pracy naukowej.

• Główną motywacją pracownika nauki powinna być pasja poznawcza i chęć wzbogacenia dorobku nauki. Celem zaś powinno być poznanie prawdy.

• Pracownik nauki ma prawo i obowiązek dochodzić swojego priorytetu naukowego. O priorytecie rozstrzyga data publikacji naukowej lub data wpłynięcia maszynopisu do redakcji wydawnictwa naukowego

• Obowiązuje go uczciwość wobec sponsora lub zleceniodawcy.

• Pracownik nauki podejmuje się tylko takich zadań, zwłaszcza zleconych, do których wykonania ma odpowiednią wiedzę i umiejętności. W przeciwnym razie powinien bezstronnie wskazać osobę, mogącą najlepiej wykonać zadanie. Pracownik nauki powinien dążyć do wykonania zadań, zwłaszcza sponsorowanych, w sposób najprostszy i najoszczędniejszy. Zakres przeprowadzonych badań należy ograniczyć do rozmiarów podyktowanych niezbędną potrzebą

• Dzieli się z innymi swymi osiągnięciami i wiedzą.

• Zobowiązany jest do rzetelnego przedstawienia wyników badań, świadomy że nierzetelność w sferze nauki szkodzi nauce i społeczeństwu. Pracownik nauki nie ukrywa niewygodnych wyników badań, podważających jego hipotezy robocze, ani nie zataja alternatywnych hipotez i sposobów interpretacji

• Powstrzymuje się od samochwalczej reklamy. Wykorzystuje prasę, radio i telewizję w celu upowszechnienia osiągnięć nauki, w tym także osiągnięć własnych, ale nie w celu popularyzowania własnej osoby

• Unika używania tytułów i stopni naukowych w wypowiedziach wykraczających poza obszar jego kompetencji naukowej

• Badania naukowe należy prowadzić w sposób nie uwłaczający godności człowieka i nie naruszający zasad humanitarnych. Jeżeli badany jest małoletni, to należy dodatkowo uzyskać zgodę jego rodziców lub prawnych opiekunów

• Badania naukowe należy prowadzić w taki sposób, aby nie zagrażały człowiekowi i społeczeństwu, a także nie szkodziły środowisku naturalnemu i kulturowemu człowieka

Rozdział 3

Pracownik nauki jako mistrz i kierownik

• Pracownik nauki:

• Angażuje i grupuje wokół siebie adeptów nauki jedynie na podstawie bezstronnej oceny ich kwalifikacji intelektualnych, etycznych i charakterologicznych.

• Powinien ujawniać i zwalczać wszelkie przejawy protekcjonizmu, korupcji i dyskryminacji.

• Powinien słowem i przykładem przekazywać swym uczniom wiedzę, umiejętności i zasady dobrych obyczajów w nauce

• Nie przerzuca na współpracowników wykonywania zadań, które zgodnie z zakresem obowiązków powinien wykonać sam.

• Nie popiera i nie ułatwia drogi do świata nauki osobom nie mającym odpowiednich kwalifikacji naukowych i moralnych

Rozdział 4

Pracownik nauki jako nauczyciel

Pracownik nauki:

• Traktuje studenta z życzliwością i należną powagą.

• Respektuje on przysługujące studentowi prawa człowieka i obywatela

• Dba o ustawiczne doskonalenie jakości nauczania.

• Treść zajęć dydaktycznych powinna być zgodna z aktualnym stanem nauki światowej

• Powinien prowadzić zajęcia dydaktyczne w formie ciekawej i zrozumiałej dla przeciętnego studenta. Troszczy się o właściwe wyposażenie gabinetów, laboratoriów i bibliotek. Ustala rozkład zajęć dydaktycznych w sposób możliwie dogodny dla studentów. Unika nadmiernego kumulowania zajęć dydaktycznych w skali tygodnia, semestru lub roku akademickiego. Prowadzi zajęcia dydaktyczne punktualnie i zgodnie z planem.

• Rozwija samodzielność myślenia studenta, jego krytycyzm i szanuje prawo studenta do swobodnego wyrażania opinii także w kwestiach naukowych

• Ocenia każdego studenta sprawiedliwie na podstawie jego osiągnięć

• Szczególnie potępienia godnym zachowaniem jest np. udzielanie płatnych korepetycji własnym studentom i pisanie prac dyplomowych dla studentów

Rozdział 5

Pracownik nauki jako opiniodawca

• Ani promotor ani opiniodawca rozprawy doktorskiej nie powinni angażować się w opracowanie jej treści w stopniu uprawniającym do współautorstwa rozprawy

• Pracownik nauki wyraża swą opinię o cudzej pracy i dorobku naukowym wnikliwie, bezstronnie i konkretnie i stara się ją przygotować w terminie

• dba o to, aby krytyka, dyskusja i polemika naukowa prowadzone były z poszanowaniem zasad szacunku, rzeczowości i rzetelności

• W działalności opiniodawczej i krytycznej powinien kierować się zaleceniami sumienia oraz normami prawa i brać pod uwagę nauki płynące z niniejszego zbioru dobrych obyczajów w nauce

Rozdział 6

Pracownik nauki jako ekspert

Pracownik nauki przy pisaniu ekspertyzy:

• Podejmuje się opracowania ekspertyzy lub jej części tylko w zakresie swojej specjalności i tylko wtedy, kiedy może ją oprzeć na odpowiedniej wiedzy i doświadczeniu

• Poprzedza każdą ekspertyzę wyraźnym stwierdzeniem, w czyim imieniu i dla kogo została ona opracowana

• Opracowuje każdą ekspertyzę rzetelnie i odpowiedzialnie, nie sugeruje się oczekiwaniami zleceniodawcy

• Informacji uzyskanych w związku z opracowaniem ekspertyzy nie wykorzystuje na szkodę zleceniodawcy ani dla osiągnięcia niesłusznych korzyści własnych

Rozdział 7

Pracownik nauki jako krzewiciel wiedzy

Pracownik nauki:

• Upowszechnia w społeczeństwie rzetelne wiadomości o nauce i jej osiągnięciach, nie ukrywając przy tym jej ograniczeń i powinien piętnować pseudonaukowość chroniącą się za parawanem naukowej frazeologii

• respektuje prawo człowieka do prawdy i informacji i stara się je urzeczywistnić

Rozdział 8

Pracownik nauki jako człowiek społeczeństwa i wspólnoty międzynarodowej

Nauka ma charakter uniwersalny i w tym sensie nie można mówić o "nauce polskiej". Można tylko mówić o nauce w Polsce.

Pracownik nauki:

• Powinien wykorzystywać swą wiedzę, intelekt i autorytet w praktycznej działalności dla dobra społecznego i międzynarodowego

• Powinien uczestniczyć w życiu swego środowiska naukowego i rozszerzać kontakty z międzynarodową społecznością uczonych

• Sprzeciwia się wykorzystywaniu autorytetu nauki lub swego własnego do celów reklamowych bądź propagandowych

• Przestrzega zasad i konwencji międzynarodowych dotyczących wspólnej odpowiedzialności uczonych. Zwłaszcza dotyczy to zagrożeń związanych z przeprowadzaniem eksperymentów biologicznych i z wprowadzaniem nowych technologii przemysłowych, bez uwzględnienia moralnej oceny ich możliwych konsekwencji dla przyszłych pokoleń

Tekst ten jest zbiorem zasad i ciężko jest streścić normatywne sformułowania dotyczące etyki. Jeśli ktoś chce rozwinąć wiedzę zawartą w tym streszczeniu, odsyłam do tekstu na stronie internetowej w pełnym wydaniu: http://www.ken.pan.pl/images/stories/pliki/pdf/down.pdf