AKT
Część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego, wyodrębniona kompozycyjnie, stanowiąca pewną część tematyczną, stanowiąca pewną całość tematyczną.
AKTOR
Artysta sceniczny, osoba grająca jakąś rolę w teatrze, filmie lub telewizji.
AKTORSTWO
Sztuka polegająca na tworzeniu postaci scenicznej w oparciu o gotowy tekst
AMFITEATR
W nowożytnich budowlach widowiskowych widownia (lub jej część) koliście lub półkoliście wznosząca się ku górze naprzeciw sceny lub areny; również nazwa budowli o takiej widowni; szczególną sztuką było i pozostaje takie usytuowanie miejsc dla widzów, by słyszalność z areny była dobra nawet na najdalszych miejscach.
ANIMACJA TEATRALNA (łac. animare = ożywiać, tchnąć duszę)
Technika ożywiania lalek, przedmiotów w teatrze plastycznym i lalkowym.
CENZURA
Oficjalna kontrola wszelkich publikacji
DEKORACJA TEATRALNA
Ukształtowanie przestrzeni sceny za pomocą elementów plastycznych, architektonicznych i świetlnych, stanowiące tło przedstawianej sztuki czy widowiska;
DIDASKALIA
Wskazówki, objaśnienia, przypisy autora utworu scenicznego, dotyczące sposobu wystawienia go na scenie; tzw. tekst poboczny, przeważnie drukowany kursywą.
DIONIZOS (mit. gr.)
Jeden z najważniejszych greckich bogów; patron sił witalnych natury, opiekun sztuk pięknych; syn Zeusa i Semele, wyrwany z łona umierającej matki jako sześciomiesięczny płód, wychowywany w przebraniu dziewczynki (w obawie przed Herą), w młodości wygnany przez Herę i naznaczony szaleństwem, przemierzał różne kraje ucząc ich mieszkańców uprawy winorośli ;w końcu po wielu perypetiach, odczarowany przez Kybele, osiadł na Olimpie, gdzie przeniósł z Hadesu także swoją matkę. Z pierwotnych obrzędów ku czci Dionizosa o charakterze orgiastycznym z czasem wykształciły się też uporządkowane formy sceniczne, dlatego przedstawienia teatralne były w Grecji związane z dionizjami; atrybutami D. były: gałąź winorośli, fallus, byk i kozioł; przedstawiany jako dojrzały mężczyzna, z brodą, w powłóczystych szatach, bądź młody, z odkrytym torsem, obwieszony bluszczem i winną latoroślą z kiściami winogron, z orszakiem roztańczonych menad; jego odpowiednikiem rzymskim był Bachus, w II w p.n.e. misteria dionizyjskie (pn. bachanalie) przeszły do Italii.
DOKUMENTACJA
1) teatralna - zapis, opis widowiska, zawiera egzemplarz reżyserski scenariusza, projekty scenograficzne, projekty kostiumów, afisz, program oraz dokumentację fotograficzną z prób oraz premiery, często opis partytury ruchu scenicznego, zapisy filmowe, video, magnetofonowe, opisy i zapiski np. reżysera, scenografa, muzyka, recenzje, wywiady, prace opisujące przygotowanie i inscenizację. Dokumentacja bywa gromadzona przez teatry oraz wyspecjalizowane instytucje teatralne takie jak: ITI, Centrum Scenografii Polskiej;
DRAMAT
Jeden z trzech podstawowych rodzajów lit., przeznaczony zasadniczo do realizacji środkami teatralnymi; jego dominującą formą podawczą jest dialog
EPILOG
Końcowa partia utworu epickiego lub dramatycznego, informująca o dalszych dziejach postaci po zamknięciu zdarzeń właściwej fabuły; w dramacie antycznym końcowa wypowiedź skierowana do publiczności, wyjaśniająca zamysł twórcy i istotne znaczenie widowiska.
FABUŁA
Układ zdarzeń, powiązanych czasowo i przyczynowo, przedstawiony w utworze literackim lub w filmie; zespół wątków i motywów; potocznie: treść utworu;
FARSA
Rodzaj komedii opartej na bagatelnych konfliktach, posługującej się elementami komizmu sytuacyjnego, błazenady, karykatury, groteski; w odróżnieniu od komedii charakterów i komedii obyczajów pozbawiona głębszej refleksji, obfitująca w sytuacje komiczno-pantomimiczne dla wywołania żywiołowego śmiechu widowni;

GROTESKA (lit.)
Typ komizmu ukazującego rzeczywistość zdeformowaną, fantastyczną, karykaturalnie przejaskrawioną. Występuje w twórczości ludowej, komedii greckiej (Arystofanes), włoskiej commedia dell''arte, w utworach m.in. Rabelais, Szekspira, V. Hugo, Gogola, Kafki, B. Schulza, Becketta, Ionesco, S. I. Witkiewicza,S. Mrożka.

INSCENIZACJA (kult.)
Wystawianie utworów dramatycznych na scenie.

KOMEDIA
Jeden z podstawowych gatunków dramatu, przeciwieństwo tragedii; charakteryzuje się żywą akcją, z elementami komizmu i pomyślnym zakończeniem;

KOMIZM
Śmieszność, złożona kategoria estetyczna, która określa właściwości zjawisk mogących wywołać śmiech; warunkiem efektu komicznego jest takie przedstawienie osób (sytuacji), które ujawnia tkwiące w nich zaskakujące sprzeczności; przybiera różnorodne formy, jak humor, ironia; w literaturze i sztuce występują różne środki wyrazu i chwyty językowo-stylistyczne komizmu, np. dowcip, karykatura, parodia, trawestacja; bogatym zespołem takich środków posługuje się zwł. komedia.


KRYTYKA (łac. criterium = miernik z gr. kritérion = znak rozpoznawczy)
Analiza i ocena dobrych i złych stron z punktu widzenia określonych wartości (np. etycznych, poznawczych, nauk., estetycznych), założonych celów (zadań, praktyk); może dotyczyć nauki (k. naukowa), poprawności formalnej (k. logiczna), poprawności merytorycznej (k. merytoryczna lub k. empiryczna), metod (k. metodologiczna) itd. Rozwinęły się też odrębne działy k. związane z kulturą. np. k. lit., filmowa, muzyczna, plastyczna.

KULISY
Płaskie ścianki dekoracyjne umieszczane symetrycznie po bokach sceny, wymieniane za pomocą specjalnych urządzeń (umieszczane w rowkach podłogi lub opuszczane z nadscenia), umożliwiające zmianę głębokości względnej sceny i wywoływanie efektów perspektywicznych w dekoracji teatralnej; stosowane od XVII w. .

KURTYNA
Zasłona używana w teatrze oddzielająca scenę od widowni, opuszczana i podnoszona lub składająca się z 2. części rozsuwanych na boki; występowała już w teatrze staroż. Grecji i Rzymu; przeważnie z tkaniny, może też być metalowa (ze względów przeciwpożarowych); niekiedy zdobiona kompozycjami malarskimi.

LOŻA
Osobne pomieszczenie dla kilku osób w teatrach i salach widowiskowych; "loże honorowe" dla wybitnych osobistości zazwyczaj na głównej osi sali; widownia otoczona kilkupiętrowymi lożami była typowa dla wielkich teatrów i oper stylu włoskiego z XVIII-XIX w., np. La Scala w Mediolanie.

MASKA
Zasłona na twarz z otworami na oczy mająca kształt twarzy, głowy, postaci - ludzkiej, zwierzęcej lub fantastycznej

MIM
Aktor występujący w przedstawieniu pantomimy; w grecji i rzymie w sztuce dramatycznej aktor komiczny odtwarzający na scenie w groteskowy i satyryczny sposób sceny z życia potocznego; we współczesnym teatrze aktor wyspecjalizowany w odtwarzaniu sytuacji, osób i zdarzeń wyłącznie przez ekspresję gestów, ruchu ciała, bez użycia słów lub dźwięków.

MONODRAM
Utwór dramatyczny, wykonywany przez jednego aktora, o charakterze monologu i ukrytej zazwyczaj strukturze dialogowej.

ODSŁONA
Część spektaklu teatralnego, krótsza od aktu, dłuższa od sceny, rozgrywająca się przy tej samej dekoracji. Granicą odsłony jest zmiana dekoracji następująca zwykle przy wygaszonych światłach lub opuszczonej kurtynie, która po chwili odsłania nowy obraz sceny(stąd nazwa).

OPERA
Budynek teatralny, przystosowany do wykonywania dzieł operowych;

PACYNKA
Lalka teatralna nakładana na dłoń i poruszana przez aktora (tzw. lalka rękawiczkowa).

PANTOMIMA
Rodzaj widowiska scenicznego, w którym treść przekazywana jest przez aktorów bez pośrednictwa mowy, za pomocą gestów, ruchów, niekiedy mimiki; korzenie pantomima tkwią w starożytnym dramacie greckim rzymskim w sztuce nowożytnej podglebiem p. była commedie dell''arte, w której gest i mimika dominowały nad słowem, dzięki czemu przekaz dokonywany przez teatry wędrowne był zrozumiały nawet dla widowni nie znającej języka dialogów.

PROSCENIUM , (przedscenie)
Współcześnie część sceny wysunięta przed kurtynę; w starożytnym teatrze greckim podium przylegające do budynku teatralnego (do którego mieli wstęp tylko aktorzy), na którym rozgrywała się akcja przedstawienia, tzw. proskenion; w staroż. teatrze rzym. miejsca siedzące dla osób uprzywilejowanych, tuż przed sceną.

REŻYSERIA
Inscenizacja; artystyczna realizacja sztuki teatralnej, telewizyjnej, filmu, słuchowiska radiowego, widowiska plenerowego; organizacja imprezy masowej, wymagającej przygotowań ze względu na jednorazowy, niepowtarzalny charakter.

SCENA
Wydzielone miejsce do działań teatralnych, teren działania aktorów; w tradycyjnym teatrze część budowli o kształcie wielkiego prostopadłościanu, oddzielona od widowni kurtyną

SCENA PUDEŁKOWA
Typ sceny teatralnej, jednoprzestrzennej i realnie głębokiej (stąd zwanej też s. wgłębną),
SCENARIUSZ (wł. scenario = sceneria od łac. scaena = scena; teatr; komedia)
Utwór lit. przystosowany do potrzeb i możliwości sztuki filmowej, teatralnej, egzemplarz sztuki teatralnej; również adaptacja lit. tekstu niedramatycznego na potrzeby teatru, filmu.
SCENERIA
Krajobraz, dekoracje itp. tworzące plastyczne tło, na którym rozgrywa się akcja sztuki, filmu.
SCENOGRAF
Artysta, plastyk opracowujący scenografię sztuki lub filmu.
SCENOGRAFIA
Wizualna oprawa przedstawienia, obejmująca środki przestrzenno-plastyczne, oświetlenie, kostiumy, rekwizyty;
TEATR(kult.)
Jedna z najstarszych form ludzkiej eksprsji, uobecniająca "inną rzeczywistość" za pośrednictwem "medium" - osób przeobrażających się w inne postaci w obecności widzów; te dwa elementy: aktor i widz - są jedynymi warunkami zaistnienia t.
TEATR ALTERNATYWNY
Różnego rodzaju niekonwencjonalne grupy teatralne tworzące poza ogólnym systemem teatru repertuarowego. Termin ten obejmuje różne określenia (teatr otwarty, teatr kontrkulturalny), wywodzi się z kultury alternatywnej, która zaistniała w latach 60. jako zjawisko kontrkultury. Miał ogromny wpływ na współczesną wizję teatru (np. The Living Theatre), kształtując wizję współuczestnictwa w sztuce.
TEATR AMATORSKI
Niezawodowa forma aktywności teatralnej ludzi uprawiających różne zawodyTEATR BULWAROWY
Teatr preferujący lekki repertuar o charakterze rozrywkowym

TEATR CHIŃSKI
Historia teatru chińskiego sięga czasów dynastii Zhou (1122-256 p.n.e.); pierwotne widowiska muzyczno-taneczne na cześć bóstw z czasem połączyły się z ceremoniałem i kultem państwowym
TEATR CIENI
Odmiana teatru lalek które poruszane są przez niewidocznych aktorów za podświetlonym ekranem; powstał w Indiach(przed II w. p.n.e.) lub w Chinach (wg legendy w 121 p.n.e.)
TEATR FUTURYSTYCZNY
Teatr łączący poezję z plastyką, stworzony przez twórców futuryzmu przede wszystkim w manifestach teatru futurystycznego Marinettiego
TEATR GRECKI
Powstał w VI w. p.n.e. jako miejsce obchodów uroczystości ku czci Dionizosa; z czasem utracił charakter kultowy; składał się ze sceny i amfiteatralnej widowni (tzw. theatronu) wykutej w zboczu wzgórza; scena była kolista (orchestra), początkowo znajdował się na niej ołtarz, a w pobliżu była świątynia; później do sceny (orchestry) przylegał budynek (skene) - garderoba dla aktorów, poprzedzony podium (proskenion), ograniczony po bokach skrzydłami ryzalitowymi (paraskeniony). Między paraskenionami i widownią biegło szerokie przejście (parodos) dla chóru. Z czasem orchestra uległa zmniejszeniu, przybrała formę półkola. Teatr wyposażony był w maszynerię umożliwiającą różne efekty widowiskowe i przesuwanie (w poziomie i pionie) dekoracji.
TEATR INDYJSKI
Jego początki sięgają starożytności, wykształcił się z kultu religijnego, eposu i mimu ludowego; Natjasiastra Bharaty (II w.) to najstarsze dzieło o teatrze; dramat klasyczny zaczerpnął niektóre techniki z teatrów cieni i marionetek popularnych podówczas w Indiach.
TEATR KABUKI (jap. "pochylać się, odbiegać od normy")
Jeden z trzech gatunków jap. teatru klasycznego. W swych początkach kabuki był rodzajem tańca wykonywanym przez kapłanki dla oczyszczenia miejsca na przyjęcie bóstwa. Z czasem do rytualnych obrzędów dołączono inne formy teatralnej wypowiedzi: dialog dramatyczny, widowisko kukiełkowe i pantomimę. Przedstawienia straciły rel. charakter, a teatr stał się domeną mężczyzn. Sztuki kabuki, składające się z kilkunastu aktów stanowiących odrębną całość, dzielą się na obyczajowe i historyczne; do tradycji nawiązuje rodzaj tanecznego scenariusza przedstawiającego buddyjskie legendy. Elementem wyróżniającym t.k. jest charakteryzacja, polegająca na wyeksponowaniu poprzez makijaż typowych cech bohatera; na twarz aktora nanosi się linie różniące się kształtem i barwą, z których każda symbolizuje odrębną cechę, np. czerwień to sprawiedliwość, granat - zło. TEATR LALEK
Gatunek lub konwencja teatru, w którym postać jest przedstawiana przez lalkęTEATR TELEWIZJI
Forma programu tv, której punktem wyjścia jest materiał charakterystyczny dla spektaklu teatralnego (tekst dramatyczny; próby aktorskie, zasady umowności teatralnej w rozwiązaniach inscenizacyjnych, scenograficznych, reżyserskich itd.), a realizacja wykorzystuje środki przekazu tv (lub filmowo-telewizyjnego); w Polsce zał. 1953 przez J. Słotwińskiego
TEATR ULICZNY(ang. street theater)
Widowisko uliczne nawiązujące do idei uczestnictwa widzów w zdarzeniu.
TESPIS (VI w. p.n.e.)
Poeta i aktor gr.; uważany za twórcę tragedii; wystawiał swoje dramaty jeżdżąc na wozie po wsiach
TŁO
Najdalszy plan obrazu lub innego przedstawienia plastycznego; podkład muz. utworu; ramy przestrzenno-czasowe i warunki, w jakich została osadzona fabuła utworu, które stanowią podłoże przedstawianej akcji.
TRAGEDIA
Gatunek dramatu; motorem akcji jest nieprzezwyciężalny konflikt między wybitną jednostką a siłami wyższymi (losem, normą moralną, interesem społecznym, prawami historii itp.), prowadzący do nieuchronnej klęski bohatera.