Wody

75

2. REALIZACJA KRAJOWEGO

PROGRAMU OCZYSZCZANIA

ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH

Jednym z najważniejszych zadań w zakresie ochrony

środowiska mających wpływ na poprawę jakości wód jest

wypełnienie zobowiązań wynikających z dyrektywy

91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunal-

nych. Wypełnienie jej warunków wymagać będzie, w hory-

zoncie czasowym do 2015 roku, podjęcia ogromnego wy-

siłku inwestycyjnego i nakładów finansowych.

Zadanie to realizowane jest w ramach „Krajowego

programu oczyszczania ścieków komunalnych”, który ma

odzwierciedlenie w przepisach ustawy Prawo wodne z dnia

18 lipca 2001 roku, a na Ministra Środowiska nałożony

został obowiązek sporządzenia tego programu i przedłoże-

nia go do zatwierdzenia Radzie Ministrów.

Umieszczenie w programie zadań dotyczących budowy

i modernizacji oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji, sta-

nowi podstawę do uzyskania na zasadach preferencyjnych

środków finansowych z funduszy unijnych i ekologicznych

na ich realizację. Stąd najistotniejszym jest wprowadzenie

do programu wszystkich zadań z zakresu budowy i rozbu-

dowy kanalizacji oraz oczyszczalni ścieków dla wszystkich

miejscowości i osiedli powyżej 2000 RLM (RLM-

równoważna liczba mieszkańców).

Drugim istotnym warunkiem uzyskania wsparcia fi-

nansowego na realizacje zadań w ramach „Krajowego pro-

gramu oczyszczania ścieków komunalnych” jest położenie

inwestycji na obszarze wyznaczonej aglomeracji.

Działania – przebieg prac nad programem
W planie implementacyjnym i finansowym dla dyrek-

tywy 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r., dotyczącej

oczyszczania ścieków komunalnych, przedstawiono m. in.

strategię implementacji ww. dyrektywy oraz okresy przej-

ściowe dla jej wdrożenia.

Ustalono, że osiągnięcie (wymaganej przepisami dy-

rektywy) minimum 75% redukcji azotu ogólnego i fosforu

do 20%
20 do 30%
30 do 40%
40 do 90%
pow. 90%

olkuski

chrzanowski

oświęcimski

wadowicki

krakowski

KRAKÓW

miechowski

proszowicki

wielicki

bocheński

brzeski

dąbrowski

Tarnów

tarnowski

gorlicki

nowosądecki

limanowski

nowotarski

Nowy

Sącz

myślenicki

suski

tatrzański

91,0%

99,0%

97,7%

45,2%

22,2%

44,7%

37,1%

38,5%

29,1%

25,4%

26,8%

29,9%

26,6%

44,9%

48,9%

59,9%

22,7%

19,6%

25,2%

60,4%

37,3%

25,9%

Rys. 4. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w 2005 roku według powiatów (wg WUS)

76

ogólnego w ściekach dopływających do wszystkich oczysz-

czalni ścieków zostanie zrealizowane, jeżeli:
– w grupie oczyszczalni ścieków o wielkości 2 000÷15

000 RM stosowane będzie konwencjonalne mecha-

niczno–biologiczne oczyszczanie ścieków,

– w grupie oczyszczalni o wielkości powyżej 15 000 RM

stosowane będzie mechaniczno–biologiczne oczysz-

czanie ścieków z pogłębionym usuwaniem substancji

biogennych (azotu i fosforu ogólnego).
Sposób uzyskania minimum 75% redukcji azotu i fos-

foru ogólnego w ściekach dopływających do wszystkich

oczyszczalni ścieków został zaakceptowany przez Komisję

Europejską.

Z Traktatu Akcesyjnego wynika, że Polska zakończy

wdrożenie wymagań dyrektywy 91/271/EWG do końca

2015 r. zgodnie z następującymi celami pośrednimi:
– do 31 grudnia 2005 r. zgodność z dyrektywą zostanie

osiągnięta dla 674 aglomeracji, co stanowi 69% całko-

witego ładunku ścieków ulegających biodegradacji,

– do 31 grudnia 2010 r. zgodność z dyrektywą zostanie

osiągnięta dla 1069 aglomeracji, co stanowi 86% cał-

kowitego ładunku ścieków ulegających biodegradacji,

– do 31 grudnia 2013 r. zgodność z dyrektywą zostanie

osiągnięta dla 1 165 aglomeracji, co stanowi 91% cał-

kowitego ładunku ścieków ulegających biodegradacji.
W rezultacie, do dnia 31 grudnia 2015 roku ścieki ko-

munalne powinny być oczyszczane zgodnie z wymagania-

mi dyrektywy we wszystkich aglomeracjach, co odpowiada

100% ogólnego ładunku zanieczyszczeń wymaganego do

usunięcia.

Natomiast okres przejściowy na dostosowanie oczysz-

czalni zakładów sektorów przemysłu rolno-spożywczego

do wymogów dyrektywy trwać będzie do 31 grudnia 2010 r.

W 2003 r. prowadzone były pod kierunkiem Minister-

stwa Środowiska prace nad opracowaniem „Krajowego

programu oczyszczania ścieków komunalnych”, którego

podstawą były przekazane i zweryfikowane przez wojewo-

dów, a przygotowane przez gminy „Informacje o stanie i

zamierzeniach dotyczących realizacji przez gminę przed-

sięwzięć w zakresie wyposażenia terenów zabudowanych i

przeznaczanych pod zabudowę, w zbiorcze sieci kanaliza-

cyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych”.

W dniu 16 grudnia 2003 r. „Krajowy program oczysz-

czania ścieków komunalnych” został zatwierdzony przez

Radę Ministrów. Po podaniu do publicznej wiadomości

przyjętego przez rząd programu okazało się, że nie

uwzględnia on znacznej części zgłoszonych przez woje-

wództwa potrzeb. W przypadku województwa małopol-

skiego, w programie nie uwzględniono w ogóle sześćdzie-

sięciu trzech gmin, a pozostałym nie uwzględniono pełnego

zakresu potrzeb wynikającego z informacji (stanowiących

podstawę do opracowania „Krajowego programu oczysz-

czania ścieków komunalnych”).

Wobec zasadniczych rozbieżności, pomiędzy zgłoszo-

nymi potrzebami inwestycyjnymi i związanymi z tym na-

kładami, a ujętymi w Programie oraz wobec realnego za-

grożenia nie zrealizowania przedsięwzięć w zakresie

koniecznym dla uzyskania wymaganego stopnia redukcji

ładunków zanieczyszczeń, wojewodowie, w tym Wojewoda

Małopolski podjęli działania mające na celu zwiększenie

zakresu inwestycji koniecznych do realizacji w ramach

Programu.

W wyniku podjętych przez Wojewodę interwencji zor-

ganizowano cykl roboczych spotkań w dniach 14-18

czerwca 2004 r w których uczestniczyły łącznie 164 gminy

z terenu województwa (spośród 182 objętych Programem),

przedstawiciele Ministerstwa Środowiska, przedstawiciel

Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospo-

darki Wodnej w Krakowie i przedstawiciele Wydziału

Środowiska i Rolnictwa. W trakcie spotkań gminy wyraziły

swoje uwagi i niezadowolenie z dotychczasowych ustaleń,

a po ich analizie sprecyzowane zostały potrzeby poszcze-

gólnych gmin w zakresie realizacji kanalizacji i oczysz-

czalni ścieków.

Zweryfikowane materiały przedstawiające zamierzenia

inwestycyjne gmin województwa małopolskiego zostały

przekazane 17 września 2004 roku Ministrowi Środowiska,

z prośbą o uwzględnienie ich w całości w korekcie Programu.

Na podstawie przedłożonych przez gminy materiałów,

przygotowane zostało zestawienie aglomeracji i sołectw

wchodzących w ich skład, potrzeb w zakresie ich wyposa-

żenia w zbiorcze systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie

ścieków oraz równoważną liczbę mieszkańców (RLM)

obsługiwanych przez istniejące i projektowane systemy w

aglomeracjach zlewniach oczyszczalni, z którego wynika

że:
– na terenie województwa małopolskiego istnieje potrze-

ba wyznaczenia 159 aglomeracji obejmujących 182

gminy,

– dla wyposażenia w kanalizację zbiorczą aglomeracji

powyżej 2 000 RLM niezbędna jest realizacja 15

894,06 km kanalizacji,

– dla uporządkowania gospodarki ściekowej w Gminach

na terenie województwa małopolskiego niezbędna jest

budowa 137 nowych mechaniczno-biologicznych

oczyszczalni ścieków i modernizacja oraz rozbudowa

93 istniejących.
Przekazane Ministrowi Środowiska we wrześniu 2004

roku materiały, stanowiły podstawę opracowanego przez

Departament Zasobów Wodnych w Ministerstwie Środowi-

ska, dokumentu pod nazwą „Aktualizacja załączników do

Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych”,

który zatwierdzony został przez Radę Ministrów w dniu 7

czerwca 2005 roku. Niestety w powyższym dokumencie nie

znalazły się wszystkie postulowane przez gminy i wnoszo-

ne przez Wojewodę zadania.

Zgodnie z zapisami art.43 ustawy Prawo wodne z dnia

18 lipca 2001 roku, co najmniej raz na cztery lata dokony-

wana będzie aktualizacja Krajowego programu oczyszcza-

nia ścieków komunalnych (KPOŚK). Już w roku bieżącym

prace zostały rozpoczęte. We wrześniu 2007 roku przeka-

zano Ministrowi Środowiska, niezbędne materiały do ko-

rekty aktualnie obowiązującego „Krajowego programu

oczyszczania ścieków komunalnych”, opracowane przez

poszczególne samorządy na podstawie wytycznych Krajo-

wego Zarządu Gospodarki Wodnej, Ministerstwa Środowi-

Wody

77

ska, ujmujące problemy związany z uporządkowaniem

gospodarki ściekowej i kanalizacji w województwie mało-

polskim.

Realizacja Programu wymaga podjęcia przez admini-

strację rządową i samorządową szeregu działań o zasadni-

czym znaczeniu dla jego realizacji. Jednym z nich, zgodnie

z zapisami w Programie, jest wprowadzenie do przepisów

prawnych wymogu opracowywania przez gminy wspólnych

planów gospodarki ściekowej (lub planów generalnych

systemów kanalizacyjnych w przypadku miast) w ramach

których, wyznaczone są na terenie gmin przez organy ad-

ministracji (wojewodów) granice aglomeracji tj. terenów

obsługiwanych przez systemy kanalizacji zbiorczej. Propo-

nowany zasięg systemów kanalizacyjnych powinien być

uzasadniony w wyniku przeprowadzenia odpowiednich

analiz finansowych i ekonomicznych przy założeniu, że

koszty rozwoju i eksploatacji tych systemów pokryte zosta-

ną z opłat taryfowych za usługi kanalizacyjne.

Z dniem 1 stycznia 2005 roku weszło w życie rozpo-

rządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 roku

ustalające zasady wyznaczania przez wojewodę obszaru i

granic aglomeracji w gminach lub na obszarach gmin, które

zostało zmienione rozporządzeniem Ministra Środowiska z

dnia 19 października 2006 roku. Obowiązek wyznaczania

przez wojewodę, w drodze rozporządzenia, aglomeracji o

równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2.000, został

określony w art. 43a ustawy Prawo wodne.

Dla wypełnienia nałożonego przepisami prawa obo-

wiązku, zgodnie z ustaleniami cytowanego rozporządzenia

Ministra Środowiska, Wojewoda Małopolski w styczniu

2005 r. zwrócił się z do wszystkich gmin z terenu woje-

wództwa, z prośbą o przedstawienie w terminie do 28 lute-

go 2005 r. propozycji planu aglomeracji o równoważnej

liczbie mieszkańców powyżej 2 000 położonych w gminie

lub na obszarach gmin, przygotowanej zgodnie z obowiązu-

jącymi przepisami.

Przedstawiane przez gminy propozycje planów aglo-

meracji po ich weryfikacji i uzgodnieniu z zarządem woje-

wództwa oraz radami gmin, stanowią podstawę wydawa-

nych przez Wojewodę Małopolskiego rozporządzeń w

sprawie wyznaczenia aglomeracji.

Do 30 czerwca 2007 roku, na terenie województwa

wyznaczonych zostało 128 aglomeracji dla 168 gmin, w

tym jednej z terenu województwa katowickiego (gmina

Porąbka), które przedłożyły poprawnie sporządzone plany i

zostały one pozytywnie zweryfikowane. Ilość gmin na

terenie województwa małopolskiego wynosi 182.

Władze samorządowe z uwagi na trudności w pozy-

skiwaniu środków pomocowych na budowę i rozbudowę

zbiorczej sieci kanalizacyjnej oraz budowę oczyszczalni

ścieków, często dokonują zmiany przyjętych uprzednio

sposobów porządkowania gospodarki ściekowej i występu-

ją o zmianę wydanych rozporządzeń w sprawie wyznacze-

nia aglomeracji, w kierunku zmniejszania wielkości aglo-

meracji poniżej 15 000 RLM albo zwiększania powyżej 15

000 RLM.

Do 31 sierpnia 2007 roku wszystkie gminy złożyły

plany, które są w trakcie weryfikacji i przygotowywane są

dla nich projekty rozporządzeń Wojewody.

Zgodnie z postanowieniem art. 43 ustawy Prawo wod-

ne z dnia 18 lipca 2001 roku zobowiązującego wojewodów

do corocznego przekazywania ministrowi sprawozdania z

realizacji „Krajowego programu oczyszczania ścieków

komunalnych” na terenie województwa, w 2005 roku prze-

kazano sprawozdanie o realizacji KPOŚK w roku 2004, a w

roku 2006 sprawozdania za lata 2003, 2004 i 2005, nato-

miast w roku 2007 za rok 2006.

Z zebranych do sprawozdań danych wynika, że:

– Na terenie województwa małopolskiego w latach

2003–2005 r. zrealizowano 2 384 km, a w roku 2006

648 km sieci kanalizacji zbiorczej.

– Ilość mieszkańców odprowadzająca ścieki do zbiorczej

kanalizacji wzrosła z 1 643 632 (na dzień 31.12.2003

r.) do 1 764 355 (na dzień 31.12.2006 r.) czyli o 120

723 osób (6,84%).

– Zrealizowane w latach 2004–2006 inwestycje w zakre-

sie oczyszczalni ścieków i zbiorczej kanalizacji, spo-

wodowały zwiększenie ilości oczyszczanych ścieków

w 2006 r. o 3 911 tys. m

3

/rok, czyli o 10 715 m

3

/dobę.

– W 2006 roku na terenie województwa małopolskiego

było oczyszczanych 241 596 144 m

3

/rok (661 907

m

3

/dobę) ścieków, w tym tylko mechanicznie 60 926

640 m

3

/rok (166 922 m

3

/dobę).

– Dzięki pełnemu uruchomieniu oczyszczalni mecha-

niczno–biologicznej z podwyższonym usuwaniem bio-

genów w Krakowie–Płaszowie w lutym 2007 roku,

ilość właściwie oczyszczanych ścieków wzrosła o 162

760 m

3

/dobę.

W tabeli 6 podano informacje przekazane przez gminy

w zakresie poniesionych wydatków od 2003 r. na realizację

zbiorczej kanalizacji oraz budowę, rozbudowę i moderniza-

cję oczyszczalni ścieków.

Tabela 6. Wydatki na realizację KPOŚK w latach 2003-2006

Rok

Realizacja zbiorczej

sieci kanalizacyjnej

[tys. zł]

Budowa, rozbudowa i

modernizacja oczyszczalni

ścieków

[tys. zł]

2003

189 932

69 627

2004

157 826

80 583

2005

208 515

121 969

2006

222 302

80 929

Problemy oczyszczania ścieków komunalnych
Głównym problemem województwa małopolskiego w

zakresie gospodarki wodno–ściekowej był i jest niedostatek

urządzeń do oczyszczania ścieków, a przede wszystkim do

doprowadzania ścieków sanitarnych i innych do urządzeń

oczyszczających. Po uruchomieniu urządzeń do biologicz-

nego oczyszczania ścieków w oczyszczalni Kraków–

Płaszów, ilość mieszkańców odprowadzających wytwarza-

ne ścieki do urządzeń kanalizacyjnych na terenie woje-

wództwa małopolskiego wzrosła do 54%. Natomiast 46%

mieszkańców województwa nie ma możliwości odprowa-

78

dzania ścieków do oczyszczalni zbiorczym systemem kana-

lizacyjnym.

Wytwarzane ścieki komunalne, przemysłowe i opado-

we nie były oczyszczane do poziomu wynikającego z

chłonności odbiorników, zgodnie z przepisami wynikają-

cymi z uprzednio obowiązujących przepisów ustawy Prawo

wodne z 1962 i 1974 roku, które zobowiązywały do budo-

wy urządzeń do oczyszczania ścieków komunalnych i

zbiorczego ich transportu. Ponadto, ustawa Prawo wodne z

1974 r. w art. 135 zwalniała obiekty istniejące w 1961 r. z

konieczności budowy oczyszczalni, a tym samym z po-

rządkowania gospodarki ściekami komunalnymi.

Wprowadzone z bardzo dużymi oporami opłaty za ko-

rzystanie z wód, poprzez pobór wody i odprowadzanie

zanieczyszczeń w ściekach, bardzo liberalnie traktowały

ścieki komunalne. Przykładowo, roczne opłaty za wprowa-

dzanie nieoczyszczonych ścieków z terenu byłej dzielnicy

Kraków–Nowa Huta do Wisły wraz z karami wynosiły ok.

20 mld zł, natomiast koszty budowy oczyszczalni ścieków

to rzędu ok.1 bln zł, stąd rozwiązaniem racjonalnym była

rezygnacja z budowy oczyszczalni ścieków i świadome

płacenie za szkodliwe zanieczyszczenie wody wiślanej.

Wprowadzenie opłat za korzystanie ze środowiska

znacznie przyspieszyły uporządkowanie gospodarki wod-

no–ściekowej w dużych zakładach przemysłowych, jak

MITTAL STEEL POLAND S.A. Oddział Kraków (dawniej

Huta im. T. Sendzimira), Zakłady Azotowe w Tarnowie-

Mościcach S.A. czy Firma Chemiczna „Dwory” S.A. w

Oświęcimiu.

W wyniku powyższego, w województwie małopolskim

na początku roku 1999 tylko 20% z 3 206 542 mieszkań-

ców województwa odprowadzało swoje ścieki do kanaliza-

cji komunalnych zakończonych właściwymi urządzeniami

oczyszczającymi.

W połowie roku 2007 w województwie małopolskim

54% mieszkańców odprowadza ścieki sanitarne do kanali-

zacji zakończonej mechaniczno – biologicznymi oczysz-

czalniami ścieków. Osiągnięte to zostało dzięki:
– wybudowaniu i uruchomieniu oczyszczalni ścieków

„Kujawy”, Wadów i Płaszów (modernizacja łącznie z

budową urządzeń do biologicznego oczyszczania ście-

ków) w Krakowie oraz oczyszczalni w: Szczawnicy,

Węgrzcach, Czarnej Górze, Żegiestowie, Lipnicy

Wielkiej, Krościenka nad Dunajcem, Przegini Du-

chownej, Nowym Brzesku, Łukowie, Żukowicach,

Radgoszczy, Woli Dębińskiej, Bogoniowicach, Zala-

sowej, Gromniku, Oleśnie, Książu Wielkim, Łapczycy,

Siedlcu, Mogilanach, Spytkowicach, Pcimiu, Rokici-

nach Podhalańskich, Tokarni I, Osieku, Jaszczurowej,

Stryszowie, Pierzchowie, Zembrzycach, Kasince Małej,

– modernizacji oczyszczalni w Trzebini-Sierszy, Chrza-

nowie, Libiążu B, Bochni, Miechowie, Wadowicach,

Zakopanem, Skawinie, Jordanowie, Mszanie Dolnej,

Suchej Beskidzkiej, Oświęcimiu,

– rozbudowie oczyszczalni w Zubrzycy Dolnej i Jabłonce,

– rozbudowie kanalizacji sanitarnej w poszczególnych

zlewniach o łącznej długości 3 032 km w latach 2003–

2006.

Kraków aktualnie w 95,5% oczyszcza właściwie swoje

ścieki komunalne.

Problemem większym, niż brak odpowiedniej ilości i

rodzaju (mechaniczno–biologiczne z usuwaniem substancji

biogennych) oczyszczalni ścieków, jest niedostatek sieci

kanalizacyjnej. Większość wybudowanych i zmodernizo-

wanych ostatnio oczyszczalni ścieków jest niedociążona

hydraulicznie. Do oczyszczalni doprowadzanych i dowożo-

nych jest około od 10% do 30% ścieków, na które zostały

one zaprojektowane. Ponadto dowożone ścieki są w więk-

szości w postaci zagnitych osadów o stężeniach podstawo-

wych wskaźników zanieczyszczeń, przekraczających

znacznie projektowaną jakość ścieków surowych, co unie-

możliwia normalną pracę urządzeń oczyszczających.

W związku z powyższym, najważniejszym problemem

jest rozbudowa kanalizacji sanitarnej na terenach zurbani-

zowanych, a poza nimi wyposażenie posesji w urządzenia

do indywidualnego oczyszczania ścieków, względnie w

szczelne zbiorniki wybieralne do gromadzenia ścieków.

W efekcie takiego stanu gospodarki ściekowej, wody

powierzchniowe na terenie województwa małopolskiego są

nadmiernie zanieczyszczone substancjami biogennymi

(azot + fosfor), co powoduje nadmierny rozwój organi-

zmów planktonowych, mających niekorzystny wpływ na

jakość wody ujmowanej dla potrzeb wodociągowych. Po-

nadto, nieuporządkowana gospodarka ściekowa dyskwalifi-

kuje wody pod względem bakteriologicznym.

Podsumowanie

We wrześniu 2007 r. przekazane zostały Ministrowi

Środowiska, niezbędne materiały do korekty aktualnie

obowiązującego „Krajowego programu oczyszczania ście-

ków komunalnych”, opracowane przez poszczególne samo-

rządy na podstawie wytycznych Krajowego Zarządu Go-

spodarki Wodnej Ministerstwa Środowiska, ujmujące

problemy związane z uporządkowaniem gospodarki ście-

kowej i kanalizacji w województwie małopolskim.

Umieszczenie zadania w Programie stwarza możliwość

jego dofinansowania ze środków unijnych i uzyskania pre-

ferencyjnych warunków wsparcia finansowego (np. do 50%

umorzenia pożyczki z NFOŚiGW).

Niezbędnym warunkiem uzyskania wsparcia finanso-

wego na realizację zadań w ramach „Krajowego programu

oczyszczania ścieków komunalnych” jest położenie inwe-

stycji na obszarze wyznaczonej aglomeracji.

Do dnia 30 czerwca 2007 roku wyznaczonych zosta-

ło128 aglomeracji dla 168 (ze 182) gmin, w tym jednej z

terenu województwa katowickiego (gmina Porąbka) i jed-

nej z województwa podkarpackiego (gmina Skołyszyn),

których poprawnie sporządzone plany zostały pozytywnie

zweryfikowane. Dla pozostałych gmin, projekty aglomera-

cji są w przygotowaniu i przewiduje się, że proces wyzna-

czenia aglomeracji dla województwa małopolskiego zosta-

nie zakończony w 2007 roku.