Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, której większość postanowień wejdzie w życie od 1 lipca 2015 roku jest najobszerniejszą nowelizacją kodeksu karnego od początku jego obowiązywania. Najwięcej zmian dotyczy tzw. nauki o karze to znaczy przepisów regulujących rodzaje kar, środków karnych, środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, środków zabezpieczających oraz zasad ich wymiaru. Poniżej przedstawiamy kodeksową regulację kar kryminalnych z uwzględnieniem lipcowej nowelizacji.

 Art. 32 kodeksu karnego nadal stanowi, że za przestępstwo mogą być wymierzone kara:

• grzywny

• ograniczenia wolności

• pozbawienia wolności

• kara 25 lat pozbawienia wolności

• kara dożywotniego  pozbawienie wolności

Kolejność kar zachowana w art. 32 kk nie jest przypadkowa. Sąd powinien najpierw rozważyć możliwość wymierzenia kary łagodniejszej, a dopiero w ostateczności kary surowszej. Zgodnie z art. 58 kodeksu karnego, który stanowi dyrektywę wymiaru kary, jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary a przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary. Dyrektywa ta oznacza wskazuje na preferencje ustawodawcy do stosowania w pierwszej kolejności kar nie izolacyjnych.

Grzywna

Grzywna jest karą majątkową szeroko stosowana we współczesnych systemach prawnych. Dolegliwość w jej wypadku polega na uszczupleniu majątku skazanego.

 Zalety:

• jest to kara wolnościowa, co oznacza, że nie wiąże się z izolowaniem sprawcy od rodziny i społeczeństwa oraz z koniecznością przerwania przez niego pracy i w konsekwencji jego dalszą demoralizacją,

• wykonanie tej kary nie obciąża kosztami państwo, a wręcz powiększa jego dochody.

Wady:

• tak naprawdę grzywna wcale nie musi się wiązać z osobistym charakterem dolegliwości, gdyż Sąd nie jest w stanie zbadać czy osoba trzecia nie partycypowała w ponoszeniu tej dolegliwości poprzez pomoc sprawcy w zgromadzeniu środków na uiszczenie grzywny bądź wręcz całkowite wyręczenie sprawcy w ponoszeniu ciężaru ekonomicznego związanego z wymierzeniem tejże kary,

• grzywna stanowi często dolegliwość nie tylko dla sprawcy, gdyż każde uszczuplenie majątku skazanego rodzi konsekwencje finansowe także dla jego najbliższej rodziny.

Ze względu na sposób wymierzania tej kary grzywnę możemy podzielić na:

a)      grzywnę samoistną

b)      grzywnę kumulatywną

 Grzywna samoistna ma miejsce wtedy, gdy:

a)      podstawę do wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie wyłącznie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo. W kodeksie karnym takich typów przestępstw nie ma, ale są na przykład w prawie łowieckim.

b)      kara grzywny jest wymieniona w sankcji alternatywnej i wymierza się jedynie karę grzywny.

c)      może ona być również wymierzona, mimo, że nie jest przewidziana w sankcji ustawowej za dane przestępstwo, jeśli Sąd nadzwyczajnie łagodzi karę (art. 60 §6 pkt 3 i 4).

d)      do 1 lipca 2015 roku może być wymierzana także wtedy, gdy Sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności na mocy art. 58 §3 kk. Po 1 lipca 2015 roku przepis ten zostanie uchylony.

 Grzywna kumulatywna ma miejsce wtedy, gdy:

a)      przy sankcji podstawowej za dane przestępstwo ustawa nakazuje bądź pozwala na orzeczenie kary grzywny np. art. 289 § 4 kk, art. 38 ust 1 i 2 ustawy o obligacjach,

b)      jest orzeczona obok kary pozbawienia wolności na podstawie art. 33 § 2 kk jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął. Dotyczy to wyłącznie tzw. terminowej tzn. kary od miesiąca do 15 lat (po nowelizacji) a nie kary 25 lat ani kary dożywotniego pozbawienia wolności. Definicję korzyści majątkowej reguluje art. 115 §4 kk, który wskazuje, że jest to korzyść dla siebie, innej osoby fizycznej lub prawnej, jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej oraz grupy osób prowadzącej zorganizowaną działalność przestępczą.

c)       jest orzeczona obok warunkowo zawieszonej kary na podstawie art. 71 §1 kk, nawet jeśli jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe.

 Kara grzywny funkcjonuje w dwóch zasadniczych formach. Może być grzywną kwotową lub grzywną orzekaną w stawkach dziennych. Grzywna kwotowa polega na tym, że Sąd wskazuje w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa. Jest ona charakterystyczna dla kodeksu wykroczeń. Natomiast w systemie grzywny orzekanej w stawkach dziennych, który jest przyjęty w polskim kodeksie karnym, wyróżnić można dwa etapy jej orzekania.

 W pierwszym etapie Sąd określa liczbę stawek dziennych, na którą skazuje oskarżonego. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej najniższa liczba stawek dziennych wynosi 10 zaś najwyższa 540. Ustawa stanowi inaczej w art. 38 §1 kk, który wskazuje, że kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 810 stawek dziennych grzywny.

 W drugim etapie Sąd określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej. Ustalając wysokość stawki dziennej grzywny, sąd bierze pod uwagę (na podstawie art. 33 §3) dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe, możliwości zarobkowe. Wysokość jednej stawki dziennej nie może być niższa od 10 zł ani przekraczać 2000 zł.

 By obliczyć wysokość wymierzonej w ten sposób grzywny należy pomnożyć liczbę stawek dziennych przez wysokość jednej stawki dziennej.

 Zasady egzekwowania grzywny

W praktyce wygląda to tak, że skazany jest wzywany do dobrowolnego uiszczenia kary grzywny w terminie 30 dni. Jeśli termin ten upłynie bezskutecznie, grzywnę ściąga się w drodze egzekucji. Gdy egzekucja okaże się bezskuteczna, sąd może zmienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną, po wyrażeniu zgody przez skazanego. Praca ta trawa min. 1 miesiąc, a max. 12 miesięcy. Granice obowiązku pracy wyznacza przepis art. 35 §1 kkw. Gdy nie można zastosować ww. wariantów sąd orzeka wykonanie zastępczej karypozbawienia wolności gdzie 1 dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm stawkom dziennym grzywny. Kara zastępcza nie może przekraczać 12 miesięcy pozbawienia wolności lub górnej granicy kary pozbawienia wolności za to przestępstwo, a jeśli ustawa nie przewiduje pozbawienia wolności za to przestępstwo – nie więcej niż 6 miesięcy. Sąd może odroczyć ściągnięcie grzywny, lub rozłożyć ją na raty (na rok), gdy ściągnięcie grzywny przyniosłoby zbyt ciężkie skutki dla jego rodziny. W szczególnych wypadkach grzywnę można rozłożyć na 3 lata.

Kara ograniczenia wolności

 Jest to alternatywa dla krótkoterminowego pozbawienia wolności. Nie ma charakteru izolacyjnego. Art. 53 kkw wskazuje, że wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego. Dolegliwością w tej karze jest nałożenie na skazanego szeregu obowiązków, z których najważniejszy to obowiązek pracy.

 Po 1 lipca 2015 roku jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności będzie trwała najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata; wymierza się ją w miesiącach i latach. Warto w tym miejscu dodać, że kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 2 lat ograniczenia wolności.

 Kara ograniczenia wolności po nowelizacji będzie polegała na:

1) obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym,

2) obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego. Sąd określa czas wykonywania tego obowiązku, uwzględniając warunki pracy skazanego oraz wymiar innych nałożonych obowiązków, przy czym nie może być on dłuższy niż 12 miesięcy oraz dłuższy niż 70 godzin w stosunku tygodniowym i 12 godzin w stosunku dziennym.

3) obowiązku, o którym mowa w art. 72 § 1 pkt 4–7a tj. wykonywania pracy zarobkowej nauki, lub przygotowania się do zawodu; powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających; poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu, albo oddziaływaniom terapeutycznym; powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach; powstrzymywania się od kontaktowania z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób. Do orzekania świadczenia pieniężnego oraz obowiązków, o których mowaw art. 72 § 1 pkt 2–5, przepis art. 74 stosuje się odpowiednio. Miejsce, czas, rodzaj i sposób wykonywania pracy określa sąd po wysłuchaniu skazanego, jednak jego zgoda nie jest dla sądu wiążąca,

4) potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd. Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej; w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy.

 Ważne jest to, że obowiązki i potrącenie, orzeka się łącznie lub osobno.

 Kary ograniczenia wolności w postaci obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne nie orzeka się, jeżeli stan zdrowia oskarżonego lub jego właściwości i warunki osobiste uzasadniają przekonanie, że oskarżony nie wykona tego obowiązku.

 W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody Sądu zmieniać miejsca stałego pobytu i ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

 Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne lub obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej  osoby.

 Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności lub nałożonych na niego obowiązków, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.

Kara pozbawienia wolności

 Jest to najsurowsza sankcja karna. Wiąże się z izolacją sprawcy. Dolegliwość tej sankcji sprowadza się do tego, że godzi ona w podstawowe prawo każdego obywatela, jakim jest wolność. Wyróżniamy 3 rodzaje kary pozbawienia wolności:

1. pozbawienie wolności

2. 25 lat pozbawienia wolności

3. dożywotnie pozbawienie wolności

 W podstawowym rodzaju kara pozbawienia wolności zgodnie z art. 37 kk trwa najkrócej miesiąc, a najdłużej 15 lat. Wymierzana jest w miesiącach i latach. Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 20 lat pozbawienia wolności.

 W tym miejscu warto wspomnieć o dwóch przepisach wprowadzonych „lipcową nowelizacją” tzn. o art. 37a kk i art. 37b kk.  Od 1 lipca 2015 roku jeżeli ustawa będzie przewidywała zagrożenie karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, można zamiast tej kary orzec grzywnę albo karę ograniczenia wolności, o której mowa w art. 34 § 1a pkt 1, 2 lub 4 polegającą na: obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, obowiązku pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazan przez sąd.

 Jednym z najbardziej nowatorskich rozwiązań wprowadzanych ustawą jest przepis art. 37b który wprowadza tzw. sankcję karną kombinowaną. Ma ona znaleźć zastosowanie w przypadku skazania za poważniejsze występki. Bez względu na dolną granicę zagrożenia przewidzianego w ustawie za występek, sąd będzie mógł orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności (do 3 lub do 6 miesięcy) oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. W pierwszej kolejności wykonywać się będzie wówczas karę pozbawienia wolności, chyba, że ustawa stanowi inaczej.

 Jeszcze raz należy wspomnieć o art. 58 kk, który stanowi, że jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, a przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat, sąd orzeka karę pozbawienia wolności tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary.

Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności mają charakter głównie izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw. Kara dożywotniego pozbawienia wolności może w praktyce trwać zgodnie ze swoją nazwą do końca życia skazanego. Skazanie na dożywotnie pozbawienie wolności nie wyklucza jednak starań o ułaskawienie, możliwe jest też przedterminowe warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary. Nie można skazać na karę dożywotniego pozbawienia wolności sprawcę, który w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat.

 Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 20 lat pozbawienia wolności.

 Na zakończenie warto dodać, ż w Polsce kara pozbawienia wolności odbywana jest w systemie tzw. wolnej progresji polegający na podzieleniu odbywania kary pozbawienia wolności na bardziej ograniczający prawa więźnia (poprzez pełną izolację) poprzez odbywanie kary w złagodzonych warunkach aż do przedterminowego zwolnienia. Przechodzenie do wyższych klas uzależnione jest od postępów w poprawie więźnia.

 Środki probacyjne - łączą się z poddaniem sprawcy próbie. Czasem stosuje się je dając szansę przestępcy, co do którego możemy przypuszczać, że pomimo nie ukarania nie powróci do kolizji z prawem.

Środki, które mogą być stosowane na różnych etapach postępowania. Mogą zastąpić ukaranie lub modyfikują karę.

Wszystkie bazują na pozytywnej diagnozie.

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego.

2. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

3. Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary.

 

Warunkowe umorzenie postępowania karnego - środek ten stosowany przez sądy- polega na rezygnacji z postępowania zmierzającego do ukarania sprawcy - zmierza do dania szansy i poddania próbie. Może być zastosowany wobec sprawców przestępstw niegroźnych:

• stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą niższą niż 3 lata,

• gdy sprawca pojednał się z ofiarą lub naprawił szkodę - stosowane za czyn zagrożony karą do lat 5,

• ustawodawca pozwala stosować ten, środek wobec sprawcy niekarnego lub karanego za przestępstwo nieumyślne,

• nie może być stosowany gdy są jakiekolwiek wątpliwości co do winy sprawcy,

• odnotowywane to jest w krajowym rejestrze skazanych,

• taką osobę można poddać dozorowi kuratora:

• a) jeśli dobrze się zachowywał - umorzenie warunkowe przechodzi w stałe.

• b) popełnił nowe przestępstwo umyślne - obliguje to sąd do podjęcia postępowania umorzonego. Postępowania takiego nie można podjąć, gdy upłynęło 6 m-cy od podjęcia postępowania w sprawie nowego przestępstwa.

 

Warunkowe zawieszenie wykonania kary (art. 69 i następne) - środek ten dotyczy kary: grzywny, ograniczenia wolności i kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat. Polega na zawieszeniu efektywnego wykonania kary. Unika się w ten sposób demoralizacji sprawcy w ZK oraz kosztów.

Warunkiem, zastosowania tego środka jest pozytywna prognoza kryminalistyczna sprawcy.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary po 1 lipca 2015 roku

Wchodząca w życie z dniem 1 lipca 2015 roku nowelizacja prawa karnego zawiera w sobie istotną zmianę instytucji warunkowego zawieszenia wykonania kary.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary jako środek probacyjny stanowiło kluczowy instrument w dotychczasowej praktyce wymiaru sprawiedliwości (więcej o istocie warunkowego zawieszenia wykonania kary ( patrz Warunkowe zawieszenie wykonania kary). Dość powiedzieć, iż np. w 2013 roku tzw. karę w zawieszeniu orzeczono w 56 % wyroków skazujących wydanych w pierwszej instancji przez sądy rejonowe. Duża częstotliwość wymierzania kar z warunkowym zawieszeniem wykonania, zwłaszcza kar pozbawienia wolności, skłoniła ustawodawcę do zmiany filozofii karania. Według nowych założeń liczba kar z warunkowym zawieszeniem wykonania ma się istotnie zmniejszyć, w szczególności kary izolacyjne orzekane w tzw. zawieszeniu mają ustąpić karze grzywny oraz istotnie zmodyfikowanej karze ograniczenia wolności.

Z dniem 1 lipca 2015 roku zmieniono treść niemal wszystkich przepisów kodeksu karnego dotyczących warunkowego zawieszenia wykonania kary.
Obecnie warunkowe zawieszenie zastosować można wyłącznie w odniesieniu do kary pozbawienia wolności, podczas gdy wcześniej możliwe było to również przy orzeczeniu kary grzywny bądź ograniczenia wolności. Kara pozbawienia wolności z zawieszonym wykonaniem może zostać orzeczona jedynie wówczas, gdy jej wymiar nie przekracza roku oraz gdy sprawca w chwili popełnienia czynu nie był skazany na karę pozbawienia wolności. Okres próby wynosi obecnie co do zasady od roku do 3 lat, wyjątkowo granice te podwyższone są odpowiednio do 2 i 5 lat w przypadku młodocianych oraz sprawców popełniających przestępstwo z użyciem przemocy na skutek osoby wspólnie zamieszkującej (wobec tej grupy obligatoryjnie stosowany będzie również dozór). Odstępstwo od powyższych reguł nastąpić może wyłącznie przy zastosowaniu instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary – wówczas to na podstawie art. 60 § 5 kk sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do lat 5 na okres próby wynoszący maksymalnie 10 lat.
Jeśli chodzi o zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej, odnotować trzeba pojawienie się regulacji umożliwiającej skrócenie okresu orzeczonej kary nawet o połowę. Przy ocenie zasadności skrócenia okresu kary sąd będzie musiał wziąć pod uwagę dotychczasowy przebieg próby, ze szczególnym uwzględnieniem sposobu wykonania nałożonych obowiązków.
Nowością jest wprowadzona w art. 75a kodeksu karnego instytucja zamiany kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę. Taka sankcja spotkać może skazanego, który w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnia przestępstwo inne niż określone w art. 75 § 1 kk (tj. inne niż podobne przestępstwo umyślne), uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków, orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku. Nadmienić trzeba, że regulacja ta nie znajdzie zastosowania do skazanych, którzy nie wykonali obowiązku opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, nie wykonali świadczenia pieniężnego oraz nie naprawili szkody wyrządzonej przestępstwem, gdy obowiązek ten nałożono na podstawie art. 72 § 2 kk. Z instytucji tej nie będą mogli również skorzystać skazani, wobec których karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem orzeczono na podstawie art. 60 § 5 (nadzwyczajnego złagodzenie kary) lub 60a kk (nadzwyczajne złagodzenie kary przy skazaniu bez rozprawy). Nowy instrument opisany w art. 75a kk z pewnością będzie stanowił przedmiot zainteresowania skazanych, którym grozi tzw. fakultatywne zarządzenie wykonania kary pozbawienia wolności. Osoby te będą musiały przekonać sąd, iż cele kary można będzie osiągnąć bez stosowania izolacji penitencjarnej.

Kończąc, zwrócić trzeba uwagę na treść art. 4 § 1 kk, zgodnie z którym jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Niewątpliwie nowe przepisy istotnie ograniczają możliwość zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania i w praktyce mogą się pojawić przypadki, gdy regulacja sprzed 1 lipca 2015 roku może się okazać dla sprawcy korzystniejsza. Dokonując badania, która ustawa jest względniejsza, należy mieć na względzie utrwaloną linię orzeczniczą, zgodnie z którą w takich sytuacjach pod uwagę należy brać całą ustawę a nie tylko poszczególne jej przepisy. Oznacza to, iż oprócz przepisów o warunkowym zawieszeniu wykonania kary należy zwrócić uwagę m.in. na regulacje dotyczące zamiany kary na rodzajowo łagodniejszą, obowiązków nakładanych na sprawcę czy też zatarcia skazania. Dodać trzeba, iż nie ma możliwości jednoczesnego zastosowania fragmentu ustawy nowej oraz fragmentu ustawy obowiązującej uprzednio.

Dla osób, wobec których przed 1 lipca 2015 roku zastosowano karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, szczególne znaczenie mogą mieć przepisy ustawy nowelizującej kodeks karny, tj. ustawy z dnia 20 lutego 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.396). W art. 16 oraz 17 tego aktu prawnego wprowadzono instytucję zamiany kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem na karę grzywny albo karę ograniczenia wolności. Dotyczy to również skazanych, wobec których prawomocnie zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej roku na podstawie art. 75 § 2 kk. Podkreślić trzeba, iż dobrodziejstwo zamiany kary pozbawienia wolności na rodzajowo łagodniejszą zostanie zastosowane wyłącznie wtedy, gdy skazany wystąpi do sądu ze stosownym wnioskiem. Wniosek taki powinien zawierać uzasadnienie pozwalające przekonać sąd, iż złagodzenie sankcji nie uchybi realizacji celów kary.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary (art. 77 kk i następne) orzeka sąd penitencjarny. Jjeśli sprawca sprawuje się dobrze i rokuje nadzieje, że będzie przestrzegał porządku publicznego (pozytywna prognoza kryminalistyczna).

 

Przesłanki formalne:

• odbycie części orzeczonej kary pozbawienia wolności (z zasady po odbyciu połowy kary, nie wcześniej niż po upływie 6 m-cy).

• w stosunku do recydywistów po 2/3 efektywnie odbytej kary nie mniej niż po upływie 1 roku, a skazanych za terroryzm itp. po upływie 3/4 kary nie mniej niż 1 rok.

• skazanych na 25 lat pozbawienia wolności po odbyciu 15 lat kary, a skazanego na dożywocie po25 latach odbywania kary.

Okres próby wynosi:

• min 2 lata max 5 lat,

• dla skazanych na 25 lat - od 3 do 5 lat,

• dla skazanych na dożywocie - 10 lat.

Jeśli sprawca zachowuje się w okresie próby:

a) pozytywnie w czasie próby i dalszych 6 m-cy - kończy karę z chwilą warunkowego zwolnienia (od tego terminu biegnie termin zatarcia)

b) negatywnie - odwołanie WPZ

• fakultatywnie - narusza porządek prawny lub uchyla się od nałożonego obowiązku lub orzeczonych środków,

• jeśli ponownie chce się ubiegać - ustawodawca ogranicza - dopiero po upływie roku od osadzenia w ZK, a dla dożywocia po 5 latach.

 

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary - polega ono na stworzeniu w pewnych sytuacjach możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej. Takimi sytuacjami są:

ciąg przestępstw - sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Recydywa (nie dotyczy zbrodni):

recydywa ogólna - dotyczy powrotu do określonej kategorii przestępstw w ciągu 5 lat od odbycia kary; powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne; powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę pozbawienia wolności nie krótszą niż 6 m-cy.

recydywa specjalna - dotyczy osób, które już odbywały karę pozbawienia wolności i w ciągu określonego w ustawie okresu powracają do przestępstwa podobnego lub do określonej kategorii przestępstw.

recydywa specjalna zwykła - sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Warunki:

• sprawca popełnia umyślne przestępstwo podobne do umyślnego przestępstwa, za które był już uprzednio skazany

• za to uprzednio popełnione przestępstwo sprawca odbył co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności

• nowe przestępstwo popełnione zostaje przed upływem 5 lat od odbycia kary za poprzednie przestępstwo.

recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) - sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Warunki:

• sprawca był już uprzednio skazany w warunkach recydywy specjalnej zwykłej

• sprawca odbył łącznie co najmniej 1 rok pozbawienia wolności

• sprawca popełnił, w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary, ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciw mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia

• uczynienie sobie z popełniania przestępstw stałego źródła dochodu

• popełnienie przestępstwa w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym

Przepisy dotyczące multirecydiwistów stosuje się także do sprawcy, który z popełniania przestępstw uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnił przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw.

Kuratorzy sądowi dla dorosłych przede wszystkim:

• sprawują dozory wobec osób poddanych okresowi próby, w związku z zastosowaniem:

  • warunkowego umorzenia postępowania karnego,

  • warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

  • warunkowego przedterminowego zwolnienia z kary pozbawienia wolności.

• przeprowadzają na zarządzenie sądu lub innego uprawnionego organu szereg wywiadów środowiskowych zarówno na etapie postępowania karnego wykonawczego (vide art. 14 § 1 k.k.w.), jak i postępowania karnego procesowego (vide art. 214 § 1 k.p.k.).

Nadto stricte już sądowi kuratorzy zawodowi:

• kontrolują i organizują wykonanie kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej, orzeczonej w zamian za karę grzywny,

• kontrolują w okresie próby wykonanie nałożonych na skazanych lub sprawców czynów karalnych tzw. obowiązków probacyjnych, czyli tych związanych z poddaniem próbie, a określonych w art. 72 Kodeksu karnego, jak i zachowanie tych osób,

• nadzorują wykonanie środka karnego, określonego w art. 41a k.k. (vide art. 181a § 2 Kodeksu karnego wykonawczego),

• udzielają pomocy w ramach Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej osobom zwolnionym z zakładów karnych i aresztów śledczych i ich rodzinom oraz rodzinom osób pozbawionych wolności.

• wykonują czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary pozbawienia wolności poza zakładem karnyn w systemie dozoru elektronicznego (SDE).

Stosownie do art. 173 § 2 k.k.w. do obowiązków sądowego kuratora zawodowego należy w szczególności:

• sprawowanie dozorów w stosunku do skazanego lub sprawcy,

• kontrolowanie w okresie próby wykonania przez skazanego lub sprawcę nałożonych na niego obowiązków,

• składanie wniosków o zmianę okresu próby w sprawach dotyczących wykonywania postanowienia o warunkowym zwolnieniu,

• składanie wniosków o podjęcie postępowania warunkowo umorzonego,

• składanie wniosków o ustanowienie, rozszerzenie lub zmianę obowiązków w okresie próby, o zwolnienie od wykonania tych obowiązków albo o oddanie pod dozór lub zwolnienie od dozoru,

• składanie wniosków o odroczenie lub o przerwę w wykonaniu kary lub o odwołanie odroczenia lub przerwy w wykonaniu kary,

• składanie wniosków o warunkowe zwolnienie i o odwołanie warunkowego zwolnienia,

• składanie wniosków o zarządzenie wykonania kary, której wykonanie warunkowo zawieszono, oraz o wykonanie kary zastępczej,

• składanie wniosków dotyczących wykonania kary ograniczenia wolności,

• udzielanie pomocy postpenitencjarnej,

• udział w posiedzeniach sądu, w wypadkach wskazanych w ustawie,

• podejmowanie czynności mających na celu przygotowanie skazanego do zwolnienia z zakładu karnego,

• przeprowadzanie na żądanie uprawnionych organów postępowania wykonawczego wywiadów środowiskowych,

• wykonywanie czynności związanych z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolności,

• wykonywanie innych czynności wynikających z niniejszej ustawy oraz przepisów odrębnych.

Ponadto, stosownie do art. 173a § 1 k.k.w., sądowy kurator zawodowy może zobowiązać skazanego lub sprawcę oddanego pod dozór lub zobowiązanego do powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających lub substancji psychotropowych do poddania się badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, a także badania takie przeprowadzić.^[2]

Natomiast stosownie do art. 174 k.k.w. do zakresu działania sądowego kuratora społecznego (również automatycznie zawodowego) należy w szczególności:

• odwiedzanie osób, których dotyczy postępowanie, w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, w tym również w zakładach karnych, oraz kontaktowanie się z ich rodziną,

• żądanie niezbędnych informacji i wyjaśnień od osób znajdujących się w okresie próby, objętych dozorem lub tych, na które nałożono obowiązki,

• współdziałanie z właściwymi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami w zakresie poprawy warunków bytowych i zdrowotnych, zatrudnienia i szkolenia osób, których dotyczy postępowanie wykonawcze,

• współdziałanie z administracją zakładów karnych w zakresie odpowiedniego przygotowania skazanych do zwolnienia,

• przeglądanie akt sądowych i sporządzanie z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności zleconych przez sąd,

• przeprowadzanie wywiadów środowiskowych i zbieranie niezbędnych informacji od organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego, zakładów pracy, stowarzyszeń, organizacji i instytucji,

• podejmowanie innych czynności niezbędnych dla prawidłowego wykonywania kar, środków karnych i środków zabezpieczających,

• udzielanie skazanym innej stosownej pomocy.

Z dniem 26. marca 2013 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2013 r. w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych^[3], które zostało wydane na mocy delegacji ustawowej z art. 176 k.k.w. dla Ministra Sprawiedliwości, w myśl którego określa szczegółowy sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych, szczegółowy sposób wykonywania obowiązków i uprawnień przez stowarzyszenia, organizacje, instytucje i osoby, którym powierzono sprawowanie dozoru, a także sposób i tryb wykonywania dozoru stosowanego w związku z orzeczonymi karami, środkami karnymi, zabezpieczającymi i profilaktycznymi oraz tryb wyznaczania przedstawicieli przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje, uwzględniając potrzebę sprawnego wykonywania orzeczeń sądu, zapobieżenia powrotowi sprawcy do przestępstwa i wsparcia jego społecznej readaptacji.

Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich[edytuj | edytuj kod]

Kuratorzy sądowi rodzinni w szczególności:

• Sprawują nadzory w sprawach opiekuńczych, dotyczących:

  • ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 § 2 pkt 3 k.r.o.),

• Sprawują nadzory nad nieletnimi w związku z:

  • zastosowaniem środka wychowawczego, określonego w art. 6 pkt 5 u.p.n.^[4].,

  • warunkowym zwolnieniem z zakładu poprawczego,

  • warunkowym odstąpieniem od umieszczenia w zakładzie poprawaczym,

  • warunkowym zawieszeniem umieszczenia w zakładzie poprawczym,

• Kontrolują wykonywanie kurateli lub opieki nad osobami częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnionymi.

• Sprawują nadzory wobec osób uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia odwykowego.

• Przeprowadzają na zarządzenie sądu szereg wywiadów środowiskowych na różnym etapie postępowania sądowego oraz w sprawach, pozostających w kompetencji sądu rodzinnego i cywilnego. W szczególności:

  • w sprawach opiekuńczych, dot. osób małoletnich,

  • w sprawach małżeńskich (np. w sprawach o rozwiązanie małżeństwa lub separację),

  • o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez osobę małoletnią,

  • w sprawach nieletnich,

  • w sprawach o przysposobienie małoletniego.

• Biorą udział w ustanowionych przez sąd kontaktach rodziców z małoletnimi dziećmi.

• Wykonują orzeczenie sądu o przymusowym odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.

• Kierują oraz pracują w ośrodku kuratorskim.