Głoski:

*Kierunek przepływu powietrza przez narządy mowy –

a) głoski ekspiracyjne ( jako modyfikacja wydechu )

b) głoski inspiracyjne ( modyfikacja wdechu )

*Zachowanie się wiązadeł głosowych –

a)dźwięczne – powstają przy zsuniętych i wibrujących wiązadłach głosowych, które wytwarzają tzn. Tor krtaniowy

b) bezdźwięczne – powstają przy rozsuniętych niewibrujących wiązadłach

*Stopień zbliżenia narządów mowy –

a) zwarte – dochodzi do zwarcia narządów mowy, po których następuje nagłe rozwarcie.

P, b, p’, b’, t, d, t’, d’, t., d., k, g, k’, g’.

b) szczelinowe – narządy mowy zbliżają się silnie ku sobie, powodując tacie przepływającego między nimi powietrza.

F, v, f’, v’, s, z, s’, z’, ś, ź, sz ( ), ż ( ), rz ( ), x, x’, .

c) zwarto – szczelinowe – dwa szybko występujące po sobie momenty artykulacyjne: zwarcie i bezpośrednio po nim, w tym samym miejscu artykulacji, szczelinę.

C, dz ( ), cz ( ), dż ( ), c’, dz’ ( ), ć, dź ( ), .

d) półotwarte – przy których z jednej strony tworzą się zwarcia, a z drugiej ma miejsce rozwarcie narządów mowy, bliskie otworowi.

- nosowe – powietrze przepływa przez jamę nosową

- drżące – kilkakrotne zwarcie między czubkiem języka, a dziąsłami

- boczne – czubek języka + górne zęby lub dziąsła. Otwór tworzy się między boczną powierzchnią języka, a zębami.

( spółgłoski półotwarte nie mają swoich odpowiedników bezdźwięcznych, dlatego noszą nazwę sonornych )

*Miejsce artykujacji –

a) wargowe:

- dwuwargowe – zwarcie obu warg

- wargowo – zębowe – szczelina między wargami, a zębami

b) przedniojęzykowe:

-zębowe – przednia część języka + zęby

- prepalatarne – w skutek uniesienia środkowej części języka do prepalatu, zwarcie lub szczelina powstają tuż za zębami

-dziąsłowe – przednia cześc języka + dziąsła

- prepalatarno- zadziąsłowe – uniesienia środkowej części języka, zwarcie lub szczelina tworzy się tuż za dziąsłami

c) środkowojęzykowe – zwarcie lub szczelina tworzy się między środkową częścią języka, a przednią częścią podniebienia twardego.

d) postparatalne – środkowa część języka + postpalatum

e) tylnojęzykowe – (realne) powstają miedzy tylną częścią języka, a podniebieniem miękkim.

K’, g’, x’, n(tylne)’, k, g, x itp.

Podział spółgłosek

- Udział podniebienia miękkiego:

a) nosowe

b) ustne

- Udział środkowej części języka w artykulacji:

a) miękkie – (właściwe) podniesienie języka prepalatu, stanowi jedyny ruch artykulacyjny

b) zmiękczone – podniesienie środkowej części języka do palatum stanowi jedynie dodatkowy ruch artykulacyjny

c) twarde- w ich artykulacji nie bierze udziału środkowa części języka

Podział samogłosek

*Ruchy języka:

a) poziome:

- przednie – język przesuwa się ku przodowi jamie ustnej

-środkowe- zajmuje pozycję środkową

-tylne- język cofa się

b) pionowe – ze względu na położenie języka w jamie ustnej w stosunku do poziomu podniebienia

- wysokie ( wąskie)

- średnie

- niskie ( szerokie )

*Ruch poniebienia miękkiego:

- ustne – podniebienie miękkie wraz z języczkiem może wznieść się i przez zetknięcie z tylną ścianą jamy gardłowej uniemożliwić powietrzu przepływ przez jamę nosową. Rolę rezonatora pełni jedynie jama ustna i gardłowa.

-nosowe – bierna pozycja podniebienia miekkiego umożliwia swobodny przepływ powietrza przez wszystkie cześci nasady.

*Kształt warg:

-zaokrąglone ( okrągłe) – kąciki warg zbliżają się do siebie

- obojętne

- spłaszczone ( płaskie ) – ruch oddalający kąciki warg od siebie

Trójkąt samogłoskowy:

Wymowa spółgłosek nosowych:

Samogłoski nosowe – przy artykulacji powietrze przechodzi przez usta i przez nos. W polszczyźnie są artykuowane synchronicznie, co oznacza, że rezonans nosowy jest opóźniony względem rezonansu ustnego.

Wyróżniamy trzy fazy:

1. Ustna – podniebienie miękkie przywiera do tylnej ściany gardłowej, a powietrze wypływa przez jamę ustną.

2. Ustno – nosowa – podniebienie miękkie stopniowo obniża się, a powietrze przepływa przez jamę ustną i nosową.

3. Nosowa – podniebienie miękkie znajduje się w pozycji maksymalnie obniżonej, a strumień powietrza wypływa przez jamę nosową.

ŚRÓDGŁOS

Przed spółgłoskami szczelinowymi samogłoski nosowe artykuowane są z pełnym rezonansem nosowym.

Np. Kęs [ kęs], wąs [ vąs ], węch [ vęx ]

Przed spółgłoskami zwarto-szczelinowymi samogłoski nosowe artykuowane są dychtongicznie jako połączenie samogłoski ustnej „o” lub „e” i spółgłoski nosowej. Artykulacja zbliżona do głoski następnej.

- przed p,b – om, em : np. Kąpać [ kompać ]

- przed t, d, c, dz ( ) – on, en: np. Stąd [ stont ], tędy [ tendy ]

- przed cz ( ), sz ( ) – on, en ( z kropką pod „n” ): np. Pączek [ ponczek ], tęcza [ tenca ]

-przed ć, dzi ( ) – oń, eń: np. Sądzić [ son ić]

-przed k,g: on, en ( długie „n” ): np. Mąka [ monka ], pęd [ pent ]

- przed l, l’, ł, u – o, e – np. Zaczął [ zaczou ], krzyknęli [ksyknel’i]

WYGŁOS

Metody badań

1. Metody akustyczne – badania struktury akustycznej dźwięku za pomocą urządzeń służoących do rejestracji fal, częstotliwości drgań powietrza, amplitudy drgań itd. Do aparatów tych należą filtry akustyczne, filtry elektromagnetyczne, sonografy, spektrografy, tomografy itp. W warunkach domowych w tym celu mozna wykorzystać oprogramowanie kart dźwiękowych w komputerach z podłączonym mikrofonem. Nagrany tekst jest rozkładany na formanty: można też dzielić głoski na części i odłuchiwać mowę wstecz.

2. Metody somatyczne – rejestrujące ruchy organów mowy:

• Metoda kimograficzne – służy do badania udziału wiązadeł głosowych w wytwarzaniu dźwieku, pozwalajac dokładnie odróżnić głoski dźwięczne od bezdźwięcznych oraz ustalić względny czas trwania (względem siebie ) rezonansu ustnego i nosowego poszczególnych głosek. Wykresy opisujące prece tych narządów rejestrują pisaki na walcu pokrytym papierem, podłączone do jamy ustnej i jednego z otworów nosowych.

• Metody laryngoskopowe – użycie laryngoskopu – małego lusterka wprowadzanego do krtani, pozwalające obserwować działanie fałdów głosowych. Użycie stroboskopu – również za pomocą lusterek, ale wnętrzne krtani jest oświetlone błyskającym światłem. Błyski oświetlają kolejne fazy ruchu wiązadeł; fazy te mozna również za pomocą stroboskopu fotografować.

• Metoda rentgenograficzna – użycie promieni Roentgena – dokonując tzw. Zdjęć tomograficznych, uzyskuje się obraz tylko interesującego obiektu np. Fałdów głosowych, to co znajduje się przed nimi lub za nimi na zdjęciu się nie pojawia.

• Kinorentgenograficzna – dzięki niech uzyskuje się rentgenowski ruchomy obraz narządów mowy w czasie wrtykulacji.

• Metoda palatograficzna – podniebienie twarde ( palatum ) pokrywa się warstwą nieszkodliwej substancji lub wkłada się badanemu pokryte nią sztuczne podniebienie, przy wymawianiu głoski część substancji zostaje starta – obraz kontaktu języka z podniebieniem, uzyskany na podniebieniu, to palatogram, natomiast obraz tego kontaktu uzyskany na języku to lingwogram.

• Metoda labiograficzna – badanie ruchu i układu warg przy wymawianiu głosek – polega na włożeniu między wargi okopconego papieru, na którym zostają odciśnięte ślady warg.