Ochrona środowiska w Polsce

Przygotował: Radosław Kozłowski ©

TROCHĘ HISTORII

Początki ochrony przyrody w Polsce
Historia ochrony przyrody w Polsce sięga czasów Bolesława Chrobrego, który wydał prawa chroniące bobry. W XII wieku Bolesław Kędzierzawy ograniczył polowania na tury. Król Władysław Jagiełło w 1423 r. wydał prawa warckie ograniczające polowania na dzikie konie, tury, żubry, łosie, chroniące cisy oraz uprawy rolne. Mamy zatem pierwszy gatunek roślinny - cis pospolity Taxus baccata - objęty prawną ochroną. W 1529 r. Król Zygmunt I Stary potwierdził i rozszerzył w statutach litewskich ochronę bobrów, wziął pod ochronę sokoły i łabędzie oraz zabronił prowadzenia polowań w Puszczy Białowieskiej.
Podstawowymi przyczynami najstarszych działań w stosunku do przyrody były: najpierw strach przed niepojętymi siłami przyrody, w następnej kolejności przesądy i wierzenia religijne. Omówione na początku przykłady ochrony przyrody były podyktowane z jednej strony przywilejami przysługującymi głowom panującym, ale z drugiej strony także względami gospodarczymi: ochroną gatunków zwierząt i roślin o dużym znaczeniu gospodarczym lub już wówczas rzadkich. Możemy zauważyć także motywy czysto bezinteresowne lub dobrowolne o charakterze estetycznym. Do takich przykładów można zaliczyć objęcie ochroną w 1765 r. uroczyska leśnego na Wyspie Monasterskiej na Dnieprze.

STANY ŚRODOWISKA W POLSCE

Stan środowiska naturalnego w Polsce w ostatnich latach poprawił się, aczkolwiek nadal pozostawia wiele do życzenia. Przez blisko pół wieku “kwitła” u nas gospodarka socjalistyczna, w której wiodącą rolę odgrywał przemysł, a zwłaszcza najbardziej szkodliwe dla środowiska, jego “ciężkie” gałęzie – górnictwo, hutnictwo, energetyka, przemysł elektromaszynowy, chemiczny. Ochrona przyrody nie miała żadnych szans w walce z wieloma strategicznymi inwestycjami, takimi jak budowa elektrowni, hut, fabryk. Tym sposobem doszło do licznych spustoszeń biosfery oraz do znacznego zanieczyszczenia atmosfery, hydrosfery i pedosfery.

Jednym z najbardziej znanych przykładów degradacji środowiska przez przemysł jest wyniszczenie lasów w Górach Izerskich (patrz zdjęcie obok). Doszło do tego wskutek napływu “kwaśnych deszczów”.
Ich źródłem były elektrownie cieplne opalane węglem brunatnym, które znajdują się  na zachód od gór, w pobliskim Turoszowie oraz w sąsiednich Czechach i Niemczech.

Zła jakość wód związana jest nie tylko z zanieczyszczeniami przemysłowymi, ale także i komunalnymi (miejskimi). Przed 1989 rokiem tylko nieliczne polskie miasta posiadały oczyszczalnie ścieków. Nieczystości komunalne odprowadzane były bezpośrednio do rzek, co w przypadku dużych aglomeracji miejskich (jak np. Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań) miało niemały wpływ na katastrofalne zanieczyszczenie Wisły, Odry, Warty i innych rzek.
Obecnie naturalnie występujące czyste wody powierzchniowe można w Polsce spotkać praktycznie tylko w górskich strumieniach oraz w niektórych jeziorach, położonych z dala od ludzkich osiedli i zakładów przemysłowych.

Zanieczyszczenie powietrza wiąże się bezpośrednio ze stopniem rozwoju przemysłu, który jest tu głównym trucicielem. Potwierdza to mapka poniżej, gdzie wyraźnie widać, że najgorsza pod tym względem sytuacja panuje na silnie uprzemysłowionym południu kraju.
Warto też zwrócić uwagę na wydłużony kształt (w kierunku wschód-zachód) obszarów najbardziej skażonych – to wynik przeważających w Polsce wiatrów zachodnich.

DZAŁANIA OCHRONNE W POLSCE

W rządzie ochroną przyrody w Polsce zajmuje się Ministerstwo Środowiska Poza tym działa wiele pozarządowych organizacji i instytucji ekologicznych o zasięgu lokalnym, regionalnym, ogólnokrajowym czy międzynarodowym (transgranicznym). Do najbardziej znanych należą:
- Liga Ochrony Przyrody
- Fundacja “Nasza Ziemia”
- Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska - Instytut na Rzecz Ekorozwoju
- Fundacja Ekologiczna "Zielona Akcja"
- Polski Klub Ekologiczny

Zadaniem władz każdego państwa jest objęcie ochroną prawną najcenniejszych elementów środowiska naturalnego. W naszym kraju do najważniejszych form ochrony przyrody zaliczają się:

Parki narodowe – obszary o powierzchni powyżej 1 tys. ha mające szczególnie cenne walory przyrodnicze, wolne od ingerencji człowieka obecnie na terytorium Polski znajdują się 23 parki narodowe o łącznej powierzchni 317 tys. ha

Parki krajobrazowe – 120 obszarów wartościowych ze względu na krajobraz i przyrodę ich ochrona prawna nie jest tak ścisła jak w parkach narodowych, gdyż dopuszcza się tam działalność człowieka, pod warunkiem jednak, że nie niszczy ona środowiska naturalnego

Rezerwaty przyrody – niewielkie obszary wyodrębnione do ochrony jednego na ogół elementu środowiska mogą być leśne, stepowe, wodne, florystyczne, faunistyczne, przyrody nieożywionej, krajobrazowe i in. w Polsce mamy ich 1441 z czego około 10% to rezerwaty ścisłe

Ochrona gatunkowa – dotyczy kilkuset gatunków roślin (m.in. cis pospolity, limba, kosodrzewina, brzoza karłowata, długosz królewski, skrzyp olbrzymi, mikołajek nadmorski) i zwierząt (m.in. żubr, niedźwiedź brunatny, kozica, świstak, żółw błotny, salamandra plamista, żmija zygzakowata, szczeżuja wielka, jesiotr zachodni) prawo bezwzględnie zakazuje niszczenia gatunków chronionych

Pomniki przyrody – forma ochrony indywidualnej odnosząca się do unikatowych obiektów przyrodniczych wśród ponad 35 tysięcy polskich pomników przyrody największą grupę stanowią drzewa (około 80%), a oprócz nich są to głazy narzutowe, formy skalne, groty, jaskinie, aleje.

RECYKLING W POLSCE

W Polsce ponad 70% śmieci (dane Eurostatu za 2011 r.) kończy na wysypiskach. Nie wszystkie muszą tam jednak trafiać. Kiedy tylko gminy wprowadzą nowy system gospodarowania odpadami, znaczna część śmieci będzie podlegała odzyskowi i powtórnemu wykorzystaniu. Segregacja oznacza odzysk surowców, a w następstwie – bardziej czyste środowisko naturalne czy rozwój nowych gałęzi przemysłu.

Recykling polega na odzyskiwaniu surowców wtórnych i ich ponownym przetwarzaniu w procesie produkcyjnym w celu uzyskania materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym. Wykorzystywać można w ten sposób, nawet wielokrotnie, substancje zawarte w odpadach lub poszczególne materiały.

Cel recyklingu

Przetwarzając surowce wtórne ograniczamy wykorzystanie surowców pierwotnych,  co przyczynia się do ochrony naturalnych zasobów. Odzyskiwanie i przetwarzanie redukuje także ilość odpadów, tym samym ilość miejsca na składowiskach. Wreszcie, wykorzystywanie surowców, które są nośnikami energii, jest elementem oszczędnego gospodarowania energią. Podstawową zasadą recyklingu jest maksymalizacja ponownego wykorzystania tych samych materiałów, przy najmniejszym nakładzie surowcowym i energetycznym potrzebnym do ich przetworzenia.

Co nadaje się do recyklingu?

Śmieci wytworzone w domach powinny być zbierane w gospodarstwach domowych i przekazywane do oznakowanych pojemników, z zachowaniem podziału na rodzaj materiałów. W gminach najczęściej prowadzi się segregację kontenerową. Odpady komunalne nadające się do przetworzenia można podzielić na 4 podstawowe grupy: papier, plastik, szkło, metale.

ZUŻYCIE PAPIERU W POLSCE

Zużycie papieru w Polsce, sięgające w końcu lat osiemdziesiątych 40 kg na mieszkańca rocznie, pod koniec lat dziewięćdziesiątych, przez krach gospodarki, spadło do 25 kg na osobę. Odrobienie strat zabrało 5 lat, a w kolejnym pięcioleciu zużycie papieru przez statystycznego Polaka wzrosło z 41 do 62 kg rocznie. Ostatnie lata zamknęliśmy ze wskaźnikiem ponad 72 kg na osobę.
Jest to jednak wciąż 2,5-krotnie mniej niż średnia europejska. Na przykład Hiszpania, kraj podobny do nas pod względem liczby ludności i powierzchni, zużywa 2,6 razy więcej papieru niż Polska.

Z wykresu wynika, że Polska w przeciągu lat zaczyna zużywać, że Polska zaczęła zużywać mniej papieru i wypada średnio w krajach Unii.