Religijność jako zjawisko społeczno-kulturowe i jego wymiary:

• religijność – zjawisko społeczno-kulturowe pozostaje we wzajemnym związku ze społeczeństwem jest jego koniecznym elementem

• antropologiczna cecha człowieka

• religijność

  • kościelna – instytucjonalna, skodyfikowana doktryna i formy kultu, struktury organizacyjne

  • indywidualna – subiektywna, prywatna, nie ma jednolitego charakteru, łatwo zmienia swoje formy i treść pod wpływem trendów i przemian społecznych

• Glock, Stark – paradygmat wielowymiarowej koncepcji religijności

  • teza – to, co jest ważne i konieczne dla bycia religijnym w poczuciu członków jednej religii, nie musi być tym samym dla członków innego wyznania

  • wśród wielkich religii można znaleźć podobieństwo (zgodność) co do ogólnych form, w których powinna wyrażać się religijność

  • powszechne obszary, w których religijność może się manifestować

  • 5 wymiarów religijności: ideologiczny, rytualny, doświadczeniowy, intelektualny i konsekwencyjny

  • każdy z wymiarów może być wypełniony przez odmienne przejawy religijności

• 2 dodatkowe wymiary – parametr wspólnotowy i parametr globalnego stosunku do wiary

• 7 parametrów religijności ogólny schemat badania religijności 3 grupy parametrów

  • parametr wstępny – ogólne info o samym fakcie wiary lub niewiary i o jej charakterze – parametr globalnego stosunku do wiary – autodeklaracja intensywności postawy religijnej, autodeklaracja praktyk religijnych i ocena zmian we własnej religijności

  • parametry podstawowe – podstawowy schemat badania religijności – wiedza religijna (wymiar intelektualny), ideologia religijna, doświadczenie religijne, praktyki religijne (wymiar rytualny), wspólnota religijna

  • parametr konsekwencyjny – moralność religijna – sprawdzenie skuteczności religijnej wiary w życiu codziennym (na ile normy i wartości wyznawanej religii człowiek realizuje w życiu codziennym)

• religijność cechuje się dynamiką podlega zmianom w wyniku doświadczenia indywidualnego i społecznego

• procesy modernizacyjne powodują zmianę form religijności, a nie jej zanik

• Taylor – we współczesnych społeczeństwach Europy Zachodniej mamy do czynienia z możliwością wyboru różnych form religijności, wybiórczością i indywidualizacją oraz ze znacznym wzrostem liczby osób, które uważają się za ateistów, agnostyków lub ludzi niereligijnych pluralizm i zindywidualizowanie religii

• Inglehart – tradycyjne religie tracą lojalność rozwiniętych społeczeństw przemysłowych, ale jednocześnie rośnie odsetek osób, które wykorzystują swój czas, by zastanowić się nad sensem życia zorganizowane religie tracą kontrolę nad społeczeństwem, ale życie duchowe zyskuje znaczenie

• religijność w zjednoczonej Europie – fakt społeczny, ugruntowany wielowiekową tradycją chrześcijańską

• religijność w krajach unijnych – zjawisko niejednorodne, złożone i wielowymiarowe

• pojawienie się zjawisk indywidualizacji religijności, jej prywatyzacji, sekularyzacji życia, bezwyznaniowości, religijnego synkretyzmu i wpływu sekt

Struktura wyznaniowa zjednoczonej Europy przed i po 1 maja 2004:

• wraz z przystąpieniem nowych państw zmieniła się także religijna mapa UE

• mieszkańcy nowych krajów członkowskich – ¾ katolicy

• katolicy w całej UE – 58% mieszkańców

• protestanci – 2. miejsce – dominacja na Łowie i Estonii

• Polska i Malta – zdecydowana większość mieszkańców to wyznawcy rzymskiego katolicyzmu

• we wszystkich krajach UE wyznaniem dominującym jest chrześcijaństwo w 14 dominuje katolicyzm obrządku łacińskiego, w 5 protestantyzm (luteranizm), w WB anglikanizm, w 2 prawosławie, w Niemczech katolicyzm i ewangelizm, w 2 ateizm

Religijność Europejczyków w świetle międzynarodowych badań socjologicznych:

• nowe kraje członkowskie – kształt religijności i pozycja instytucji religijnych zróżnicowana efekt odmienności doświadczenia historycznego, uregulowań prawnych stosunku między państwem i Kościołem i strategii przyjmowanych przez instytucje religijne

• projekt badawczy AUFBRUCH

  • można wyróżnić kraje mocno religijne i kraje silnie zlaicyzowane

  • Polska – przypadek szczególny wysoka pozycja społeczna dominującego Kościoła Rzymskokatolickiego i wysokie wskaźniki podstawowych parametrów religijności

• kraje Europy Środkowo-Wschodniej – odmienność w porównaniu z Europą Zachodnią efekt społeczno-kulturowego opóźnienia i komunistycznej modernizacji zburzenie tradycji i społecznego porządku religijny kryzys i marginalizacja wierzących po roku 1990 – religijne ożywienie i rozwój wyzwanie dla dotychczas dominujących Kościołów

• programy i badania dotyczące religijności

  • International Social Survey Programme (ISSP)

  • Europejski Sondaż Społeczny (ESS)

  • Europejski System Wartości (EVS)

    • autodeklaracja religijna Europejczyków w 20 krajach UE ponad połowa mieszkańców definiuje siebie jako wyznawcę jakiejś religii (w 11 ponad ¾)

    • częstotliwość relizowania praktyk religijnych

    • podejście do religijnych rytuałów przejścia

• 3 kategorie krajów względem wskaźnika przynależności religijnej

  • kraje o wysokim wskaźniku przynależności religijnej – powyżej 85% mieszkańców

  • kraje ze średnim wskaźnikiem religijnej przynależności – 50-85%

  • kraje o niskim wskaźniku przynależności religijnej

• poczucie przynależności do jakiejkolwiek religii jest znacznie częstsze niż regularne realizowanie praktyk religijnych

• 3 kraje – więcej niż połowa ludności uczestniczy w praktykach religijnych nie rzadziej niż raz w tygodniu, a 6 krajów – zaledwie kilka procent

• prawie we wszystkich badanych krajach więcej niż połowa ludności traktuje rytuały przejścia jako ważne, w 3 krajach uznaje je ponad 90% badanych rytuał religijny zachowuje swoje miejsce w nowoczesnych społeczeństwach Europy

• wartości i zachowania związane z religią są obecne w świadomości i życiu większości ludności krajów wchodzących w skład UE wartości związane z religią zajmują znaczącą pozycję w systemie wartości Europejczyków

• Inglehart

  • wartości materialistyczne – byłe republiki radzieckie

  • postmaterialistyczne – społeczeństwa najbogatsze, kraje protestanckie, Europa Północna i Zachodnia

• Europa Środkowo-Wschodnia – krzyżowanie się wartości materialistycznych, postmaterialistycznych i tradycyjnych