Porównanie systemu edukacyjnego w Polsce i Holandii.

Holandia jest krajem położonym w Europie Zachodniej nad Morzem Północnym. Zajmuje powierzchnię 41,5 tys. km. Sąsiaduje z Niemcami i Belgią. Stolicą państwa jest Amsterdam, w którym mieści się siedziba parlamentu, natomiast rząd oraz dwór znajdują się w Hadze. Ustrój polityczny to monarchia konstytucyjna. Głową państwa jest królowa Beatrix.

Holandia dzieli się administracyjnie na 12 prowincji i 702 gminy. Liczba ludności kraju wynosi ok. 16,2 mln osób, a średnia gęstość zaludnienia 477 os/km. Językiem urzędowym jest niderlandzki (holenderski). Jednostką monetarną jest Euro.

Holandia posiada rzeźbę nizinną. Znajduje się w strefie klimatu umiarkowanego morskiego. Zimy są zazwyczaj łagodne, a lata dość chłodne. Świat roślin Holandii jest dość ubogi. Zaledwie 8% powierzchni kraju stanowią lasy, zwłaszcza dębowe i sosnowe. Dla strefy nadmorskiej typowe są wrzosowiska i torfowiska.

Polska jest krajem położonym w Europie środkowej nad Morzem Bałtyckim. Powierzchnia Polski wynosi 312 679 km². Od zachodu graniczy z Niemcami, od południa z Czechami i Słowacją, od wschodu z Ukrainą i Białorusią, od północnego wschodu z Litwą oraz od północy z rosyjską eksklawą o nazwie obwód kaliningradzki. Stolicą państwa jest Warszawa. Ustrój polityczny to demokracja parlamentarna. Głową państwa jest prezydent RP Bronisław Komorowski. Polska zamieszkała jest przez ponad 38 milionów ludzi, a średnia gęstość zaludnienia wynosi 120,92 osób/km². Językiem urzędowy jest polski. Jednostką monetarną jest Złoty.

Przeważającą część obszaru kraju zajmują tereny nizinne wschodniej części Niżu Środkowoeuropejskiego. W Polsce panuje klimat umiarkowany o charakterze przejściowym pomiędzy klimatem morskim a lądowym. Jest to efekt ścierania się mas wilgotnego powietrza znad Atlantyku z suchym powietrzem z głębi kontynentu euroazjatyckiego. W efekcie klimat Polski odznacza się znacznymi wahaniami w przebiegu pór roku w następujących po sobie latach. Zaznacza się to zwłaszcza charakterze zim, które są bądź wilgotne, typu oceanicznego, bądź - rzadziej - pogodne, typu kontynentalnego. Generalnie w Polsce północnej i zachodniej przeważa klimat umiarkowany morski z łagodnymi, wilgotnymi zimami i chłodnymi latami ze sporą ilością opadów, natomiast we wschodniej części kraju zaznacza się kontynentalizm klimatu, z ostrymi zimami oraz gorętszymi i bardziej suchymi latami.

W 2003 roku w Holandii kształciło się łącznie 3,578 mln, uczniów i studentów (placówki edukacyjne finansowane przez państwo). Powszechnie przyjętym językiem nauczania jest standardowy język holenderski. W prowincji Fryzja status języka urzędowego ma język fryzyjski, a szkoły we Fryzji prowadzą lekcje zarówno w języku holenderskim, jak i fryzyjskim. Innych żywych lokalnych dialektów, np. dialektu Dolnej Saksonii, można używać jako języka nauczania w placówkach edukacyjnych na tych obszarach, na których ludność posługuje się tym językiem równolegle ze standardowym językiem holenderskim.

Konstytucja gwarantuje prawo do zakładania szkół i prowadzenia kształcenia odzwierciedlającego przekonania religijne, ideologie lub podejścia pedagogiczne. W związku z tym w Holandii istnieją szkoły prowadzone zarówno przez państwo, jak i przez osoby i organizacje prywatne. Do szkół prywatnych uczęszcza ok. 70% uczniów. Wydatki państwa na edukację publiczną muszą być równe wydatkom na edukację prywatną, ponieważ oba rodzaje szkół mają na mocy prawa równy status. Holenderskie szkoły mogą samodzielnie decydować o treściach i metodach nauczania. Istnieją jednak standardy jakościowe określane przez Ministerstwo Edukacji, Kultury i Nauki. Rząd centralny w dziedzinie edukacji zajmuje się strukturą i finansowaniem systemu, zarządzaniem placówkami publicznymi, inspekcją, egzaminami, pomocą materialną dla uczniów edukacji. Minister edukacji, Kultury i Nauki odpowiada za koordynację polityki naukowej oraz politykę kulturalną i medialną.

W Polsce szkoły dzielą się na publiczne, które oferują bezpłatną naukę w ramach podstawy programowej (uczęszcza do nich ok. 98%), oraz szkoły niepubliczne, które obejmują szkoły społeczne, szkoły związków wyznaniowych oraz szkoły prywatne i mogą mieć autorskie programy nauczania. Szkoły niepubliczne mogą być finansowane z czesnego wnoszonego przez rodziców, lub z prywatnych przedsiębiorstw lub fundacji. Reforma administracji i systemu edukacji w Polsce zakłada, że polityka edukacyjna jest tworzona i prowadzona centralnie, natomiast administracja i prowadzenie szkół, przedszkoli i innych instytucji edukacyjnych są zdecentralizowane.

W Holandii szkoły podstawowe i średnie są zarządzane na szczeblu regionalnym i lokalnym. Rola prowincji natomiast, jeśli chodzi o zarządzanie szkołami i program nauczania jest ograniczona m.in., dlatego, że nie mogą być właściwym organem władz placówek edukacyjnych. Władzami lokalnymi na danym terenie dla szkół publicznych i prywatnych są władze gminne.

W Polsce odpowiedzialność za administrowanie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów została delegowana do władz lokalnych. Sprawy administracyjne i organizacyjne oraz decyzje dotyczące wykorzystywania środków finansowych przez szkoły są przedmiotem konsultacji pomiędzy szkołą i organem prowadzącym szkołę, tj. gminą (w przypadku przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów) lub powiatem (w przypadku szkół ponadgimnazjalnych).

W Holandii sprawami administracyjnymi i zarządzaniem szkołami publicznymi i prywatnymi (podstawowymi i średnimi) zajmuje się organ prowadzący określany również jako „zarząd szkoły”. Do jego zadań należy m.in., ustalanie polityki dotyczącej programu nauczania, spraw kadrowych i rekrutacja uczniów. Część swoich uprawnień organ prowadzący może oddać dyrektorowi. Funkcję organu prowadzącego szkół publicznych, podstawowych i średnich może pełnić organ wykonawczy władz gminnych, gminnych szkół prywatnych- organ administracyjny działający na mocy prawa prywatnego. Działalność organów prowadzących regulują przepisy prawne. Uczelnie zawodowe i uniwersytety są w pełni autonomiczne.

Kształcenie obowiązkowe rozpoczyna się od pierwszego szkolnego dnia miesiąca następującego po 5 urodzinach dziecka. W Polsce edukacja przedszkolna obejmuje od 3 do 6 lat. Od 2011 roku 5-latki również będą objęte kształceniem obowiązkowym, jednak będzie to przygotowanie przedszkolne. W Holandii nie organizuje się edukacji przedszkolnej. Jednak 99,3% 4-latków również uczęszcza do szkół podstawowych.

Obowiązek szkolny obejmuje dzieci przez 12 lat szkolnych (w Polsce 10 a od roku 2011 11 lat) i kończy się ostatniego dnia roku szkolnego, w którym kończą 16 lat. Następnie przez kolejny rok młodzież obowiązkowo uczęszcza do placówki prowadzącej kształcenie dwa razy w tygodniu; jeśli odbywają kształcenie praktyczne to raz w tygodniu w ramach urlopu szkoleniowego uczęszczają na zajęcia a w pozostałe dni tygodnia pracują. Kształcenie obowiązkowe do lat 16 jest bezpłatne. W szkołach średnich rodzice pokrywają koszty podręczników.

Rok szkolny trwa od sierpnia do czerwca. Szkoły są czynne 5 dni w tygodniu. W szkole podstawowej nie prowadzi się zajęć w środowe popołudnia. Program nauczania i treści przedmiotów obowiązkowych opracowane są przez Ministerstwo Edukacji, a plany, metody nauczania oraz materiały dydaktyczne opracowywane i wybierane są przez szkoły (w Polsce MEN opracowuje podstawę programową, programy, metody są wybierane lub opracowywane przez szkoły). W Polsce rok szkolny trwa ok. 185 dni, od września do czerwca i jest podzielony na dwa półrocza. Lekcje przedmiotów obowiązkowych (maksymalnie 23 lekcje po 45 minut na I etapie oraz maksymalnie 28 i 31 lekcji na etapach II i III) są na ogół rozłożone na 5 dni w tygodniu.

Szkolnictwo podstawowe (Primair onderwijs) obejmuje dzieci od 5 do 12 roku życia (7-13 lat w Polsce) i składa się ze szkoły podstawowej (Basisschool) i specjalnej szkoły podstawowej (Specjale school voor basisonderwijs). Minimalny wymiar zajęć dydaktycznych dydaktycznych pierwszych czterech klasach wynosi 3520 lekcji, a w ostatnich 4 klasach 4000 lekcji. Dzień nauki w szkole może trwać maksymalnie bez przerw 5,5 godziny. Zajęcia są równomiernie rozłożone w ciągu dnia, w przypadku, gdy są organizowane dodatkowe zajęcia umożliwiające nadrobienie braków w nauce, dzień może się wydłużyć. W pierwszych dwóch klasach uczniowie mają średnie 22 godziny zajęć tygodniowo, a w ostatnich sześciu 25 godzin.

W polskich szkołach podstawowych w nauczaniu wczesnoszkolnym lekcji przedmiotów obowiązkowych może być maksymalnie 23 po 45 minut, a w nauczaniu przedmiotowym 28 lekcji rozłożonych na 5 dni tygodnia. Organ prowadzący szkołę w Holandii decyduje o godzinach rozpoczynania i kończenia lekcji. Nie ma zaleceń dotyczących liczebności klas. Uczniowie uczęszczają do klas o zróżnicowanym poziomie umiejętności. Dzieleni są według wieku. Wszystkich przedmiotów uczy jeden nauczyciel. W klasach 1-3 polskiej szkoły podstawowej zaleca się by liczba dzieci w klasie nie przekraczała 26. Podstawowym kryterium podziału uczniów na klasy jest wiek. Wszystkich przedmiotów uczy jeden nauczyciel (z wyjątkiem zajęć z języka obcego, które są prowadzone przez nauczyciela przedmiotu). Od IV klasy lekcje prowadzą nauczyciele poszczególnych przedmiotów.

Do obowiązkowych przedmiotów w Holandii zaliczane są: koordynacja sensoryczna i ćwiczenia fizyczne, język holenderski, arytmetyka, matematyka, język angielski, geografia, historia, przedmioty przyrodnicze i społeczne ( w tym także wiedza o polityce), ruchy religijne i ideologiczne, zajęcia rozwijające umiejętności ekspresji, umiejętności społeczne, życiowe i promujące zdrowy tryb życia.

W ostatniej klasie szkoły podstawowej przeprowadza się centralnie opracowane sprawdziany oceniające poziom wiedzy i umiejętności uczniów. Istnieje możliwość powtarzania klasy. Na zakończenie szkoły uczeń otrzymuje świadectwo z informacjami o osiągnięciach w nauce i wskazówkami dotyczącymi wyboru szkoły średniej. Dyrektor ma obowiązek przygotować raport oceniający zdolności ucznia do nauki i poziom osiągnięć. Decyzję w sprawie przyjęcia do szkoły średniej podejmuje organ prowadzący lub powołana przez niego komisja rekrutacyjna, w skład, której wchodzi dyrektor i jeden lub kilku nauczycieli (mogą to być też dyrektorzy i nauczyciele ze szkół podstawowych). W Polsce na zakończenie szkoły podstawowej uczniowie piszą obowiązkowy powszechny sprawdzian umiejętności wymaganych w podstawie programowej. Sprawdzian ten nie ma jednak funkcji selekcyjnej, a przystąpienie do niego umożliwia rozpoczęcie nauki w gimnazjum. Jego wyniki dostarczają informacji o poziomie osiągnięć ucznia.

Szkolnictwo średnie ( Voortgezet onderwijs) rozpoczyna się od 12 roku życia i obejmuje: szkoły przygotowujące do podjęcia studiów wyższych, składające się z gymnasium i atheneum, trwające do 18 roku życia (Voorberedend wetenschappelijk onderwijs –VWO), szkoły średnie prowadzące kształcenie ogólne na wyższym etapie (Homer algemeen voortgezet onderwijs-HAVO), trwające do 17 roku życia, szkoły średnie prowadzące kształcenie przedzawodowe ( Vooebereidend middelbaar beroepsonderwijs-VMBO) trwające do 16 roku życia, szkoły średnie prowadzące kształcenie specjalne ( Speciaal voortgezet onderwijs) trwające do 18 lub 20 roku życia. Polskie szkolnictwo średnie obejmuje dwa stopnie: gimnazjum (13-16 lat), liceum profilowane (16-19 lat), technikum (16-20 lat), zasadniczą szkołę zawodową (16-18/19 lat). Do kształcenia szkolnego należą także : uzupełniające liceum ogólnokształcące (18/19-20/21 lat), technikum uzupełniające (18/19-21/22 lat) oraz szkoła policealna (19-21 lat). W Holandii w szkole średniej lekcje trwają 50 minut. Na przedmioty podstawy programowej przeznacza się łącznie co najmniej 3000 takich lekcji. Dla przedmiotów społecznych, artystycznych i wychowania fizycznego określa się minimalną obowiązkową liczbę zajęć. W odróżnieniu od szkoły podstawowej w szkole średniej uczą nauczyciele przedmiotu. W pierwszych trzech klasach kształcenia obowiązkowego podstawa programowa obejmuje 15 przedmiotów. 20% zajęć szkoły mogą przeznaczyć na samodzielnie wybrane lekcje i inne zajęcia edukacyjne. W pierwszych trzech klasach HAVO i VWO obowiązkowy jest trzeci język nowożytny a program nauczania gymnasium musi obejmować łacinę i grekę. Uczniowie kształcący się na pierwszym etapie HAVO i VWO mogą kontynuować naukę w tych szkołach na poziomie średnim II stopnia, natomiast uczniowie VMBO, którzy ukończyli program teoretyczny mogą przejść do IV klasy HAVO jeśli ich przedmioty egzaminacyjne obejmowały matematykę i język francuski lub niemiecki. Uczniowie ze świadectwami HAVO mogą zostać przyjęci do V klasy VWO. Na zakończenie gimnazjum uczniowie w Polsce pisza egzamin, którego wyniki podaje się na świadectwie gimnazjalnym. Sprawdza on wiedzę w zakresie przedmiotów humanistycznych i ścisłych oraz języka obcego. Jego wyniki wraz z oceną końcową osiągnięć uczniów decydują o przyjęciu do szkół średnich II stopnia. Wszystkie egzaminy przeprowadzane są przez specjalnie utworzone instytucje i 8 okręgowych komisji Egzaminacyjnych, nadzorowanych przez Centralną Komisję Egzaminacyjną.

Szkolnictwo średnie II stopnia obejmuje również szkołę średnią prowadzącą kształcenie zawodowe (Middelbaar beroepsonderwijs-MBO) Uczeń uczęszcza do MBO od 16 do 17/18/19 lub 20 roku życia.

MBO obejmuje kształcenie na 3 poziomach:

• asystenckim lub podstawowym, na który przyjmuje się kandydatów bez żadnych wymogów odnośnie dotychczasowego kształcenia

• profesjonalnym lub średniego szczebla kierowniczego, na który przyjmuje się uczniów na podstawie świadectwa ukończenia VMBO, świadectwa ukończenia niższego etapu kształcenia ogólnego na poziomie średnim, lub dokumentu potwierdzającego ukończenie pierwszych 3 klas HAVO lub VWO

• specjalistycznym, na który przyjmuje się uczniów posiadających dokument ukończenia kształcenia na poziomie profesjonalnym, w tym samym zawodzie lub grupie zawodowej. Osoby, które przekroczyły wiek obowiązku nauki przyjmuje się na kursy kształcenia przemiennego i kursy dla pracujących.

Uczniowie rozpoczynający naukę w IV klasie HAVO i V klasie VWO mają do wyboru jeden z profili: kultura i społeczeństwo, ekonomię i społeczeństwo, naukę i zdrowie, naukę i technikę. Na każdym profilu występuje wspólny komponent specjalistyczny oraz komponent fakultatywny.

Egzaminy końcowe w HAVO i VMBO składają się z 2 części: egzaminu centralnego przeprowadzanego w ostatniej klasie i egzaminu wewnętrznego (szkolnego); w MBO uczniowie otrzymują świadectwa za cząstkowe egzaminy, które zdali; świadectwa cząstkowe zamienia się na dyplom. Na zakończenie nauki wszystkie polskie średnie szkoły (z wyjątkiem szkół zasadniczych) przeprowadzają egzaminy maturalne, po których zdaniu uczeń otrzymuje świadectwo dojrzałości wymagane by ubiegać się o przyjęcie na studia wyższe. Egzamin maturalny składa się z części zewnętrznej pisemnej i wewnętrznej ustnej. Egzamin zawodowy przeprowadzany w zasadniczych szkołach zawodowych, technikach i szkołach policealnych składa się z części pisemnej i części praktycznej.

Szkolnictwo wyższe w Holandii obejmuje studia akademickie prowadzone przez uniwersytety (wetenschappelijk onderwijs-WO), oraz studia zawodowe prowadzone przez wyższe szkoły zawodowe (hoger beroepsonderwijs-HBO). Aby zostać przyjętym do wyższej szkoły zawodowej należy posiadać świadectwo ukończenia wyższego etapu HAVO, MBO na poziomie średniego szczebla kierowniczego lub poziomie specjalistycznym albo świadectwa ukończenia VWO. Warunkiem przyjęcia na uniwersytet jest świadectwo ukończenia VWO, kwalifikacje HBO lub świadectwo ukończenia kształcenia przygotowawczego w HBO. Osoby powyżej 21 roku życia nie posiadające wymaganych kwalifikacji mogą zostać przyjęte na studia obu typów po zdaniu specjalnego egzaminu wstępnego. W szkołach wyższych zawodowych ten limit wieku może być zniesiony w przypadku studiów w dziedzinach sztuk pięknych i sztuk wykonawczych.

Po ukończeniu wyższych szkół zawodowych i zdaniu egzaminów studenci otrzymują tytuł licencjata (Bachelor) lub magistra (Master). Egzaminy dyplomowe przeprowadza powołana komisja egzaminacyjna. Regulaminy kształcenia i egzaminów opracowuje rada wydziału po osiągnięciu opinii komisji egzaminacyjnej i komitetu ds. programu studiów. Świadectwo, które student otrzymuje po zdaniu egzaminu dyplomowego zawiera części składowe egzaminu oraz uzyskane kwalifikacje, jeśli zostały przyznane. Studenci studiów przygotowujących do zawodów lekarza, stomatologa, lekarza weterynarii, architekta i farmaceuty muszą podczas studiów odbyć praktykę zawodową.

W Holandii kształcenie specjalne odbywa się w specjalnych szkołach podstawowych oraz w szkołach specjalnych. Szkoły pierwszego typu przeznaczone są dla dzieci mających trudności w nauce, problemy behawioralne, problemy rozwojowe. Dzieci niepełnosprawne lub takie, których kształcenie wymaga specjalnego podejścia uczęszczające do drugiego typu.

Żeby zostać nauczycielem szkoły podstawowej trzeba ukończyć 4 letnie studia HBO. Otrzymuje się kwalifikacje do uczenia wszystkich przedmiotów i wszystkich grup wiekowych na poziomie podstawowym, prowadzenia kształcenia specjalnego na poziomie podstawowym i średnim oraz kształcenia dorosłych i kształcenia zawodowego. Nauczycieli szkół średnich przygotowuje się na HBO i uniwersytetach. Po ukończeniu HBO nauczyciel otrzymuje kwalifikacje I lub II stopnia i może przygotować się do nauczania przedmiotów ogólnych, artystycznych, technicznych lub rolniczych (studenci specjalizują się w jednym przedmiocie). Studia nauczycielskie w HBO obejmują zarówno kształcenie przedmiotowe oraz ogólne pedagogiczne. Kwalifikacje II stopnia uprawniają do nauczania w pierwszych trzech klasach HAVO i VWO oraz wszystkich klasach VMBO i zawodowych szkół średnich. Kwalifikacje I stopnia uprawniają do nauczania na wszystkich poziomach szkoły średniej.

Absolwenci studiów uniwersyteckich uzyskują kwalifikacje I stopnia i są uprawnieni do nauczania na wszystkich poziomach szkoły średniej Posiadając tytuł doctoraal lub magistra mogą zapisać się na podyplomowe studia pedagogiczne, które kończą się uzyskaniem kwalifikacji I stopnia.