Ćwiczenia I

1System bankowy, jako część systemu finansowego

System finansowy jest to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej miedzy podmiotami niefinansowymi i składających się z instrumentów finansowych, tynków finansowych, instytucji finansowych, a także zasad, na jakich one działają. Na system finansowy składają się system budżetowy, system bankowy, system ubezpieczeń, system finansowy podmiotów gospodarczych, system finansowy ludności, czyli gospodarstw domowych.

System finansowy funkcjonuje w oparciu o zasady:

• sformalizowane (prawne)

• niesformalizowane (zwyczajowe)

System finansowy składa się z:

• rynku bankowego

• rynku kapitałowego

• rynku pieniężnego

• rynku ubezpieczeniowego.

Udział banków na poszczególnych rynkach

Rynek pieniężny (krótkoterminowy)- tworzą go transakcje instrumentami finansowymi o wysokim stopniu płynności i dużym bezpieczeństwie. Na rynku pieniężnym odbywają się także krótkoterminowe operacje kredytowe banków. Ponadto działanie rynku pieniężnego umożliwia krótkoterminowe zaangażowanie wolnych środków pieniężnych w celu osiągnięcia dochodu w postaci odsetek, a także uzyskanie środków dla pokrycia okresowego zapotrzebowania na kapitał.

RYNEK PIENIĘŻNY
międzybankowy	pozabankowy
INSTRUMENTY: depozyty międzybankowe operacje rewers repo bony skarbowe bony pieniężne	INSTRUMENTY: akcje obligacje krótkoterminowe papiery wartościowe

Rynek kapitałowy -  jest to rynek, na którym obraca się papierami wartościowymi o terminach płatności powyżej jednego roku. Są to przede wszystkim obligacje, akcje i wiele innych instrumentów pochodnych. Rynek ten spełnia funkcję gromadzenia kapitału długoterminowego. Kapitał może być finansowy, rzeczowy. Podstawowymi celami funkcjonowania rynku kapitałowego są efektywne alokacje instrumentu tego rynku oraz właściwa wycena instrumentów tego rynku i uzyskanie dochodu przez inwestorów (remitenci, pośrednicy, inwestorzy).

RYNEK KAPITAŁOWY
banki realizują
obligacje skarbowe i komunalne	dokapitalizowanie rynku papierami wartościowymi

RYNEK FINANSOWY
depozytowy	kredytowy
banki przyjmują depozyty	banki udzielają kredytów

2Bank, a niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego

Uczestników rynku finansowego można podzielić na 3 grupy:

• banki

• niebankowe instytucje finansowe

• inwestorzy indywidualni i podmioty gospodarcze.

Niebankowe instytucje finansowe

• ich znaczenie z uwagi na skalę posiadanych środków, operacji, znajomość rynków i profesjonalizm zarządzania

• lokują one środki na różnych międzynarodowych rynkach finansowych, poszukując wyższej dywersyfikacji posiadanego portfela aktywów

• inwestują na rynkach wschodzących oraz na rynkach krajów postsocjalistycznych, które stanowią ważny kierunek inwestowania.

Zaliczamy do nich:

• instytucje ubezpieczeniowe

• fundusze emerytalne

• fundusze inwestycyjne otwarte, zamknięte, typu venture capital (z udziałem kapitału zagranicznego)

• izby maklerskie

• banki hipoteczne

• konglomeraty finansowe.

Instytucje nieprzyjmujące depozytów (niebankowe) dzielimy na:

• Fundusze rynku pieniężnego - to spółki inwestycyjne lokujące swoje fundusze w instrumenty rynku pieniężnego (bony skarbowe, papiery komercyjne)

• Umowne instytucje finansowe do których zaliczamy:

• instytucje ubezpieczeniowe - stają się uczestnikami rynku poprzez zbieranie środków od ubezpieczonych (na podstawie umowy ubezpieczenia majątkowego i na życie) lokując je w różne instrumenty finansowe jak: futures forwards, options, swaps; stanowią one duży segment rynku

• fundusze emerytalne - zbierają środki od pracowników i pracodawców w celu dodatkowego zabezpieczenia osób indywidualnych na starość na podstawie zawartej umowy; reprezentują na rynku znaczny popyt na różne instrumenty finansowe

• Pozostałe instrumenty finansowe - to najmłodsza grupa instytucji finansowych, która rozwija się najszybciej i charakteryzuje się dużym stopniem zróżnicowania oraz innowacyjności, zaliczamy tu:

• spółki finansowe - udzielają kredytu konsumpcyjnego na zakup dóbr lub zajmują się leasingiem, a także gromadzą fundusze za pośrednictwem rynku finansowego,

• spółki inwestycyjne - gromadzą fundusze od drobnych inwestorów i inwestują je w zdywersyfikowanie międzynarodowych portfeli aktywów (akcje obligacje),

• instytucje brokerskie - świadczą usługi związane z zakupem (sprzedażą) akcji, obligacji i zastawów hipotecznych, pełnią również ważną rolę w utrzymywaniu płynności rynków finansowych;

• baki hipoteczne - specjalizują się w udzielaniu kredytów pod zastaw nieruchomości (domów, mieszkań, majątku przemysłowego i handlowego)

• instytucje niefinansowe świadczące usługi finansowe - to firmy z główną działalnością niefinansową, które oferują również usługi finansowe, jako uzupełnienie swej podstawowej działalności np. General Motors zaczął świadczyć usługi finansowe swoim klientom,

• prywatne zagraniczne korporacje inwestycyjne - to specjalni uczestnicy rynku finansowego, którzy ubezpieczają działalności za granicą oraz dostarczają kredytów inwestora zagranicznym.

Znaczenie niebankowych instytucji finansowych wzrasta, wypychają one banki z ich dotychczasowych niektórych zadań (specjalności). To silna konkurencja dla banków. Instytucje te szczególnie dużą rolę odgrywają w systemie bankowym anglosaskim, gdzie giełda to główny trzon systemu finansowego.

Licznymi uczestnikami rynku finansowego, choć nie bezpośrednim są indywidualni inwestorzy. Dostarczają oni środków bankom komercyjnym i instytucja niebankowym, które w ich imieniu działają na międzynarodowych rynkach.

3Funkcje systemu bankowego

Można je scharakteryzować następująco:

• stworzenie mechanizmów gromadzenia środków oraz ich inwestowanie w różne przedsięwzięcia,

• zapewnienie możliwości dokonywania płatności miedzy podmiotami gospodarczymi, zapewnienie transferu w czasie i ponad granicami (transakcje transgraniczne),

• zapewnienie skutecznych rozwiązań w zakresie zarządzania ryzykiem w banku,

• zapewnienie informacji cenowej, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze,

• stworzenie warunków do transformacji środków i inwestowania (co do czasu, wielkości i ryzyka).

Funkcje banków w systemie bankowym krajów o gospodarce rynkowej sprowadza się do wypełniania następujących funkcji:

• kreacji pieniądza centralnego będącego ostatnim środkiem zapłaty, funkcje tę pełni bank centralny (emisyjny),

• kreacji pieniądza zdecentralizowanego, jako pieniądza, jako pieniądza wkładowego, instrumentu kredytowego, środka płatniczego, funkcje te pełnia banki komercyjne i depozytowe,

• pośredniczenie miedzy posiadaczami środków pieniężnych funkcję te pełnią obok banków również instytucje finansowe.

4Struktura systemu bankowego

W gospodarkach rynkowych strukturę systemu bankowego tworzy dwupoziomowy system, na który składa się bank centralny i banki komercyjne.

W Polsce dwupoziomowy system bankowy został zalegalizowany w 1989 roku ustawami - „Ustawą Prawo bankowe” i „Ustawą o NBP”.

Nadzór nad działalnością banków sprawuje Narodowy Bank Polski, będący jednocześnie bankiem centralnym państwa.

I poziom	bank centralny (emisyjny)
II poziom	banki komercyjne (banki operacyjne)	(banki depozytowo-kredytowe, banki uniwersalne)
		banki specjalne	(banki inwestycyjne, hipoteczne, komunalne, towarzystwa kredytowe, towarzystwa rolne)
		kasy oszczędnościowe
		spółdzielnie kredytowe

BANK CENTRALNY (EMISYJNY)

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Spełnia on trzy podstawowe funkcje:

• bank państwa

• bank emisyjny

• bank banków

NBP reguluje podaż pieniądza krajowego (jego obieg wewnątrz kraju) oraz regulują równowagę bilansu płatniczego. Bank Centralny to bankier państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego, kasowe obsługi budżetu. Podstawowym celem działalności NBP jest dbanie o stabilność krajowej waluty, oraz oddziaływanie na gospodarkę narodową dla uzyskania wzrostu PKB. Jest on bankiem rezerwowym dla banków komercyjnych (operacyjnych). Tworzy on dwa rodzaje pieniądza:

• banknot - centralny pieniądz gotówkowy

• pieniądz żyrowy - centralny pieniądz rezerwowy.

Bank te reguluje również podaż pieniądza krajowego i uczestniczy aktywnie w polityce pieniężnej przez użycie takich instrumentów jak:

• stopa procentowa (stopa kredytu refinansowego, redyskontowego, lombardowego),

• stopa rezerw obowiązkowych,

• polityka kursu walutowego,

• operacje otwartego rynku,

• operacje refinansowe,

• pułapy kredytowe.

NBP koncentruje swoją działalność na:

• umacnianie pieniądza krajowego,

• sprawowaniu nadzoru nad bankami,

• realizacji polityki: pieniężnej, dewizowej, kursowej, emisji znaków pieniężnych,

• organizacji obiegu gotówkowego i rozliczeń międzybankowych,

• reprezentowaniu interesów Polski w międzynarodowych organizacjach bankowych.

BANKI KOMERCYJNE (OPERACYJNE)

Mają one kompleksowy cel:

• z jednej strony - świadczą usługi bankowe - społecznie potrzebne,

• z drugiej strony - są to przedsiębiorstwa komercyjne - nastawione na zysk.

BANKI SPECJALNE

Banki specjalne to banki specjalizujące się w działaniu pod względem - zakresu - formy - rodzaju klienta. Specjalizacja ta prowadzi do podziału banków specjalistycznych na:

• banki depozytowo-kredytowe,

• banki inwestycyjne,

• banki ogólnokrajowe, banki regionalne ->(terytorium)

• banki hipoteczne,

• banki meriolacyjne,

• banki rolne, banki przemysłowe, banki handlu zagranicznego, banki budowlane -> (branże)

• banki komunalne

Banki inwestycyjne - to banki które zajmują się koncentrowaniem środków dla finansowania inwestycji, zajmują się także usługami finansowymi, które wykraczają poza tradycyjną działalność depozytowo-kredytową. Głównie zajmują się usługami związanymi z operacjami wartościowymi, czyli działalność określana jako „inwestment banking”. Podstawowe usługi „inwestment banking” to:

• obsługa emisji papierów wartościowych na rynku kapitałowym i pieniężnym,

• obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym na koszt klienta (działalność brokerska),

• obrót papierami wartościowymi na rynku wtórnym na koszt własny (działalność dealerska),

• usługi w zakresie restrukturyzacji i prywatyzacji podmiotów gospodarczych,

• doradztwo i zarządzanie finansami,

• transakcje w zakresie instrumentów pochodnych na terminowym rynku finansowym,

• leasing, faktoring,

• obrót produktami ubezpieczeniowymi,

• działalność badawcza i analityczna,

• dystrybucja informacji.

Banki hipoteczne - to banki , które udzielają pożyczek zabezpieczonych na hipotece nieruchomości, sprzedają także tzw. „listy zastawne”, aby sfinansować udzielone kredyty. Są to typowe banki wyspecjalizowane.

Holding bankowy - to korporacja, która jest posiadaczem jednego lub większej ilości banków. Mogą je tworzyć także przedsiębiorstwa niebankowe. . oferują one szeroką gamę usług z zakresu:

• bankowości,

• firm hipotecznych, faktoringu, leasingu,

• firm ubezpieczeniowych, brokerskich.

Zajmują się także

• doradztwem finansowym,

• dystrybucją papierami wartościowymi.

Holdingi są wyrazem bankowości uniwersalnej i w niektórych przypadkach przejmują kontrolę nad różnymi podmiotami finansowymi.

Konglomeraty finansowe - to rodzaj holdingów finansowych, to instytucje świadczące „pod jednym dachem” usługi bankowe, ubezpieczeniowe i maklerskie. Oferują także pełen zakres poradnictwa finansowego w zakresie bankowości, ubezpieczeń i działalności maklerskiej.

SPÓŁDZIELNIE KREDTYOWE (SKOK)

Obecnie spółdzielnie kredytowe są bankami uniwersalnymi, rozszerzyły krąg klientów poza obręb własnych członków (wcześniej zadaniem spółdzielni kredytowych była działalność kredytowa prowadzona wyłącznie dla swoich członków, którzy solidarnie odpowiadali - materialnie - za działalność spółdzielni). Dzięki współpracy współpracy z bankami mogą świadczyć dla swoich członków i klientów następujące usługi:

• realizują bezgotówkowy obrót płatniczy,

• kredytują transakcje konsorcjów bankowych,

• dokonują transakcji papierami wartościowymi,

• dokonują transakcji zagranicznych.

KASY OSZCZĘDNOŚCIOWE

Kasy oszczędnościowe to samodzielne banki uniwersalne, mogące dokonywać w systemie operacji przewidywanych prawem bankowym. Organem założycielskim są „samorządy lokalne”. Prowadzą one działalność typu banku uniwersalnego:

• z jednej strony - gromadzą oszczędności i udzielają kredytów dla określonych podmiotów gospodarczych i osób fizycznych,

• z drugiej strony - udzielają kredytów samorządowi, a także częściowo przeznaczają zysk do kasy gminy.

Za przykład mogą posłużyć budowlane kasy oszczędnościowe udzielające kredytów na budownictwo mieszkaniowe, ich działalność polega na przyjmowaniu wkładów oprocentowanych poniżej oprocentowania rynkowego dla tego typu lokat terminowych, a następnie udzielaniu oszczędzającym kredytów oprocentowanych powyżej stopy rynkowej, w wielkości kilkakrotnie przekraczającej nagromadzony wkład.

Ćwiczenia II

1Koncepcja funkcjonalna i instytucjonalne zmiany sektora bankowego

Koncepcja funkcjonalna - zakłada, że rozwój systemu bankowego jest w znacznym stopniu pasywnym następstwem rozwoju gospodarki rynkowej. Zmiany w tym systemie dokonują się spontanicznie pod wpływem zmian rynku. Zakłada ona również, że funkcje systemu bankowego są stale, mino zmienności form instytucjonalnych.

Koncepcja instytucjonalna - przyjmuje ona, iż konieczne są aktywne działania rządu tworzące właściwe ramy dla efektywnego funkcjonowania systemu. Koncepcja ta zakłada że ścisłe powiązania miedzy kształtowaniem instytucji finansowych, a rozwojem systemu bankowego mogą być lepiej wykorzystane do tworzenia systemu bankowego. Kładzie ona nacisk na zależność miedzy rozwojem instytucji finansowych, a wymuszaniem pro efektywnościowych działań w gospodarce narodowej, oznacza to że nie można liczyć na spontaniczne ukształtowanie właściwej struktury aparatu bankowego. Konieczne są odpowiednie działania ze strony rządu, które stwarzałyby możliwość racjonalnego przekształcania systemu bankowego, tak żeby był on w pełni konkurencyjny w stosunku do banków innych krajów. W tej koncepcji system bankowy to sieć instytucji bankowych wzajemnie powiązanych przez rynki pieniężne.

2Fazy tworzenia systemu bankowego - kapitalizm własnościowy, menażerski, instytucjonalny

I FAZA - kapitalizm właściwy

Typ gospodarki	gospodarka typu rolniczego i gospodarka początkowego okresu uprzemysłowienia
Główne instytucje finansowe	to banki komercyjne
Główne cech	indywidualne firmy są zarządzane przez tę samą osobę (rodzinę), która jest właścicielem brak konfliktu interesów pomiędzy wykonującym funkcje właściciela, a zarządzającym, pożyczki kupieckie w ramach banków kupieckich

II FAZA - kapitalizm menedżerski (właścicielski)

Typ gospodarki	gospodarka typu przemysłowego, główny udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego
Główne instytucje finansowe	to banki inwestycyjne i departamenty inwestycyjne banków uniwersalnych
Główne cech	coraz większa rola rynków kapitałowych jako instrumentów monitorowania podmioty gospodarcze, słabnąca rola banków komercyjnych w systemie alokacji kapitału, tworzenie pozabankowych instytucji finansowych, gromadzących oszczędności i dokonujących alokacji kapitału, powstaje konflikt interesów pomiędzy właścicielami a menedżerami, groźba przejęcia kontroli nad spółka notowaną na giełdzie przez zakup akcji,

III FAZA - kapitalizm instytucjonalny

Typ gospodarki	gospodarka, w której główny udział w tworzeniu dochodu narodowego ma sektor usług
Główne instytucje finansowe	to fundusze ubezpieczeniowe, emerytalne i powiernicze
Główne cech	główna rola rynków kapitałowych i pieniężnych, niezależność dużych firm od banków komercyjnych, które wykorzystywane są do funkcji płatniczych i rozliczeniowych, długoterminowe finansowanie spółek w drodze bezpośredniej emisji papierów wartościowych, krótkoterminowy kapitał na działalność bieżącą spółek uzyskiwany w drodze emisji papierów komercyjnych na rynkach pieniężnych, celem działalności każdej spółki było osiągnięcie wielkości i pozycji, która umozliwi zmniejszenie kosztu kapitału.

3Funkcje bankowości komercyjnej i instytucjonalnej

Funkcje bankowości komercyjnej:

• przyjmowanie depozytów i wkładów terminowych,

• udzielanie kredytów

• kreowanie pieniądza bezgotówkowego:

• funkcja depozytowa - bank jest depozytariuszem środków pieniężnych,

• funkcja rozdzielcza - bank prowadzi działalność kredytowa,

• funkcja emisyjna - bank ma uprawnienia do emisji pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego,

• funkcja dochodowa - bank gromadzi środki pieniężne i działa na rzecz maksymalizacji zysku dla działalności.

Funkcje bankowości inwestycyjnej:

• oferowanie zarządzanie finansowe dla przedsiębiorstw,

• doradztwo finansowe,

• sprzyjanie działaniu inwestorów,

• pobudzanie innowacji finansowych,

Różnice między bankowością komercyjna a inwestycyjną

Bankowość komercyjna: → typowa dla modelu niemieckiego, udzielanie kredytów krótko, średnio i długoterminowych, wykorzystywanie środków z depozytów na działalność kredytową, głównie działalność depozytowo kredytowa, ekspansja na rynku pieniężnym (krótkoterminowym, międzybankowym)

Bankowość inwestycyjna: → typowa dla modelu anglosaskiego, udzielanie kredytów długoterminowych, wykorzystanie środków własnych oraz z emisji papierów wartościowych na rynku kapitałowym, głównie działalność inwestycyjna (rynek kapitałowy) oraz przyjmowanie długoterminowych lokat, ekspansja na rynku kapitałowym (długoterminowym) i wykorzystanie instrumentów terminowych

Banki uniwersalne → działalność depozytowo kredytowa + obrót papierami wartościowymi (na zlecenie klienta + własna emisja)

Banki inwestycyjne → obrót papierami wartościowymi + własna emisja akcji + obligacji

System anglosaski ( USA + W. Brytania) →bankowość inwestycyjna (giełda) →bankowość uniwersalna

System kontynentalny (reński, niemiecko-japoński, europejski)→bankowość uniwersalna →b. inwestycyjna

Ćwiczenia III

1Modele sektora bankowego - system anglosaski i kontynentalny

System anglosaski, czyli anglo-amerykański, zorientowany rynkowo. Wyodrębnił się w dobie kapitalizmu menedżerskiego i dominuje w fazie kapitalizmu instytucjonalnego. Opiera się na działalności rynków finansowych, gdzie zdobywane są środki finansowe.

Istotną rolę odgrywają tu banki specjalistyczne (inwestycyjne). Rola typowych banków sprowadza się, więc do minimum tj. do realizacji funkcji płatniczej, rozliczeniowej i do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania na pieniądz. Banki specjalistyczne (inwestycyjne) zajmują się bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Prowadzą one głównie operacje papierami wartościowymi. Inwestorzy lokują wolne środki pieniężne w papiery wartościowe za pośrednictwem banków inwestycyjnych, a nie komercyjnych.

Cechy systemu:

• kluczowa rola rynku kapitałowego jako mechanizmu mobilizacji i alokacji zasobów finansowych w gospodarce oraz jako mechanizmu kontroli podmiotów gospodarczych; rynek kapitałowy jest w wypełnianiu tych funkcji niezależny i wolny od nacisku,

• różnorodność instytucji pośrednictwa finansowego, w tym wyspecjalizowanych inwestorów instytucjonalnych, co stabilizuje funkcjonowanie rynków finansowych,

• wyzwalanie innowacji finansowych, w tym nowych instrumentów i nowych typów transakcji,

• wspieranie rozwoju małych i średnich podmiotów gospodarczych przez rynek kapitałowy (rozwinięty obrót poza giełdowy oraz aktywność towarzystw venture capital - fundusze podwyższonego ryzyka, funkcjonują w USA, fundusze emituje junk bonds - obligacje śmieciowe - które kupują klienci),

• tendencja do formalizacji transakcji ekonomicznych.

Zalety:

• nadanie kluczowej roli rynkom akcji i obligacji przedsiębiorstw,

• sprzyjanie działaniu inwestorów,

• pobudzanie innowacji finansowych.

Wady:

• oparcie finansowe na anonimowym rynku papierów wartościowych,

• częste zmiany papierów na rynku giełdowym, co oznacza krótkookresową perspektywę w procesach decyzyjnych,

• duża formalizacja transakcji ekonomicznych.

Jak powstał system anglosaski?

Banki w USA nie mogły prowadzić operacji z papierami wartościowymi i w następstwie tego powstały wyspecjalizowane jednostki zajmujące się tego typu instrumentami finansowymi. Z kolei zniesienie administracyjnych barier funkcjonowania na rynku finansowym w USA np. zdjęcie zakazu prowadzenia działalności z papierami wartościowymi przez banki, zakazu maksymalnej stopy procentowej - deregulacja i liberalizacja - wpłynęły na powstanie bankowości globalnej. Przyszłość to banki globalne i lokalne - brak jest miejsca na banki pośrednie.

System kontynentalny, czyli bankowo zorientowany, reński, dawniej zwany niemiecko - japoński. Jest to model przeciwstawny do modelu anglosaskiego. W modelu tym, osią jest bank centralny i banki komercyjne pełniące zarówno funkcje monetarne systemu finansowego jak i funkcje kapitałowe, które w modelu anglosaskim realizowane są przez wyspecjalizowane instytucje finansowe oraz rynki papierów wartościowych.

System ten uważany jest za dość stabilny. Bank jest głównym źródłem pozyskiwania kapitału krótko- i długoterminowego. W modelu tym banki maja charakter uniwersalny, prowadzący zarówno działalność bankowości korporacyjnej (depozytowo - kredytowej) jak i działalność obszaru bankowości inwestycyjnej. Bank uniwersalny dokonuje wszystkich czynności bankowych - łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami z zakresu papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi. Występują tu długotrwałe powiązania banków z korporacjami gospodarczymi, także w postaci wzajemnych związków kapitałowych, w następstwie, których powstają grupy finansowo - przemysłowe.

Cechy systemu:

• długotrwałe powiązania miedzy bankiem a przedsiębiorstwami,

• ubogi pakiet oferowanych instrumentów finansowych oraz opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych,

• bank uniwersalny o dużej możliwości dywersyfikacji przychodów jest instytucją bardziej stabilna niż wyspecjalizowane instytucje finansowe,

• mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji niebankowych.

Zalety:

• świadczą różne usługi - szeroka gama usług,

• klient jest bardzo dobrze znany bankowi,

• bank może być dla klienta lepszym doradcą,

• bank może prowadzić bardziej elastyczna politykę cenową wobec klienta, gdyż może brać pod uwagę całość obsługi tego klienta,

• bank może skuteczniej gromadzić zasoby pieniężne niż bank inwestycyjny i sprawniej dokonywać ich transformacji,

• dzięki szerszemu wachlarzowi instrumentów może skutecznie skłaniać do oszczędzania,

• finansowanie podmiotów odbywa się na podstawie indywidualnych umów kredytowych,

• ma tu miejsce długoterminowe finansowanie miedzy bankiem a podmiotem gospodarczym, miedzy innymi przez krzyżowanie udziałów kapitałowych,

• stymulowanie powstania dużych banków.

Wady:

• niedostateczne dostosowanie wachlarza instrumentów finansowych jak to robią banki inwestycyjne,

• opóźnienia we wprowadzaniu innowacji bankowych,

• występuje mniejsza odporność na konkurencję ze strony instytucji parabankowych,

• krytyka, że dokonywanie wszystkich operacji w jednym banku może być rozwiązywane kosztem słabszych klientów danego banku.

Za bankowością uniwersalna przemawiają fakty:

• pozwala na utrzymanie stabilności systemu bankowego dzięki wszechstronności usług pieniężnych,

• odbywa się efektywne działanie na rynku kapitałowym dzięki maksymalnemu wykorzystaniu źródeł kapitału, przy fakcie gęstej sieci oddziałów i przy zróżnicowanej ofercie łatwiej dokonywać transformacji ryzyka,

• koszty promocji szerokiego wachlarza usług są niższe niż w bankowości inwestycyjnej i dzięki temu kompleksowy zestaw usług może być skonstruowany optymalnie zarówno dla klienta jak i dla banku.

2Współczesne przesłanki konwergencji systemów bankowych: procesy globalizacji i liberalizacji

Globalizacja

Współczesna bankowość w równym stopniu obejmuje globalne rynki finansowe, jaki i lokalne oraz narodowe systemy podatkowe. Jest, więc dualna i nie daje się sprowadzić do jednego tylko wymiaru narodowego lub ponadnarodowego. Uznaje, więc globalizację za część szerszego procesu obniżki kosztów pośrednictwa finansowego.

Globalizacja - to szybko postępująca integracja dotąd odrębnych krajowo rynków finansowych w jeden rynek ogólnokrajowy. Stąd istotnymi jej elementami są konsolidacja kapitałowo organizacyjna w sektorze bankowym oraz fuzje i przejęcia o zasięgu krajowym i ponad narodowym. Globalizacja współczesna to splot wielu procesów występujących równocześnie. Globalizację ekonomiczną można zdefiniować jako proces, w którym rynki i produkcje w różnych krajach staje się coraz bardziej współzależne.

Globalizacja polega głownie na integracji rynków krajowych. W banku oznacza ona obniżkę kosztów pośrednictwa finansowego. Widoczna jest ona przez konsolidację - fuzje i przejęcia międzynarodowe i krajowe.

Międzynarodowe standardy finansowe różnią się nie tylko forma, lecz również charakterem prawnym. Są to zarówno normy międzynarodowego prawa prywatnego oraz ustalania kontraktowe dominujących na rynku dostawców oprogramowania lub sprzętu, głównie informatycznego. Globalizacja i międzynarodowa standaryzacja usług finansowych ułatwia przewidywanie zachowań nieraz bardzo przestrzennie odległych uczestników gry rynkowej, ujednolicając ich zachowania, w tym również paniczne reakcje na domniemane lub faktyczne zagrożenia. W związku z globalizacją oraz stosowaniem nieuczciwych zasad konkurencji, wprowadzone są międzynarodowe standardy finansowe:

• ZASADY - czyli „Podstawowe zasady efektywnego nadzoru bankowego” opracowywane przez KNB przy Banku Rozrachunków w Bazylei, „cele i zasady regulacji operacji papierami wartościowymi” wydawane przez IOSCO, „Podstawowe zasady systemowo ważnych systemów rozliczeniowych” wydawane przez Europejski Instytut Walutowy, czy też „Zasady nadzoru ubezpieczeniowego” uchwalane przez IAIS;

• PRAKTYKI - zawierają instrukcje jak realizować zasady w praktyce np. standardy licencjonowania dla władz nadzorczych, czy dobra praktyka rachunkowości kredytowej;

• METODYKI - zapewniają zgodność zebranych danych z wzorcami (opracowuje je Międzynarodowy Fundusz Walutowy);

• KODEKS DOBREJ PRAKTYKI - to nowe źródło standardów międzynarodowych opracowywane głównie przez stowarzyszenia zawodowe;

• POZOSTAŁE - czyli normy nieformalne, zwyczaje i sagi oraz tradycja (jest nią zarówno tajemnica bankowa, jak i etyka powiernika cudzego majątku) a także standardy finansowe, które mogą obejmować normy międzynarodowego prawa publicznego, prywatnego czy ustalenia kontraktowe.

Globalizacja i międzynarodowa standaryzacja usług finan­sowych ułatwia przewidywanie zachowań nieraz bardzo przestrzenie odległych uczestników gry rynkowej, ujedno­licając ich zachowania, w tym również paniczne reakcja na domniemane lub faktyczne zagrożenia.

Liberalizacja

Liberalizm pozwala na szeroki rozwój działalności bankowej na zagranicznych rynkach, przy równoczesnym wymogu nie ograniczania możliwości rozwojowych zagranicznych podmiotów na rynku krajowym. Jest ona przyspieszana przez rozwój internetu i usług teleinformatycznych. Liberalizacja rynków finansowych oznacza wycofanie się z obrony rynku krajowego przed obecnością zagranicznych usługodawców. Liberalizacja rynków finansowych jest wiec tożsama z rozwojem trans granicznego świadczenia usług. Liberalizacja przepływów kapitałowych tworzy przesłanki do istotnego obniżenia kosztów transakcyjnych w szczególności kosztów pośrednictwa finansowego.

Impulsy szybszej liberalizacji, czyli istota liberalizacji:

• wprowadza wymienialność pieniądza (swoboda wymiany walut);

• umożliwia swobodny przepływ kapitału;

• obniża koszty transakcji;

• umożliwia rozwój trans granicznego świadczenia usług (świadczenie usług ponad granicami).

Wzorce trans granicznej konkurencji na rynku usług finansowych, czyli wzorce liberalizacji umożliwiają one elastyczność systemu bankowego:

1. dotyczące usługobiorcy

• polega na trans granicznym świadczeniu usług finansowych np. przez zezwolenie, by usługobiorca zawierał umowę kredytową z bankiem poza granicami kraju lub by dokonywał zakupu za granicą papierów wartościowych i ubezpieczenia;

• usługobiorca sam przekracza granice i korzysta tam z usług instytucji finansowych;

2. dotyczące usługodawcy

• polega na komercyjnej obecności zagranicznego usługodawcy w kraju usługobiorcy w formie przedstawicielstw, oddziałów lub zależnej bankowej spółki akcyjnej;

• polega na tym, że osoba fizyczna świadcząca koncesjonowane usługi finansowe czasowo przebywa na terenie kraju usługobiorcy aby jej świadczyć bez konieczności ponownego potwierdzania jej kwalifikacji i prawa do swobodnej przedsiębiorczości.

Typy rozwoju usług trans granicznych:

1 - typ trans granicznego świadczenia usług pobudzony przez podaż - uwzględnia fakt, że istnieje wymienialność walut, która umożliwia bankom prezentowanie swojej oferty poza krajowe rynki. Banki emitując obligacje, akcje mogą je sprzedawać odbiorcom zagranicznym jak i same nabywać papiery wartościowe na rynkach eurowalutowych, czyli rozliczać się za transakcje w USD czy EUR, które nie stanowią ich walut krajowych.

2 - typ trans granicznego świadczenia usług ciągnionych przez popyt - wynikają z nowego zapotrzebowania na usługi bankowe np. oferowanie kompleksowej obsługi finansowo - księgowej, czy usługi internetowe. Przykładem takich usług jest też „private banking”, a więc obsługa bankowa ludzi zamożnych. Zamożni klienci oczekują od banku np.:

• bezwzględnej dyskrecji;

• niekwestionowanych wysokich kompetencji;

• sprawnej obsługi;

• poczucia bezpieczeństwa;

• prowadzenia rachunku;

• planowania finansowego wzrostu ich zamożności;

• administrowania i ochrony rodzinnego majątku.

Popyt tej grupy klientów jest zaspokajany przez banki zagraniczne, które do tej oferty dodają doradztwo finansowe. Osoby o wysokim potencjale finansowym potrzebują specjalnej, nieustannej obsługi.

Kanały dystrybucji usług trans granicznych;

1 - tworzenie oddziałów banków zagranicznych - tworzenia takich oddziałów poprawia prowadzenie rozliczeń międzybankowych wszelkich transakcji trans granicznych obywateli danego kraju. Rozliczenia trans graniczne przy pomocy wspólnego dla wszystkich banków danego kraju oddziału zagranicznego prowadzi do znacznej obniżki kosztów oraz kontroli ryzyka realizacji rachunków.

2 - sprzedaż bezpośrednia i jej rozwój - możliwa jest ona dzięki automatyzacji obsługi rachunków bankowych (użycie kart płatniczych, kredytowych), automatyzacji obsługi czeków (paski magnetyczne na czekach podróżnych), a także dzięki rozwojowi internetu. Zaletą takiej sprzedaży jest możliwość przeprowadzenia operacji bankowych w kraju czy za granicą (usługi trans granicznej) niezależnie od czasu i miejsca przebywania usługobiorcy i usługodawcy.

Na pozycję konkurencyjną w warunkach swobody trans granicznego świadczenia usług wpływają takie czynniki, jak:

• koszt pozyskania funduszy i kapitałów;

• doświadczenie konkurencyjne;

• innowacyjność i jakość strategicznego zarządzania;

• stan nadzoru w kraju macierzystym;

• wielkość banku;

• pozycja polityczna w relacjach z rządem;

• stan zadłużenia zagranicznego kraju;

• obecność na rynku krajowym korporacji ponad narodowych;

• wielkość rynku krajowego.

Reakcje banków (postawy) na nasilenie regionalnej integracji gospodarczej i globalizacji rynków finansowych:

Wybór odpowiedniej strategii działania jest inny dla każdego banku. Banki mniejsze chętnie przybierają postawę obserwatora, banki większe zaś postawę pioniera (cecha wielkości banku). Dla pionierów czas planu strategicznego wynosi 15 lat natomiast dla działaczy jedynie 4 lata (horyzont planu strategicznego).

1 - postawa analityka (61%) - bank stara się zachować kompetencje w oferowaniu stałego zestawu produktów, zmieniając ich zestaw systematycznie i rozważnie, zachowując na rynku pozycje drugą pod względem konkurencyjności mierzonej produkt do produktu;

2 - postawa obronna (25%) - bank realizując ją stara się odkryć niszę rynkową z relatywnie stałą liczbą klientów oraz ofertą produktów;

3 - postawa pioniera (7%) - stosując tą strategię bank pragnie być zawsze pierwszy na rynku z nowym produktem, dodając jednocześnie do swojej oferty coraz to nowe innowacje produktowe. Strategia ta prowadzi do tego, że wszyscy są konkurentami tych banków, co uniemożliwia im osiągnięcie opłacalnego udziału w rynku.

4 - postawa działacza (7%) - bank stosując tę strategię reaguje na wydarzenia na rynku od przypadku do przypadku. Bankowi brakuje jednak spójnej strategii produktowej i rynkowej. Bank nie walczy agresywnie o udział w rynku, lecz przemieszcza się tam, gdzie konkurencja go akceptuje i pozwala przeżyć.

Rywalizacja systemów;

Kontynentalny (reński, niemiecko - japoński) - wykorzystuje długi okres rachunku ekonomicznego. Państwo przez bank centralny odgrywa w nim kluczową rolę i kontroluje ruchy kapitału krótkoterminowego.

Anglosaski (anglo - amerykański) - giełda stanowi w nim instytucjonalne i główne źródło pozyskania kapitału z krótkookresowym horyzontem rachunku ekonomicznego. Występuje głownie w Stanach Zjednoczonych, uważa się że jest bardziej efektywny gdyż utrzymuje tendencje rozwojowe w gospodarce w warunkach powstania nowych miejsc pracy i spadku bezrobocia.

Ćwiczenia IV i V

1Specyfika systemów bankowych wybranych krajów:

a) Stany Zjednoczone

Zadania Zarządu SRF są bardzo szerokie. Zarząd SRF:

• ustala stopę rezerw obowiązkowych od depozytów po­siadanych przez banki,

• reguluje stopy procentowe,

• określa warunki operacji otwartego rynku realizowanych przez Federalny Komitet Opera­cji Otwartego Rynku będący częścią składową SRF,

• zarząd nadzoruje także funkcjonowanie dwuna­stu banków wchodzących w skład SRF. Są to tzw. banki Rezerwy Fede­ralnej (Federal Reserve banks). Każdy z tych banków działa na obszarze jednego z dwunastu okręgów, na które są podzielone Stany Zjednoczo­ne. Banki Rezer­wy Federalnej na bieżąco nadzorują banki komercyjne oraz inne instytu­cje depozytowe działające w ich okręgu (tzn. banki będące członkami SRF - o czym szerzej niżej), realizują operacje z tymi bankami oraz ma­ją za zadanie wprowadzać w życie politykę pieniężną określoną przez Zarząd SRF W początkowym okresie swego istnienia banki Rezerwy Fe­deralnej nastawione były na reprezentowanie w ramach banku central­nego interesów regionalnych, w tym potrzeb kredytowych regionów. Efektem tego była stosunkowo zróżnicowana polityka stóp procentowych w poszczególnych okręgach. W ostatnich latach Zarząd SRF starał się, by polityka ta była jednolita na całym obszarze kraju.

Funkcje i cechy banku centralnego - Systemu Rezerwy Federal­nej:

• odpowiada za kształtowanie i realizację polityki pienionej

• sprawuje nadzór nad bankami - wspólnie z agencją rzą­dową Office Of the Comptroller od the Currency (OCC),

• posiada szerokie kompetencje, m. in. ustala stopę rezerw obowiązkowych od depozyty reguluje stopy procento­we, określa warunki otwartego rynku realizowa­nych przez Federalny Komitet Operacji Otwartego Rynku

• posiada pełną niezależność, również ekonomiczna. - jest instytucją samofinansującą się

• siedmioosobowy Zarząd SRF ustanawiany jest na okres do 14 lat, a przewodniczący Zarządu uważany jest za dru­gą - po prezydencie najbardziej wpływową osobą w Stanach Zjednoczonych

Struktura banków komercyjnych:

Strukturę banków komercyjnych w Stanach Zjednoczo­ny charakteryzuje istnienie dużej liczby banków różnej wielkości działających w tysiącach społeczności lokal­nych. Ta cecha różni ją zdecydowanie od analogicznej struktury w innych krajach.

Spośród działających w 1997 r. w Stanach Zjednoczonych 9143 banków komercyjnych około trzy czwarte były to banki stanowe, tzn. działające na bazie zezwolenia władz stanowych, pozostałe zaś określane jako banki narodowe, prowadziły działalność na podstawie zezwolenia rządu federalnego (konkretnie orać, na bazie zezwolenia wydanego przez OCC. Banki narodowe są na ogól bankami dużymi i to one niemal całości są tymi bankami komercyjnymi w Stanach Zjednoczonych, które mają aktywa powyżej miliarda dolarów. Wszystkie banki narodowe muszą być ubezpieczone w Federalnej Korporacji Ubezpieczenia Depozytów. Ponadto, są one członkami Systemu Rezerwy Federalnej. Jeśli chodzi o banki stanowe, to niektóre z nich na zasadzie wyboru także mogą stać się członkami Systemu Rezerwy Federalnej, a także zostać objęte ubezpieczeniem FDIC, jeśli zastosują się do regulacji tych instytucji federalnych. W praktyce niemal wszystkie banki stanowe są takim ubezpieczeniem objęte.

Cechy bankowości komercyjnej:

• duża liczba banków komercyjnych - stanowych, o różnej wielkości, działająca w tysiącach społeczności lo­kalnych; aktywa pojedynczego banku nie przekraczają 100 mln dolarów

• mała liczba banków komercyjnych - narodo­wych, dysponujących aktywami rządu 1 mld dolarów i więcej; pełnią rolę wiodącą

• stały wzrost liczby oddziałów banków narodowych jak i stanowych, szczególnie w latach dziewięćdziesiątych, dzięki liberalizacji przepisów oraz na skutek podążania ban­ków za przemieszczającymi się dużymi klientami

• niski odsetek bankructw w sektorze bankowym, dzięki surowym regulacjom prawnym oraz ostrożnemu zarządzaniu bankami; nasilanie się bankructw w latach osiemdziesią­tych - głównie na skutek nadmiernego ryzyka oraz kryzysu giełdowego

• stosunkowo wysoki stopień ochrony pieniędzy depozyta­riuszy przez system ubezpieczeń depozytów bankowych ( znacznie wyższy niż w Unii Europejskiej).

Główne czynniki bankructwa w amerykańskim systemie bankowym:

• wzrost kosztów ponoszonych przez banki z powodu zniesienia tzw. Regulation Q

• regionalna recesja m.in. na rynku naftowym oraz rolnym skutkująca pogorszeniem się sytuacji wielu przedsiębiorstw, które zaciągnęły kredyty bankowe

• wystąpienie zjawiska określanego jako „ryzyko moralne” oznaczającego podejmowanie przez banki nadmiernego ryzyka w przekonaniu, ze interesy deponentów i tak są chronione poprzez system ubezpieczenia wkładów,

• istotny wpływ miał także kryzys giełdowy w roku 1987.

Najważniejsze dwie dziedziny regulacji bankowych w Stanach Zjednoczonych dotyczyły:

1.Tworzenie oddziałów (ekspansja geograficzna),

Do 1927 r. na bazie obowiązujących przepisów banki narodowe, poza nielicznymi wyjątkami, nie miały prawa w ogóle otwierać oddziałów. Przepisy te zostały nieco zliberalizowane w 1927 r., kiedy zezwolono bankom na otwieranie oddziałów w miastach, pod warunkiem, że działające tam banki stanowe miały takie same uprawnienia w zakresie otwierania oddziałów. Banki narodowe uzyska­ły prawo otwierania swych oddziałów na obszarze swego macierzystego stanu, o ile prawo stanowe zezwalało na to samo bankom sta­nowym. W dalszym ciągu zabronione było otwieranie oddziałów w in­nych stanach, o ile stany te wyraźnie nie wyra­ziły na to zgody.

Po II wojnie światowej poszczególne stany zaczęty wprowadzać możliwość otwierania oddziałów przez banki. Zmiany mające miejsce w następnych latach dopro­wadziły do tego, że na początku lat dziewięćdziesiątych we wszystkich stanach funkcjonowało ustawodawstwo dopuszczające posiadanie przez bank oddziałów w obrębie danego stanu.

Istniejące przez długi czas ograniczenia dotyczące tworzenia oddziałów przyczyniły się do powstawania podmiotów (firm) posiadających akcje banków. Firmy holdingowe, mogły posia­dać akcje jednego tub więcej banków, a głównym celem ich tworzenia było powiązanie banków działających na różnych geograficznie ryn­kach. Firmy będące właścicielami banków, pozyskując środki finansowe poprzez emisję akcji i (lub) papierów dłużnych, przeznaczały je na zakup sieci banków w jednym, bądź większej liczbie stanów. Możliwości roz­woju działalności tego rodzaju zostały ograniczone ustawą wydaną przez Kongres w 1956 r. (Bank Holding Company Act). Na jej podstawie władze stanowe uzyskały prawo wprowadzenia zakazu lub ogranicze­nia posiadania akcji banków przez firmy holdingowe. Poprzez wprowadzone później poprawki do tej ustawy ustano­wiony został zakaz posiadania przez te firmy więcej niż 5% akcji banku mającego siedzibę w innym stanie, o ile nie uzyska ona zezwolenia od władz tego stanu.

Świat bankowy w Stanach Zjednoczonych jednak dość szybko wykorzystał istniejącą w ustawie lukę, polegającą na tym, że żadnymi ograniczeniami nie zostały objęte firmy holdingowe posiadające akcje tylko jednego banku. Poprawka wprowadzona przez Kongres do tej ustawy w 1970 r. wy­eliminowała tę możliwość i uściśliła istniejące przepisy. Obecnie firma holdingowa, pragnąca nabyć akcje nawet jednego banku, bądź instytu­cji niebankowej, musi uzyskać na to zgodę Systemu Rezerwy Federalnej.

Kluczowe znaczenie dla ekspansji międzystanowej banków amery­kańskich miała ustawa z 1994 r. (Riegle-Neal Interstate Banking and Branching Efficiency Act). Umożliwiła ona firmom holdingowym naby­wanie od 30 września 1995 r. banków w dowolnym stanie, nawet jeśli nie zezwala na to ustawodawstwo tego stanu. Wprowadzono jednak ograniczenie, że żadna firm holdingowa nie może kontrolować więcej niż 10% ogółu depozytów w całym kraju i nie więcej niż 30% depozy­tów w jednym stanie. Celem pierwszego z tych ograniczeń jest zapobie­żenie nadmiernej koncentracji sektora bankowego w gestii nielicznych banków, zaś celem drugiego jest przeciwdziałanie zbytniemu drenowa­niu lokalnych depozytów przez duże międzystanowe firmy holdingowe oraz banki. Banki działające na obszarze różnych stanów zostały zobo­wiązane do przeznaczania pewnej części pozyskiwanych przez siebie środków finansowych na pożyczki lokalne.

Na mocy powyższej ustawy z 1994 r. banki uzyskały także prawo do otwierania od czerwca 1997 r. oddziałów w innych stanach, o ile nie jest to sprzeczne z ustawodawstwem odnośnych stanów, tzn. o ile dany stan nie opowiedział się do 1 czerwca 1997 r. przeciw otwieraniu na jego obszarze oddziałów przez banki z innych stanów. Istotne jest jednak to, że jeśliby ja­kiś stan opowiedział się przeciw otwieraniu takich oddziałów, to jego ban­ki nie miałyby prawa otwierać swych oddziałów w pozostałych stanach.

2. Zakres działalności bankowej,

Zakres usług bankowych, podobnie jak możliwości ekspansji geograficznej banków amerykańskich, podlegał dotych­czas dość surowym regulacjom. O ile jednak ograniczenia odnoszące się do tej drugiej dziedziny zostały w minionych dziesięcioleciach niemal w całości zniesione, to postęp w rozszerzaniu zakresu usług, które mogą być świadczone przez banki okazał się bez porównania mniejszy

Podstawowe przepisy regulujące zakres usług bankowych zostały zawarte w ustawie bankowej uchwalonej w 1933 r. (Glass-Steagall Act lub Bancing Act). Istotą tej ustawy było oddzielenie bankowości komercyjnej od bankowości inwestycyjnej, a także stworzenie federalnego systemu ubezpieczeń depozytów. Na podstawie tego aktu prawnego zakres usług bankowych został ograniczony praktycznie do przyjmowania depozytów oraz udzielaniu kredytów. Banki zostały pozbawione możliwości świadczenia usług ubezpieczeniowych. Uznano, że usługi te mogą być świadczone wyłącznie przez towarzystwa ubezpieczeniowe.
kluczowym uprawnieniem, którym banki dysponowały przed uchwaleniem ustawy bankowej była możliwość nabywania i zbywania akcji spółek, a także emisji papierów wartościowych.

Regulation Q: Jeśli chodzi o oprocentowanie wkładów bieżących, to do 1980 r, banki nie mogły go wypłacać w sposób otwarty, Ponieważ jednak wkła­dy takie stanowiły dla banków bezpłatne fundusze, które w rzeczywisto­ści banki mogły korzystnie pożyczyć lub zainwestować, to okazało się, że w celu przyciągnięcia tych środków banki zaczęły ze sobą intensyw­nie konkurować oferując klientom „bezpłatne" usługi, jak np. rachunki czekowe, udostępnianie skrytek bankowych, sprzedaż czeków podróż­niczych. Faktycznie więc depozyty bieżące w wielu przypadkach byty oprocentowane, tylko w specyficznej formie. W 1972 r. Kongres, tytu­łem eksperymentu, zezwolił w niektórych stanach na stosowanie tzw. rachunku NOW. Ra­chunek taki był oprocentowany (oprocentowanie to do 1 stycznia 1986 r. nie mogło być jednak wyższe niż 5,5%). Następnie możliwość prowa­dzenia takich rachunków została rozszerzona na pozostałe stany. Obec­nie rachunek ten nie jest objęty żadnym limitem oprocentowania oraz jest dostępny tylko dla osób indywidualnych, instytucji rządowych oraz organizacji niezarobkowych (non profit).W przypadku Regulation Q chodziło o zapobieżenie nadmiernej i destrukcyjnej konkurencji między bankami w celu przyciągnięcia pie­niędzy deponentów. Uznano, że konkurencja ta owocowałaby podwyż­szaniem odsetek, co wymuszałoby na bankach pobieranie odpowiednio wysokich odsetek od kredytów. To z kolei implikowałoby konieczność udzielania kredytów także stałym kredytobiorcom, a więc zwiększałoby to ryzyko kredytowe banków. Funkcjonowanie tego przepisu w prakty­ce oznaczało, że banki miały trudności z pozyskaniem funduszy w okre­sie występowania na rynku wysokich stóp procentowych. W takiej sytu­acji występowało dość często dotkliwe dla banków wycofywanie wkła­dów przez klientów w celu ulokowania ich np. w papierach wartościo­wych. Zmuszało to banki do ograniczenia akcji kredytowej, a także wy­powiadania niektórych kredytów, w tym hipotecznych, po to, by spro­stać żądaniom wypłat zgłaszanym przez deponentów.Przepisy wynikające z Regulation Q były jednym z najważ­niejszych czynników nadzwyczaj dynamicznego rozwoju

Główne regulacje ustawy Glass - Steagall Act (Banking Act) z 1933r. i jej ewolucja:

• oddzielenie bankowości komercyjnej od inwestycyjnej;

• stworzenie federalnego systemu ubezpieczeń depozytów

• cofniencie uprawnień banków do nabywani i zbywania akcji spółek oraz przeprowadzanie emisji papierów wartościowych;

• wprowadzenie zakazu płacenia przez banki od wkładów bieżących; stopniowo łagodzony w roku 1972, 1986, w latach dziewięćdziesiątych;

• ndanie uprawnień bankowi centralnemu (SRF) do określani maksymalnego poziomu oprocentowania depozytów bankowych;

• wprowadzenie w latach sześćdziesiątych Regulation Q w celu ograniczenia nadmiernej konkurencji miedzy bankami w przyciąganiu depozytów;

• próba łagodzenia ograniczeń wynikających z ustawy Glass Steagall Act np. zgoda na emisje niektórych papierów wartościowych, obrót jednostkami uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, sprzedaż dożywotnich rent; próby uchylenia tej ustawy;

• uchylenie ustawy Glass Steagall Act na mocy ustawy Gramm Leach Bliley Act, podpisanej przez prezydenta USA 12 listopada 1999r.

Instytucje oszczędnościowe obej­mują dwie grupy instytucji:

• towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe oraz

• banki oszczędnościowe.

Obie te grupy najczęściej są traktowane łącznie, gdyż istota ich działalności sprowadzała się do udzielania kredytów hipotecznych i kre­dytów konsumpcyjnych oraz pozyskiwania oszczędności gospodarstw domowych. Historycznie biorąc, towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe koncentrowały się głównie na kredytowaniu budownictwa, pod­czas gdy banki oszczędnościowe miały działalność bardziej zróżnicowa­ną. Polegała ona bowiem nie tylko na udzielaniu kredytów hipotecz­nych, ale także na kredytowaniu przedsiębiorstw.

Instytucje niebankowe:

1. Towarzystwa oszczędnościowo -pożyczkowe:

Towarzystwa oszczędnościowo-pożyczkowe zaczęły powstawać w XIX w. jako instytucje, których właściciela­mi byty osoby posiadające w tych instytucjach swoje depozyty. Potem towarzystwa stopniowo zaczęły przekształcać się w spółki akcyjne. Obecnie spółki te dysponują ponad połową wartości aktywów ogółu tych towarzystw oszczędnościowo-pożyczkowych. Towarzystwa te funk­cjonowały bez większych problemów przez znaczną część XX w. udzie­lając długoterminowych kredytów hipotecznych (na budowę i zakup do­mów i mieszkań), na bazie głównie krótkoterminowych depozytów oszczędnościowych ludności. Było to możliwe dzięki realizowanej przez dziesięciolecia polityce Systemu Rezerwy Federalnej zapewniającej odpowiednio dużą różnicę między

długoterminowymi i krótkoterminowymi stopami procentowymi. Zna­czący wzrost krótkoterminowych stóp procentowych na początku lat osiemdziesiątych doprowadził do dramatycznego pogorszenia sytuacji finansowej wielu towarzystw oszczędnościowo -pożyczkowych. Zmierza­jąc do przezwyciężenia zaistniałych problemów dokonane zostały zmia­ny w przepisach umożliwiające towarzystwom rozszerzenie możliwości pozyskiwania depozytów oraz dokonywania lokat, a także stosowanie zmiennego oprocentowania udzielanych kredytów.

2. Banki oszczędnościowe

Banki oszczędnościowe początkowo byty instytucjami, których właścicielami byli deponenci tych banków. W ostatnich latach wiele z tych banków, będących instytucjami bardzo podobnymi do towarzystw oszczędnościowo-pożyczkowych, przekształciło się w spółki akcyjne. W połowie 1997 r. 371 banków oszczędnościowych dysponowało ak­tywami o wartości 321 mld dolarów, a ich depozyty byty ubezpieczane przez FDIC (do 100 tys. dol.).

3. Unie kredytowe

Unie kredytowe są instytucjami depozytowymi nie nasta­wionymi na zysk, należącymi do ich członków (deponentów). Członko­wie ci stanowią zazwyczaj pewną grupę zawodową albo są skupieni w jakimś stowarzyszeniu, bądź zamieszkują jakiś okręg wiejski.

Celem unii kredytowych jest zaspokajanie potrzeb swoich członków w zakresie gromadzenia oszczędności i pozyski­wania funduszy. Stąd też depozyty przyjmowane od członków unii są przeznacza­ne na udzielanie im kredytów. Ponieważ unie kredytowe są instytucja­mi niezarobkowymi, osiągane przez nie dochody nie podlegają opodatkowaniu. To zwolnienie z podatków pozwala uniom na oferowanie swym członkom wyższego niż rynkowe oprocentowania depozytów oraz pobieranie niższych odsetek od niektórych rodzajów udzielanych kredytów. Wkłady w uniach kredytowych objęte są systemem ubezpieczenia federalnego od 1971 r. System ten zapewnia, podobnie jak w przypadku banków ko­mercyjnych oraz instytucji oszczędnościowych, gwarancje wkładów do 100 tys. dolarów. Unie, konkurując z bankami i instytucjami oszczędnościowymi, oferują coraz szerszy zakres usług. Poza tradycyjnymi kredyta­mi konsumpcyjnymi (w tym przeznaczonymi na zakup samochodów), członkowie unii mogą korzystać m in, z linii kredytowych oraz bankoma­tów.

b)Japonia

Podstawowym celem działania banku Japonii jest sprawowanie kontroli nad obiegiem pieniężnym w sposób zapewniający stabilność cen dostosowany do zdrowego rozwoju gospodarki narodowej.

Zakres działania Banku Japonii:

• kontrola nad obiegiem pieniężnym w sposób zapewniający
  stabilność cen oraz zdrowy rozwój gospodarki narodowej

• zapewnienie harmonijnego przepływu środków finansowych między bankami oraz innymi instytucjami finanso­wymi

• monitorowanie kształtowania się depozytów oraz kredy­tów bankowych

• pełnienie funkcji pożyczkodawcy ostatniej instancji

• prowadzenie kasowej obsługi budżetu państwa

• informowanie opinii publicznej o swej polityce i działaniach w sprawach polityki pieniężnej.

Cechy systemu bankowego Japonii:

• charakterystyczną cechą japońskiego systemu bankowe­go, wyróżniającą go spośród systemów bankowych in­nych krajów uprzemysłowionych, było dotychczas znaczą­ce miejsce banków w grupach przedsiębiorstw, określa­nych jako „keiretsu” Grupy te należą do specyficznych dla Japonii struktur gospodarczych. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład keiretsu, poprzez wzajemne posiadanie akcji i udziałów oraz relacje dotyczące wzajemnych zakupów i dostaw, utrzymują między sobą ścisłe więzi o charakterze długotermi­nowym. Instytucje finansowe, najczęściej banki oraz towarzystwa ubez­pieczeniowe, stanowią na ogół centralny element keiretsu i zapewniają finansowanie przedsiębiorstwom należącym do grupy. Mimo pewnego spad­ku znaczenia keiretsu w ostatnich latach, należą one ciągle do najważ­niejszych podmiotów w japońskiej gospodarce.

• japoński system bankowy charakteryzowała wysoka specjalizacja i wyraźny rozdział mię­dzy działalnością kredytową i bankowością inwestycyjną

• wkład systemu bankowego w powojenny rozwój gospodarczy Japonii można i sprowadzić do czterech mechanizmów. Pierwszy z nich to finansowanie rozwoju nie przez rynek kapitałowy lecz za pośrednictwem banków, które są bankami głównymi dla danej grupy gospodarczej. Po drugie, to wykorzystanie banku centralnego do dostarczenia bankom środków na pożyczki i kredyty przekraczające stopę oszczędności w gospodarce. Po trzecie, to administracyjne regulowanie stóp procentowych oraz ustalanie pułapów akcji kredytowych dla poszczególnych typów kredytobiorców. Po czwarte, podzielenie rynku na wyspecjalizowane i nie konkurujące z sobą segmen­ty banków oszczędnościowych, inwestycyjnych, eksportowych

• japoński system bankowy odznaczał się dotychczas znacznie większą koncentracją aktywów niż amerykański

• charakterystyczną cecha jest to, że gdy powstaje oddział za granicą to w 100% jest to kapitał japoński, nie mają dostępu inne kraje

• do końca lat siedemdziesiątych charakterystycznymi cechami japońskie­go systemu bankowego, poza rozbudowanymi regulacjami prawnymi, była ograniczona konkurencja, duża ingerencja państwa, izolacja od rynków międzynarodowych oraz funkcjonalna segmentacja instytucji bankowych.

Podstawowe grupy banków w Japonii:

• banki miejskie (city banks)- tradycyjnie koncentrowały się na zapewnieniu fi­nansowania dużym firmom, pozyskując środki przede wszystkim z du­żych depozytów oraz kredytów z Banku Japonii. Banki te odznaczały się dotychczas także największą aktywnością międzynarodową. Banki te były ogniwem pośredniczącym pomiędzy bankiem centralnym, ministerstwem handlu zagranicznego i przemysłu oraz grupami przemysłowymi keiretsu w okresie szybkiego rozwoju gospodarczego

• banki kredytu długoterminowego (long-term credit banks)- były do niedawna jedynymi instytucjami działającymi w dziedzinie długotermi­nowego kredytowania przedsiębiorstw. Instytucje te miały stosunko­wo ograniczone możliwości pozyskiwania środków poprzez przyjmo­wanie depozytów

• banki powiernicze (trust banks)- były do niedawna jedynymi instytucjami działającymi w dziedzinie długotermi­nowego kredytowania przedsiębiorstw. Instytucje te miały stosunko­wo ograniczone możliwości pozyskiwania środków poprzez przyjmo­wanie depozytów

• banki regio­nalne (regional banks)- głównym polem działania tych banków było dotychczas udzielanie kredytów krótkoterminowych małym i średnim przedsiębiorstwom. Poprzez swoją sieć oddziałów funkcjonujących na ogół na obszarze lokalnym, banki te pozyskiwały depozyty od przedsiębiorstw będących kredytobiorcami oraz od go­spodarstw domowych. Działały na terenie jednej prefektury lub dużego miasta. Ich kondycja finansowa zależy wprost od koniunktury gospodarczej w rejonie działania.

Działania państwa na rzecz uzdrowienia sektora bankowego:

• zmiana regulacji prawnych;

• zwiększenie wydatków budżetowych na wsparcie finansowe banków

• wielka akcja ratowania banków

• objęcie gwarancjami państwowymi wszystkich depozy­tów w bankach 9także międzybankowych);

• wprowadzenie wymogu przedstawiania planu restrukturyzacji banków ubiegających się o pomoc państwa;

• kupowanie na dużą skalę przez Bank Japonii krótkoterminowych papierów dłużnych emitowanych przez przedsię­biorstwa;

• przejmowanie złych kredytów od banków upadłych, na­stępnie ich zbywanie;

• utworzenie tzw. „banku pomostowego” w celu udzielania kredytów dobrze ocenianym kredytobiorcom upadłych banków.

Przyczyny kryzysu japońskiego systemu bankowego:

• niedocenianie znaczenia oceny zdolności kredytowej. O udzieleniu kredytu decydowała odgórna decyzja, a nie rachunek ekonomiczny. Kredyty były udzielane często nierentownym przedsiębiorstwom, przede wszystkim wchodzącym w skład keiretsu. Ponadto, keiretsu były tak pomyślane, że nie było możliwości przejęcia jakiejkolwiek ich części przez inny podmiot, bank miał bowiem ponad 50% akcji w zrzeszonym przedsiębiorstwie. Keiretsu nie podlegały więc mechanizmom rynkowym

• lekkomyślność w polityce kredytowej wzmacniana była przez przekonanie, że władze nie dopuszczą do upadku znaczących i zarazem dużych banków (TBTF i TITF). Stymulowało to zjawisko moral hazard wzmożona presja konkurencyjna na działalność banków, związana z procesami de regulacji. Pod koniec lat 80-tych duże japońskie firmy uzyskały możliwość emitowania długoterminowych obligacji (do tej pory przysługiwała ona tylko bankom kredytów długoterminowych), nastąpiło również uwolnienie stóp procentowych. Przy obniżonym koszcie kredytów banki zaczęły angażować się w ryzykowne transakcje: kredyty spekulacyjne w rodzimy sektor nieruchomości (zabezpieczone wysoką ceną ziemi) oraz kredyty dla przeżywających boom gospodarczy krajów Azji Południowo-Wschodniej. Tu często nie zabezpieczano się przed ryzykiem kursowym, co w przypadku dewaluacji przynosiło negatywne konsekwencje finansowe

• zmiany zachodzące na tynku kapitałowym i na rynku nieruchomości. Obniżanie stóp procentowych przez bank centralny skutkowało wzrostem cen papierów wartościowych. Wywołało to wzrost księgowych zysków japońskich banków z tytułu posiadania tych papierów wartościowych w ich portfelach. Było to możliwe, gdyż przepisy prawne zezwalały na zaliczenie części niezrealizowanych zysków (do 45%) do funduszy własnych. To zaś zwiększało wartość tych funduszy, a tym samym zdolność banków do udzielania kredytów. Do kryzysu przyczyniło się także znaczne i nieostrożne angażowanie się banków w finansowanie rynku nieruchomości, finansowanie ryzykownych przedsięwzięć firm działających w sektorze nieruchomości i udzielanie kredytów firmom nastawionym na spekulację w tym sektorze. Złudne poczucie bezpieczeństwa dawał ciągły i długotrwały wzrost cen rynkowych nieruchomości, który także przyczynił się do zwiększenia znaczenia hipoteki jako formy zabezpieczenia kredytów (w latach 80 i 90 ok. 50-70% kredytów miało zabezpieczenie hipoteczne).

Należy stwierdzić, że do początku lat 80 - tych charakterystycznymi cechami japońskiego systemu bankowego były:

• rozbudowane regulacje prawne,

• ograniczona konkurencja między bankami,

• duża ingerencja państwa,

• izolacja od rynków międzynarodowych,

• funkcjonalna segmentacja instytucji bankowych.

c)Niemcy

Cechy systemu bankowego Niemiec:

• charakterystyczną cechą tego systemu, określanego jako „bankowo zorientowany", jest przewaga finansowania przedsiębiorstw za pomocą kredytów bankowych nad finansowaniem za pomocą emisji instrumentów rynku kapitałowego

• charakteryzuje się również wszechstronnością form organiza­cyjnych i własnościowych

• najważniejszą cechę uznano położenie akcentu na konkurowanie pomiędzy dwoma wielkimi uczestnikami rynku: bankami uniwersalnymi i bankami specjalistycznymi. Bezpośrednia konkurencja między poszczególnymi ban­kami dotyczy wówczas jakości i kompleksowości usług, trafności wyboru strategii marketingowej na danym terenie, a nie stóp procentowych różniących się ułamkom procenta. Rozważna polityka konkurencji rodzi stabilność waluty i systemu bankowego

• niemiecki system bankowy charakteryzuje się brakiem konsolidacji i koncentracji organizacyjnej, gdyż 5 największych banków ma jedynie 28% aktywów systemu bankowego, a 20 największych banków mniej niż 60%. Wielkie banki działające w formie konglomeratów finansowych i holdingów; organizacja grup bankowych banków oszczędnościowych i spółdzielczych tworzą stabilny system mimo zdywersyfikowania jego struktury własnościowej, który nie uległ daleko idącym zmianom po zjednoczeniu Niemiec.

Grupy banków niemieckich:

• banki komercyjne- są instytucjami prywatnymi Banki komercyjne, poza „wielką czwórką", obejmują m. in. oddziały banków zagranicznych. Banki z tej grupy w najszerszym zakre­sie zajmują się działalnością depozytowo - kredytową. Dążąc do rozsze­rzenia swej gamy usług, stają się też coraz bardziej aktywne na polu bankowości inwestycyjnej, także na rynkach międzynarodowych

• banki spółdzielcze działają w Niemczech zarówno na szczeblu lo­kalnym, krajów związkowych, jak i ogólnokrajowym, prowadząc obsłu­gę głównie rolnictwa i drobnego przemysłu. Deponenci tych banków są też na ogół ich udziałowcami. Dotychczas banki spółdzielcze stanowiły najbardziej liczną grupę banków w Niemczech

• banki oszczędnościowe- znajdują się pod kontrolą państwa. W sektorze tym występują kasy oszczędnościowe (Sparkassen) oraz banki regionalne krajów związkowych (Landesbanken). Istota działalności tych banków sprowadzała się dotychczas do obsługi finansowej rządów krajów związko­wych oraz społeczności lokalnych, głównie poprzez przyjmowanie de­pozytów, udzielanie kredytów oraz dokonywanie rozliczeń. Banki te w dużej części są własnością rządów regionalnych.

d)Francja

Charakteryzując strukturę systemu bankowego we Francji w latach 90-tych można zastosować następujący podział instytucji bankowych:

1. Instytucje przyjmujące depozyty krótkoterminowe, obejmujące: duże banki, banki wzajemne i spółdzielcze, banki oszczędnościowe, manipulacyjne banki kredytowe.

2. Specjalistyczne instytucje kredytowe ( finansowanie rolnictwa, finansowanie przemysłu i usług, udzielanie kredytów na finansowanie budownictwa).

Wpływ na sytuację francuskich banków w latach osiemdziesiątych, a w dużej mierze także w 90- tych była przeprowadzona na dużą skalę nacjonalizacja banków, podjęta w 1982 roku przez ówczesny socjalistyczny rząd. Postawił sobie on za cel zapewnienie przedsiębiorstwom, w tym zwłaszcza o strategicznym znaczeniu, lepszego dostępu do kredytów bankowych. W praktyce okazało się że nie jest to dobre rozwiązanie. W rezultacie już w 1986 roku rozpoczął się odwrót od nacjonalizacji.

Proces nacjonalizacji (jak przebiegał, czyli jakby etapy):

ETAP 1 Do nacjonalizacji banków w 1982 r., system bankowy podzielony był na banki licencjonowane, banki spółdzielcze oraz banki oszczędnościowe. W grupie banków licencjonowanych można wyróżnić dwa ich typy. Pierwszy to banki komercyjne. Drugi to banki inwestycyjne. Przy czym banki komercyjne mają charakter banków uniwersalnych, prowadzących działalność depozytowo-kredytową oraz pasywny lub aktywny udział w publicznym obrocie papierami wartościowymi.

ETAP 2 Nacjonalizacją objęto wszystkie banki w których wartość depozytów przekraczała 1 miliard franków, zaś większość akcji była w rękach obywateli francus­kich. Dysponentem trzonu systemu bankowego stali się urzędnicy Dyrekcji General­nej Skarbu Państwa stanowiącej część Ministerstwa Finansów. Zachowali oni formy organizacyjne bankowych grup kapitałowych w formie niezmienionej.

ETAP 3 Zasadnicza zmiana instytucjonalna dokonała się w 1984 r., gdy wraz z wejściem w życie nowego prawa bankowego, dokonano odejścia od tradycyjnego podziału między banki komercyjne, banki inwestycyjne, banki średnio- i długoterminowego kredytowania. Instytucje finansowe używające nazwy bank, mogą dokonywać wszys­tkich czynności bankowych, być zarazem bankiem komercyjnym i bankiem inwesty­cyjnym, a nawet bankiem rozwojowym, tj. wyspecjalizowanym w udzielaniu hurto­wych kredytów na długookresową restrukturyzację gospodarki lub poszczególnych branż przemysłu. Zgodnie z Pierwszą i Drugą Dyrektywą Bankową — zostały nazwa­ne instytucjami kredytowymi. Te banki uniwersalne muszą być członkami Związku Banków Francuskich.

Aktualnie francuski system bankowy składa się z 1649 instytucji, z których 610 ma pełne uprawnienia do świadczenia usług finansowych. Dzielą się one na cztery typy z punktu widzenia ich formy prawnej. Są to:

• banki działające jako bankowe spółki akcyjne — 409 w tym 84 oddziały zagra­nicznych banków,

• banki spółdzielcze i kasy wzajemnej pomocy — 146 w tym 32 banki publiczne, 74 banki regionalne Credit Agricole, oraz 28 kas wzajemnej pomocy,

• banki oszczędnościowe — 35 według stanu na konie 1993 r.,

• banki komunalne — 20 na koniec 1993 r.

Ponadto działa 1039 innych instytucji finansowych mających ograniczone up­rawnienia do dokonywania czynności bankowych. Z nich 1007 to korporacje finansowe zaś 32 to wyspecjalizowane agendy finansowe państwa mające status instytucji użyteczności publicznej.

Porównanie systemu bankowego Francji i Niemiec:

1. Na sytuację banków oraz ich pozycję na rynku finansowym we Francji i w Niemczech istotnie rzutuje struktura finansowa przedsiębiorstw. Z przeprowadzonych badań wynika że nie ma ścisłej relacji między kapitałem przedsiębiorstw a finansowaniem. W Niemczech znaczenie finansowania bankowego zależy istotnie od wielkości przedsiębiorstwa, gdyż ta z kolei determinuje znaczenie zadłużenia w ogólnej sumie pasywów. We Francji od pocz. lat 90-tych występował systematyczny spadek zadłużenia wobec banków w ogólnej sumie pasywów przedsiębiorstw.

2. Znacznie większa rola kredytów bankowych w finansowaniu małych i średnich przedsiębiorstw w Niemczech i Francji wynika głównie z występujących tam regulacji prawnych oraz specyficznych relacji między bankami a przedsiębiorstwami. W przypadku regulacji prawnych chodzi głównie o to, że w sytuacji upadłości przedsiębiorstwa będącego kredytobiorcą, banki są traktowane jako wierzyciele uprzywilejowani. Czyli polega to na m.in. w odpowiednim odseparowaniu od majątku upadłej firmy aktywów przyjętych jako zabezpieczenie udzielonych przez bank kredytów.

e) Wielka Brytania

Specyficzne cechy i struktura systemu

System bankowy Wielkiej Brytanii mający wiele podobieństw z systemem Stanów Zjednoczonych charakteryzowało występowanie przez długi czas specjalizacji i podziału funkcji między bankami. Odróżniało go to w sposób istotny od modelu bankowości określanej umownie jako model kontynentalny, w tym w szczególności od niemieckiego systemu bankowego, w którym kluczową rolę od dawna odgrywają banki uniwersalne.

W Wielkiej Brytania mniejsze zaangażowanie banków w finansowanie i obsługę przemysłu krajowego zmusiło przedsiębiorstwa do poszukiwania funduszy na rynku kapitałowym.

W Wielkiej Brytanii istniej dość istotny podział na bankowość:

• detaliczna- banki te świadczą pełen zakres usług (obejmujący głównie przyjmowanie wkładów bieżą­cych i terminowych, udzielanie kredytów, dokonywanie rozliczeń pie­niężnych) zarówno osobom indywidualnym, jak i przedsiębiorstwom, głównie małym i średnim. Warto podkreślić, że małe i średnie firmy od­grywają w brytyjskiej gospodarce istotną rolę. Dążąc do dywersyfikacji swych usług i pozyskania dodatkowych źródeł przychodów niektóre banki „wielkiej szóstki" starają się zwiększyć swój udział w rynku kredytów hipotecznych. Ponadto banki tej grupy, kierując się marketingową ideą określaną jako „one-stop shopping", coraz szerzej nastawiają się na ofe­rowanie za pośrednictwem swych oddziałów i filii, poza typowymi usłu­gami bankowymi, szeregu innych usług, w tym usług ubezpieczenio­wych, obsługi inwestycji w fundusze zbiorowego inwestowania. Na szczególną uwagę zasługuje tu coraz silniejsze zaangażowanie banków w sektorze ubezpieczeniowym, określane jako bancassurance. Zaangażowanie to może przybierać różne formy, nie może oczywiście obejmować „wytwarzania usług ubezpieczeniowych", zastrzeżonego wyłącznie dla instytucji ubezpieczeniowych. Banki brytyjskie najczę­ściej angażują się w działalność ubezpieczeniową poprzez swoje filie będące towarzystwami ubezpieczeniowymi, prowadząc marketing i dystrybucję produktów ubezpieczeniowych w okienkach bankowych oraz wchodząc w różne porozumienia z ubezpieczycielami

• hurtowa - istota tej bankowości w ramach której działają m.in. tzw. banki kupieckie, polega głównie na przyjmowaniu du­żych depozytów oraz lokowaniu uzyskanych w ten sposób środków w instrumenty rynku pieniężnego lub w duże kredyty. Działalność ta obejmuje także pełną obsługę finansową dużych przedsiębiorstw, w tym w szczególności doradztwo w dziedzinie zarządzania finansami oraz udział w przeprowadzaniu fuzji i przejęć firm.

Banki hurtowe wyróżnia kilka cech nadających im charakter innowacji instytucjonalnej. Są to:

• łączenie czynnos'ci bankowych w pieniądzu krajowym i walutach,

• przyjmowanie dużych lokat i udzielanie dużych kredytów w wiel­kościach bezwzględnych,

• szerokie wykorzystanie innowacji finansowych, np. kredytów o zmiennym oprocentowaniu, lub takich jak Certyfikaty Depozytowe, kredyty odnawialne,

• aktywny udział w kształtowaniu rynku międzybankowego oraz eurowalutowego,

• rozpraszanie ryzyka kredytowego odbywa się poprzez zaawansowane zarządzanie aktywami i pasywami, emisję opcji, pozabilansowe operacje.

Odrębne miejsce w systemie brytyjskim zajmują tzw. domy dyskontowe, których jest siedem. Dotychczas pełniły one rolę pośrednika między bankiem centralnym (Bankiem An­glii) a innymi bankami, dysponując wyłącznym prawem do zaciągania kredytów w Banku Anglii. W praktyce oznaczało to, że działające w Wielkiej Brytanii banki komercyjne nie mogły do tej pory, tak, jak to się dzieje w innych krajach uprzemysłowionych, bezpośrednio pożyczać pieniędzy w banku centralnym. By pokryć środkami banku centralnego ewentualne niedobory płynności, których nie da się sfinansować na ryn­ku pieniężnym, w tym w obrocie międzybankowym, banki muszą korzy­stać z pośrednictwa domów dyskontowych. Z kolei domy te, w zamian za przywilej wynikający z bezpośrednie­go dostępu do kredytów Banku Anglii, zobowiązane są do absorbowa­nia całości tygodniowych emisji bonów skarbowych oferowanych przez bank centralny. W zakresie działania domów dyskontowych mieści się też przyjmowanie depozytów bieżących i terminowych od banków ko­mercyjnych, poszukujących możliwości ulokowania swych nadwyżek płynnych środków.

Zasady działania banku Anglii:

• bank Anglii miał obowiązek wspomagać rynek i akceptować wynikające z tego ograniczenia zysków akcjonariuszy

• hegemonia Banku Anglii nad pozostałymi bankami komercyjnymi nie podle­gała dyskusji i obie strony dostosowywały do tego swoje nieformalne zachowa­nia

• dominujący bank podporządkowuje się regułom waluty złotej bez ograniczania swobody przyjmowania depozytów przez banki komercyjne .

Obecnie Bank Anglii, jako bank centralny, spełnia co najmniej pięć funkcji:

• emituje banknoty przez Departament Emisyjny i jego przedsiębior­stwa

• jest zobowiązany do doradzania rządowi i urzeczywistniania polityki pieniężnej obejmującej zarządzanie długiem publicznym oraz operacje na otwartym rynku

• za pośrednictwem Departamentu Bankowości wykonuje czynności bankowe jako bankier rządu, banków komercyjnych, banków zagranicznych oraz międzynarodowych instytucji finansowych i nielicznych klientów prywatnych

• na mocy ustawy z 1987 r. sprawuje nadzór nad przestrzeganiem norm ostrożnościowych przez banki i jest ich kredytodawcą ostatniej instancji.

• jest organizatorem systemu rozliczeń miedzy bankami oraz emisji rządowych papierów wartościowych, powiernikiem państwowych rezerw waluto­wych i złota.

2Zasady funkcjonowania jednolitego rynku finansowego Unii Europejskiej

Jednolity rynek finansowy w ramach Unii Europejskiej funkcjonuje od połowy 1994 r. Został on ustanowiony w wyniku długotrwałego, trwającego kilkadziesiąt lat, pro­cesu dostosowywania ustawodawstwa krajów członkowskich do wspólnie uzgod­nionych zasad. Podstawowym instrumentem tego dostosowywania były dotych­czas dyrektywy wydawane przez Radę (określaną poprzednio jako Rada Ministrów, a obecnie jako Rada Unii Europejskiej).

Dyrektywy te umożliwiły realizację zapisanych jeszcze w Traktacie Rzymskim (bę­dącym podstawą funkcjonowania EWG, a następnie Wspólnoty Europejskiej) trzech swobód, kluczowych dla funkcjonowania rynku finansowego w obrębie UE:

Trzy swobody:

- swoboda osiedlania się oznacza pra­wo do podejmowania i prowadzenia działalności (zarówno w formie przedstawi­cielstwa, agencji, filii, jak i oddziału) na obszarze innych krajów członkowskich na warunkach określonych przez ustawodawstwo tych krajów w odniesieniu do ich własnych obywateli.

- swoboda świadczenia usług oznacza natomiast prawo świad­czenia usług przez podmiot mający siedzibę w jednym z krajów UE na rzecz pod­miotów z pozostałych krajów członkowskich bez potrzeby posiadania w tych kra­jach jakiegokolwiek stałego zakładu. Swoboda ta nie jest więc związana ze swo­bodą osiedlania się i umożliwia faktycznie świadczenie usług w sposób trans graniczny lub - inaczej - ponad granicami (across frontiers). Usługi finansowe, w tym także bankowe, przy dzisiejszej nowoczesnej technologii (zwłaszcza przy zastoso­waniu internetu), szczególnie nadają się do tego rodzaju sprzedaży na odległość (można ją też określić jako sprzedaż korespondencyjną).

- swoboda przepływu kapitałów między krajami UE. Trudno bowiem so­bie wyobrazić, by instytucje finansowe, w tym w szczególności banki, mogły dzia­łać swobodnie na całym obszarze Unii, gdyby istniały bariery w dokonywaniu płatności, zarówno w odniesieniu do transakcji występujących w bilansie obrotów bie­żących, jak i bilansie obrotów kapitałowych.

Zasady:

- jednolitej licencji: Stosowanie tej zasady oznacza, że instytucja finansowa, która uzyskała zezwolenie na prowadzenie działalności w jednym kraju członkowskim, może prowadzić tę działalność również w pozostałych pań­stwach Unii i sprzedawać tam swe usługi. Instytucja ta nie musi ubiegać się o do­datkowe zezwolenie w kraju goszczącym; wystarczy zezwolenie, które otrzymała W; kraju macierzystym. W kraju goszczącym instytucja może świadczyć swe usługi, korzystając ze swobody osiedlania się (głównie poprzez filie i oddziały) oraz ze swobody świadczenia usług. Istotne jest również to, że instytucja finansowa pod­lega nadzorowi ze strony władz kraju macierzystego (home country control), zgod­nie z przepisami obowiązującymi w tym kraju.

- zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych: wydanych przez kraje członkowskie w odniesieniu do tego rynku. Przyjęcie tej zasady, w połączeniu ze wskazanym wyżej uzgodnieniem (zharmonizowaniem) minimalnych wymagań wobec instytucji finansowych, stało się rozwiązaniem łatwiejszym do zastosowa­nia w praktyce niż tworzenie przepisów jednolitych dla wszystkich krajów człon­kowskich. Warto więc podkreślić, że działalność instytucji finansowych, w tym banków, w krajach Unii Europejskiej reguiowana jest przepisami narodowym: po­szczególnych krajów. Kraje te, poprzez unijne dyrektywy, wprowadziły do swego ustawodawstwa pewne wspólne standardy, które w dużej mierze decydują o kształcie jednolitego rynku finansowego.

Najważniejsze dyrektywy:

- tzw. Pierwszą Dyrektywę Bankową (z 12.12.1977 r.) oraz Drugą Dyrektywę Bankową (z 15.12.1989 r), w którycli zawarte zostały zasady licencjonowania banków (zdefiniowanych jako instytucje kredytowe - credit institutions), określo­ny też został zakres wykonywanych przez nie czynności;

- Dyrektywę (z 17.04.1989 r.) o funduszach własnych instytucji kredytowych, w której precyzyjnie zostały określone zasady zaliczania poszczególnych pasywów bilansu instytucji kredytowej do jej funduszy własnych;

- Dyrektywę (z 18.12.1989 r.) w sprawie współczynnika wypłacalności in­stytucji kredytowych, wzorowaną na postanowieniach porozumienia osią­gniętego w lipcu 1988 r. w ramach tzw. Komitetu Bazylejskiego (skupiające­go oprócz krajów UE także m.in. Stany Zjednoczone, Japonię i Kanadę, sta-nowiącego forum międzynarodowych konsultacji w sprawach regulacji ban­kowych);

Dyrektywę (z 21.12.1992 r.) w sprawie monitorowania i kontroli dużego ryzy­ka kredytowego instytucji kredytowych, określającą poziom dopuszczalnej kon­centracji kredytów (czyli zaangażowania kredytowego instytucji wobec jednego klienta lub grupy klientów powiązanych ze sobą);

- Dyrektywę (z 6.04.1992 r.) w sprawie nadzoru nad instytucjami kredytowymi na bazie skonsolidowanej, zobowiązującej kraje członkowskie do całościowego nadzoru grupy finansowej, w skład której wchodzi instytucja kredytowa;

- Dyrektywę (z 10.05.1993 r.) w sprawie usług inwestycyjnych w dziedzinie pa­pierów wartościowych, określającą działalność tzw. firm inwestycyjnych (invest-menl firms), będących głównymi konkurentami instytucji kredytowych na polu bankowości inwestycyjnej;

- Dyrektywę (z 15.03.1993 r.) w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwe­stycyjnych oraz instytucji kredytowych, gdzie wskazane zostały wymagania co do kapitałów, odnoszące się do obu grup podmiotów, z uwzględnieniem rodzaju po­noszonego przez nie ryzyka.

Etapy: (czynnikiem, który wyraźnie wpływa na przyśpieszenie integracji rynków krajów członkowskich w rzeczywisty jeden wielki rynek, jest przejście z dniem 1.01.1999 r. krajów UE do tzw. trzeciego etapu budowy Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW)

- Pierwszy etap obejmował okres 1990-1993 i w jego ramach zakończono budowę jednolitego rynku wewnętrznego to­warów i usług oraz znoszenie ograniczeń w przepływie kapitałów w obrębie UE (z wyjątkiem Grecji).

- Drugi etap (1994-1999) poświęcony został głównie realiza cji przez kraje UE programów gospodarczych niezbędnych do spełnienia przez nie tzw. kryteriów zbieżności (odnoszących się do stopy inflacji, stanu deficytu budże­towego i długu publicznego, stabilności kursu walutowego, długoterminowej sto­py procentowej.

- Etap trzeci stanowi Unię Gospodarczą i Walutową w swym doce­lowym kształcie. Z dniem 1.01.1999 r. w sposób nieodwracalny zostały usztyw­nione kursy między walutami narodowymi U krajów UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Wło­chy). Od tej daty obowiązują także nie podlegające jakimkolwiek zmianom tzw. kursy konwersji, czyli relacje wymienne między tymi walutami a euro - nową wa­lutą, będącą jednolitą walutą krajów UGW.

Kryteria z Maastricht

Podstawa, prawną utworzenia UGW jest podpisany 7.02.1992 r. w holenderskiej miejscowości Maastricht Traktat o Unii Europejskiej (określany też jako Traktat z Maastricht). W odniesieniu do UGW w Traktacie zostaty określone działania re­alizowane w ramach drugiego i trzeciego etapu budowy tej unii, a także jej final­ny kształt Integralną częścią Traktatu jest też statut banku centralnego UGW - Eu­ropejskiego Systemu Banków Centralnych - ESBC, mającego wyłączne prawo do emisji euro.

Kryteria konwergencji (kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht) - są to ustalone w Traktacie o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro. Aby móc uczestniczyć w trzeciej fazie UGW i tym samym wprowadzić w swojej narodowej gospodarce euro jako powszechny środek pieniężny, dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:

* średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej,

* średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w Unii Europejskiej,

* stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewaluacji bądź dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju Unii Europejskiej,

* deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju,

* dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju.

Europejski System Banków Centralnych jako bank centralny UGW

ESBC w składzie obejmującym EBC oraz banki centralne tylko tych krajów, któ­re znajdują się obecnie w obszarze euro, określa się jako Eurosystem. Rozróżnie­nie takie powstało w celu zapewnienia większej przejrzystości struktury organiza­cyjnej banku centralnego Unii Gospodarczej i Walutowej.

ESBC, w tym Eurosystem, zarządzany jest przez dwa organy decyzyjne, a mia­nowicie Radę Zarządzającą oraz Zarząd ). Rada Zarządzająca odgrywa rolę nadrzędną w systemie decyzyjnym ESBC. W jej skład wchodzą wszyscy członkowie Zarządu oraz gubernatorzy banków central­nych krajów należących do obszaru euro. Podstawowym zadaniem Rady Zarzą­dzającej jesl kształtowanie polityki pieniężnej. Rada określa więc zarówno cele tej polityki, jak i jej instrumenty. Gremium to podejmuje decyzje większością głosów, przy czym obowiązuje zasada „jedna osoba, jeden głos". Członkowie Rady nie działają jako reprezentanci swych krajów, występują tu jako niezależni eksperci, którzy powinni kierować się interesem obszaru euro jako całości.

W skład Zarządu wchodzą: przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz czterech innych członków. Wszyscy oni są powoływani na swoje stanowiska decyzją Rady Europejskiej, skupiającej w tym przypadku przywódców państw lub rządów kra­jów obszaru euro. Do obowiązków Zarządu należy przede wszystkim realizacja polityki pieniężnej określonej przez Radę Zarządzającą, jak również kierowanie bieżącą działalnością ESBC. Organem ESBC o charakterze uzupełniającym jest Rada Generalna, która dokonuje konsultacji i utrzymuje kontakty między krajami należą­cymi do obszaru euro oraz pozostałymi krajami UE.

Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Może on wspierać ogólne cele gospodarcze Wspólnoty, jeśli nie narusza to celu głównego.

Podstawowymi zadaniami realizowanymi przez ESBC są :

* przeprowadzanie operacji dewizowych,

* utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi Państw Członkowskich.

ESBC jest wyspecjalizowaną agendą Unii Europejskiej powstałą do realizacji konkretnych zadań. Stanowi on instytucjonalne zabezpieczenie funkcjonowania wspólnego rynku finansowego oraz systemowe zabezpieczenie emisji euro. Europejski System Banków Centralnych składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i narodowych banków centralnych (NBC). ESBC kierowany jest przez organy decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego. ESBC realizuje zadania statutowe od chwili rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia Unii Gospodarczo - Walutowej, tj. 1 stycznia 1999r.

Polski system bankowy w procesie przemian

Proces transformacji w Polsce- Intensywne zmiany rozpoczęły się w 1989 roku od przyjęcia nowego ustawodawstwa bankowego, które zapewniło pełną niezależność bankowi centralnemu i umożliwiło stworzenie dwuszczeblowego systemu bankowego. W 1989 ze struktury NBP zostało wydzielonych 9 banków regionalnych, które przejęły obsługę przedsiębiorstw. NBP skupił się natomiast na prowadzeniu polityki pieniężnej i zapewnieniu sprawnego systemu rozliczeń pieniężnych, czyli funkcjach właściwych bankowi centralnemu.

Od tego czasu polski sektor bankowy przeżył fazę inten­sywnego rozwoju instytucjonalnego, pomyślnie rozwiązał w latach 1993-1994 problem złych długów występujący we wszystkich krajach naszego regionu, po czym wstąpił na ścieżkę stabilnego rozwoju. Najbliższe zaś lata to okres wyzwań związanych m.in. z liberalizacją i globalizacją ryn­ków finansowych oraz spodziewanym przystąpieniem Pol­ski do Unii Europejskiej.

Od 1 stycznia 1999 r rynek usług bankowych w Polsce otworzył się w szerszym zakresie na konkurencję kapitału zagranicznego. Banki z krajów OECD mogą swobodnie zakładać oddziały na terytorium Polski, choć muszą w tym celu przejść taką samą procedurę licencyjną, jak pod­mioty krajowe zakładające bank.

Formą działalności, którą dotychczas "wybierali inwestorzy zagraniczni była najczęściej spółka zależna lub udział w prywatyzacji banków państwowych. Kapitał zagraniczny brał też czynny udział w sanacji słabszych banków krajowych i również tą drogą wchodził na rynek. Można spodziewać się, że w przyszłości, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, międzynarodowe instytucje fi­nansowe chętniej korzystać będą z prawa otwierania oddziałów na zasadzie jednolitej licencji bankowej.

Działania powodujące wzrost kapitału prywatnego w sektorze bankowym:

- udzielanie licencji nowym bankom prywatnym

- obejmowanie akcji banków o kapitale państwowo-prywatnym przez inwestorów prywatnych

- udzielanie zgody na otwarcie banku

- sprzedaż akcji banków państwowych

Pierwsza prywatyzacja sektora bankowego w Polsce odbyła się w 1992 roku kiedy właściciele Banku Rozwoju Eksportu sprzedali większość posiadanych akcji inwestorom mniejszościowym. Natomiast prywatyzacja pierwszej instytucji spośród banków wydzielonych z NBP została rozpoczęta w 1993 r. w drodze publicznej oferty sprzedaży akcji Wielkopolskiego Banku Kredytowego SA. W następnych latach proces prywatyzacji postępował stopniowo, a jedynie w 1996 r. został na krót­ko zahamowany. Początkowo planowano, że banki tzw. komercyjnej dziewiątki zostaną częściowo sprzedane do końca 1996 r. Był to termin ustalony wspólnie z donatorami Funduszu Prywatyzacji Banków Pol­skich, z którego miały być pokryte koszty wykupu obligacji restruktury­zacyjnych SP".

Zalety otwarcia polskiego sektora bankowego na inwestorów zagranicznych:

- wzmaga konkurencję

- wymusza zatem podążanie wszystkich, instytucji sektora za najnowszymi i najefektywniejszymi trendami w bankowości światowej.

Początek lat dziewięćdziesiątych charakteryzował wzrost złych długów, czyli należności nie obsługiwanych przez kredytobiorców. Zła sy­tuacja w zakresie kredytów nieprawidłowych narastała stopniowo, by ujawnić się szczególnie poważnie pod koniec 1992 r., kiedy to Narodo­wy Bank Polski wprowadził nowe regulacje klasyfikujące kredyty według jakości oraz ustalił ich pokrycie rezerwami celowymi". Problem przybrał na tyle poważne rozmiary (w grudniu 1992 r: trzecią część portfela kre­dytów udzielonych przez banki stanowiły kredyty zagrożone), że rząd postanowił rozwiązać go w drodze ustawowej pomocy dla banków i ich klientów. W lutym 1993 roku Sejm uchwalił ustawę o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.

Przyczyny złych długów:

a) zewnętrzne (1) zmiana warunków funkcjonowania przedsiębiorstw, (2) rozpad RWPG, utrata rynków wschodnich i po-gorszenie sytuacji finansowej dłużników - eksporterów, (3) pułapka za-dłużenia, czyli szybko narastające zobowiązania klientów z tytułu odsetek nraz niemożność osiągnięcia w warunkach wysokiej inflacji wystarczających na sptatę kredytu zysków z projektów inwestycyjnych, (4) brak rozwiniętych regulacji ostrożnościowych i dobrze funkcjonującego nadzoru w początkach dekady, (5) usamodzielnienie się banków spółdzielczych i angażowanie się w działalność, do której nie były przygotowane^!S

b) wewnętrzne (1) brak doświadczenia kadry bankowej w operowaniu w gospodarce rynkowej, (2) brak sprawdzonych procedur, (3) liczenie na pomoc państwa w razie kłopotów finansowych, (4) nieświadomość co do złożoności działalności bankowej i łączącej się z tym skali zagrożeń, połączona z nadużyciami w niektórych prywatnych bankach.

Przyczyny konsolidacji:

- konieczność przestrzegania norm koncentracji kredytów sprawia, że większość banków nie jest | w stanie samodzielnie finansować projektów inwestycyjnych dużych przedsiębiorstw.

- obniżenie kosztów działalności.

Cztery sposoby konsolidacji:

1)Zakup mniejszych instytucji znajdujących się w kłopotach finan­sowych przez większe banki, które zajmowały się ich restrukturyzacją -w grę wchodziły zarówno zakupy banków komercyjnych, jak i banków spółdzielczych.

2) Przejęcie kontroli nad instytucją o porównywalnej wielkości

3) Powstanie grupy bankowej na podstawie ustawy o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej z czerwca 1996 r.

4)Łączenie banków z inicjatywy inwestorów banków zagranicznych.

Analiza porownawcza systemów bankowych

6

---