Mięśnie grzbietu

Mięśnie grzbietu (mm. dorsi) ze względu na czynność, pochodzenie i unerwienie dzieli się na dwie grupy: mięśnie powierzchowne i głębokie grzbietu.

1. Mięśnie powierzchowne grzbietu działają głównie na obręcz kończyny górnej i staw ramienny. Pochodzą z mięśni przednich tułowia, które w rozwoju przewędrowały na okolice grzbietu. Unerwienie mięśni powierzchownych grzbietu pochodzi od gałęzi brzusznych nerwów rdzeniowych.

2. Mięśnie głębokie grzbietu położone są pod mięśniami powierzchniowymi i należą do właściwych mięśni grzbietu. Biegną one po obu stronach kręgosłupa i przyległych żeber, od okolicy krzyżowej aż do czaszki. Działają głównie na połączenia kręgosłupa i głowy. Unerwione są przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych.

Powierzchniowe mięśnie grzbietu

Powierzchniowe mięśnie grzbietu (mm. dorsi superficiales) ze względu na swe przyczepy dzielą się na dwie grupy: mięśnie kolcowo-ramienne (mm. spinohumerales) i kolcowo-żebrowe (mm. spinocostales).

W skład mięśni kolcowo-ramiennych wchodzą:

— mięsień czworoboczny

— mięsień szerszy grzbietu

— mięśnie równoległoboczne

— mięsień dźwigacz łopatki.

W skład mięśni kolcowo-żebrowych wchodzą:

— mięsień zębaty tylny górny

— mięsień zębaty tylny dolny.

Mięsnie kolcowo-ramienne

1.Mięsień czworoboczny położony jest w górnej okolicy grzbietu i okolicy karku. Oba mięsnie kształtem zbliżone są do rombu zwężają się ku dołowi, przypominając kształtem kaptur mnisi. Pojedynczy mięsień czworoboczny ma kształt trójkąta, podstawą jest skierowany przyśrodkowo, a wierzchołkiem do boku.

Przyczep początkowy:

• kresa karkowa górna kości potylicznej

• więzadło karkowe

• wyrostki kolczyste wszystkich kręgów piersiowych.

Kierunek przyczepu włókien mięśniowych jest zróżnicowany – od linii kręgosłupa i głowy włókna kierują się zbieżnie do boku, do wyrostka barkowego.

Przyczep końcowy:

• część zstępująca górna, która kończy się na końcu barkowym obojczyka

• część poprzeczna środkowa, która przyczepia się do wyrostka barkowego łopatki

• część wstępująca dolna, która dochodzi do grzebienia łopatki.

Czynność mięśniowa jest uwarunkowana kierunkiem przebiegu włókien. Część zstępująca unosi obręcz ku górze, a przy ustalonej obręczy barkowej zgina głowę do boku (skurcz jednostronny) lub do tyłu (przy skurczu obustronnym). Część poprzeczna zbliża łopatkę do kręgosłupa, natomiast część dolna obniża obręcz barkową. Skurcz całego mięśnia pociąga obręcz do tyłu i prostuje głowę. Część górna kurcząc się, rotuje łopatkę, umożliwiając odwodzenie w stawie ramiennym ponad poziom.

Unerwienie pochodzi od gałązek nerwu dodatkowego i gałązek splotu szyjnego.

2.Mięsień najszerszy grzbietu jest również szerokim i płaskim mięśniem pokrywającym dolną okolicę grzbietu. Długim przyczepem początkowym zwrócony jest do kręgosłupa, skąd kieruje się do boku i ku górze.

Przyczep początkowy ma cztery części – kręgową, biodrową, żebrową i łopatkową:

1. część kręgowa znajduje się na wyrostkach kolczystych dolnych sześciu kręgów piersiowych, kręgach lędźwiowych i grzebieniu pośrodkowym kości krzyżowej

2. część biodrowa zajmuje odcinek przyśrodkowy grzebienia biodrowego

3. część żebrowa przyczepia się do zewnętrznej powierzchni dolnych 3-4 żeber

4. część łopatkowa obejmuje dolny kąt łopatki.

Wszystkie włókna tego mięśnia kierują się zbieżnie do boku i ku górze do dołu pachowego. W końcowym przebiegu towarzyszy mu mięsień obły większy. Miedzy ścięgnami obu mięśni znajduje się kaletka podścięgnowa mięśnia najszerszego grzbietu. Mięsień ten tworzy tylne ograniczenie dołu pachowego.

Przyczep końcowy znajduje się na grzebieniu guzka mniejszego kości ramiennej od strony przyśrodkowej i przedniej.

Czynność. Mięsień najszerszy grzbietu działa głównie na staw ramienny, w którym przywodzi, nawraca i tyłozgina ramię. Przy spokojnym skurczu unosi dolne żebra, jest pomocniczym mięśniem wdechowym. Podczas szybkiego, krótkiego skurczu boczna część mięśnia uciska żebra – współpracuje wówczas z mięśniami wydechowymi podczas kaszlu i odkrztuszania. Przy ustalonych ramionach, np. podczas zwisu na drążku, mięsień najszerszy grzbietu razem z mięśniem piersiowym większym unoszą tułów ku górze.

Unerwienie – pochodzi od splotu ramiennego – nerw piersiowo-grzbietowy.

3.Mięsień równoległoboczny jest czworokątnym szerokim mięśniem położonym między kręgosłupem a brzegiem przyśrodkowym łopatki. Przykryty jest mięśniem czworobocznym.

Przyczep początkowy rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych dwóch ostatnich kręgów szyjnych i czterech górnych piersiowych oraz więzadle nadkolcowym. Mięsień kieruje się do boku i ku dołowi.

Przyczep końcowy znajduje się na brzegu przyśrodkowym łopatki.

Czynność. Skurcz mięśnia zbliża łopatkę do kręgosłupa i nieco ku górze, rotując łopatkę, kierując wydrążenie stawowe łopatki ku dołowi. W przypadku stałego rozwoju mięśni równoległobocznych brzegi przyśrodkowe obu łopatek skrzydłowato odstają od tylnej ściany klatki piersiowej.

Unerwienie. Pochodzi od nerwu grzbietowego łopatki.

4.Mięsień dźwigacz łopatki położony jest na granicy szyi i karku.

Przyczep początkowy znajduje się na wyrostkach poprzecznych czterech górnych kręgów szyjnych. Włókna mięśniowe kierują się ku dołowi, nieco do boku i tyłu.

Przyczep końcowy obejmuje górny kąt łopatki, zachodząc na brzeg przyśrodkowy.

Czynność. Skurcz mięśnia unosi łopatkę i zbliża ją do kręgosłupa. Razem z mięśniem równoległobocznym rotuje łopatkę, obniżając kąt boczny. Przy ustalonej łopatce mięsień kurcząc się, jednostronnie zgina głowę do boku, obustronnie zgina głowę do tyłu.

Unerwienie – nerw grzbietowy łopatki.

Mięśnie kolczysto-żebrowe

Mięśnie tej grupy są najgłębiej położone, są cienkie i u człowieka słabo rozwinięte.

1.Mięsień zębaty tylny górny jest przykryty mięśniem równoległobocznym.

Przyczep początkowy rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych dwóch ostatnich kręgów szyjnych i dwóch pierwszych piersiowych (C₆, C₇, Th₁, Th₂). Włókna mięśniowe kierują się w dół i do boku w postaci czterech pasm.

Przyczep końcowy znajduje się na zewnętrznych powierzchniach żeber II-V.

Czynność. Mięsień ten należy do mięśni wdechowych – unosi górne żebra.

Unerwienie pochodzi od gałązek czterech górnych nerwów międzyżebrowych.

2.Mięsień zębaty tylny dolny przykryty mięśniem najszerszym grzbietu jest nieco większy od poprzedniego.

Przyczep początkowy obejmuje wyrostki kolczyste dwóch ostatnich kręgów piersiowych i dwóch pierwszych kręgów lędźwiowych (Th₁₁, Th₁₂, L_1, L₂). Zrasta się także z powięzią piersiowo-lędźwiową.

Przyczep końcowy. Cztery płaskie brzuśce kierują się do boku i ku górze, kończąc się na dolnych brzegach czterech ostatnich żeber.

Czynność. Skurcz mięśnia obniża dolne żebra w czasie wydechu.

Unerwienie pochodzi od czterech dolnych nerwów międzyżebrowych.

Głębokie mięśnie grzbietu

Mięśnie głębokie grzbietu (mm. dosi profundi) często nazywane są właściwymi grzbietu. Biegną one na całej długości kręgosłupa – od kości krzyżowej aż do podstawy czaszki. Mięśnie głębokie grzbietu stabilizują kręgosłup oraz uczestniczą w ruchach tułowia, z wyjątkiem ruchu zgięcia kręgosłupa do przodu. Wszystkie mięsnie tej grupy unerwione są przez gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych, odpowiednio do położenia danego mięśnia. Na ogół wyróżnia się trzy grupy tych mięśni:

1. pasmo boczne:

— mięsień płatowaty

— mięsień prostownik grzbietu

— mięsnie międzypoprzeczne

1. pasmo przyśrodkowe:

— mięsień półkolcowy

— mięsień wielodzielny

— mięśnie skręcające

— mięsień kolcowy

1. mięśnie podpotyliczne:

— mięsień prosty tylny mniejszy

— mięsień prosty tylny większy

— mięsień prosty głowy górny

— mięsień prosty głowy dolny.

Pasmo boczne

1.Mięsień płatowy, zaliczmy także do mięśni kolcowo-porzecznych, składa się z dwóch części: wyżej położony jest mięsień płatowy głowy i niżej położony mięsień płatowy szyi.

Przyczep początkowy znajduje się na wyrostkach kolczystych od III kręgu szyjnego do V kręgu piersiowego i więzadle nadkolcowych (C₃-Th₅).

Przyczep końcowy mięśnia płatowego szyi położony jest na trzech górnych wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych. Przyczep końcowy mięśnia płatowego głowy znajduje się na wyrostku sutkowym kości skroniowej i przyległej części kresy karkowej górnej kości potylicznej.

Czynność. Mięśnia kurcząc się obustronnie, zgina głowę do tyłu. Skurcz jednostronny skręca głowę w tę samą stronę, zwracając twarz ku górze. Jednostronny stały przykurcz mięśnia powoduje tzw. kręcz szyi i głowy.

Unerwienie – gałęzie grzbietowe nerwów szyjnych (C₁-C₅).

2. Mięsień prostownik grzbietu należy do największych i najdłuższych mięśni głębokich grzbietu. Ciągnie się od powierzchni grzbietowej kości krzyżowej do kręgów szyjnych i podstawy czaszki.

Przyczep początkowy mięśnia położony jest na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej, przyległej części grzebienia biodrowego i wyrostkach kolczastych kręgów lędźwiowych. W dalszym przebiegu mięsień różnicuje się na: mięsień biodrowo-żebrowy oraz bardziej przyśrodkowo położony mięsień najdłuższy.

• Mięsień biodrowo-żebrowy dzieli się na trzy części:

- mięsień biodrowo-żebrowy lędźwi ma przyczep końcowy na sześciu dolnych żebrach w rejonie kątów żebrowych.

- mięsień biodrowo-żebrowy klatki piersiowej biegnie w przedłużeniu poprzedniego mięśnia, rozpoczyna się w rejonie kątów żeber sześciu dolnych, a kończy się na kątach sześciu górnych żeber,

- mięsień biodrowo-żebrowy szyi jest częścią najcieńszą, położoną najbardziej przyśrodkowo. Przyczep początkowy znajduje się na kątach żeber III-VI, przyczep końcowy zaś położony jest na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych od VI do VI kręgu.

• Mięsień najdłuższy położony jest przyśrodkowo od mięśnia biodrowo0żebrowego i składa się z trzech zachodzących na siebie części:

- mięsień najdłuższy klatki piersiowej bierze początek ze wspólnej masy mięśniowej.

Przyczep końcowy znajduje się na wyrostkach żebrowych kręgów lędźwiowych i ich wyrostkach dodatkowych, a w odcinku piersiowym na wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych i przyległych żebrach przyśrodkowo od kątów żeber.

- mięsień najdłuższy szyi rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych czterech górnych kręgów piersiowych i dwóch dolnych kręgów szyjnych (Th_1-4, C_6-7). Przyczep końcowy położony jest na wyrostkach poprzecznych kręgów szyjnych od 2 do 5 (C₂-C₅).

- mięsień najdłuższy głowy położony jest pod mięśniem płatowym. Rozpoczyna się na wyrostkach poprzecznych górnych kręgów piersiowych (Th_1-3) i dolnych kręgów szyjnych (C_5-7). Przyczep końcowy znajduje się na wyrostku sutkowym kości skroniowej.

Czynności. Zgodnie z nazwą mięsień wywołuje ruchy w obrębie kręgosłupa i żeber. Należy do mięśni antygrawitacyjnych. Jego napięcie spoczynkowe stabilizuje kręgosłup. Obustronny skurcz całego mięśnia zgina kręgosłup do tyłu, natomiast skurcz poszczególnych części mięśnia prostownika grzbietu wywołuje ruch w danym odcinku kręgosłupa. Skurcz jednostronny zgina kręgosłup bądź jego odcinki w bok. Mięsień najdłuższy głowy kurcząc się, zgina głowę do tyłu, a skurcz jednostronny zgina głowę do boku i skręca ją w stronę mięśnia kurczącego się.

Mięsień prostownik grzbietu należy do pomocniczych mięśni wdechowych – prostując kręgosłup, zwiększa wymiar klatki piersiowej.

Unerwienie pochodzi od gałęzi tylnych nerwów rdzeniowych C₂-L₅.

3.Mięśnie międzypoprzeczne występują między wyrostkami poprzecznymi. Najlepiej są rozwinięte w odcinku szyjnym i lędźwiowym, gdzie występują jako mięsnie międzypoprzeczne przednie i tylne szyi oraz boczne i przyśrodkowe lędźwi.

Przyczep początkowy i końcowy znajdują się na dwóch sąsiednich wyrostkach poprzecznych lub ich odpowiednikach – wyrostkach żebrowych.

Czynności. Mięśnie międzypoprzeczne stabilizują kręgosłup. Skurcz jednostronny powoduje zgięcie boczne kręgosłupa.

Unerwienie. Nerwy tych mięśni pochodzą zarówno od gałęzi tylnych, jak i przednich nerwów rdzeniowych (C_1-8, L_1-5).

Pasmo przyśrodkowe

Grupa mięśni przyśrodkowych położona jest w przestrzeni wyznaczonej przez wyrostki poprzeczne i wyrostki kolczyste kręgów, ciągnie się od okolicy krzyżowej do podstawy czaszki.

1.Mięsień półkolcowy występuje w okolicy klatki piersiowej, szyi i głowy.

Przyczep początkowy to kolejne wyrostki poprzeczne kręgów.

Przyczep końcowy znajduje się na wyrostkach kolczystych kręgów. W swoim przebiegu każde pasmo mięśniowe mija pięć, sześć kręgów, dlatego też mięsień ten ma najbardziej stromy przebieg i położony jest powierzchownie w stosunku do pozostałych mięśni.Część głowowa mięśnia kończy się nieco powyżej kresy karkowej dolnej kości politycznej.

Czynność. Skurcz obustronny prostuje kręgosłup i zgina do tyłu. W czasie jednostronnego skurczu zgina kręgosłup w bok i skręca w stronę przeciwną.

Unerwienie. Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych odcinka szyjnego i piersiowego.

2.Mięsień wielodzielny położony jest pod mięśniem półkolcowym. Biegnie wzdłuż całego kręgosłupa, a jego przebieg jest mniej stromy. Kolejne pasma tego mięśnia mijają dwa do czterech kręgów. Najsilniej jest rozciągnięty w okolicy lędźwiowej.

Przyczep początkowy znajduje się na powierzchni grzbietowej kości krzyżowej oraz przyległej części grzebienia biodrowego i powięzi piersiowo-lędźwiowej oraz wyrostkach poprzecznych kręgów lędźwiowych i piersiowych, a także na wyrostkach stawowych dolnych ostatnich kręgów szyjnych.

Przyczep końcowy znajduję się na wyrostkach kolczystych kręgów lędźwiowych, piersiowych i szyjnych. Jak wspomniano wcześniej, kolejne pasma mięśnia biegnąc od wyrostka poprzecznego do kolczystego, mijają dwa do czterech kręgów.

Czynność. Obustronny skurcz prostuje kręgosłup i ustala jego położenie. Skurcz jednostronny zgina kręgosłup do boku i skręca w stronę przeciwną.

Unerwienie. Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych (C_3-4).

3.Mięśnie skręcające położone są najgłębiej, a ich przebieg jest bardziej poziomy. Przebiegają od kości krzyżowej do II kręgu szyjnego, mijają w swoim przebiegu jeden do dwóch kręgów.

Przyczep początkowy to wyrostki poprzeczne kolejnych kręgów od odcinka lędźwiowego, poprzez piersiowy, do II kręgu szyjnego.

Przyczep końcowy znajduje się na nasadzie wyrostka kolczystego kręgu leżącego wyżej lub następnego.

Czynność. Stabilizacja kręgosłupa. Skurcz jednostronny powoduje skręcenie kręgosłupa w stronę przeciwną.

Unerwienie. Gałęzie grzbietowe nerwów rdzeniowych (C₃-S₄).

4.Mięsień kolcowy łączy wyrostki kolczyste różnych odcinków kręgosłupa. Składa się z części piersiowej, szyjnej i głowowej. Najsilniejszy jest w odcinku piersiowym, a jego część głowowa nie występuje w sposób stały. Biegnie po obu stronach wyrostków kolczystych i ma układ metameryczny.

Czynność. Mięśnia stabilizuje kręgosłup. Jednostronny skurcz wspomaga zgięcia boczne kręgosłupa.

Unerwienie. Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych C₂-Th₁₀).

Mięśnie podpotyliczne

Mięśnie podpotyliczne położone są między I i II kręgiem szyjnym a kością potyliczną.

1.Mięsień prosty głowy tylny mniejszy położony jest między guzkiem tylnym kręgu szczytowego a kresą karkową dolną kości potylicznej.

2.Mięsień prosty głowy tylny większy biegnie od wyrostka kolczystego kręgu obrotowego do kresy karkowej dolnej kości potylicznej, bardziej bocznie od mięśnia poprzedniego.

3.Mięsień skośny głowy górny rozpięty jest między wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego a bocznym odcinkiem kresy karkowej dolnej.

4.Mięsień skośny głowy dolny położony jest między wyrostkiem kolczystym kręgu obrotowego a wyrostkiem poprzecznym kręgu szczytowego.

Czynność. Mięsnie podpotyliczne działają na połączenia kręgosłupa z głową. Obustronny skurcz tych mięśni zgina głowę do tyłu. Skurcz jednostronny obu mięśni prostych mięśnia skośnego dolnego zgina głowę do boku i skręca w stronę kurczących się mięśni, natomiast mięsień skośny głowy górny skręca głowę w stronę przeciwną.

Unerwienie. Unerwienie mięśnie pochodzi od nerwu podpotylicznego.

Powięzie grzbietu

Ogólna powieź powierzchowna w okolicy grzbietu pokrywa cienką włóknistą błoną dwa rozległe mięśnie: mięsień czworoboczny i mięsień najszerszy grzbietu, tworząc powieź powierzchowną grzbietu.

Powieź piersiowo-lędźwiowa przymocowując się do kręgosłupa (wyrostki kolczyste kręgów piersiowych, lędźwiowych, grzebień krzyżowy pośrodkowy i przyśrodkowy odcinek grzebienia biodrowego), tworzy wraz z nim kanał kostno-włóknisty przeznaczony dla mięśni głębokich grzbietu, zwłaszcza dla mięśnia prostownika grzbietu. W odcinku lędźwiowym na bocznym brzegu mięśnia prostownika grzbietu powieź ta wytwarza wspólne ścięgno początkowe mięśnia poprzecznego brzucha, które dochodzi do wyrostków żebrowych kręgów lędźwiowych, oddzielając mięśnie tylne brzucha (mięsień czworoboczny lędźwi) od mięśni głębokich grzbietu.

Powieź karku przyczepia się do łuski kości potylicznej, przyśrodkowo do więzadła karkowego, a kudołowi przechodzi w powieź piersiowo-lędźwiową. Powieź ta oddziela mięsień czworoboczny od mięśni płatowych.

LITERATURA

• „Anatomia układu ruchu” Zofia Ignasiak

• „Anatomia człowieka, tom. I” A. Bochenek, M. Reicher

• „Anatomia i fizjologia człowieka” Janina Chlebińska