Postępowanie z odpadami
Głównym celem działań związanych z szerokorozumianym postępowaniem z odpadami, w tym komunalnymi, jest zmniejszenie obciążenia środowiska naturalnego rosnącym strumieniem odpadów. Gospodarowanie obejmuje całokształt działań mających na celu odpowiednie postępowanie z odpadami i należy do najważniejszych elementów całego systemu.
Niewłaściwe postępowanie z odpadami komunalnymi może w sposób istotny oddziaływać zarówno lokalnie jak i globalnie na całe środowisko przyrodnicze oraz na zdrowie ludzkie. Oddziaływanie to można zminimalizować poprzez stosowanie zasad gospodarowania odpadami, które zostały określone w art. 5 ustawy o odpadach. W pierwszej kolejności należy zapobiegać lub ograniczać powstawaniu odpadów, a następnie zapewnić ich odzysk. Natomiast te odpady których powstaniu nie udało się zapobiec i poddać odzyskowi należy unieszkodliwić zgodnie z wymogami ochrony środowiska. Konieczność właściwego zagospodarowania odpadów wynika z potrzeby oszczędzania zasobów, ograniczenia przestrzeni niezbędnej do ich unieszkodliwiania, przetwarzania oraz składowania (Poskrobko 2007).
Przy planowaniu systemu gospodarowania odpadami komunalnymi należy wziąć pod uwagę zarówno aspekty społeczne do których można zaliczyć zaangażowanie oraz prawa i obowiązki obywateli, aspekty środowiskowe, takie jak: stosowanie wysokoskutecznych metod zapobiegania migracji zanieczyszczeń do środowiska naturalnego oraz aspekt ekonomiczny, który opiewa wszelkie zagadnienia związane ze zmniejszeniem kosztów gospodarowania systemem.
Model zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi polega na realizacji takiego systemu, w którym – przy spełnionym warunku selektywnej zbiórki i recyklingu – różne technologie unieszkodliwiania funkcjonują obok siebie uzupełniając się wzajemnie (Żygadło 2001). Niemniej istotnym elementem dobrych praktyk w gospodarowaniu odpadami komunalnymi jest poziom świadomości ekologicznej mieszkańców.
W celu osiągnięcia zakładanych celi w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wymagana jest realizacja następujących działań: selektywne zbieranie odpadów, kompostowanie odpadów biodegradowalnych, budowa regionalnych zakładów przekształcania odpadów.
Strategia gospodarki odpadami w Unii Europejskiej:
Przepisy na poziomie dyrektyw odnoszących się do gospodarki odpadami wprowadzono w Unii Europejskiej w latach siedemdziesiątych XX wieku. Realizacja strategii w nich zawartych powinna przyczynić się do zmniejszenia masy odpadów deponowanych na składowiskach. Wymagania i zasady gospodarowania odpadami, które powinny zostać wdrożone w krajach członkowskich zakładają:
Zapobieganie i ograniczanie powstawania i szkodliwości odpadów, odzysk i recykling powinny być stosowane wtedy, jeśli powstaniu odpadów nie udało się zapobiec, a składowanie odpadów powinno być maksymalnie ograniczane. Wysoki poziom ochrony zdrowia i środowiska. Odpady powinny być odzyskiwane lub unieszkodliwiane w sposób niepowodujący zagrożenia dla zdrowia ludzkiego oraz środowiska przyrodniczego. Planowanie – państwa członkowskie mają obowiązek wykorzystywać plany gospodarki odpadami jako narzędzie zarządzania gospodarką odpadami. Reglamentacja – wszystkie przedsiębiorstwa prowadzące działalność w sferze odzysku muszą uzyskać zezwolenie od właściwych organów. Zasada „zanieczyszczający płaci” – koszty unieszkodliwiania odpadów powinni ponosić posiadacze odpadów, poprzedni właściciele lub wytwórcy produktów z których powstały odpady. Najlepsze dostępne technologie (Best Available Techniques - BAT) – państwa członkowskie tworzą zintegrowane sieci instalacji do zagospodarowania odpadów, uwzględniając najlepsze dostępne technologie niepowodujące generowania nadmiernych kosztów.
Dyrektywa Unii Europejskiej w sprawie odpadów (Dyrektywa 2008/98/EC Parlamentu Europejskiego i Rady z 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy, Dz. U. UE L 312 z 22.11.2008) określa ogólnounijne cele w zakresie zapobiegania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów do roku 2020. Definiuje szereg pojęć, takich jak:
Ponowne użycie odpadu – jest to jakikolwiek proces, w wyniku którego produkty lub ich składniki niebędące odpadami są wykorzystywane ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone.
Odzysk odpadu – to jakikolwiek proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu, poprzez zastąpienie innych materiałów, które w przeciwnym wypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, lub w wyniku którego odpady są przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub poza nim.
Przetwarzanie odpadu - procesy odzysku lub unieszkodliwiania, w tym przygotowanie poprzedzające odzysk lub unieszkodliwianie.
Przygotowanie do ponownego użycia odpadu - procesy odzysku polegające na sprawdzeniu, czyszczeniu lub naprawie, w ramach których produkty lub ich składniki, które wcześniej stały się odpadami, są przygotowywane do ponownego wykorzystania bez jakichkolwiek innych czynności przetwarzania wstępnego.
Recykling odpadu - jakikolwiek proces odzysku, w ramach którego materiały odpadowe są ponownie przetwarzane w produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach; obejmuje ponowne przetwarzanie materiału organicznego, ale nie obejmuje odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk.
Unieszkodliwianie odpadu - jakikolwiek proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii.
Polityka w zakresie ochrony środowiska określa hierarchię metod postępowania z odpadami. Zgodnie z przyjętymi w niej zasadami najważniejsza jest:Zasada zapobiegania powstawaniu odpadów, powinna stanowić najbardziej preferowany element całego systemu. Polega na stosowaniu wszelkich możliwych form zapobiegania albo możliwie największego ograniczenia powstawania odpadów. Sposób ten realizuje wszystkie zamierzone cele, nie generując żadnych dodatkowych kosztów i negatywnych oddziaływań. Zaliczyć tu możemy stosowanie technologii bezodpadowych, opakowań wielokrotnego użytku itp.
Zapobieganie należy prowadzić poprzez technologie – opracowanie czystszych technologii, opracowanie technologii mało i bezodpadowych jak i poprzez produkty – ocena wpływu produktu na środowisko, informacja o ekologicznej charakterystyce produktu, odpowiednie oznakowanie. Należy stosować odpowiednie środki tak aby przyczynić się do zmniejszenia niekorzystnego oddziaływania powstałych odpadów na środowisko i zdrowie ludzkie, zmniejszyć zawartość szkodliwych substancji w materiałach i produktach jak również stosować środki umożliwiające ponowne użycie produktów. Wprowadzanie tego elementu do całokształtu zadań związanych z gospodarowaniem odpadami nie jest możliwe bez przeprowadzenia kampanii edukacyjnej społeczeństwa, podnoszącej ekoświadomość i kształtującej prawidłowe zachowania proekologiczne.
Recykling, powtórne wykorzystanie i unieszkodliwienie tej frakcji odpadów, którą można wykorzystać bezpośrednio. Stanowi ogół procesów w wyniku których otrzymane produkty zanim staną się odpadem są wykorzystywane ponownie do tego samego celu do którego były przeznaczone. Poprzez ponowne użycie rozumiemy procesy unieszkodliwiania lub odzysku w tym przygotowanie poprzedzające unieszkodliwianie lub odzysk. Ponowne wprowadzenie odpadów do obiegu w gospodarce - recykling i powtórne wykorzystanie może odbywać się różnymi metodami np.: przez regenerację oraz odzyskiwanie surowców i energii.
Działania te należy wspierać poprzez:
- prace badawcze prowadzone w dziedzinie technologii powtórnego wykorzystania i recyklingu,
- system zbiórki i segregacji odpadów,
- zmniejszenie kosztów powtórnego wykorzystania i recyklingu odpadów,
- tworzenie rynku zbytu dla produktów pochodzących z recyklingu odpadów.
Krajowe regulacje prawne wyróżniają piętnaście form procesów odzysku odpadów:
R1 Wykorzystanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii.
R2 Regeneracja lub odzyskiwanie rozpuszczalników.
R3 Recykling lub regeneracja substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki (włączając kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania).
R4 Recykling lub regeneracja metali i związków metali.
R5 Recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych.
R6 Regeneracja kwasów lub zasad.
R7 Odzyskiwanie składników stosowanych do usuwania zanieczyszczeń.
R8 Odzyskiwanie składników z katalizatorów.
R9 Powtórna rafinacja oleju lub inne sposoby ponownego wykorzystania oleju.
R10 Rozprowadzanie na powierzchni ziemi w celu nawożenia lub ulepszania gleby.
R11 Wykorzystanie odpadów pochodzących z któregokolwiek z działań wymienionych w punktach od R1 do R10.
R12 Wymiana odpadów w celu poddania któremukolwiek z działań wymienionych od R1 do R11.
R13 Magazynowanie odpadów, które mają być poddane któremukolwiek z działań wymienionych w punktach od R1 do R12 (z wyjątkiem tymczasowego magazynowania w czasie zbiórki w miejscu, gdzie odpady są wytwarzane).
R14 Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części.
R15 Przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu.
Zasada - optymalizacja ostatecznego usuwania.
Odpady, których nie można wykorzystać ani poddać recyklingowi musza być składowane. Składowanie musi odpowiadać rygorystycznym normom w zakresie:
- wyboru lokalizacji,
- budowy obiektu,
- eksploatacji obiektu,
- wstępnej obróbki składowanych odpadów mającej na celu zmniejszenie objętości lub potencjalnej szkodliwości odpadów,
- rodzaju przyjmowanych odpadów,
- nadzoru po zamknięciu obiektu.
Regulacje dotyczące przewozów, zapobieganiu zagrożeniom wynikających z transportu odpadów.
Piąta zasada - naprawa wcześniej popełnianych negatywnych skutków z szeroko rozumianym środowisku.
Celem polityki dotyczącej gospodarowania odpadami, zgodnej z regulacjami prawnymi na poziomie krajowym jak i unijnym, jest przede wszystkim objęcie wszystkich podmiotów wytwarzających odpady systemem odbierania odpadów. Należy tak zorganizować system aby zapewnić selektywnie zbieranie i odbieranie odpadów komunalnych. Zapewnić budowę, utrzymanie i eksploatację instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych lub zapewnić warunki do budowy, utrzymania i eksploatacji instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych przez przedsiębiorców. Zapewnić warunki do ograniczenia ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania. Tworzyć punkty zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Wyznaczać lokalizację prowadzenia akcji odbierania zużytego sprzętu od mieszkańców gminy. Podejmować działania informacyjne i edukacyjne w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami.
Segregacja jest początkiem właściwego zagospodarowania odpadów. Strumień odpadów dzieli się na następujące kategorie: papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, opakowania wielomateriałowe, odpady komunalne ulegające biodegradacji, odpady opakowaniowe ulegające biodegradacji – jako ustanowione przez gminę w ramach realizacji obowiązkowego zadania własnego. Przeterminowane lekarstwa i chemikalia, zużyte baterie i akumulatory, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble i inne odpady wielkogabarytowe, odpady budowlane i rozbiórkowe, zużyte opony, odpady zielone – mieszczące się ww. wskazanym w regulaminie zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych powstających w gospodarstwach domowych.
Istnieją również systemy mieszane, których przykładem jest dualny system „suche-mokre”, gdzie: frakcja mokra to: resztki żywności, fusy po kawie i herbacie, skorupki po jajkach i orzechach, zużyte ręczniki papierowe i chusteczki higieniczne, mokry, zabrudzony papier, trawa, liście, rośliny, ziemia po kwiatach, inne odpady nadające się do kompostowania, czyli biodegradowalne. Frakcja sucha to: puszki metalowe, kartony po mleku i sokach, pojemniki z resztkami jedzenia, pojemniki po kosmetykach, tubki po paście, fajans, pampersy, tekstylia oraz odpady opakowaniowe.
Literatura:
Poskrobko B. Zarządzanie środowiskiem, Polskie wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz. U. 2001 Nr 62 poz. 628).
Żygadło M. 2001. Zintegrowany system gospodarki odpadami, w: Żygadło M. red: Strategia gospodarki odpadami komunalnymi, PZITS Poznań.
Autor: Maja Radziemska