Rachunkowość Instrumentów Finansowych:
W Polsce zagadnienie instrumentów finansowych uregulowane zostało w następujących aktach prawnych:
Ustawie z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości
Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149 poz. 1674 ze zm.)
Regulacje dotyczące instrumentów finansowych zawarte są także w Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej, które należy stosować zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy w sprawach nieuregulowanych w polskich przepisach:
MSSF 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji,
MSSF 9 Instrumenty finansowe
MSR 32 Instrumenty finansowe: prezentacja,
MSR 39 Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena.
Zgodnie z regulacjami art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy przez instrument finansowy rozumie się kontrakt, który powoduje powstanie aktywów finansowych u jednej ze stron i zobowiązania finansowego albo instrumentu kapitałowego u drugiej ze stron pod warunkiem, że z kontraktu zawartego między dwiema lub więcej stronami jednoznacznie wynikają skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter bezwarunkowy albo warunkowy. Z definicji tej ustawowo wyłączone zostały:
rezerwy i aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego,
umowy o gwarancje finansowe, które ustalają wykonanie obowiązków z tytułu udzielonej gwarancji, w formie zapłacenia kwot odpowiadających stratom poniesionym przez beneficjenta na skutek niespłacenia wierzytelności przez dłużnika w wymaganym terminie,
umowy o przeniesienie praw z papierów wartościowych w okresie pomiędzy terminem zawarcia i rozliczenia transakcji, gdy wykonanie tych umów wymaga wydania papierów wartościowych w określonym terminie, również wtedy, gdy przeniesienie tych praw następuje w formie zapisu na rachunku papierów wartościowych, prowadzonym przez podmiot upoważniony na podstawie odrębnych przepisów,
aktywa i zobowiązania z tytułu programów, z których wynikają udziały pracowników oraz innych osób związanych z jednostką w jej kapitałach, lub w kapitałach innej jednostki z grupy kapitałowej, do której należy jednostka,
umowy połączenia spółek, z których wynikają obowiązki określone w art. 44b ust. 9.
Aktywa finansowe to:
aktywa pieniężne, czyli aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych i dewiz; do aktywów pieniężnych zalicza się również inne aktywa finansowe, w tym w szczególności naliczone odsetki od aktywów finansowych,
instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki,
wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach.
Aktywa pieniężne zdefiniować można na podstawie Prawa dewizowego jako:
krajowe środki płatnicze tj. znaki pieniężne (banknoty i monety) będące w kraju prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie oraz papiery wartościowe i inne dokumenty, pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walucie polskiej,
waluty obce czyli znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie; na równi z walutami obcymi traktuje się wymienialne rozrachunkowe jednostki pieniężne stosowane w rozliczeniach międzynarodowych, w szczególności jednostkę rozrachunkową Międzynarodowego Funduszu Walutowego (SDR),
dewizy czyli papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcję środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.
Inne aktywa finansowe obejmują:
bony skarbowe emitowane przez Skarb Państwa,
bony pieniężne Narodowego Banku Polskiego,
bony lokacyjne emitowane poza systemem bankowym przez jednostki.
Do instrumentów kapitałowych zaliczać należy:
udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością,
akcje w spółkach akcyjnych lub komandytowo-akcyjnych,
prawa do akcji, czyli papier wartościowy, z którego wynika uprawnienie do otrzymania, nie mających formy dokumentu, akcji nowej emisji spółki publicznej, powstające z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasające z chwilą zarejestrowania akcji w depozycie papierów wartościowych albo z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców,
warranty subskrypcyjne lub emisyjne na akcje – to szczególne prawo poboru czyli dokument emitowany przez spółkę akcyjną, w którym zobowiązuje się ona do sprzedaży określonej ilości akcji własnych przyszłej emisji w określonym terminie i po z góry ustalonej cenie,
kwity depozytowe czyli papiery wartościowe wystawione przez instytucję finansową z siedzibą na terytorium państwa członkowskiego lub innego państwa należącego do OECD poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z papierami wartościowymi dopuszczonymi do obrotu na rynku regulowanym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym terytorium, albo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z papierami wartościowymi wyemitowanymi poza tym terytorium, będącymi przedmiotem obrotu na zagranicznym rynku regulowanym w państwie członkowskim lub w państwie należącym do OECD – w którym inkorporowane jest prawo do zamiany tego papieru wartościowego na określone papiery wartościowe we wskazanej w warunkach emisji proporcji, przejście na właściciela tego papieru wartościowego praw majątkowych stanowiących pożytki z papierów wartościowych lub ich równowartości oraz, w przypadku akcji – możliwość wydania przez właściciela tego papieru wartościowego jego emitentowi wiążącej dyspozycji co do sposobu głosowania na walnym zgromadzeniu.
Prawa do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawa do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach obejmują:
instrumenty finansowe dłużne, do których należą m.in. obligacje będące papierami wartościowym emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia,
instrumenty związane z funduszami inwestycyjnymi w postaci jednostek inwestycyjnych i certyfikaty inwestycyjne reprezentujące prawa majątkowe uczestników funduszu inwestycyjnego,
instrumenty pochodne, które zgodnie z rozporządzeniem zdefiniować można jako instrumenty finansowe, których wartość jest zależna od zmiany wartości instrumentu bazowego, to jest określonej stopy procentowej, ceny papieru wartościowego lub towaru, kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodności kredytowej lub indeksu kredytowego albo innej podobnej wielkości, których nabycie nie powoduje poniesienia żadnych wydatków początkowych albo wartość netto tych wydatków jest niska w porównaniu do wartości innych rodzajów kontraktów, których cena podobnie zależy od zmiany warunków rynkowych, zaś rozliczenie nastąpi w przyszłości,
instrumenty złożone to kontrakty składające się z instrumentu kapitałowego oraz zobowiązania finansowego lub zobowiązania o innym charakterze.
Do instrumentów pochodnych zaliczyć należy w szczególności:
kontrakt forward, czyli umowę nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,
kontrakt futures, czyli umowę o określonej standardowej charakterystyce, będąca przedmiotem obrotu w obrocie regulowanym, nakładająca na jedną stronę obowiązek dostarczenia, a na drugą - odbioru aktywów o określonej ilości, w określonym terminie w przyszłości i po określonej cenie, ustalonej w momencie zawierania kontraktu,
opcja czyli kontrakt, w wyniku którego jednostka nabywa prawo kupna - opcja kupna (call) lub sprzedaży - opcja sprzedaży (put) aktywów podstawowych po określonej z góry cenie i w określonym czasie, aktywami podstawowymi mogą być: towary, waluty, akcje, stopy procentowe,
kontrakt swap, czyli umowa zamiany przyszłych płatności na warunkach z góry określonych przez strony, podstawowe rodzaje swapów to: swap odsetkowy, swap walutowy, swap walutowo-odsetkowy, swap towarowy, swap indeksowy.
Przykładami instrumentów złożonych mogą być:
obligacja zamienna na akcje,
umowy, z których należne kwoty są indeksowane (np. do kursu wymiany waluty obcej, wskaźnika inflacji),
wbudowane instrumenty pochodne, czyli wynikające z zawartej umowy warunki powodujące, że część lub całość przepływów pieniężnych uzyskiwanych z umowy zmienia się w sposób podobny do tego, jaki powodowałby samodzielnie instrument pochodny.
Przy definiowaniu wbudowanych instrumentów finansowych należy posługiwać się zapisami rozporządzenia, zgodnie z którym obowiązek odrębnego wykazania w księgach rachunkowych wbudowanego instrumentu pochodnego powstaje, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
zawarta umowa będąca instrumentem finansowym nie jest zaliczana do aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu lub aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży, których skutki przeszacowania są odnoszone do przychodów lub kosztów finansowych okresu sprawozdawczego,
charakter wbudowanego instrumentu oraz ryzyka z nim związane nie są ściśle powiązane z charakterem umowy zasadniczej i ryzykami z niej wynikającymi,
odrębny instrument, którego charakterystyka odpowiada cechom wbudowanego instrumentu pochodnego, spełniałby warunki określone w § 3 pkt 4 rozporządzenia,
możliwe jest wiarygodne ustalenie wartości godziwej wbudowanego instrumentu pochodnego.
Instrument kapitałowy to kontrakt, z którego wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych, a w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty.
Zobowiązanie finansowe to zobowiązanie jednostki do wydania aktywów finansowych albo do wymiany instrumentu finansowego z inną jednostką, na niekorzystnych warunkach. Typowe zobowiązania finansowe to: wyemitowane dłużne papiery wartościowe (obligacje), zaciągnięte pożyczki lub kredyty, odsetki naliczone do zapłacenia, zobowiązania z tytułu kontraktów, których przedmiotem są towary, gdy następuje wyłącznie rozliczenie pieniężne bez fizycznej dostawy towarów.
Przykłady instrumentów finansowych:
Zdecyduj czy dany składnik będzie zaliczony do instrumentów finansowych firmy ABC:
Umowa gwarancji na naprawę produktów
Zakup akcji firmy X
Zamówienie na dostawę towarów z firmy Z
Zakup obligacji wyemitowanych przez Skarb Państwa
Wyemitowanie obligacji przez jednostkę ABC
Kontrakt forward na zakup materiałów który jednostka zamierza rozliczyć pieniężnie
Kontrakt forward na zakup materiałów który zakłada ich fizyczną dostawę
ZASADY KLASYFIKACJI INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Ustawa o rachunkowości dla celów sporządzania bilansu wymaga podziału posiadanych aktywów finansowych na długo (powyżej roku) i krótkoterminowe (do roku), dotyczące jednostek powiązanych lub pozostałych oraz dodatkowo na:
udziały i akcje,
inne papiery wartościowe,
udzielone pożyczki,
inne aktywa finansowe.
Zupełnie odmiennie klasyfikuje instrumenty finansowe na dzień ich wprowadzenia do ksiąg rachunkowych Rozporządzenie. Zgodnie z jego zapisami dla aktywów mogą to być:
aktywa finansowe przeznaczone do obrotu do których zalicza się aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z krótkoterminowych zmian cen oraz wahań innych czynników rynkowych albo krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, a także inne aktywa finansowe, bez względu na zamiary, jakimi kierowano się przy zawieraniu kontraktu, jeżeli stanowią one składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do którego jest duże prawdopodobieństwo realizacji w krótkim terminie zakładanych korzyści ekonomicznych; do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu zalicza się pochodne instrumenty finansowe, z wyjątkiem przypadku, gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty zabezpieczające;
pożyczki udzielone i należności własne do których zalicza się niezależnie od terminu ich wymagalności (zapłaty), aktywa finansowe powstałe na skutek wydania bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych, pod warunkiem że zawarty kontrakt spełnia wymagania instrumentu finansowego określone w ustawie; do pożyczek udzielonych i należności własnych zalicza się także obligacje i inne dłużne instrumenty finansowe nabyte w zamian za wydane bezpośrednio drugiej stronie kontraktu środki pieniężne, jeżeli z zawartego kontraktu jednoznacznie wynika, że zbywający nie utracił kontroli nad wydanymi instrumentami finansowymi; do pozycji tej nie należy zaliczać nabytych pożyczek ani należności, a także wpłat dokonanych przez jednostkę celem nabycia instrumentów kapitałowych nowych emisji, również wtedy, gdy nabycie następuje w pierwszej ofercie publicznej lub w obrocie pierwotnym, a w przypadku praw do akcji - także w obrocie wtórnym,
aktywa finansowe utrzymywane do terminu wymagalności obejmujące niezakwalifikowane do pożyczek udzielonych i należności własnych aktywa finansowe, dla których zawarte kontrakty ustalają termin wymagalności spłaty wartości nominalnej oraz określają prawo do otrzymania w ustalonych terminach korzyści ekonomicznych, na przykład oprocentowania, w stałej lub możliwej do ustalenia kwocie, pod warunkiem że jednostka zamierza i może utrzymać te aktywa do czasu, gdy staną się one wymagalne; do aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności można zaliczyć także nabyte dłużne instrumenty finansowe z opcją sprzedaży (put) lub opcją kupna (call), które odpowiednio dają stronom kontraktu prawo wykupu instrumentu przed upływem terminu wymagalności, pod warunkiem że jednostka - pomimo posiadania opcji sprzedaży - zamierza i może utrzymać instrument do terminu wymagalności, a w przypadku opcji kupna związanej z instrumentem kwoty otrzymane od emitenta we wcześniejszym terminie nie będą istotnie odbiegały od wartości tego instrumentu wynikającej z ksiąg rachunkowych;
aktywa finansowe dostępne do sprzedaży to pozostałe aktywa finansowe, nie spełniające warunków zaliczenia do wyżej wymienionych kategorii.
Zobowiązania finansowe zgodnie z rozporządzeniem zakwalifikować można do: zobowiązań przeznaczonych do obrotu – obejmujących pochodne instrumenty finansowe o ujemnej wartości godziwej lub zobowiązania do dostarczenia pożyczonych papierów wartościowych oraz innych instrumentów finansowych, w przypadku zawarcia przez jednostkę umowy krótkiej, oraz innych zobowiązań finansowych – czyli takich, które nie klasyfikują się do wyżej wymienionych, jako przykład wskazać można gwarancję.
Jak zatem wykazano zasady kwalifikacji instrumentów finansowych według ustawy i rozporządzenia są odmienne. Szczegółowa ewidencja jednostki gospodarczej powinna pozwolić na prawidłowe sklasyfikowanie posiadanych instrumentów finansowych zarówno na potrzeby sporządzenia bilansu (w układzie wymaganym przez ustawę) jak i informacji dodatkowej (w układzie wymaganym w rozporządzeniu).
Przykład:
Dokonaj klasyfikacji następujących instrumentów finansowych zgodnie z Rozporządzeniem:
Akcja którą zamierzamy utrzymywać 1,5 roku,
Obligacja wyemitowana przez naszą jednostkę,
Obligacja nabyta bezpośrednio od Skarbu Państwa przeznaczona do sprzedaży do 3 miesięcy,
Obligacja nabyta na GPW którą zamierzamy utrzymywać do terminu wymagalności,
Kontrakt forward zabezpieczający kurs EUR,
Kontrakt forward na kurs EUR nabyty w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych,
Nabyta opcja na akcje do sprzedaży za 3 miesiące,
Udzielona pożyczka z terminem spłaty 1 rok, środki przekazano bezpośrednio zaciągającemu.
Zasady wyceny instrumentów finansowych
Zasady wyceny instrumentów finansowych na dzień wprowadzenia do ksiąg rachunkowych
Zasady wyceny instrumentów finansowych na dzień ich wprowadzenia do ksiąg rachunkowych wynikające z ustawy zawarto w art. 35 ust. 1, zgodnie z którym nabyte lub powstałe aktywa finansowe oraz inne inwestycje ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne. Należy zwrócić uwagę, że ustawa nie precyzuje, co uważa się za koszty istotne, stąd należałoby posiłkować się tutaj Założeniami Koncepcyjnymi do Międzynarodowych Standardów Rachunkowości.
Zapisy rozporządzenia określają zasady wyceny aktywów finansowych wprowadzanych do ksiąg rachunkowych na dzień zawarcia kontraktu jako cenę nabycia, to jest wartość godziwą poniesionych wydatków lub przekazanych w zamian innych składników majątkowych, zaś zobowiązania finansowe jako wartość godziwą uzyskanej kwoty lub wartości otrzymanych innych składników majątkowych. Przy ustalaniu wartości godziwej na ten dzień uwzględnia się poniesione przez jednostkę koszty transakcji. Koszty transakcji to koszty poniesione bezpośrednio w związku z przeniesieniem, nabyciem lub zbyciem aktywów finansowych oraz zobowiązań finansowych. Zalicza się do nich w szczególności prowizje maklerskie, w tym za pośrednictwo w nabywaniu lub zbywaniu instrumentów finansowych, opłaty giełdowe i inne nałożone przez uprawnione instytucje w związku z zawarciem transakcji, prowizje za doradztwo, podatki i opłaty wynikające z obowiązujących przepisów.
Momentem wprowadzenia do ksiąg aktywów finansowych jest w zasadzie data zawarcia kontraktu, jednak zgodnie z § 4 ust. 3 rozporządzenia aktywa finansowe nabyte w wyniku transakcji dokonanych w obrocie regulowanym wprowadza się do ksiąg rachunkowych, w zależności od przyjętej przez jednostkę metody, pod datą zawarcia transakcji albo na dzień rozliczenia transakcji. Wybrana przez jednostkę metoda ma zastosowanie również w przypadku sprzedaży aktywów finansowych w obrocie regulowanym.
Jak zatem wykazano powyżej zasady wyceny instrumentów finansowych na dzień wprowadzenia do ksiąg rachunkowych zawarte w ustawie i rozporządzeniu są zbieżne.
Zasady wyceny bilansowej dotyczące instrumentów finansowych wynikające z ustawy określono w art. 28 ust. 1 pkt 3 i 5, zgodnie z którymi wycenia się:
udziały, akcje oraz inne inwestycje (poza nieruchomościami inwestycyjnymi i wartościami niematerialnymi i prawnymi) zaliczone do aktywów trwałych - według ceny nabycia, pomniejszonej o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości lub według wartości godziwej albo skorygowanej ceny nabycia, jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności; wartość w cenie nabycia można przeszacować do wartości w cenie rynkowej, a różnicę z przeszacowania rozliczyć na kapitał z aktualizacji wyceny; przy czym ustawa dopuszcza jedynie tworzenie dodatniego kapitału z aktualizacji wyceny w przeciwieństwie do zapisów MSR i Rozporządzenia dopuszczających ujmowanie w tym kapitale zarówno zysków jak i strat,
inwestycje krótkoterminowe - według ceny (wartości) rynkowej albo według ceny nabycia lub ceny (wartości) rynkowej, zależnie od tego, która z nich jest niższa, albo według skorygowanej ceny nabycia - jeżeli dla danego składnika aktywów został określony termin wymagalności, a krótkoterminowe inwestycje, dla których nie istnieje aktywny rynek w inny sposób określonej wartości godziwej.
Zasady wyceny bilansowej dotyczące instrumentów finansowych wynikające z rozporządzenia określono w § 14-16:
aktywa finansowe, w tym zaliczone do aktywów instrumenty pochodne, wycenia się nie później niż na koniec okresu sprawozdawczego, w wiarygodnie ustalonej wartości godziwej bez jej pomniejszania o koszty transakcji, jakie jednostka poniosłaby, zbywając te aktywa lub wyłączając je z ksiąg rachunkowych z innych przyczyn, chyba że wysokość tych kosztów byłaby znacząca.
Zasady określone powyżej nie dotyczą jednak:
pożyczek udzielonych i należności własnych, których jednostka nie przeznacza do sprzedaży,
aktywów finansowych utrzymywanych do terminu wymagalności,
składników aktywów finansowych, dla których nie istnieje cena rynkowa ustalona w aktywnym obrocie regulowanym albo których wartość godziwa nie może być ustalona w inny wiarygodny sposób,
składników aktywów finansowych objętych zabezpieczeniem (pozycji zabezpieczanych).
Wartość godziwa zgodnie z postanowieniami ustawy to kwota, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej, pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku stanowi cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca. Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży. Rozporządzenie nie precyzuje pojęcia wartości godziwej.
Zgodnie z postanowieniami § 15 rozporządzenia za wiarygodną uznaje się wartość godziwą ustaloną w szczególności drogą:
wyceny instrumentu finansowego po cenie ustalonej w aktywnym obrocie regulowanym, jeśli informacje o tej cenie są ogólnie dostępne,
oszacowania dłużnych instrumentów finansowych przez wyspecjalizowaną, niezależną jednostkę świadczącą tego rodzaju usługi, przy czym możliwe jest rzetelne oszacowanie przepływów pieniężnych związanych z tymi instrumentami,
zastosowania właściwego modelu wyceny instrumentu finansowego, a wprowadzone do tego modelu dane wejściowe pochodzą z aktywnego obrotu regulowanego,
oszacowania ceny instrumentu finansowego, dla którego nie istnieje aktywny obrót regulowany, na podstawie publicznie ogłoszonej, notowanej w aktywnym obrocie regulowanym ceny nie różniącego się istotnie, podobnego instrumentu finansowego, albo cen składników złożonego instrumentu finansowego,
oszacowania ceny instrumentu finansowego za pomocą metod estymacji powszechnie uznanych za poprawne.
Skorygowana cena nabycia (zamortyzowany koszt) aktywów finansowych i zobowiązań finansowych to cena nabycia, w jakiej składnik aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do ksiąg rachunkowych (wartość początkowa), pomniejszona o spłaty wartości nominalnej (kapitału podstawowego), odpowiednio skorygowana o skumulowaną kwotę zdyskontowanej różnicy między wartością początkową składnika i jego wartością w terminie wymagalności, wyliczona za pomocą efektywnej stopy procentowej, a także pomniejszona o odpisy aktualizujące wartość. Efektywna stopa procentowa to stopa, za pomocą której następuje zdyskontowanie do bieżącej wartości związanych z instrumentem finansowym przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych w okresie do terminu wymagalności, a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie procentowej - do terminu następnego oszacowania przez rynek poziomu odniesienia.
Efektywna stopa procentowa stanowi wewnętrzną stopę zwrotu składnika aktywów lub zobowiązania finansowego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej kwoty dyskonta aktywów finansowych i zobowiązań finansowych za pomocą efektywnej stopy procentowej uwzględnia się wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez strony kontraktu. Efektywna stopa procentowa może być obecnie ustalana bardzo łatwo z zastosowaniem arkusza kalkulacyjnego (np. formuła IRR w Excelu), co znacznie ułatwia jej wykorzystanie do ustalenia skorygowanej ceny nabycia aktywów lub zobowiązań finansowych.
Przykład Wycena pożyczki
Jednostka udzieliła 31 grudnia 2011 r. swojemu dostawcy pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres 3 lat. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i wynosi 10% w skali roku, a spłaty rat następują corocznie w wysokości 200.000 zł. W momencie udzielenia pożyczki pobrana została prowizja w wysokości 1,5%. Należy wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 10,88839077%
Przykład Wycena pożyczki
Jednostka udzieliła 31 grudnia 2011 r. swojemu dostawcy pożyczkę w wysokości 600.000 zł na okres 5 lat. Oprocentowanie pożyczki jest stałe i wynosi 10% w skali roku, a spłaty rat następują corocznie w wysokości 120.000 zł. W momencie udzielenia pożyczki pobrana została prowizja w wysokości 1,5%. Należy wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 10,62800630%
Przykład Wycena kredytu
Jednostka zaciągnęła kredyt 31 grudnia 2011 r. w wysokości 900.000 zł na okres 3 lat. Oprocentowanie jest stałe i wynosi 15% w skali roku, a spłaty rat następują corocznie w wysokości 300.000 zł. W momencie udzielenia kredytu pobrana została prowizja w wysokości 2,0%.
Należy wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 16,27786459%
Przykład Wycena obligacji
Jednostka nabyła 1 stycznia 2012 r. od emitenta trzyletnią obligację o nominale 1.000.000 zł płacąc za nią 950.000 zł. Od obligacji tej płatne są corocznie odsetki w wysokości 5%. Nominał, czyli 1.000.000 zł płatny jest po okresie trzech lat. Należy wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 6,90184245%
Przykład Wycena obligacji zerokuponowej
Jednostka nabyła 1 stycznia 2012 r. od emitenta pięcioletnią obligację zerokuponową (bez odsetkową) o nominale 5.000.000 zł płacąc za nią 4.000.000 zł. Nominał, czyli 5.000.000 zł płatny jest po okresie pięciu lat. Należy wskazać zasady wyceny na koniec poszczególnych okresów sprawozdawczych. IRR wynosi 4,56395526%
Przykład Wycena i ewidencja obligacji zaliczonej do kategorii pożyczek udzielonych i należności własnych
Jednostka zakupiła 31 grudnia 2011 na rynku pierwotnym 4-letnią obligację po 98,25 zł. Wartość nominalna obligacji wynosi 100 zł, a odsetki wypłacane są co roku w stałej wysokości 5%. Jednostka zamierza zakupioną obligację przedstawić do wykupu. IRR wynosi 5,5%.
Skutki okresowej wyceny dokonane zgodnie z rozporządzeniem zalicza się odpowiednio do:
przychodów i kosztów finansowych okresu w którym nastąpiło przeszacowanie – dla aktywów finansowych, w tym instrumentów pochodnych, oraz zobowiązań finansowych zakwalifikowanych do kategorii przeznaczonych do obrotu, a także aktywów i zobowiązań finansowych wycenianych w wysokości skorygowanej ceny nabycia (zarówno odpisy dyskonta lub premii a także pozostałe różnice w wycenie),
kapitału z aktualizacji wyceny lub przychodów i kosztów okresu w którym nastąpiło przeszacowanie zgodnie z wyborem dokonanym przez jednostkę – dla aktywów finansowych zakwalifikowanych do kategorii dostępnych do sprzedaży i wycenianych w wartości godziwej (będących zatem składnikiem aktywów trwałych jednostki).
Wyrażone w walutach obcych aktywa finansowe i zobowiązania finansowe wycenia się w sposób określony w art. 30 ust. 1- 3 ustawy, a więc po obowiązującym na ten dzień średnim kursie NBP ustalonym dla danej waluty. Różnice kursowe powstałe na dzień wyceny aktywów i zobowiązań finansowych ujmuje się w księgach rachunkowych według następujących zasad:
w kapitale z aktualizacji wyceny – dla aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży z wyłączeniem aktywów pieniężnych, jeżeli jednostka przyjęła taką zasadę dla potrzeb wyceny okresowej; pamiętać należy iż ustawa nie przewiduje możliwości tworzenia ujemnego kapitału z aktualizacji wyceny, której skutki odnosić należy wtedy do kosztów finansowych,
w przychodach i kosztach finansowych – dla pozostałych aktywów lub zobowiązań finansowych, wraz z aktywami pieniężnymi.
Na dzień, w którym jednostka utraciła kontrolę nad składnikiem aktywów finansowych, jego wartość wyłącza się w części lub całości z ksiąg rachunkowych. Utrata kontroli następuje wtedy, gdy wynikające z zawartego kontraktu prawa do korzyści ekonomicznych zostały zrealizowane, wygasły albo jednostka zrzekła się tych praw. Nie stanowi utraty kontroli przez jednostkę wydanie lub sprzedaż aktywów finansowych, jeżeli jednostka:
1) ma prawo do odkupu takich aktywów lub jako pierwsza może odmówić odkupu, a cena różni się od wartości godziwej aktywów na dzień odkupu, albo aktywa takie nie są łatwo dostępne na rynku,
2) ma prawo i jest zobowiązana do odkupu lub umorzenia wydanych aktywów, na warunkach zapewniających innej jednostce (przyjmującej aktywa) zwrot w wysokości, jaką jednostka ta mogłaby uzyskać, udzielając pożyczki zabezpieczonej przyjętymi aktywami,
3) zawarła kontrakt swap, w wyniku którego ponosi zasadnicze ryzyko kredytowe i zachowuje prawo do zasadniczej części korzyści ekonomicznych związanych z wydanymi aktywami, jakby była ich posiadaczem, w zamian za zobowiązanie się do zapłaty na rzecz jednostki przyjmującej aktywa kwoty określonej w kontrakcie; jeżeli przedmiotem takiego kontraktu są aktywa łatwo dostępne na rynku, to uznaje się, że nastąpiła utrata kontroli,
4) ponosi zasadnicze ryzyko związane z wydanymi aktywami, jakby była ich posiadaczem, w wyniku wystawienia bezwarunkowej opcji sprzedaży (put) tych aktywów, a aktywa takie nie są łatwo dostępne na rynku.
Zobowiązanie finansowe wyłącza się z ksiąg rachunkowych w całości lub części na dzień, w którym jednostka spełniła w całości lub części wynikające z zawartego kontraktu świadczenie, została ze świadczenia zgodnie z obowiązującym prawem zwolniona albo zobowiązanie uległo przedawnieniu.
Nie stanowi spełnienia w całości lub części zobowiązania ani zwolnienia z zobowiązania finansowego zawarcie umowy z osobą trzecią zobowiązującą się do spełnienia całości lub części świadczenia wobec wierzyciela ze środków przekazywanych przez jednostkę, z zastrzeżeniem ust. 3.
Jednostkę uznaje się za zwolnioną z zobowiązania finansowego w całości lub części, jeżeli zawarła - za zgodą wierzyciela - ważną prawnie umowę z osobą trzecią, w której osoba trzecia zobowiązała się do przejęcia długu odpowiednio w całości lub części.
Decydując o wycenie instrumentów finansowych trudno nie wspomnieć o utracie wartości. Trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych, co uzasadnia dokonanie odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej. Odpisy aktualizujące wartość składnika aktywów finansowych lub portfela podobnych składników aktywów finansowych ustala się w przypadku wyceny aktywów finansowych:
w skorygowanej cenie nabycia – jako różnicę między wartością tych aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych na dzień wyceny i możliwą do odzyskania kwotą; kwotę możliwą do odzyskania stanowi bieżąca wartość przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę, zdyskontowana za pomocą efektywnej stopy procentowej, którą jednostka stosowała dotychczas, wyceniając przeszacowywany składnik aktywów finansowych lub portfel podobnych składników aktywów finansowych,
w wartości godziwej – jako różnicę między ceną nabycia składnika aktywów i jego wartością godziwą ustaloną na dzień wyceny, z tym że przez wartość godziwą dłużnych instrumentów finansowych na dzień wyceny rozumie się bieżącą wartość przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę zdyskontowaną za pomocą bieżącej rynkowej stopy procentowej stosowanej do podobnych instrumentów finansowych. Stratę skumulowaną do tego dnia ujętą w kapitale (funduszu) z aktualizacji wyceny zalicza się do kosztów finansowych w kwocie nie mniejszej niż wynosi odpis, pomniejszony o część bezpośrednio zaliczoną do kosztów finansowych,
w cenie nabycia lub kwocie wymaganej zapłaty – jako różnicę między wartością składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych i bieżącą wartością przyszłych przepływów pieniężnych oczekiwanych przez jednostkę, zdyskontowaną za pomocą bieżącej rynkowej stopy procentowej stosowanej do podobnych instrumentów finansowych.
Zasady prezentacji w sprawozdaniu finansowym
Jednostka sporządzająca sprawozdanie finansowe prezentuje w bilansie instrumenty finansowe w podziale na długoterminowe i krótkoterminowe.
Wartości aktywów finansowych i zobowiązań finansowych w bilansie kompensuje się ze sobą i wykazuje w wartości (kwocie) netto, jeżeli jednostka:
1) posiada ważny prawnie tytuł do kompensaty określonych aktywów i zobowiązań finansowych oraz
2) zamierza rozliczyć transakcję w wartości netto poddanych kompensacie składników aktywów i zobowiązań finansowych lub jednocześnie takie składniki aktywów wyłączyć z ksiąg rachunkowych, a zobowiązanie finansowe rozliczyć.
W bilansie wykazuje się:
1) skutki przeszacowania aktywów finansowych, odpisy aktualizujące ich wartość, jak również związane z tymi aktywami nabyte kupony odsetkowe i przychody odsetkowe, o których mowa w § 25 ust. 1 - w pozycjach, do których zakwalifikowano aktywa finansowe,
2) skutki przeszacowania zobowiązań finansowych, odpisy amortyzacyjne oraz koszty odsetkowe związane z tymi zobowiązaniami - w pozycjach, do których zakwalifikowano zobowiązania finansowe.
W rachunku zysków i strat wykazuje się:
1) skutki przeszacowania aktywów finansowych, odpisy aktualizujące ich wartość oraz przychody odsetkowe, o których mowa w § 25 ust. 1, które zalicza się do przychodów lub kosztów finansowych:
a) w przypadku aktywów wycenianych w skorygowanej cenie nabycia - jako przychody lub koszty z tytułu odsetek,
b) w przypadku aktywów finansowych wycenianych w wartości godziwej lub cenie nabycia - jako przychody lub koszty z tytułu aktualizacji wartości inwestycji,
2) skutki przeszacowania zobowiązań finansowych zaliczonych do kategorii przeznaczonych do obrotu, w tym koszty odsetkowe oraz wynik z operacji, o którym mowa w § 18 ust. 4 - jako przychody lub koszty z tytułu aktualizacji wartości inwestycji; w pozostałych przypadkach wykazuje się je jako przychody lub koszty z tytułu odsetek.
Wyniki ze sprzedaży oraz inne zyski i straty, w tym także odniesione na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny, ustalone na dzień wyłączenia z ksiąg rachunkowych aktywów finansowych zaliczonych do kategorii dostępnych do sprzedaży, wykazuje się w rachunku zysków i strat odpowiednio jako zysk lub stratę ze zbycia inwestycji.
Wyniki ze sprzedaży oraz inne zyski i straty ustalone na dzień wyłączenia z ksiąg rachunkowych aktywów finansowych zaliczonych do kategorii przeznaczonych do obrotu wykazuje się w rachunku zysków i strat odpowiednio jako zysk lub stratę ze zbycia inwestycji.
Zapisy dotyczące zasad wyceny instrumentów finansowych zawarte w ustawie i rozporządzaniu nie są niestety jednolite. Różnice wynikają z:
różnych kryteriów kwalifikacji, które w ustawie podzielone są na długo- i krótkoterminowe, zaś w rozporządzeniu podział przebiega według celu inwestowania,
zapisów ustawy które pozostawiają jednostce wybór czy wyceniać instrumenty finansowe w cenie nabycia (kwocie wymaganej zapłaty) nie wyższej od ceny rynkowej, a więc z uwzględnieniem skutków utraty wartości, ale bez możliwości ujmowania przyrostu tej wartości, lub też według wartości godziwej (jedynie dla instrumentów zaliczonych do aktywów trwałych) z możliwością ujęcia zarówno przyrostu jak i utraty wartości; zapisy rozporządzenia nie dają jednostce prawa wyboru metody wyceny (poza wyjątkiem – aktywami dostępnymi do sprzedaży), zgodnie z zapisami rozporządzenia wyceny dokonać należy w wartości godziwej, zaś w przypadku niemożności jej ustalenia w skorygowanej cenie nabycia,
możliwości tworzenia ujemnego kapitału z aktualizacji wyceny zgodnie z rozporządzeniem, co jest niedopuszczalne w ustawie,
zapisów ustawy w których nie przewidziano obowiązku dyskontowania należności i zobowiązań, zaś rozporządzenie zawiera taką dyspozycję w odniesieniu do nie wycenianych w wartości godziwej instrumentów finansowych innych niż instrumenty kapitałowe.
Nasuwa się więc pytanie – które zasady wyceny powinny stosować jednostki gospodarcze. W odpowiedzi pomocne są zapisy § 2 ust. 2 rozporządzenia, zgodnie z którym przepisów tego aktu, mogą nie stosować jednostki, których sprawozdania finansowe nie podlegają obowiązkowemu badaniu zgodnie z art. 64 ust. 1 ustawy, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy jednostki. Wszystkie pozostałe podmioty powinny w kwestiach spornych stosować zapisy rozporządzenia, co wynika z zasady uchylania zasad ogólnych przez zasady szczegółowe (lex specialis derogat legi generali).
Przykład Wycena i ewidencja akcji stanowiącej składnik Aktywów przeznaczonych do obrotu
W listopadzie 2011 jednostka zakupiła 1.000 sztuk akcji spółki giełdowej "A". Cena nabycia 1 akcji wyniosła 20 zł. Jednostka zamierza sprzedać akcje w styczniu następnego roku. Na dzień bilansowy 31.12.2011 cena rynkowa akcji wzrosła do 25 zł/szt. Cena na dzień sprzedaży 15.01.2012 wyniosła 19 zł/szt.
Przykład Wycena i ewidencja akcji
W listopadzie 2008 jednostka zakupiła 1.000 sztuk akcji spółki giełdowej "A". Cena nabycia 1 akcji wyniosła 20 zł. Jednostka zamierza sprzedać akcje po upływie trzech lat. Na dzień bilansowy 31.12.2008 cena rynkowa akcji wzrosła do 22 zł/szt.
Na dzień bilansowy 31.12.2009 cena rynkowa akcji spadła do 19,50 zł/szt. Na dzień bilansowy 31.12.2010 cena rynkowa akcji spadła do 19 zł/szt. Cena na dzień sprzedaży 01.11.2011 wyniosła 18,50 zł/szt. Należy wskazać zasady wyceny oraz ewidencję operacji gospodarczych przy założeniu, iż:
akcje stanowią składnik Aktywów dostępnych do sprzedaży, a jednostka gospodarcza skutki wyceny akcji odnosi na wynik finansowy,
akcje stanowią składnik Aktywów dostępnych do sprzedaży, a jednostka gospodarcza skutki wyceny akcji odnosi na kapitał z aktualizacji wyceny.
Przykład Wycena i ewidencja obligacji zaliczonej do kategorii aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży, skutki wyceny odnoszone są na kapitał z aktualizacji wyceny
Jednostka zakupiła 31 grudnia 2009 na rynku wtórnym 4-letnią obligację po 98,25 zł. Wartość nominalna obligacji wynosi 100 zł, a odsetki wypłacane są co roku w stałej wysokości 5%. Jednostka zamierza zakupioną obligację sprzedać po upływie dwóch i pół roku. Na dzień 31 grudnia 2010 cena obligacji wynosiła 98,55 zł, zaś na 31 grudnia 2011 – 99,20 zł. Cena sprzedaży obligacji wyniosła 99,45 zł.
Przykład Obligacja stanowiąca składnik aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu
W dniu 15 listopada 2010 jednostka nabywa od zagranicznego emitenta 5-letnią obligację o wartości nominalnej 100 EUR za kwotę 103,20 EUR. Odsetki wynoszą 4% rocznie. Kurs sprzedaży banku, z usług którego korzysta jednostka wynosi 4,50 zł/EUR. Cena nabycia obligacji wynosi 464,40 zł. Jednostka zamierza sprzedać obligację 31.01.2011.
Na dzień bilansowy cena rynkowa obligacji wynosi 103,70 EUR, kurs średni NBP 4,30 zł/EUR. Wartość godziwa obligacji w walucie polskiej wynosi 445,91 zł. Jednostka sprzedaje obligację, otrzymując w rozliczeniu walutę polską. Cena rynkowa obligacji wynosi 103,90 EUR, kurs kupna banku 4,40 zł/EUR. Przychód ze sprzedaży obligacji wynosi 457,16 zł.
Przykład Obligacja stanowiąca składnik kategorii - pożyczki udzielone i należności własne
W dniu 31.12.2009 jednostka nabywa od zagranicznego emitenta 5-letnią obligację za kwotę 103,20 EUR. Odsetki wypłacane są raz w roku (ostatniego dnia) i wynoszą 4% od wartości nominalnej 100 EUR. Cena nabycia obligacji po przeliczeniu na walutę polską wynosi 464,40 zł (4,50 zł/EUR). Jednostka zamierza sprzedać obligację przed terminem wykupu po 2 latach. Obligacja zostaje zakwalifikowana do kategorii pożyczek udzielonych i należności własnych (inwestycje długoterminowe). Skutki przeszacowania wartości wynikające z zastosowania skorygowanej ceny nabycia (w walucie obcej) odnoszone są na wynik finansowy, a powstałe różnice kursowe odnoszone są na kapitał z aktualizacji wyceny.
Efektywna stopa procentowa obliczona dla przepływów wyrażonych w walucie obcej wynosi 3,30%.
Na dzień bilansowy 31.12.2010 kurs średni NBP wynosi 4,30 zł/EUR, kurs kupna banku 4,25 zł/EUR. Na dzień bilansowy 31.12.2011 kurs średni NBP 4,40 zł/EUR, kurs kupna banku 4,35 zł/EUR. Jednostka sprzedaje obligację 31.01.2012 otrzymując w rozliczeniu walutę polską. Cena rynkowa obligacji wynosi 102,10 EUR, kurs kupna banku 4,50 zł/EUR.
Instrumenty zabezpieczające
Zgodnie z § 29 Rozporządzenia Instrumentem zabezpieczającym może być każdy instrument pochodny, jeżeli jego wartość godziwą można wiarygodnie ustalić. Nie mogą stanowić instrumentów zabezpieczających wystawione przez jednostkę opcje, z wyjątkiem tych, które wystawiono w celu zamknięcia pozycji nabytych opcji, w tym wbudowanych w inny instrument finansowy.
Aktywa finansowe lub zobowiązania finansowe, niebędące instrumentami pochodnymi, mogą być instrumentem zabezpieczającym wyłącznie wtedy, gdy służą zabezpieczeniu ryzyka zmiany kursu walut, zaś ich wartość godziwą można wiarygodnie ustalić. Jeżeli ustalenie wartości godziwej takich aktywów lub zobowiązań finansowych nie jest możliwe, lecz są one wyrażone w walucie obcej, to można uznać je za instrumenty zabezpieczające ryzyko zmiany kursu walut, jeżeli ich składnik walutowy można wiarygodnie wycenić.
Za instrument zabezpieczający ryzyko zmiany kursu walut można uznać aktywa finansowe zaliczone do kategorii utrzymywanych do terminu wymagalności, wyceniane w skorygowanej cenie nabycia. Pojedynczy instrument zabezpieczający można uznać za zabezpieczenie przed więcej niż jednym z rodzajów ryzyka związanego z tą samą pozycją zabezpieczaną, jeżeli każdy z tych rodzajów ryzyka może być zidentyfikowany, możliwy do ustalenia jest związek między instrumentem zabezpieczającym i każdym z rodzajów zabezpieczanego ryzyka, a efektywność zabezpieczenia każdego rodzaju ryzyka można wiarygodnie zmierzyć. Za instrument zabezpieczający można uznać określoną przez jednostkę część wybranych aktywów lub zobowiązań, albo określoną część wybranego składnika aktywów lub zobowiązań, spełniających wymagania określone w niniejszym rozdziale. Nie mogą stanowić instrumentu zabezpieczającego aktywa lub zobowiązania, jeżeli miałyby one służyć zabezpieczeniu przejściowo tylko przez pewien okres ich posiadania.
Przed rozpoczęciem zabezpieczenia jednostka sporządza dokumentację, obejmującą co najmniej:
1) określenie celu i strategii zarządzania ryzykiem,
2) identyfikację instrumentu zabezpieczającego oraz zabezpieczanych przez ten instrument: składników aktywów lub pasywów, uprawdopodobnionego przyszłego zobowiązania albo planowanej transakcji,
3) charakterystykę ryzyka związanego z zabezpieczaną pozycją, uprawdopodobnionym przyszłym zobowiązaniem lub planowaną transakcją,
4) okres zabezpieczania,
5) opis wybranej metody pomiaru efektywności zabezpieczenia zmian wartości godziwej lub przepływów pieniężnych pozycji zabezpieczanej związanych z określonym rodzajem ryzyka.
Poziom efektywności zabezpieczenia ustala się z uwzględnieniem wartości pieniądza w czasie. Poziom efektywności uznaje się za wysoki wtedy, gdy w myśl przyjętych założeń przez cały okres zabezpieczenia niemal cała kwota zmian wartości godziwej zabezpieczanej pozycji lub związanych z nią przepływów pieniężnych zostaje skompensowana zmianami wartości godziwej lub przepływów pieniężnych instrumentu zabezpieczającego, a rzeczywiście osiągnięty poziom efektywności zabezpieczenia mieści się w przedziale od 80% do 125%.
Jednym z ryzyk związanych z finansowaniem działalności gospodarczej są niekorzystne zmiany kursu walutowego w przypadku spłaty zobowiązań wyrażonych w walucie obcej. Możliwe jest tu wykorzystanie nowego typu instrumentów finansowych nazywanych instrumentami pochodnymi, dzięki którym firma może zagwarantować sobie poziom kursu walutowego, po jakim spłacać będzie kredyt lub pożyczkę denominowaną w walucie obcej. Instrument pochodny stosowany w takim przypadku nazywa się kontraktem forward i pozwala na ustalenie w dniu zaciągania pożyczki lub w innym dla nas dogodnym momencie kursu walutowego na dzień spłaty. Zaleta takiego kontraktu polega na tym, że już w momencie zaciągania kredytu można określić w walucie polskiej wydatek, jaki poniesiemy w przyszłości.
Dokonując zabezpieczenia wykorzystujemy kontrakt forward w celach ochronnych. Możliwe jest jednak także spekulowanie na zmianach kursu waluty. Każda bowiem transakcja na instrumentach pochodnych (w tym forward) ma dwie strony kontraktu: podmiot zabezpieczający się oraz podmiot, który podejmuje ryzyko licząc na korzystne dla siebie zmiany kursu walut. Zawierając kontrakt forward należy mieć na uwadze, że możemy uzyskać zysk, jak i ponieść stratę w zależności od poziomu kursu waluty w przyszłości. Kurs walutowy może bowiem ukształtować się odmiennie od przewidywań zabezpieczającego się. W takim przypadku ponosi on stratę. Jeżeli natomiast przewidywania co do poziomu kursu w przyszłości sprawdzą się, zapłacimy np. za walutę znacznie mniej niż wynosić będzie cena rynkowa (zapłacimy cenę ustaloną w kontrakcie).
Dokumentacja kontraktu forward w przedsiębiorstwie (zabezpieczający się):
1. Cel i strategia zarządzania ryzykiem - zabezpieczenie się przed niekorzystną zmianą kursu walutowego polegającą na obniżeniu wartości złotego w stosunku do euro, w której wyrażona jest kwota pożyczki. Pożyczka walutowa wynosi 1.000.000 EUR, termin spłaty zobowiązania 1 maja 2011 r. Strategia zarządzania ryzykiem polega na zawarciu walutowej transakcji terminowej typu forward z bankiem "B" na kwotę 1.000.000 EUR z terminem sprzedaży waluty 1 maja 2011 r.
2. Instrument zabezpieczający - walutowa transakcja terminowa typu forward zawarta z bankiem "B" na zakup 1.000.000 EUR z terminem dostawy 1 maja 2011 r. według kursu terminowego 4,580 zł/EUR.
3. Pozycja zabezpieczana - to pożyczka walutowa otrzymana od banku "A" w kwocie 1.000.000 EUR z terminem spłaty 1 maja 2011 r. (umowa pożyczki z dnia 1 sierpnia 2010 r.).
4. Charakterystyka ryzyka - ryzyko walutowe (spadek wartości złotego w stosunku do euro na moment spłaty pożyczki).
5. Okres zabezpieczenia - 8 miesięcy, tj. od 1 września 2010 r. do 1 maja 2011 r.
6. Metoda pomiaru efektywności zabezpieczenia - zmiana wartości godziwej kontraktu forward.