Str. 63- 120

Epigrafia miejska dla miasta monumentu

- w 1500 roku „skryba” Biblioteki Watykańskiej, Giovan Francesco Cresci, opublikował traktat o pismie, który miał zastąpic wszystkie poprzednie wzory i stanowić decydujący zwrot jeśli chodzi o gust graficzny epoki. Uznawany za „ pierwszego kaligrafa baroku” ; zrealizował nowy kanon pisma kancelaryjnego, oparty na bardziej kursywym i funkcjonalnym dukcie i wyraźniej przewadze elementów ozdobnych nad elementami ściśle strukturalnymi znaków graficznych. Cresi w swoim traktacie proponuje model „antycznej majuskuły rzymskiej”, w rzeczywistości jest całkowicie niezależny od wzorów poprzednich kaligrafów.

- wraz z Crescim zrodziła się nowa typizacja kapituły uroczystej, która modyfikowała strukturę, proporcję i rysunek liter, odrzucała odwołanie do rewlucyjnych technik.

- nasiliło się poszukiwanie nowych technik i nowych materiałów ekspresyjnych: pojawiły się inskrypcje nagrobne wykute na płytach czarnych lub czerwonych, tekst rozstawiano na kartuszach i drapowaniach, łamiąc w ten sposób linearny schemat wierszy, litery złocono w żłobieniach albo odlewano w brązie lub miedzi, żeby przybic je do marmuru; miało to charakteryzowac barokowa kulturę graficzną

- przykł: tablica nagrobna Francesca I Della Roverego w kościele Santa Chiara w Urbino- wielka plyta z czerwonego polerowango porfiru z przymocowanymi do niej literami ze złoconego brązu;

- Cresi w jednym ze swoich dzieł wymienia znaczna liczbe swoich uczniów;

- w środowisku Kurii rzymskiej powstawała za sprawą erudytów, bibliografów i filologów nauka o epigrafii klasycznej jako autonomiczna dyscyplina nauki o starożytności;

- wśród uczniów Cresciego był Orfei, kokpista kodeksów dla Biblioteki Watykańskiej i Kaplicy Sekstyńskiej, stworzył epigrafie sykstyńską jako element zamienny dla nowego planowania urbanistycznego, idealny model miasta renesansowego, charakteryzował się szerokimi i prostymi ulicami, rozległegłymi, regularnymi przestrzeniami, jednolitością i powtarzalnością struktur, bogatym zastosowaniem elementów celebracyjnych i ornamentalnych, maksymalna widocznością w planie linearnym i kolistym.

- dzieła architektoniczne i teksty epigraficzne, które miały być wystawione publicznie miały okreslone cele i treści;

- szkola Cresciego sprostala zadaniu, stworzenia i wykonania w krotkim czasie imponujaca liczbe inskrypcji.

- najbardziej zasluzonym w dziedzinie dzialan epigraficznych, na plaszczyznie architetkonicznej był Luca Orfei, niezwykle sprawny kopista muzycznych kodeksow gotycka, zaokraglona antykwe i kursywe kancelaryjna

-Orfiemu zawdzieczamy około 50 inskrypcji wykonanych i umieszczonych w Rzymie w ciagu 5 lat (1585-1589) oraz prawdopodobnie sporo innych pochodzacych z pozniejszego okresu.

-Orfei rozwiazal problem bezposredniego kucia w starym granicie, wykorzystujac imponujacy efekt dlugich,naloznych linii innym z nowu razem efekt krotkich oddzielonych sentencji, zrezygnowal ze zlocen.

-jeszcze inne aspekty prezentuja inne napisy rozmieszczone poziomo na fryzach monumentalnych budowli jak palac Lateranski albo swiete schody

-Orfei – wklad epigraficzny w pomnik papieza Piusa V w kaplicy sykstynskiej Bazyliki Matki Boskiej Wiekszej 3 inskrypcje na czarnych marmurowych plytach , przyzlocone litery o roznych korpusach, uderza styl graficzny napisu , gdyz wprowadza nowosci : zastosowanie wydatnych szeryfow ornamentalnych na koncu lasek, wedlug nie uzywanych już wzorow poznoantycznych, nowoscia było tez wystepowania dzielacych tekst interpunkcji typu ksiazkowego,

Ofei odwolywal się do wzorow pseudoantycznych lub falszywie podawane za antyczne , zamiast wzoru epoki trajana zostaje wprowadzona forma graficzna duzo blizsza w czasie, norma poznego wieku XV

- zamaskowanie znaku i mystifikacja znaku dostrzegalne u Orfeiego okreslily tendencje charakteryzujace epigrafie rozpoczynajacego się nowego wieku, który z pisma uroczystego miał uczynic jedno z ulubionych spolecznych narzedzi wyrazu.

Papier Miedz Braz i Marmur

- dwa nurty w zastosowaniu i typologi pisma uroczystego

1 . o tradycji poznorenesansowej, rygorystyczny, oparty na sztywno geometrycznym zwiazku miedzy rysunkiem liter, rozmieszczeniem napisy, i plaszczyzna,wykorzystywany był przewaznie w napisach zewnetrznych po to by umiescic je w otwartym kontekscie architektonicznym i przeznaczonym do duzych rozmiarow, wlasciwy był zleceniom publicznym.

2. otwarte na nowe techniki i nowe eksperymenty, stosowany przedewszystkim we wnetrzach, inskrypcjach o ograniczonych rozmiarach wpisany glownie w pomniki nagrobne, scisle zwiazane z poleceniami publicznymi.

- innym grafikiem dzialajacym w tym okresie w Rzymie jest cesare domenichi, wykonwyal wyrazne inskrypcje w stylu czystym, wywiedzionym od Orfeiego, lekcja Domenichiego wyznaczala pismu eksponowanemu role skupiajaca sobie ekspresyjne funkcje , czynila konieczny powiekszenie formatu i proporcji

-cecha typowa do architektury epoki była nowosc, dziwnosc która wyrazala się także- jeśli nie przedewszystkim- przez wielkosci, okazalosc , ogrom struktur.

Żałoba, dysymulacja, celebracja

- nie tylko formy ale również i funkcja pisma uroczystego szybko zmieniły się w społeczeństwie i guście ówczesnych Włoch;

- miały charakteryzować całą żałobna produkcję epigraficzną wieku następnego;

nowe innowacje: * odwoływanie się do pozorowania nietypowych materiałów, na

których umieszczane były teksty; powierzchnie przedstawiające

drewniane kartusze, arkusze papaieru, nawet skorupy muszli;

• Rozmieszczenie pisma zgodnie z zakrzywionymi i falistymi linianmi ruchu

• Polichromia zapisanych przegród (częściej czarne, czerwone lub różnego koloru marmurów

• Polichromia rytowanych liter

• Pojawienie się wielorakich formatów tekstu

• Rodzielenie tekstu na więcej przegród bądź sekcji

- scharakteryzowana w taki sposób żałobna epigrafia okresu baroku żywo wyrażała tendencje wspólne dla sztuki i artystycznej poetyki, poszukiwano ruchu jako motywu patetyczności;

- pismo plastyczne – stanowi w tym okresie prawdziwa formułe patosu, odrzucenie reguł tradycji i pewności geometrycznej renesansowych traktatów, odmowa wtloczenia napisu w płaską przestrzeń klasycznej tablicy, skłonnosc do technicznych inowacji i nowych materiałów, zerwanie z tradycyjną epigraficzną;

- w rzeczywistości rytowanie liter na pozorowanych nietypowych materiałach, odwoływanie się do polichromii, rozmieszczanie napisu na różnych planach, zerwanie z płaskim schematem geometrycznym ograniczało czytelnosc wykrytch tekstów;

- w nowych i wiekszych przestrzeniach, które w XVII w. eksponowane pismo monumentalne nie znajdowało już swojej osobnej funkcji i roli; w Rzymie nie ma pisma uroczystego zarówno na pałacu Świętego Piotra jak i w Pizza Navona; można odniesc wrażnie jakby w swerze prywatnego przedstawienia władzy jasny dyskurs znaku pisanego i wyrytego jest zbyteczny;

- najpierw przemieszczenie, następnie dysymulacja, a w końcu odrzucenie napisu;

- szlachta dworska i miejska zaczela odgrywac główną rolę, jeśli chodzi o uzycie i samą funkcję pisma uroczystego jako zleceniodawca inskrypcji i samych pomników;

- zjawisku wspólnemu dla Włoch i dużej części Europy, sprzyjał dziki kontrreformacyjny ikonoklazm, który ogołocił kościoły z dzieł sztuki;

- XVII w. rzymskie i weneckie kościoły charakteryzuje efekt chaotycznego i nieokiełznanego użycia pisma uroczystego, duża ilosc eksponowanych znaków werbalnych, rózniacych się pod względem typologii i rozmieszczeniem. są zróżnicowane, bo wykonane w różnym czasie, przez róznych artystów i zleceniodawców; tworzą „grafosferę”stając się integralną cześcią ornamentalnej oprawy budowli;

- pismo epgraficzne traci w końcu autonomie ekspresyjną wobec języka sztuk plastycznych, graficznego języka ksiazki;

- pismo wyzwolone już z geometrycznie skonstruowanych wzorów, coraz bardziej zdobne i wijące się, często wzbogacone ornamentami i kolorem;

- najlepszy barokowy produkt epigraficzny, np. POMNIK NAGROBNY ELENY SAVELLI Z BAZYLICE ŚW. JANA NA LATERANIE obecna polichromia liter, umieszczenie napisu w kilku przegrodach oraz ulokowanie na górze miedzy zapisanymi sektorami, portretu zmarłej;

- wyrazisty marsz w strone przepychu i wspaniałości właściwość epigrafii barokowej, szczególnie podniosły charakter ma grobowiec papiża KLEMENSA X W BAZYLICE ŚWIĘTEGO PIOTRA (1684) z wielką inskrypcją na kartuszu podtrzymywanym przez dwa putta, zgodnie z motywem heraldycznym, rozpowszechnionym na rzymskich oprawach ksiazkowych z XVII i XVIII w;

- żałobna epigrafia barokowa nie zatrzymuje się w Rzymie wraz z koncem wieku , pierwszym latom XVIII w. należy przypisac kilka szczególnie okazałych świadectw panującego gustu; POMNIK POŚWIĘCONY FRANCESCO ERIZZOWI W BAZYLICE ŚW. MARKA

-obfitująca w plyty umieszczane w posadzce jest także w XVII w. załobna epigrafia wenecka, wykazuje niebłahe róznice; mniejszcza przestrzeń do eksponowania napisu, wynikająca ze znikomej obecności placów i skwerów oraz niskiego współczynnika czytelności tekstów umocowanych na fasadach zamieszczonych nad wodą, motywy zlocenia calego tła, eksponowane na zewnątrz, na fasadach kościołów – portretów i pomników nagrobnych;

- barokowa epigrafia wenecka powtarza cechy stylu i funkcji, właściwe pismu uroczystemu epoki, z pewnym uwypukleniem elementu monumentalnego i kolorystycznego;

- ten styl architektoniczny był opentany ornamentem, nie było miejsca na napis,

- Wenecje i Rzym można postrzegać jako dwa bieguny uroczystej epigrafii barokowej, dlatego, że obydwa państwa nadwały wartosc symbolicznemu znaczeniu pisma uroczystego;

Monumentalość ulotna, monumentalność papierowa

- dzieło Tesaura- roz. XIII „ traktat o błyskotliwych inskrypcjach” stanowi prawdziwy teoretyczny i praktyczny „manifest” barokowej epigrafii , to znaczy produkcji pisemnej charakteryzujacej się odwołaniami do „ zapalu”, „ błyskotliwosci”, maskowaniem pojęć, rozmaitościa typologii i wreszcie poszukiwaniem czytelnności; dla Teasura nowa epigrafia znaczy „kamienna błyskotliwosc”, składa się z pochwał, sentencji, epitafiów i wszelkiego rodzaju inskrypcji; ( umiejscowione na kamieniu lub marmurze)

- Tesauro był wielkim specjalistą w gatutnki, publikacji na „stronicach epigraficznych” teksty w stylu epigraficznym, ksiązki…

- T. przyczynil się do upowszechnienia obecnosci pisma eksponowanego; bogato eksponowane: dziennik prowadzony w latach 1662-1669- młodego mieszkaća Oriveto—Cartariego;

- jego dzialalnośc zwracała się ku werbalnemu uwypukleniu każdego wydarzenia oraz jego ukrytego znaczenia;

- Termin „epigraficzne” należy rozumiec w takim sensie jak rozumiał fo TESAURO, cyli teksty napisane w uroczystym tonie i eksponowane publicznie, teksty i inskrypcje kute w kamieniu na materiałach nietrwałych i umieszczonych w monumentalnych dekoracjach, przeznaczonych w krótkim czasie do zniszczenia, jest renesansowe i przywoluje okazje oraz świadetwa z XVI w.

- w dziedxinie monumentalności ulotnej Rzym i Wenecja zajmuja przez caly wiek XVI i XVII pozycje absolutnie przodująca i pozwalająca prześledzić na podst. Istniejącej dokumentacji ewolucje zjawiska oraz gł. cechy

-Tesauro chodziło o czytelność widocznosc i zrozumiaałosć

- kapryśność tekstów, jako zaleta „gatunku” doprowadzila do coraz większej liczby pojawiających się inskrypcji i sentencji, teksty malowane zlotymi literami, tonacje brazowe, ale tez i biel, czerwień ii błękit, obecnośc kolorów, rozległosc tekstów, epigrafia na twardych materiałach wlement charakterystyczny dla epigrafii ulotnej

-najbardziej charakterystyczna cecha epigrafii barokowej ma źródło w epigrafii ulotnej i przystosowanej do niej tkanin i materialów plastycznych( papier, drewno, karton)

- na „ monumentalnosc papierową” składały się ksiegi zawierające teksty epigraficzne, zbiroy rycin, karty tytułowe i ilustracje stworzone na wzór inskrypcji - cecha XVII i XVIII wieku.

- ksiązka staje się modelem do spektakowego i wizualnego uzycia pisma, imponujace rozmiarami strony, nietypowe rozmieszczenia tekstów, ( uroczyste ksiazki XVIIw bogato ilustrowane, gesto zapisane, wielkie formaty, rózne typy czcionki i stopnie pisma)

- w książce barokowej pismo zyskuje wartośc autonomiczna, nastepuje zmiana formatów, pojawienie się dużych i podłuznych formatów w ksztalcie albumów, pismo( rózne czcionki i stopnie) wprowadzenie pisma niedrukowanego, ale rytowanego, wyk. Metodą miedziorytu, wprowadzenie karty tytułowej, ilustrowanej; przeniesienie do ksiazki, ktroa wczeniej była na ruchomym pulpicie osi poziomej lektura na plaskim stole;

- największymi osr. Produkcji luksusowych kiaek barokowych- WENECJA, FLORENCJIA, RZYM,

- podobnie jak w dziedzinie epigrafii ulotnej, artysci epoki dzialaja tez na polu epigrafii papierowej;

- XVIIw. Zwyczaj wprowadzania do malowideł i druków o tematyce moralnej, alegorycznej, filozoficznej- sentencji, objasnień, którkich napisów

Powrót do porządku: między restauracja a rewolucją przemsyłowa:

- nowy wiek uwydatnia motywy właściwe późnemu barokowi, nadal wykorzystywane sa materiały takie jak, tkaniny, muszle, skóry przedstawione w marmurze ( udawane materiały nietypowe); metalowe lub złocone litery, zywe zastosowanie koloru, fantazyjne uzyce tła;

-nowy wiek pokrycie zewnetrzne luksusowej ksiażki skórą, mozaikami barwionymi woskiem,

- na lagunie włoskiej, luksusowa produkcja ksiazkowa szła w kierunku własnych stylizacji; odwołania do kwiecistych okladek i „kwiatowej” kapituły; ksiazka z XVIII w. Jerozolima wyzwolona Tassa najpiękniejsza ilustrowana ksiazka

-- w Rzymie nowe związki z kultura antykwaryczna, uzycie uroczystego pisma skłania się na nowo do przestrzegania precyzyjnch reguł geometrycznych i zwracania się jak kiedyś w str. Wzorów antycznych, stopniowe odejście od polichromii i form nietypowych: zakrzywienia wersów, drapowania, powrót od bieli,

- ponadto w Rzymie rodziło się zywe i bezpośrednie zainteresowanie naukowe epigrafią klasyczna, oparte na bardziej rygorystycznej postawie, niż w wieku poprzednim; publikowano opracowania, które nie były już fantazyjnymi zbiorami tekstów literackich, ale ograniczonymi, uporządkowanymi, przeczytanych i zinterpretowanych inskrypcji;

- PIRANESI- bardzo szybko nauczył się rytownictwa, uzalezniony od kamienia i miedzi odrabianych ręcznie, podawał się za architekta, w rzeczywistości komponował i publikował ksiegi; chodzi o ksiązki niemal w całości zlozone z tablic rytowanych na miedzi; niezwykła zdolnośc do reprodukcji antyku; reprodukcjie szczególne i staranne pod wgl. Technicznym, zmiennośc rozmiarów pisma, pismo- jako motyw tworczy

- ok. połowy lat piećdziesiatych XVIII w. uroczysta kapitula Piransiego, wyróżnia się na ogromnych str. Tytulowych jego największych dzieł, chodzi o kapitułę typu epigraficznego, rytowaną zawsze na miedzi tak, by wyglądała jakby wyrzezbiona w kamieniu;

- LITTERA PIRANESIANA- genialny pomysła, wizja architektoniczna autora w seniczno-dramatycznej perspektywie „naroznej”, ustawial ukosnie tablice, pomniki na stronach tytułowych; VIA APPIA –OZDOBNA INSKRYPCJA, ODSŁANIA KONCEPCJE UROCZYSTEGO PISMA PIRANESIEGO;

- BODONI- u podstaw ewolucji stylistycznej znajdowały się i krzyżowały rózne doswiadczenia kulturowe o rozmachu europejskim, był rytownikiem liter, rysownikiem alfabetów, typografem, drukarzem stron, twórcą i wydawcą książek;

- pierwsze próby BODONIEGO wykorzystują próby ilustracje i ornamenty wykonane w miedziorycie; rozpoczął działalnosc typografizno- edytorską, jego uwaga skupiała się na czystym elemencie graficznym; opracował wile liter łacińskich i systemów pisma( greki cyrylicy, pisma syryjskiego, koptyjskiego itd.) ; typ litery łacińskiej- dzis zana czcionka bodoni;

- formy graficzne- wyraźne kontrasty kresek, jednolitośc części, gładkość żłobienia, symetria w rozmieszcaniu werssów i w spacjowaniu, kontrast między grubymi a cienkimi kreskami, czworokatność form;

- Bodoni doszedł do usuniecia el. Figuratywnego i ornamentalnego, popierał szerokie, białe marginesy, uperał się prz stosowaniu jak najwiękrzych formatów;

-jego produkcja była eksperymentalna, stanowiła niewyczerpalne źródło informacji i wzorów; utwoerdzenie nowej typizacji pisma uroczystego można zawdzięczacz Bodoniemu;

- XIX w. we Wloszech, gł. na pn- w druku i epigrafii surowa prostota, nowy nurt- ponownie kieruje się lu figuralnym i kolorowym el. Ornamentyki, gra opierała się na wymianie między litera pisaną a el. Figuratywnym składnik właściwy pismu uroczystemy i prodtom graficznym wys. Jakości

- decydującym stylem pozostal styl neoklasychny, wg wzorów BODONIEGO

- miedzy I a II poł. XIXw. – zarówno publiczny aparat państwowy, administracyjny, naukowo0uniwersytecki uznali za odpowiedni do celów komunikacji, dokumentacji, celebracji KLASYCZNY STYL GRAFICZNY;

- europejskie klasy nizsze w poł XIX w. zaczęły domagac się praw do życia, szybko dostrzegly w uzyciu instrumentow pisaych i pisma niezbędny środek ekspresji i władzy; zastosowali różne środki od afiszy po flagi i gazety, rozpowszechniając grafike , która powielała produkty drobnomieszczańskie na najnizszym poziomie artystycznym i twórczym, nieuporządkowana mieszanka typów pisma, niewłaściwe zdobnictwa; złamanie równowagi stylistyczno-graficznej;