Omdlenie (łac. syncope) – nagła, krótkotrwała utrata przytomności spowodowana przejściowym niedotlenieniem mózgu. Zwykle na tle zaburzeń krążenia mózgowego. Może się zdarzać też u ludzi zdrowych.
Omdlenie należy odróżnić od nagłego zatrzymania krążenia i oddychania, udaru mózgu, czy krwawienia wewnętrznego. W tych przypadkach należy bezzwłocznie wdrożyć właściwe postępowanie.
Pierwsza pomoc
Poszkodowanego układamy na plecach. Aby zapewnić dopływ krwi do mózgu podnosimy wszystkie kończyny do góry. W przypadku ciężarnych kobiet należy zastosować ułożenie poszkodowanej na lewym boku. Ponadto należy zapewnić dostęp świeżego powietrza oraz umożliwić swobodny przepływ powietrza przez krtań (należy rozpiąć krawat, kołnierzyk, zdjąć szal). Do momentu odzyskania przytomności kontrolujemy parametry życiowe. Jeśli nie damy rady ułożyć poszkodowanego do pozycji koszyk lub nie umiemy utrzymać kończyn w górze to podkładamy np. krzesło pod nogi danej osoby. Od razu wzywamy pomoc. Gdy osoba oprzytomnieje musimy utrzymywać z nią kontakt.
Jad żmii
Żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem, którego możemy spotkać w polskich lasach. Ma trójkątną głowę i pionowe źrenice. Może mieć różne ubarwienie, ale charakterystycznym jej znakiem jest czarny zygzak na grzbiecie. Często bywa mylona z nieszkodliwym zaskrońcem. Ukąszeniem kończy się zwykle nadepnięcie na gada. Jeżeli powstała w wyniku tego rana ma postać dwóch punktowych skaleczeń (położonych 1,5 - 2 cm od siebie), krwawi, towarzyszy temu silny ból, obrzęk i zasinienie, najprawdopodobniej doszło do zatrucia jadem.
Jak postępować zanim nadejdzie fachowa pomoc?
Należy uspokoić poszkodowanego i poprosić, by jak najmniej się poruszał. Ruch przyśpiesza bowiem rozprzestrzenianie się substancji toksycznej w organizmie. Jeśli ukąszona została ręka lub noga, należy ją unieruchomić. Z ręki trzeba natychmiast zdjąć zegarek i biżuterię. Ranę zabezpieczamy jałowym opatrunkiem.
Rannego trzeba ułożyć w takiej pozycji, by ukąszone miejsce znajdowało się niżej niż serce.
Nie należy wysysać rany ani rozcinać jej nożem. Może to spowodować powstanie nowych uszkodzeń i sprawić dodatkowy ból poszkodowanemu. Nie wolno też stosować lodu ani opasek uciskowych.
Jeśli osoba ukąszona traci świadomość, trzeba uważnie ją obserwować i sprawdzać, czy ma zachowane krążenie i czy oddycha. Nieprzytomną należy ułożyć w pozycji bezpiecznej na boku. Jeżeli zajdzie potrzeba, trzeba rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca.
Po dotarciu do placówki medycznej należy poinformować personel, że doszło do ukąszenia przez żmiję. Ranny musi otrzymać surowicę przeciwko jadowi.
Po ukąszeniu przez owada
W dwóch przypadkach ukąszenie przez owada jest szczególnie niebezpieczne: jeżeli pszczoła albo osa zaatakowała okolicę ust, gardła czy języka (powstający obrzęk może być przyczyną zablokowania drożności dróg oddechowych) lub jeśli osoba użądlona jest uczulona na jad owada. Obie sytuacje mogą zagrażać życiu i wymagają jak najszybszej pomocy lekarskiej.
Jeśli żądło pozostało w ranie, trzeba je usunąć (ale nie wyciskać!), następnie umyć ukąszone miejsce, zdezynfekować i przyłożyć okład z lodu.
Gdy poszkodowany skarży się na silny ból, podajemy leki przeciwbólowe.
W wypadku wystąpienia reakcji uczuleniowej (świąd, pokrzywka, duszność, zaburzenia oddychania), jeśli to możliwe, należy jak najszybciej podać leki przeciwuczuleniowe (alergicy zwykle się z nimi nie rozstają).
Jeżeli ranny traci przytomność, należy ułożyć go w pozycji bezpiecznej na boku i kontrolować funkcje życiowe; jeśli to konieczne, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca.
W przypadku gdy nastąpiło ukąszenie przez wiele owadów, może dojść do reakcji toksycznej (objawy jak przy zatruciach, tzn. wymioty, biegunka, nudności, utrata przytomności), należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.
Udar słoneczny inaczej też porażenie słoneczne lub udar cieplny - stan chorobowy wywołany przegrzaniem organizmu, najczęściej głowy i karku, przez działanie słonecznego promieniowania ultrafioletowego.
ogólne osłabienie organizmu
przyspieszony puls
suchość skóry
podwyższenie ciśnienia krwi
ogólne wyczerpanie
bóle i zawroty głowy
zaburzenia psychiczne
możliwe zaburzenia świadomości
utrata przytomności
oparzenia skóry I lub II stopnia
wysoka temperatura ciała przekraczająca 39°C lub więcej
gorąca, zaczerwieniona skóra czasem pokryta bąblami - brak pocenia
osobę u której jest podejrzenie udaru słonecznego należy umieścić w pozycji półsiedzącej w zacienionym miejscu z dostępem świeżego powietrza i stosować zimne lub wilgotne okłady na głowę
podawać chłodne napoje ale nie należy podawać: alkoholu, kawy czy herbaty
wskazana jest chłodna kąpiel zamiast prysznica
u osób nieprzytomnych zastosować pozycję boczną ustaloną i wezwać pogotowie
w przypadku braku oddechu stosować sztuczne oddychanie, aż do przybycia lekarza
W zależności od wrażliwości skóry pierwszy kontakt ze słońcem nie powinien być dłuższy niż 5-20 minut. Niektóre leki (antydepresyjne, moczopędne i antykoncepcyjne) wzmagają wrażliwość na słońce. Należy unikać słońca pomiędzy 11 a 15 gdyż wtedy grzeje najmocniej, polecane są jasne ubrania, nakrycie głowy i okulary słoneczne z filtrem nie przepuszczającym promieni ultrafioletowych.
| S | Objawy przedmiotowe/podmiotowe (Signs/Symptoms) |
|---|---|
| A | Alergie (Allergies) |
| M | Medykamenty (Medicines) |
| P | Przebyte choroby (Past medical history) |
| L | Lunch - ostatni posiłek (Last meal – intake) |
| E | Ewentualnie co się stało? (Events Preceding) |
Odmrożenie (łac. congelatio) – uszkodzenie skóry, powstające w wyniku działania na nią niskiej temperatury. Ciężkość i rozległość uszkodzenia skóry zależą od temperatury otoczenia oraz czasu, w jakim skóra była poddana działaniu niskiej temperatury. Wiatr i duża wilgotność powietrza nasilają skutki działania mrozu. Zmiany w naczyniach krwionośnych, spowodowane spożyciem dużej ilości alkoholu, powodują u poszkodowanych ciężkie odmrożenia, często przyczyniając się do nadmiernego wychłodzenia ciała i – w wyniku tego – śmierci. Miejsca szczególnie narażone na odmrożenie to: nos, uszy, policzki oraz palce rąk i stóp.
Ciężkość odmrożenia, podobnie oparzenia, określa się w stopniach.
I stopień charakteryzuje się przejściowymi zaburzeniami w krążeniu krwi w skórze, bólem, często silnym, bladością lub sinoczerwonym zabarwieniem skóry, obrzękiem, pieczeniem i świądem skóry.
II stopień odmrożenia to pojawiające się na skórze pęcherze z płynem surowiczym,
III stopień – martwica powierzchowna skóry,
IV stopień – martwica głęboka, której ulegają np. palce, uszy lub nos. W takim przypadku może dojść do samoistnej amputacji odmrożonej części ciała.
Przyczyną odmrożenia części ciała jest najczęściej przechłodzenie całego organizmu. Dlatego w czasie ratowania poszkodowanego konieczne jest przemieszczenie go do ciepłego (nie gorącego) pomieszczenia. Należy zdjąć z poszkodowanego mokre, zimne ubranie, a z jego palców ściągnąć biżuterię. Jeśli odmrożeniu uległy palce, trzeba zanurzyć je w letniej wodzie, początkowo o temperaturze 30°C, a następnie 36°C. Na odmrożone policzki, nos czy uszy nakłada się czyste (nie gorące) opatrunki. Jeśli na skórze są widoczne pęcherze lub sinoczerwone albo blade plamy, należy zastosować suche, czyste opatrunki, najlepiej z wyjałowionej gazy. Ze względu na ogólne wychłodzenie ciała, poszkodowanemu podaje się ciepłe (nie gorące) napoje. Po ociepleniu odmrożonych części ciała, należy jeśli to możliwe ułożyć je nieco wyżej i okryć. Jeśli poszkodowany jest przytomny i dobrze się czuje, a do dyspozycji jest ogrzewany samochód, można odtransportować go do lekarza, jeśli nie – należy wezwać pogotowie ratunkowe.
W każdym przypadku odmrożenia stan poszkodowanego powinien ocenić lekarz. Przy odmrożeniach powyżej II stopnia poszkodowanemu podaje się surowicę przeciwtężcową. Nie wolno przekłuwać pęcherzy, masować i nacierać czymkolwiek odmrożonych okolic skóry oraz gwałtownie rozgrzewać odmrożonych części ciała, gdyż skóra w okolicy odmrożenia jest bardzo delikatna. Nie wolno także podawać poszkodowanemu alkoholu.
Jeśli na skutek przebywania na mrozie skóra zaczyna być zaczerwieniona i w miejscach zaczerwienionych staje się bolesna, można spodziewać się odmrożenia. Należy wtedy udać się do ciepłego pomieszczenia i delikatnie ogrzać miejsca przechłodzone. Natomiast bladość skóry i ustąpienie bólu świadczą już o jej odmrożeniu.
Oparzenie (łac. combustio) – uszkodzenie skóry i w zależności od stopni oparzenia także głębiej położonych tkanek lub narządów wskutek działania ciepła, żrących substancji chemicznych (stałych, płynnych, gazowych), prądu elektrycznego, promieni słonecznych – UV, promieniowania (RTG, UV i innych ekstremalnych czynników promiennych). Przy rozległych oparzeniach ogólnoustrojowy wstrząs może doprowadzić do zgonu.
Głębokość oparzenia – wyrażana w stopniach ocena stopnia uszkodzenia tkanek spowodowanych oparzeniem. Stwierdzenie głębokości oparzenia bezpośrednio po urazie może być trudne – niekiedy pełna ocena głębokości oparzenia jest możliwa dopiero po 4–5 dniach.
Wyróżnia się I, II (zazwyczaj dzielony na stopień IIA i IIB) i III stopień głębokości oparzenia. Czasem w obrębie oparzeń III stopnia wyróżnia się IV stopień obejmujący najgłębsze oparzenia.
Obejmuje tylko naskórek, objawami są zaczerwienienie skóry i ból. Po 2-3 dniach następuje mocne swędzenie poparzonego obszaru.
Objawy ustępują po kilku dniach bez pozostawienia blizn.
Obejmuje naskórek i część skóry właściwej, pojawiają się pęcherze z surowiczym płynem, goi się w ciągu 10–21 dni, nie pozostawia blizn.
Obejmuje naskórek i pełną grubość skóry właściwej z przydatkami. Skóra jest biała z czerwonymi punktami w okolicy cebulek włosowych. Bolesność mniejsza niż w przypadku oparzenia w stopniu IIA ze względu na uszkodzenie zakończeń nerwowych. Goi się przez kilka tygodni, pozostawia blizny.
Martwica obejmuje skórę właściwą wraz z naczyniami i nerwami skórnymi wraz z podskórną tkanką tłuszczową. Skóra przyjmuje barwę od perłowo białej, przez białoszarą do brunatnej, jest twarda i sucha. Goi się długo i zazwyczaj wymaga przeszczepu. Pozostawia widoczne blizny.
Martwica sięga tkanek głębiej położonych. Obejmuje mięśnie, ścięgna, kości. W najcięższych przypadkach tego typu oparzeń cechą charakterystyczną jest zwęglenie oparzonej części ciała. Czasami nie wyróżnia się odrębnego IV stopnia i wszystkie oparzenia tego typu zalicza się do oparzeń III stopnia. Czasami także rozróżnia się oparzenia IV stopnia, gdzie martwica obejmuje mięśnie, V stopnia, gdzie martwica sięga do kości i VI stopnia, gdzie martwica obejmuje całą kość.
Reguła ta służy do orientacyjnego określenia poparzonej powierzchni ciała. Pozwala przy uwzględnieniu głębokości oparzeń ustalić ciężkość urazu. Powierzchnia głowy, każdej z kończyn górnych stanowi 9% powierzchni ciała. Powierzchnia przednia tułowia to 18% (9% powierzchnia brzucha oraz 9% powierzchnia klatki piersiowej). Powierzchnia tylna tułowia stanowi również 18% powierzchni ciała. Powierzchnia każdej kończyny dolnej to odpowiednio 18%. Powierzchnia krocza 1%.
Reguła ta służy do oceny rozległości oparzeń ciała u osób dorosłych. Wg niej powierzchnia dłoni osoby oparzonej odpowiada 1% łącznej powierzchni jej ciała.
Reguła ta ma zastosowanie do oceny rozległości oparzeń u niemowląt. Wg niej powierzchnia głowy, przodu i tyłu tułowia stanowi po 20% powierzchni ciała. Na każdą kończynę przypada 10% ogólnej powierzchni.
Do oceny służą gotowe tabele i diagramy zawierające informacje o dokładnej powierzchni różnych części ciała u osób w poszczególnych grupach wiekowych (czasem także dodatkowe dane korygujące zależne np. od budowy ciała pacjenta). Rozwiązania te pozwalają na dokładną ocenę powierzchni oparzenia i są stosowane przede wszystkim w ośrodkach leczenia oparzeń.
Oparzenia dzielą się na lekkie, średnio ciężkie i ciężkie. Aby dokładnie ocenić uraz należy uwzględnić głębokość i powierzchnię oparzenia.
| Głębokość oparzenia | Lekkie | Średnio ciężkie | Ciężkie |
|---|---|---|---|
| I i II stopień | <15% | 15-30% | >30% |
| III stopień | <5% | 5-15% | >15% |
Przemywamy skórę czystą, chłodną (nie lodowatą) wodą przez 20 minut lub do ustania bólu a następnie zakładamy wilgotny opatrunek z jałowej gazy i delikatnie nakładamy bandaż. Przy poparzeniu jamy ustnej poszkodowany powinien ssać kawałki lodu, lub płukać gardło zimną wodą;
wzywamy pogotowie gdy poparzenie:
I stopnia obejmuje 30% powierzchni ciała,
II stopnia obejmuje 20% powierzchni ciała,
III stopnia obejmuje 5-10% powierzchni ciała.
Najczęściej popełnianym błędem jest stosowanie na poparzoną skórę wszelkiego rodzaju maści lub płynów oraz przekłuwanie pęcherzy.
Nie zdejmujemy ubrania z miejsca oparzenia w przypadku przywarcia do skóry.