Produkt Krajowy Brutto jest miarą całkowitej produkcji wytworzonej na terytorium danego kraju w danym okresie.
Uwagi dotyczące Produktu Krajowego Brutto jako miernika poziomu życia obywateli:
Na potrzeby Produktu Krajowego Brutto uwzględnia się tylko te transakcje, które związane są z pieniędzmi, a zatem jeżeli ktoś pracuje jako wolontariusz lub mama zostaje w domu, aby zaopiekować się dzieckiem – ich aktywność gospodarcza mimo, iż bardzo produktywna i społecznie korzystna – nie zostaje uwzględniona w PKB.
Jak powiedział Robert Kennedy – wskaźnik ten mierzy wszystko oprócz tego co czyni życie wartościowym.
Produkt Krajowy Brutto nie uwzględnia produkcji w gospodarstwach rolnych, która przeznaczona jest na potrzeby własne. Im większy udział gospodarstw rolnych w strukturze gospodarki i im wyższa skala produkcji na potrzeby własne – tym mniej wiarygodnym staje się PKB.
W Produkcie Krajowym Brutto uwzględnia się wartość dóbr finalnych, po zakończeniu ich produkcji – nawet jeśli nie zostaną one sprzedane. Fakt, że produkcja jest zliczana w chwili jej zakończenia a nie sprzedaży stanowi poważny sygnał ostrzegawczy w przypadku interpretowania PKB jako syndromu zdrowia gospodarki. Wysoki wskaźnik PKB oznaczał będzie w takim przypadku wysoki poziom produkcji i zmagazynowanych zapasów.
Produkt Krajowy Brutto nie obejmuje produkcji i usług świadczonych w szarej strefie gospodarczej, a zatem nie obejmuje tak zwanej gospodarki drugiego obiegu, która znajduje się poza systemem oficjalnej ewidencji w państwie. W zależności od rozmiarów szarej strefy gospodarczej w danym kraju – ma ona większy lub mniejszy wpływ na PKB.
Wzrost PKB zachodzi często równolegle z innymi negatywnymi zjawiskami. Wzrost może być napędzany wojną, zanieczyszczeniem środowiska, a nawet różnymi patologiami od rozwodów po wandalizm – a to z tego powodu, że towarzyszy im wydawanie pieniędzy, a skoro pojawia się konsumpcja w ślad za nią podąża produkcja.
Podstawowym błędem jest oczekiwanie, że jedna liczba jest w stanie ująć wszystko, co istotne.
„ … Gdyby od naszego PKB odjąć oszustwa podatkowe, które warte są tyle, ile sam PKB, gdybyśmy musieli uwzględnić jakość podróży z jednego miasta do drugiego, jakość uzyskiwania zaświadczenia w instytucji publ8icznej, nasza rola w G20 zredukowana zostałaby do roli kelnera. Gdyby z kolei do wskaźnika dobrobytu wliczać bezkarność i anarchię – bylibyśmy potęgą”.
Wskaż podstawowe bodźce i bariery rozwoju społeczno- gospodarczego.
Współczesny obraz świata jest niezwykle zróżnicowany pod wieloma względami. Ludzie coraz częściej zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, iż świat jako całość stoi w obliczu poważnych problemów i trudności do niedawna niedostrzeganych lub nie istniejących. Umiędzynarodowiło się nie tylko życie gospodarcze, ale również problemy z nim związane.
Co należy rozumieć pod pojęciem problemy globalne?, jakie zagadnienia współczesnego świata należy uznać za globalne. Myślę, że z odpowiedzią na te pytania nikt z nas nie ma dziś żadnego problemu. Należy sobie przede wszystkim uświadomić fakt, iż globalność tych zagadnień jest konsekwencją postępującego rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego.
Do podstawowych, najczęściej wymienianych i najczęściej dyskutowanych problemów zaliczyć należy:
Przeludnienie świata, zagrożenie ekologiczne ludzkości, ubytek lasów, gruntów ornych, zasobów naturalnych, zmiany klimatyczne, epidemie i zarazy, szerzenie narkomanii, rozwój przestępczości oraz światowy terroryzm. Problemy te nakładają się na siebie i wzajemnie przenikają, co prowadzi do ich lawinowego rozprzestrzeniania, a także powoduje to, iż ich rozwiązywanie napotyka na coraz to większe trudności.
Czy grozi nam katastrofa, czy grozi nam kryzys demograficzny, żywnościowy, ekologiczny, surowcowy?, jak liczną populację jest w stanie wyżywić Ziemia?, ile czasu zostało nam do globalnej klęski żywiołowej?, czy medycyna znajdzie odpowiedź na choroby cywilizacyjne i zakaźne ostatnich lat, wreszcie – czy nie grozi nam zagłada gdy mamy do czynienia z tak poważny m problemem jakim jest światowy terroryzm?
To tylko niektóre z pytań jakie coraz częściej zadaje sobie coraz więcej z nas. Oczywiście większość z tych pytań pozostaje bez odpowiedzi. Obecnie potrafimy bowiem głównie obserwować otaczające nas zmiany i łagodzić ich negatywne konsekwencje.
Rozwój cywilizacyjny – dobry czy zły?
Elementem rozwoju cywilizacyjnego jest rozwój nauki w różnych jej dziedzinach i aspektach.
Za jedno z najistotniejszych osiągnięć nauki ostatnich czasów uważa się wydłużenie okresu życia ludzi oraz poprawę ich warunków bytowych ludności. Jest to wynikiem również postępu intelektualnego towarzyszącego współczesnej ludności, ponieważ będąc bardziej świadomymi potrafimy dziś lepiej o siebie zadbać, lepiej odnajdujemy się w stale zmieniającej się rzeczywistości, łatwiej radzimy sobie ze stresem. Jest w tym wszystkim oczywiści ogromny udział medycyny. Jak wiemy wynaleziono w ostatnim czasie mnóstwo medykamentów, antybiotyków, szczepionek, które służyć mają się tylko wydłużeniu ludzkiego życia, ale również poprawie jego jakości. Dziś lekarze potrafią przeprowadzać zabiegi i operacje, o których kiedyś bez rozwoju medycyny mogli tylko marzyć. I tak współcześni lekarze potrafią dokonywać transplantacji całych narządów człowieka, m.in. tak cennego – jakim jest ludzkie serce.
Negatywnym z kolei skutkiem rozwoju nauk medycznych i chemii jest wynalezienie biologicznej broni masowego rażenia oraz wirusa HIV, który nazywany był i jest dżumą XX wieku.
Nasze życie uprościł również postęp techniczny. Ludzie w zasadzie od zarania dziejów chcieli się szybko, sprawnie i bez ograniczeń przemieszczać . Marzeń tych nie urzeczywistniły wynalazki w postaci roweru czy parowozu, ale urzeczywistniły takie wynalazki jak samochód i potem samolot.
Ludzie mogą się dziś przemieszczać w dowolnym czasie niemal w dowolne miejsce. Z drugiej jednak strony lawinowo rosnąca liczba samochodów na naszych ulicach powoduje ogromne zanieczyszczenie środowiska naturalnego , co w konsekwencji wpływa również na nasze zdrowie.
Również inne zdobycze techniki w mniejszych lub większym stopniu zanieczyszczają środowisko naturalne. Potocznie mówi się, że są to skutki uboczne cywilizacji.
Człowiekowi jednak wciąż było za mało – stanął zatem na Księżycu. Naukowcy natomiast świadomi tego, iż nie jesteśmy jedynymi istotami w Kosmosie rozpoczęli badania nad mikroskopijną częścią materii jaką jest atom – odkryto promieniotwórczość, a także możliwość uzyskiwania energii z jądra atomu. Przyczyniło się to do rozwoju w dziedzinie medycyny w zakresie leczenia nowotworów, a także w energetyce. Zaczęły powstawać elektrownie atomowe, które jak wiemy na przykładzie Czarnobyla mogą stać się ogromnym zagrożeniem dla ludzkości.
Dramatycznym wykorzystaniem osiągnięć nauki w zakresie używania energii atomowej jest konstrukcja bomb i różnego rodzaju pocisków, które wykorzystywano już w czasie II wojny światowej i które również dziś mogą być wykorzystane przeciwko ludzkości.
Chcąc dokonać krótkiego podsumowania – możemy stwierdzić , iż rozwój cywilizacyjny ma zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty. Na pewno nie możemy powiedzieć, że jest tylko dobry albo tylko zły. Z całą jednak pewnością jest niezbędny i będzie zachodził, a to od człowieka zależy w jaki sposób i do jakich celów efekty rozwoju cywilizacyjnego będą wykorzystane.
Problemy demograficzne i żywnościowe
Statystycy od dawna straszą nas eksplozją demograficzną. Czy grozi nam kryzys demograficzny? Odpowiedzi na to pytanie nie znamy, ale wiemy, że problem taki istnieje. Dotyczy on przede wszystkim krajów najsłabiej rozwiniętych, a patrząc z nieco innej strony w krajach tych zamieszkuje ¾ ludności świata. Przyrost naturalny w tych krajach wynosi nawet 3-4% rocznie.
Wysoki przyrost naturalny jest podstawową aczkolwiek nie jedyną barierą rozwoju gospodarczego tych krajów i rozwoju jako takiego. Wysokie tempo przyrostu naturalnego prowadzi do zwiększenia zgłaszanego popytu na żywność. Dotyczy to przede wszystkim najgęściej zaludnionych regionów Trzeciego Świata. Kraje te oparte są na rolnictwie, ale rolnictwie zacofanym. Rolnictwo to zatrudnia 60-70% ogółu ludności, ale ich praca jest niezwykle nisko wydajna, bowiem stosowane metody uprawy, narzędzia i środki są po prostu prymitywne. Nie wspominając już o suszach, które wyjątkowo często nawiedzają te kraje.
Ponieważ niektóre kraje Europy Zachodniej, Ameryki Północnej i Australii produkują nadwyżki żywnościowe, to jeżeli spojrzymy na bilans żywnościowy całego świata, zauważymy, że niewiele odbiega on od stanu równowagi. Z przykrością jednak należy stwierdzić fakt, że mimo nadprodukcji żywności w niektórych krajach wysoko rozwiniętych na obszarze 50-70% naszego globu występuje głód. Pomoc żywnościowa krajów wysoko rozwiniętych dla krajów ubogich jest znacząca, ale niestety niewystarczająca. Ponadto pomoc ta od jakiegoś czasu wzbudza ogromne kontrowersje…
Zastraszającym jest również fakt, iż część z krajów ubogich eksportuje produkty żywnościowe do krajów wytwarzających nadwyżki żywności i nie decyduje się w zamian na otrzymanie np. produktów wysoko przetworzonych, ale np. na zbrojenia.
Problemy surowcowo – energetyczne
W krajach wysoko rozwiniętych w odróżnieniu do krajów zacofanych obserwujemy niskie tempo przyrostu naturalnego, a niekiedy ów przyrost naturalny jest ujemny. Jednakże wysoki poziom życia, wysokie standardy życia w krajach zamożnych stwarzają ciągłe zapotrzebowanie na coraz to więcej towarów, energii oraz zasobów naturalnych. Ludność Ameryki Północnej mimo, iż stanowi około 5% ogółu ludności świata – samodzielnie zużywa około 35% zasobów naturalnych, a przecież ulegają one ciągłemu zmniejszeniu i nie są nieograniczone.
Problemy surowcowe i energetyczne znalazły się w centrum uwagi na początku lat 70-tych, kiedy to autorzy pierwszego dużego raportu dla Klubu Rzymskiego, zatytułowanego „Granice Wzrostu” udowadniali, iż występujące na naszej Planecie zasoby naturalne są ograniczone i przy zachowaniu dotychczasowego tempa ich eksploatacji za około 100 lat większość z nich ulegnie całkowitemu wyczerpaniu. Jeżeli wyczerpią się natomiast zasoby odnawialne – wzrost gospodarczy świata nie będzie już możliwy.
Istotnie wizja fizycznej skończoności naszej Planety, jej surowców i ziem uprawnych w perspektywie wzrostu gospodarczego świata jest ważnym dylematem, ale na szczęście rozwój nauki i ekonomiczne mechanizmy rynkowe są w stanie w dużym stopniu przeciwdziałać urzeczywistnieniu się tej pesymistycznej wizji.
Po pierwsze – mechanizm cenowy odgrywa istotną rolę w ukierunkowywaniu działalności gospodarczej człowieka. Jeżeli jakiegoś dobra jest mało, jego cena rośnie. I tak np. jeżeli rośnie cena ropy naftowej – producenci i konsumenci zmniejszają popyt na produkty ropopochodne i kierują swoje zainteresowanie w stronę tańszych substytutów. Tak samo dzieje się z innymi zasobami nieodnawialnymi.
Po drugie – państwo jest w stanie regulować eksploatację zasobów naturalnych. Posiada ku temu szereg narzędzi, m.in. narzędzia administracyjne w postaci zakazu bądź limitowania eksploatacji zasobów naturalnych.
Po trzecie specjaliści i naukowcy w wielu dziedzinach ostrzegani wizją wyczerpania nieodnawialnych źródeł energii już dawno skierowali swoją pracę i swoje zainteresowanie w stronę odnawialnych źródeł energii przede wszystkim energii wodnej, słonecznej i geotermicznej. Wiemy, że np. w Holandii kilkadziesiąt procent zużywanej energii to energia wiatrowa, a w Szwajcarii – energia wodna.
Należy podkreślić, że w krajach najbardziej rozwiniętych około 40% potrzebnej mocy produkcyjnej – dostarcza energia jądrowa. Wykorzystaniu energii jądrowej towarzyszą jednak ogromne obawy dotyczące radioaktywnego skażenia środowiska.
Racjonalne i oszczędne gospodarowanie zasobami stało się już nie tylko przywilejem wybranych ale stało się i jest wymogiem wobec całej ludności świata.
Problemy ekologiczne
Zarówno ekonomiści jak i ekolodzy są zgodni co do tego, iż to właśnie działalność gospodarcza człowieka w znaczący sposób przekształciła i zniszczyła środowisko naturalne. Rozwój gospodarczy, rozwój technologiczny, chemizacja rolnictwa, wzrost liczby ludności oraz wiele innych czynników w sposób bezpośredni lub pośredni niszczą środowisko naturalne. Zagrożeniu podlega każdy jego fragment – zarówno powietrze, woda jak i ziemia.
Okazuje się, że problemów wzrostu gospodarczego i ochrony środowiska naturalnego nie można traktować jako alternatywnych, ale właśnie ich synchronizacja umożliwi utrzymanie środowiska naturalnego – a tym samym utrzymanie ludzkości. Mimo licznych konferencji, sympozjów, wydanych publikacji czy akcji na rzecz ochrony środowiska, proces jego niszczenia zachodzi ciągle i nieprzerwanie.
Punktem wyjścia dla poprawy stanu środowiska naturalnego jest zrozumienie faktu, iż to w interesie ludzkości leży skończenie z rabunkową eksploatacją środowiska. Brak poszanowania dla podstawowych praw natury – oznacza dla ludzkości samobójstwo – tylko samobójstwo rozciągnięte w czasie.
Najwcześniej dostrzeżono problemy niszczenia środowiska naturalnego w bogatych krajach i tam też zaangażowano największe środki na zapobieganie im. W niektórych krajach uzyskano znaczącą poprawę stanu środowiska naturalnego, aczkolwiek tej poprawy nie traktuje się do końca jako sukcesu, bowiem kraje te zrobiły to kosztem innych – przenosząc trującą produkcję do biednych krajów Azji czy Afryki.
Wniosek jak zawsze ten sam – Ziemia jest tylko jedna i to od nas zależy czy ślady, które na niej pozostawimy będą świadectwem naszej mądrości czy wręcz przeciwnie świadectwem naszej głupoty.
Problemów globalnych nie da się rozwiązać od ręki, nie da się rozwiązać za pomocą kilku regulacji prawnych. Globalne problemy wymagają również globalnej spojrzenia na nie i globalnej współpracy w tym zakresie.