Narządy płciowe żeńskie
części płciowe wewnętrzne, części płciowe wewnętrzne
CZĘŚCI PŁCIOWE WEWNĘTRZNE (partes genitales internae) [4]:
jajnik
jajowód
macica
pochwa
JAJNIK (ovarium)
Żeński gruczoł rozrodczy (komórki jajowe) i dokrewny (estrogeny i progesteron)
Budowa zewnętrzna:
Powierzchnie (2):
przyśrodkowa
boczna
Brzegi (2):
przedni - krezkowy (mesovaricus) + wnęka jajnika (hilus ovarii)
tylny - wolny
Końce (2):
górny - jajowodowy
dolny - maciczny
Oś jajnika - potrójnie skośna: z góry, z boku i z tyłu do dołu, przyśrodkowo i do przodu
Budowa wewnętrzna:
Części (2):
kora jajnika (cortex ovarii) - na zewnątrz, jest otoczona przez błonę białawą
Zawiera: pęcherzyki jajnikowe pierwotne, wtórne (wzrastające), dojrzewające - dojrzałe do owulacji (folliculi ovarici primarii, secundarii, vesiculosi) oraz ciałka żółte (corpora lutea) - gruczoły dokrewne powstające z pękniętych pęcherzyków
rdzeń jajnika (medulla ovarii) - znajduje się wewnątrz jajnika oraz na brzegu tylnym; zawiera dużo naczyń krwionośnych
Położenie:
W STOSUNKU DO KOŚĆCA
przed - stawem krzyżowo-biodrowym (art. sacroiliaca)
poniżej - kresy granicznej
w dole jajnika - wgłębienie otrzewnej w bocznej ścianie miednicy, w rozdwojeniu t. biodrowej wspólnej
W STOSUNKU DO OTRZEWNEJ - położenie wewnątrzotrzewnowe (jedynie brzeg krezkowy nie jest pokryty otrzewną)
W STOSUNKU DO NARZĄDÓW:
w więzadle szerokim macicy
od przodu objęty jajowodem „jakby ramieniem”
pod - naczyniami biodrowymi zewnętrznymi
przed - naczyniami biodrowymi wewnętrznymi i moczowodem
przyśrodkowo od - triady zasłonowej, więzadła pępkowego przyśrodkowego, m. zasłaniacza wewnętrznego
bocznie od - wyrostka robaczkowego (z prawej) i okrężnicy esowatej (z lewej)
Aparat wieszadłowy (4):
krezka jajnika (mesovarium) - jest utworzona z blaszki tylnej więzadła szerokiego macicy
więzadło wieszadłowe jajnika (lig. suspensorium ovarii) - biegnie od bocznej ściany miednicy
(miejsca skrzyżowania moczowodu z naczyniami biodrowymi), do końca jajowodowego jajnika (prowadzi t. i ż. jajnikową)
więzadło właściwe jajnika (lig. ovarii proprium) - od górnego końca brzegu bocznego macicy do końca macicznego jajnika
w - więzadle szerokim macicy
pod - jajowodem
nad - więzadłem obłym macicy (prowadzi gałąź jajnikową t. macicznej)
więzadło lejkowo-jajnikowe w obrębie strzępka jajnika (lig. infundibuloovaricum) - wolny boczny brzeg krezki jajnika stanowi dalszy ciąg więzadła wieszadłowego jajnika
Tętnice (2):
t. jajnikowa - od aorty brzusznej
gałąź jajnikowa - od t. macicznej
w obrębie krezki jajnika tworzą łuk jajnikowy (arcus ovaricus)
Naczynia chłonne - biegną wzdłuż naczyń jajnikowych do węzłów chłonnych lędźwiowych
Nerwy:
część sympatyczna - splot jajnikowy (od splotu trzewnego)
część parasympatyczna - n. X
JAJOWÓD (tuba uterina, salpinx)
Jest to przewód, którego zadaniem jest przeprowadzenie komórki jajowej do jamy macicy
Budowa zewnętrzna:
Części (4):
lejek (infundibulum)
strzępki jajowodu i strzępki jajnika = podstaw lejka → część ruchoma
ujście brzuszne jajowodu (ostium abdominale tubae uterinae) = wierzchołek lejka
bańka (ampulla)
cieśń (isthmus)
część maciczna (pars uterina) - część nieruchoma
Budowa wewnętrzna:
błona surowicza - otrzewna trzewna
błona mięśniowa - najgrubsza w obrębie cieśni:
warstwa podłużna (na zewnątrz)
warstwa okrężna (do wewnątrz)
błona śluzowa (brak tkanki podśluzowej) - zawiera fałdy jajowodowe (plicae tubariae) najbardziej rozgałęzione w bańce, które hamują wędrówkę komórek rozrodczych dla uparwdopodobnienia zapłodnienia na tym odcinku
Położenie:
W STOSUNKU DO KOŚĆCA - w miednicy mniejszej
W STOSUNKU DO OTRZEWNEJ - położenie wewnątrzotrzewnowe → objęty krezką jajowodu (mesosalpinx)
W STOSUNKU DO NARZĄDÓW:
między - jajnikiem a macicą
jajowód prawy - sąsiaduje z wyrostkiem robaczkowym
jajowód lewy - sąsiaduje z okrężnicą esowatą
Przebieg (5):
część pozioma (pars transversaria) - od ujścia macicznego jajowodu do końca macicznego jajnika
zagięcie dolne - przy końcu macicznym jajnika
część wstępująca (pars ascendens) - wzdłuż brzegu przedniego jajnika do końca jajowodowego jajnika
zagięcie górne - przy końcu jajowodowym jajnika
część zstępująca (pars descendens) - wzdłuż brzegu tylnego jajnika do ujścia brzusznego jajowodu
Unaczynienie - tak jak jajnik
Nerwy (2):
część sympatyczna:
część górna - splot trzewny
część dolna - splot podbrzuszny dolny
część parasympatyczna:
część górna - n. X
część dolna - nn. trzewne miedniczne
MACICA (uterus)
Jest to wydrążony narząd mięśniowy, miejsce rozwoju zarodka.
Budowa zewnętrzna:
Kształt - odwróconej spłaszczonej gruszki
Części (4):
dno (fundus) - powyżej ujścia macicznego jajowodu
trzon (corpus) - najgrubszy, najszerszy i najdłuższy
cieśń (isthmus) - najkrótsza, jest to przewężenie pomiędzy trzonem, a szyjką
szyjka (cervix s. collum)
część nadpochwowa (2/3 części górne)
część pochwowa (1/3 część dolna)
Powierzchnie (2):
pęcherzowa - z przodu
jelitowa - z tyłu
Brzegi (2) - boczne → prawy i lewy
Rogi (cornu) [2] - prawy i lewy
Jama macicy - w kształcie litery T
Części (3):
jama trzonu (cavum corporis)
kanał cieśni
kanał szyjki (canalis cecvicis)
Ujście macicy wewnętrzne (orificium uteri internum) - pomiędzy jamą trzonu, a kanałem cieśni
Ujście macicy zewnętrzne s. ujście macicy (orificium uteri externum) - pomiędzy kanałem szyjki a pochwą
Budowa wewnętrzna:
Warstwy (3):
błona surowicza - omacicze (perimetrium)
błona mięśniowa (myometrium) - ma charakter spiralny
warstwa nadnaczyniowa (stratum supravasculosum) - na zewnątrz
warstwa naczyniowa (stratum vasculosum) - w środku
warstwa podnaczyniowa (stratum subvasculosum) - wewnątrz
części (2):
mięśniówka pierwotna (archimyometrium) - stanowi przedłużenie warstwy okrężnej jajowodu
mięśniówka wtórna (paramyometrium) - przedłużenie tkanki mięśniowej gładkiej wzmacniającej więzadła macicy
błona śluzowa (endometrium) - bark utkania podśluzowego
warstwa podstawna (stratum basilare)
warstwa czynnościowa (stratum functionale) - ulega cyklicznym zmianom:
fazy (stadium) [5]:
faza wzrostu (s. proliferationis)
faza wydzielnicza (s. secretionis)
faza niedokrwienna (s. ischemicum)
faza złuszczania (s. desquamationis)
faza odnowy (s. regenerationis)
Położenie:
W STOSUNKU DO KOŚĆCA - w miednicy mniejszej, w osi miednicy
oś miednicy (axis pelvis) - biegnie łukowato w połowie odległości pomiędzy spojeniem łonowym a kością krzyżową i łączy środki wymiarów prostych miednicy
W STOSUNKU DO OTRZEWNEJ - położenie wewnątrzotrzewnowe → wyraża się występowaniem tworów otrzewnowych: peri-, meso-, i parametrium
Omacicze (perimetrium) - ponieważ obejmuje całą macicę
blaszki (2): przednia i tylna
blaszka przednia (lamina anterior) - pokrywa przednią powierzchnię macicy i wyściela zagłębienie maciczno-pęcherzowe (excavatio vesicouterina)
blaszka tylna (lamina posterior) - pokrywa powierzchnię tylną macicy i wyściela zagłębienie odbytniczo-maciczne (excavatio rectouterina)
blaszki a + b schodzą się na brzegu bocznym prawym i lewym tworząc więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri)
Krezka macicy (mesometrium) = część więzadła szerokiego macicy przy brzegach macicy
Przymacicze (parametrium) s. więzadło podstawowe macicy (lig. cardinale uteri) zawiera: t. maciczną, splot maciczny (żylny), splot maciczny (współczulny), moczowód, więzadło obłe macicy.
Więzadło szerokie macicy (lig. latum uteri)
Części (3):
krezka jajowodu (mesosalpinx)
krezka jajnika (mesovarium)
krezka macicy (mesometrium)
W STOSUNKU DO NARZĄDÓW:
z przodu:
na wys. cieśni macicy - zagłębienie pęcherzowo-maciczne (szczelinowata zatoka) i pęcherz moczowy
na wysokości szyjki macicy - przestrzeń pęcherzowo-maciczna (spatium vesicouterinum) i pęcherz moczowy
z tyłu:
na wys. tylnego sklepienia pochwy - zagłębienie odbytniczo-maciczne (zawiera jelito cienkie, okrężnicę esowatą i wyrostek robaczkowy) i bańka odbytnicy
bocznie: więzadło szerokie prawe i lewe oraz przymacicze
Statyka
Położenie osiowe i pośrodkowe w osi miednicy (positio axialis et mediana).
przodozgięcie (anteflexio) - kąt pomiędzy długą osią trzonu a szyjką macicy
przodopochylenie (anteversio) - kąt pomiędzy długą osią macicy a pochwą
Umocowanie:
Aparat podporowy:
pochwa
przepona moczowo-płciowa
Aparat wieszadłowy:
więzadło pęcherzowo-maciczne (lig. vesicouterinum) i m. pęcherzowo-maciczny
od - szyjki macicy
do - dna pęcherza moczowego
pod - zagłębieniem pęcherzowo-macicznym
więzadło odbytniczo-maciczne (lig. rectouterinum) i m. odbytniczo-maciczny
od - szyjki macicy
do - odbytnicy i kości krzyżowej
pod - zagłębieniem odbytniczo-macicznym
więzadło podstawowe macicy (lig. cardinale uteri) - jest to dolna część przymacicza dochodząca do szyjki macicy
od - szyjki macicy
do - ściany bocznej miednicy
więzadło obłe macicy (lig. teres uteri)
od - rogu bocznego macicy (poniżej jajowodu i więzadła właściwego jajnika)
do - spojenia łonowego i warg sromowych większych
w - więzadle szerokim macicy
przez - kanał pachwinowy
Tętnice (2):
t. maciczna - od t. biodrowej wewnętrznej
gał. jajowodowa - od t. jajnikowej
Żyły - splot maciczny (żylny) uchodzi przez:
żż. maciczne (vv. uterinae) - do ż. biodrowej wewnętrznej
żż. jajnikowe (vv. ovaricae) - do ż. głównej dolnej (po prawej), ż. nerkowej L (po lewej)
żż. pęcherzowe (vv. vesicales) - do ż. biodrowej wewnętrznej
żż. odbytnicze (vv. rectales):
górne - do żyły wrotnej
środkowe - do żyły biodrowej wspólnej
dolne - do żyły sromowej wewnętrznej
Naczynia chłonne - prowadzą chłonkę czterema drogami przez:
węzły chłonne lędźwiowe - z górnej części trzonu
węzły chłonne przymaciczne - do węzłów chłonnych biodrowych - dolnej części trzonu i szyjki
węzły chłonne pachwinowe powierzchowne (wzdłuż więzadła obłego macicy) - z dna
węzły chłonne krzyżowe - z szyjki
Nerwy:
część sympatyczna - splot maciczny (jest to górna część splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego)
a) hamuje mięśniówkę macicy nieciężarnej
b) pobudza mięśniówkę macicy ciężarnej
część parasympatyczna - nn. trzewne miedniczne (z jądra pośrednio-przyśrodkowego S3-4)
1 + 2: tworzą splot śródścienny (pl. intramuralis)
splot błony mięśniowej
splot błony śluzowej
POCHWA (vagina)
Elastyczny przewód mięśniowo-błoniasty, narząd kopulacyjny i rodny
Budowa zewnętrzna:
Kształt: cylinder - spłaszczony czołowo, litera H (u dołu, na przekroju poprzecznym)
Części (2):
część górna - wewnątrzmiedniczna (intrapelvina)
sklepienie pochwy (fornix vaginae):
przednie
tylne - zbiornik nasienia (receptaculum seminis)
boczne: prawe i lewe
ściany (2) - przednia i tylna
część dolna - przeponowa (ujście pochwy, błona dziewicza i strzępki błony dziewiczej)
Budowa wewnętrzna:
błona zewnętrzna - łączy z sąsiednimi narządami
błona mięśniowa:
warstwa podłużna s. błona gąbczasta (tunica spongiosa) - zawiera obfite sploty żylne, tworzące osnowę dla słupów marszczek
warstwa okrężna - wewnątrz
błona śluzowa - marszczki pochwowe (rugae vaginales) tworzą słupy marszczek przedni i tylny (columna rugarum ant. et post.). Słup przedni ku dołowi przechodzi w wałek cewkowy pochwy (carina urethralis vaginae)
Położenie:
za - pęcherzem moczowym, prawymi lewym moczowodem, cewką i przegrodą cewkowo-pochwową (septum urethrovaginale)
przed - odbytnicą i przegrodą odbytniczo-pochwową (septum rectovaginale)
nad - przedsionkiem pochwy (vestibulum vaginae)
pod - macicą (z wyjątkiem części pochwowej szyjki macicy, którą obejmuje)
przyśrodkowo od parakolpium (t. pochwowa, splot pochwowy żylny, splot maciczno-pochwowy [część dolna], m. dźwigacz odbytu)
Ujście pochwy (ostium vaginae) jest objęte przez m. zwieracz cewki (m. sphincter urethrae) → mięsień poprzecznie prążkowany
Tętnice (2):
t. pochwowa - od t. macicznej
t. nieparzysta pochwy (a. azygos vaginae) - powstaje z połączenie na tylnej ścianie pochwy gałęzi pochwowych:
t. pęcherzowej dolnej
t. odbytniczej środkowej
t. sromowej wewnętrznej
Żyły - tworzą splot pochwowy odpływający do:
ż. biodrowej wewnętrznej
splotu pęcherzowego
splotu odbytniczego
Naczynia chłonne - chłonka z pochwy odpływa dwiema drogami:
z części górnej - przez węzły chłonne biodrowe wewnętrzne
z części dolnej - przez węzły chłonne pachwinowe
Nerwy:
część sympatyczna - splot pochwowy (cz. dolna splotu maciczno-pochwowego od splotu podbrzusznego dolnego)
część parasympatyczna - nn. trzewne miedniczne (S3-4)
1+2 = tworzą splot śródścienny (pl. intramuralis):
splot błony mięśniowej
splot błony śluzowej
CZĘŚCI PŁCIOWE ZEWNĘTRZNE (partes genitales externae) - srom niewieści (pudendum feminum) [5]:
przedsionek pochwy
łechtaczka
wargi sromowe większe
wargi sromowe mniejsze
wzgórek łonowy
PRZEDSIONEK POCHWY (vestibulum vaginae) s. zatoka moczowo-płciowa (sinus urogenitalis)
Jest to droga rodna i kopulacyjna (przez ujście pochwy), oraz droga moczowa (przez ujście cewki moczowej.
Ograniczenie:
przednie - wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis)
tylne - wędzidełko warg sromowych (frenulum labiorum pudendi)
boczne - wargi sromowe mniejsze + opuszki przedsionka i gruczoły przedsionkowe mniejsze (labia minora pudendi, bulbi vestibuli, glandulae vestibulares minores)
górne - błona dziewicza (hymen) - jest to fałd błony występujący u dziewic
dolne - szpara sromowa (rima pudendi)
ŁECHTACZKA (clitoridis) - s. członek kobiety (penis mulieris)
części (2):
korzeń (radix) - przytwierdzony do miednicy przy pomocy odnogi prawej i lewej
trzon (corpus) - części:
cz. wstępująca
kolano
cz. zstępująca + żołądź (glans)
składowe i osłonki → patrz prącie; różnica: żołądź łechtaczki utworzona jest przez ciała jamiste (corpora cavernosa)
WARGI SROMOWE WIĘKSZE (labia maiora pudendi)
Są to fałdy skórne, których podłoże stanowi tkanka łączna, tłuszczowa i mięśniowa gładka.
rozdzielone - szparą sromu
połączone:
spoidłem tylnym warg - z tyłu (commissura labiorum posterior)
spoidłem przednim warg - z przodu (commisura labiorum anterior)
powierzchnie (2):
zewnętrzna - owłosiona
wewnętrzna - upodobniona do błony śluzowej
WARGI SROMOWE MNIEJSZE (labia minora pudendi)
Są to fałdy skórne, które obejmują przedsionek pochwy.
Z tyłu łączą się przez spoidło warg sromowych (commissura labiorum pudendi) za dołem przedsionka pochwy (fossa vestibuli vaginae)
Z przodu dzielą się na:
napletek łechtaczki (preputium clitoridis) - nad łechtaczką
wędzidełko łechtaczki (frenulum clitoridis) - pod łechtaczką
W ich podstawie leżą obfite sploty żylne - opuszki przedsionka (bulbi vestibuli)
WZGÓREK ŁONOWY (mons pubis)
Poduszeczka tłuszczowa pokryta owłosioną skórą, górna granica owłosienia - łono (pubes) jest pozioma
Tętnice (2):
t. sromowa wewnętrzna (a. pudenda interana) [4]:
gał. wargowe tylne (rr. labiales posteriores)
t. grzbietowa łechtaczki (a. dorsalis clitoridis)
t. głęboka łechtaczki (a. profunda clitoridis)
t. opuszki przedsionka (a. bulbi vestibuli)
t. sromowa zewnętrzna (a. pudenda externa) [1]:
gał. wargowe przednie (rr. labiales anteriores)
Żyły - przez:
żż. sromowe zewnętrzne do ż. udowej
ż. grzbietową łechtaczki do splotu pęcherzowego
ż. głęboką łechtaczki do ż. sromowej wewnętrznej
Naczynia chłonne - do węzłów chłonnych pachwinowych
Nerwy:
somatyczne:
splot lędźwiowy:
n. biodrowo-pachwinowy → nn. wargowe przednie (nn. labiales anteriores)
n. płciowo-udowy (n. genitofemoralis)
splot krzyżowy:
n. skórny uda tylny (n. cutaneus femoris posterior)
n. sromowy → nn. wargowe tylne (nn. labiales posteriores)
autonomiczne:
część sympatyczna - splot podbrzuszny dolny
część parasympatyczna - nn. trzewne miedniczne
PORÓWNANIE SKŁADOWYCH UKŁADU PŁCIOWEGO MĘSKIEGO I ŻEŃSKIEGO
UKŁAD MĘSKI |
UKŁAD ŻEŃSKI |
jądro |
jajnik |
moszna |
wargi sromowe większe |
nasieniowód |
jajowód |
cewka właściwa (urethra propria) - ponad wzgórkiem nasiennym |
cewka moczowa |
prącie |
łechtaczka |
ciała jamiste |
odnogi łechtaczki |
napletek prącia |
napletek łechtaczki |
opuszka ciała gąbczastego |
opuszki przedsionka |
przewód moczowo-płciowy |
zatoka moczowo-płciowa s. przedsionek pochwy |
gruczoły opuszkowo-cewkowe |
gruczoły opuszkowe większe |
gruczoły cewkowe |
gruczoły opuszkowe mniejsze |
gruczoł krokowy |
przewód okołocewkowy (ductus paraurethrales) - nieczynne |