Ustrój polityczny Włoch
Geneza ustroju politycznego i ogólna charakterystyka konstytucji z roku 1947 r.
Włochy stały się republiką w r. 1946, kiedy w wyniku przeprowadzonego referendum obywatele opowiedzieli się za republikańską formą rządu. Kampanię wyborczą poprzedziły ważne wydarzenia stanowiące konsekwencje drugiej wojny światowej i upadku faszyzmu. Doświadczenia tego okresu związane z panowaniem faszystowskiego ustroju, walka o niepodległość i zmianę form politycznej organizacji społeczeństwa przyniosły długo oczekiwane rezultaty.
W celu przypomnienia wydarzeń mających istotny wpływ na niepodległy byt i formy ustrojowe Włoch należy wymienić następujące fakty: w lipcu 1943 r. dokonano zamachu stanu, w wyniku którego obalony został przywódca faszystowskich Włoch Benito Mussolini; w dniu 3 września 1943 r. następuje zawieszenie broni między rządem włoskim a aliantami, którzy wylądowali na południu kraju. Powstaje rząd koalicyjny, oparty na porozumieniu sześciu partii (w tym chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów), sprawujący władzę na terenie południa, reszta terytorium państwa znajdowała się pod panowaniem Niemców, choć działała tam partyzantka i były organizowane zalążki władzy podległe Komitetowi Wyzwolenia Narodowego.
Dnia 25 czerwca 1944 r. został wydany dekret rządowy, który zapowiadał – po wyzwoleniu całych Włoch – wybór konstytuanty i przeprowadzenie referendum w celu rozstrzygnięcia kwestii formy państwa – utrzymania monarchii lub wprowadzenie nowego ustroju republikańskiego. Wyzwolenie całego terytorium państwa dokonało się w kwietniu 1945 r. Natomiast 2 czerwca 1946 r. zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią przeprowadzono referendum ogólnonarodowe, które stanowiło przełomowe wydarzenie w dziejach tego kraju. Za republiką opowiedziało się 12 718 641 wyborców (54,24%), a za utrzymaniem monarchii 10 718 641 (45,72%) Wynik ten przesądził zatem o upadku korony i powstaniu republiki. Za republiką opowiedzieli się komuniści, socjaliści, republikanie i Partia Czynu, natomiast za utrzymaniem monarchii – liberałowie.
Jednocześnie z referendum odbyły się wybory do Konstytucyjnego Zgromadzenia Narodowego, w których zdecydowaną przewagę zdobyły trzy partie. Na 556 deputowanych aż 207 mandatów miała chadecja (Chrześcijańska Demokracja), 115 socjaliści (Włoska Partia Socjalistyczna) i 104 komuniści (Włoska Partia Komunistyczna). Te trzy partie stanowiły zatem siłę napędową konstytuanty, wywierając decydujący wpływ na tok przygotowania i treści Konstytucji Republiki Włoskiej.
Konstytuanta rozpoczęła prace 25 czerwca 1946 r., a dyskusje nad przedłożonym projektem prowadziła od 4 marca do 22 grudnia 1947 r. Odbyło się w tym celu 347 posiedzeń. O niezwykle szerokim zainteresowaniu deputowanych tą problematyką świadczy fakt, że do 139 artykułów ustawy zasadniczej wniesiono aż 1603 poprawki, a głos w dyskusji zabierało łącznie 272 deputowanych. Tok prac przygotowawczych, przebieg dyskusji nad projektem konstytucji świadczy o tym, że do problemów przyszłego ustroju politycznego państwa przywiązywano ogromną wagę. Wynikało to z chęci zapobieżeniu powrotu ustroju z nie dawnej bolesnej przeszłości związanej z problemem faszyzmu. Długi okres prac wiązał się również z poszukiwaniem nowych, nowatorskich rozwiązań demokratycznych na miarę potrzeb i oczekiwań społeczeństwa włoskiego połowy XX w.
Konstytucja Republiki Włoskiej uchwalona została 22 grudnia 1947 r. i weszła w życie 1 stycznia następnego roku. Jest to jeden z obszerniejszych aktów konstytucyjnych, liczy blisko 150 artykułów. Należy też do konstytucji sztywnych. Jej nowelizacja wymaga dwukrotnego uchwalenia przez każdą izbę parlamentarną, z konieczną przerwą co najmniej 3 miesięcy między nimi, przy wymogu większości bezwzględnej w trakcie drugiego głosowania. Dodatkowo, na żądanie 20% członków jednej lub drugiej izby, pół miliona wyborców lub 5 rad regionalnych, nad ustawą zmieniającą konstytucję lub nad ustawą konstytucyjną winno się odbyć referendum, które ewentualnie zatwierdza zmianę większością głosów. Jednakże wnioski o takie fakultatywne referendum konstytucyjne nie mogą być przedkładane, o ile zmiany konstytucyjne przyjęte zostały w drugim głosowaniu większością 2/3 głosów w każdej z izb.
Konstytucja włoska składa się z trzech części oraz z mających dzisiaj już tylko wartość historyczną przepisów końcowych i przejściowych.
Część wstępna (artykuły 1-12) zawiera „Zasady Podstawowe”, takie jak np. : republika demokratyczna oparta na pracy; gwarancja praw człowieka; zasada równości praw i godności społecznej; prawo do pracy; zasada samorządu terytorialnego; rozdział Kościoła od państwa; zgodność praw wewnętrznych z normami prawa międzynarodowego; odrzucenie wojny jako zamachu na wolność innych narodów.
Część pierwsza (artykuły 13-54) regulujące prawa i obowiązki obywatelskie.
Część druga (artykuły 55-139) rozstrzyga o ustroju republiki oraz organizacji i funkcjonowaniu aparatu państwowego.
Parlament
Parlament Republiki Włoskiej składa się z dwu izb: Izby Deputowanych (izba niższa; 630 deputowanych) oraz Senatu (izba wyższa; 315 senatorów wybieralnych). Obie izby mają charakter przedstawicielski i pochodzą z wyborów opartych na zasadach równości, tajności, głosowania osobistego, powszechności i bezpośredniości. W skład Senatu wchodzą jeszcze osoby pełniące wcześniej urząd Prezydenta Republiki oraz 5 obywateli mianowanych przez prezydenta spośród tych, którzy „rozsławili ojczyznę swoją działalnością w sferze politycznej, naukowej, twórczości artystycznej i literatury”. Każdy członek parlamentu reprezentuje Naród i jego mandat ma charakter wolny. Członkowie obu izb cieszą się również identycznym immunitetem: materialnym w zakresie wykonywania swych funkcji oraz formalnym, obejmującym odpowiedzialność karną w zakresie innych podejmowanych przez nich czynności, a także przysługuje im prawo do wynagrodzenia. Czynne prawo wyborcze w wyborach do Senatu mają obywatele po ukończeniu 25 lat, a bierne po ukończeniu 40 roku życia. Natomiast czynne prawo wyborcze do Izby Deputowanych uzyskuje się z osiągnięciem pełnoletności, wybierani do tej Izby obywatele muszą mieć ukończone 25 lat.
Kadencja parlamentu wynosi pięć lat i jest liczona od daty zwołania pierwszego posiedzenia izb. Może ona być przedłużona w drodze ustawy, ale tylko w wypadku wojny. Do czasu zebrania się nowo obranego parlamentu trwają pełnomocnictwa dotychczasowych izb. Nowe wybory powinny być przeprowadzone w ciągu 70 dni od końca poprzedniej kadencji. Początkowe zwyczajne sesje obu izb odbywają się dwa razy w roku i zbierają się z mocy prawa w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i października. Zwołanie jednej z izb na sesję nadzwyczajną powoduje, że i druga zbiera się w tym samym terminie automatycznie. Może ja zwołać przewodniczący izby, prezydent Republiki lub jedna trzecia członków danej izby. Obie izby mają również jednakowe pewne reguły funkcjonowania: jawność obrad, jednakowe warunki formalne rozstrzygnięć (zwykła większość przy frekwencji większej niż połowa), ich struktura wewnętrzna, na którą składają się: przewodniczący, prezydium i komisje jako konstytucyjne organy izb, a także wyłączne uprawnienie każdej z izb do uchwalenia swego regulaminu.
System wyborczy
Istotną część praw politycznych obywateli stanowią prawa wyborcze związane z wyłanianiem organów przedstawicielskich. Na szczeblu ogólnopaństwowym organem wyłanianym na drodze wyborów, a więc ciałem w pełni przedstawicielskim, jest parlament. Każda jego izba wywodzi swe pełnomocnictwa z wyborów powszechnych i bezpośrednich, chociaż istnieją pewne zróżnicowania ( jak choćby sprawa cenzusu wieku). Włochy kilkakrotnie w swojej historii dokonywały zmian systemu wyborczego, jednakże obowiązująca w latach 1993-2005 ordynacja wyborcza do Izby Deputowanych przyjęła mieszany system wyborczy, przewidując wybór ponad ¾ (dokadnie:475) deputowanych w jednomandatowych tzw. Kolegiach wyborczych, znajdujących się wszelako w granicach jednego z 26 właściwych okręgów wyborczych. Natomiast pozostałych 175 deputowanych wybierano w owych 26 okręgach. Konkretne liczby mandatów ustalane były w proporcji do liczby ludności. Było ich mniej więcej czterokrotnie mniej w danym okręgu niż liczba mandatów w tymże okręgu, dlatego też każdy wyborca dysponował dwoma głosami (pierwszym z nich posługiwał się w głosowaniu w kolegium wyborczym, drugim- w okręgu wyborczym). Kandydatów w kolegiach wyborczych zgłaszały formalnie grupy wyborców liczące od 500 do 1000 wyborców. Kandydatów także zgłaszały partie polityczne, ale każdy z nich musiał zgłosić przyłączenie do jednej lub kilku list okręgowych. System wyborczy do Senatu wyglądał tak, że ponad połowa senatorów (tj.232) wybieranych była w kolegiach jednomandatowych, a reszta (tj.83) w okręgach wyborczych wielomandatowych, którymi przy wyborach senatorów były regiony.
14 grudnia 2005r. decyzją ugrupowań koalicji popierającej rząd Silvio Berlusconiego dokonano zmiany systemu wyborczego: z mieszanego na proporcjonalny. Wyborcy głosują na tzw. listy partyjne zamknięte. Nie posiadają za tym możliwości zaznaczania na listach poszczególnych partii politycznych swoich preferencji personalnych. Każda partia musi przedstawić własny program wyborczy oraz wskazać kandydata na premiera.
Funkcje parlamentu
Obie izby parlamentu pełnią funkcję legislacyjną, zatwierdzają przez rząd budżet oraz sprawozdanie dotyczące wydatków, ogłaszają stan wojny, upoważniają prezydenta do ratyfikacji umów międzynarodowych, aktów o amnestii i prawie łaski. Parlament kontroluje również działalność rządu i administracji między innymi poprzez składanie interpelacji, ogłaszanie rezolucji oraz prowadzenie parlamentarnych dochodzeń dotyczących prac urzędu. Parlament posiada w zasadzie monopol na działalność ustawodawczą. Inicjatywa ustawodawcza należy do Rady Ministrów i indywidualnych parlamentarzystów obu izb, a także przewidziana jest inicjatywa ludowa, przysługująca 50tys. wyborcom. Przysługuje również Narodowej Radzie Gospodarki i Pracy oraz w niewielkim zakresie gminom. Największe znaczenie przypada inicjatywie rządowej.
Procedura ustawodawcza obejmuje jednorazowe debaty izby, poprzedzone pracami nad projektami ustaw w komisjach. Jest to zasadniczo odpowiednia komisja problemowa i komisja budżetowa. Do wyrażania opinii o projekcie ustaw może być na wniosek przewodniczącego izby, wezwana Komisja Spraw Konstytucyjnych, która przedstawia opinię na temat zgodności projektu z konstytucją, pod względem ogólnej poprawności legislacyjnej. Izba obraduje i uchwala ustawy na podstawie sprawozdań tych komisji. Przyjęty projekt musi być uchwalony tak samo przez drugą izbę. Projekt odrzucony przez izbę pierwszą nie jest w ogóle rozpatrywany przez drugą, a odrzucony przez izbę drugą nie wraca do ponownego rozpatrywania przez pierwszą.
Funkcja kontrolna w świetle postanowień konstytucji realizowana jest przez:
*zarządzanie przez izbę dochodzeń w sprawach stanowiących interes publiczny
*rozpatrywanie sprawozdań z kontroli realizacji budżetu, przedstawianych przez Trybunał Obrachunkowy
Parlament kontroluje działalność rządu poprzez pytania, interpelacje, rezolucje i parlamentarne dochodzenia. Wszystkie pytania do rządu powinny być skierowane na piśmie, ze wskazaniem pożądanej formy odpowiedzi. Dla ustnych odpowiedzi przeznaczona jest pierwsza godzina każdego posiedzenia. Parlamentarzysta, po usłyszeniu odpowiedzi ministra, ma 5 minut na replikę. Pisemne odpowiedzi są publikowane w ciągu 10 dni w stenograficznym sprawozdaniu. Interpelacje są pytaniami dotyczącymi „motywów i intencji postępowania rządu, w sprawach, które dotyczą określonych dziedzin jego polityki”. Odpowiedź powinna być udzielona ustnie, po upływie dwóch tygodni, w trakcie specjalnego posiedzenia. Rezolucje mające na celu wyrażenie stosunku izby do określonego problemu, mogą być zaproponowane przez 10 deputowanych w izbie „niższej” i 8 senatorów w izbie „wyższej”.
Prezydent
Prezydent Republiki Włoskiej wybierany jest na siedmioletnią kadencję na wspólnym posiedzeniu izb parlamentu z udziałem delegatów rad regionalnych. Członkowie Zgromadzenia wybierającego głowę państwa nazywani są wielkimi elektorami. Jest ich 1003 (630 deputowanych, 315 senatorów oraz po 3 delegatów z każdego regionu). Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelowi włoskiemu, który ukończył 50 lat i nie jest pozbawiony praw politycznych. Kandydat jest wybrany, jeśli otrzymał 2/3 głosów elektorów. Uzyskanie takiej liczby głosów jest niezbędne w trzech pierwszych turach głosowania. Po trzeciej turze do wyłonienia prezydenta wystarczająca jest absolutna większość. W trakcie wyborów nie jest dopuszczalna dyskusja nad osobami kandydatów ani też wygłaszanie przez nich deklaracji programowych. Prezydent przed objęciem urzędu musi złożyć odpowiednią przysięgę wobec parlamentu. Konstytucja zakazuje piastowania przez prezydenta jakiegokolwiek innego stanowiska. W razie niemożności spełniania funkcji prezydenckich zastępuje go przewodniczący Senatu.
Funkcje prezydenta
Prezydent włoski ma w zasadzie kompetencje głowy państwa w systemie parlamentarnym. Zgodnie z konstytucją nie jest on zaliczany do organów władzy wykonawczej ani żadnej innej. Wszystkie akty prawne prezydenta wymagają kontrasygnaty ministrów, biorących za nie odpowiedzialność.
W stosunku do parlamentu prezydent posiada następujące uprawnienia:
*zarządzanie wyborów, w określonych konstytucyjnie terminach;
*ustalanie terminu pierwszego posiedzenia Izby Deputowanych i Senatu;
*zwoływanie izb na sesje nadzwyczajne;
*kierowanie orędzi do izb parlamentarnych;
*promulgacja ustaw;
*możliwość zastosowania weta ustawodawczego poprzez żądanie ponownego uchwalenia ustawy;
*podejmowanie decyzji o rozwiązaniu izby lub obu izb, po wysłuchaniu opinii ich przewodniczącego; (uprawnienie to nie może być realizowane w ostatnim półroczu urzędowania prezydenta);
*mianowanie pięciu dożywotnych senatorów;
*zarządzanie referendum w sytuacjach przewidzianych konstytucyjnie.
Najważniejsze kompetencje wobec Rady Ministrów:
*powoływanie premiera i pozostałych członków Rady Ministrów oraz przyjmowanie dymisji Rady Ministrów;
*mianowanie innych funkcjonariuszy administracji państwowej w przypadkach wskazywanych przez ustawę;
*upoważnianie Rady Ministrów do przedstawiania izbom parlamentarnym projektów ustaw;
*ogłaszanie dekretów i tymczasowych rozporządzeń o mocy ustawy;
*ratyfikowanie traktatów międzynarodowych, zawieranych przez rząd, ewentualnie z dodatkowym upoważnieniem ustawy;
*sprawowanie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi, w szczególności przez przewodniczenie Najwyższej Radzie Obrony;
*ogłaszanie stanu wojny, uchwalonego przez parlament.
W sprawach dotyczących wymiaru sprawiedliwości, prezydent:
*wydaje decyzje o ułaskawieniu lub złagodzeniu kary
*przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa, natomiast na podstawie ustawy o NRS posiada również prawo jej rozwiązania, żądania od niej określonych informacji, a także wnioskowania co do wszczęcia w Radzie procedury odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów;
*mianuje pięciu (na 15) sędziów Trybunału Konstytucyjnego;
*mianuje członków regionalnych trybunałów administracyjnych i członków Zgromadzenia Plenarnego Rady Stanu.
W zakresie kompetencji dotyczących samorządu terytorialnego, prezydent ma:
*prawo rozwiązywania rad regionalnych;
*prawo powoływania w regionach Komisji Kontroli Administracji Regionalnej.
Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, podlega jednak odpowiedzialności prawnej, jeżeli dopuści się zdrady stanu lub pogwałcenia konstytucji. Może być postawiony w stan oskarżenia przez parlament bezwzględną większością głosów. W tym przypadku skargę rozpatruje i sprawę osądza Trybunał Konstytucyjny w składzie powiększonym o 16 członków powołanych w drodze losowania spośród obywateli spełniających warunki wybieralności do Senatu, figurujących w spisie sporządzonym co 9 lat.
Rada Ministrów
Radę Ministrów we Włoszech tworzą premier i ministrowie. Na podstawie ustawy z dnia 23 sierpnia 1988 roku funkcjonuje aktualnie 19 ministerstw, prócz tego w skład Rady Ministrów wchodzi również kilku ministrów bez teki. Ministrowie nie muszą posiadać mandatów parlamentarnych. Powołanie Rady Ministrów we Włoszech odbywa się następująco: najpierw następuje powołanie przez prezydenta Republiki premiera, a następnie na wniosek premiera powoływani są ministrowie. Zanim Rada Ministrów rozpocznie swoją działalność, musi uzyskać wotum zaufania w ciągu 10 dni ze strony Izby Deputowanych a także Senatu. Zakres działalności Rady Ministrów sięga dotąd, aż sama ona zrezygnuje ze swojej kadencji, lub gdy otrzyma wotum nieufności. Rada Ministrów może również złożyć dymisję, gdy po wyborach powszechnych ukonstytuuje się nowy parlament. Premier może wnioskować do prezydenta o odwołanie ministra a także na jego wniosek opróżnione miejsce w Radzie zostaje zapełnione przez mianowanie nowego ministra. Funkcje Rady Ministrów w Republice Włoskiej wynikają z jej pozycji jako naczelnego i podstawowego organu władzy rządowo-wykonawczej. Funkcje te można podzielić na 5 grup na podstawie Ustawy o Rządzie z 1988 roku. I tak pierwsza grupa polega na ustalaniu ogólnych kierunków w zakresie polityki i w administrowaniu, np. decydowanie o wystąpieniu wobec parlamentu z przedłożeniami rządowymi, czy decydowanie o wystąpieniu o wotum zaufania . Druga grupa to czynności związane z działalnością prawodawczą. Wyróżnić tu możemy np. inicjatywę ustawodawczą. Grupa trzecia to rozmaite uprawnienia, które wiążą się z funkcjonowaniem regionów. Grupa czwarta to rozwiązywanie konfliktów kompetencyjnych między ministrami. I wreszcie grupa ostatnia obejmuje rozmaite uprawnienia nadzorcze i kontrolne wobec ministrów. Wymienić możemy tu np. rozstrzyganie o wydaniu rozporządzeń ministerialnych. Premier zajmuje szczególne miejsce w Radzie Ministrów. Otóż posiada on dominujący wpływ na podejmowanie przez Radę wszystkich jej zasadniczych działań . Rola ta musi być uznawana przez pozostałych ministrów. Dodatkowo premier kieruje ogólną polityką rządu i jest dodatkowo za nią odpowiedzialny. Inne funkcje premiera to, że utrzymuje on jednolitość kierunku działalności politycznej i administracyjnej, a także inspiruje i koordynuje działalność ministrów. Tak więc powinni oni poddawać się wskazaniom premiera. Jak widzimy premier ma szeroki zakres uprawnień. Pozwala to nam porównać system republiki włoskiej do sytemu kanclerskiego w Niemczech. We włoskich rozwiązaniach konstytucyjnych jest wymóg zaufania rządowi przez obie izby parlamentarne. Dodatkowo każda z nich musi wyrazić zaufanie z osobna. Jednakże rząd nie musi podać się do dymisji , gdy jedna lub obie izby głosują przeciwko jakiemuś wnioskowi rządowemu. Członkowie rządu także ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną. Ministrowie odpowiadają przed sądami powszechnymi według zasad, które określone są w odrębnej ustawie konstytucyjnej. Dodatkowo Izby mogą uchwalić uchwałę o postawieniu członka rządu do dyspozycji władzy sądowej. Wniosek w tym zakresie może być przedstawiony przez sąd lub prokuraturę.
Organy pomocnicze Rady Ministrów
Konstytucja orzeka, że istnieją organy pomocnicze Rady Ministrów. Są nimi: Rada Stanu, Narodowa Rada Gospodarki i Pracy oraz Izba Obrachunkowa. Rada Stanu to organ zarówno doradczy wobec Rady Ministrów i innych organów administracji publicznej a także naczelna instancja ogólnego sądownictwa administracyjnego. Regulacje ustroju i kompetencji tego organu zostały ujęte w ustawie z dnia 6 grudnia 1971 roku. Rada Stanu swą funkcję konsultacyjną wykonuje przez Zgromadzenie Ogólne lub przez jedną z trzech sekcji doradczych. Rada Stanu wydaje opinie m.in. w sytuacjach, gdy przepisy prawne wymagają zasięgnięcia tej opinii. Wyróżnić tu możemy przypadek, kiedy rząd stanowi rozporządzenia wykonawcze wobec rządowych projektów ustaw dotyczących zmian w kompetencji rady Stanu. Członkowie tego organu rekrutowani są z członków niższych sądów administracyjnych w drodze konkursów, częściowo także w drodze nominacji przez rząd. Kolejny organ, czyli Narodowa Rada Gospodarki i Pracy reprezentuje osoby zaangażowane w funkcjonowanie gospodarki narodowej w jej poszczególne dziedziny i wszystkie sektory. Są więc tu zarówno przedstawiciele przemysłu, przedstawiciele pracodawców, jak i pracobiorców, a także przedstawiciele rolnictwa i usług. Dzięki funkcjonowaniu tej Rady docenione zostają zagadnienia gospodarcze dla współczesnego państwa i społeczeństwa, a także wytwarza się świadomość, że reprezentacja parlamentarna nie jest całkowicie adekwatna dla rozwiązywania ich problemów. Członkowie Narodowej Rady Gospodarki i Pracy pochodzą z nominacji prezydenta Republiki na wniosek premiera. W Radzie znajduje się 111 radców, w tym 12 ekspertów, 44 przedstawicieli zatrudnionych w przemyśle prywatnym i administracji publicznej, 18 przedstawicieli pracujących poza przemysłem, 34 przedstawicieli przedsiębiorstw i po jednym przedstawicielu państwowego koncernu petrochemicznego, Instytutu Przemysłowego i Urzędu Średnich Przedsiębiorstw. Spełnianie funkcji doradczej wobec rządu i parlamentu w sprawach do których została powołania to ogólne zadanie Narodowej Rady Gospodarki i Pracy. Jednakże najważniejsze uprawnienie tego organu to konstytucyjne prawo Rady występowania do Izb parlamentarnych z formalną inicjatywą ustawodawczą. I ostatni konstytucyjny organ pomocniczy Rady Ministrów to Trybunał Obrachunkowy. Jest to organ kontroli państwowej , powołany do kontroli realizacji budżetu państwa i podmiotów otrzymujących subwencje z tego budżetu. Trybunał Obrachunkowy to także szczególny sąd administracyjny w zakresie spraw wskazanych w konstytucji i ustawach szczególnych. Organ ten dodatkowo wykonuje prewencyjną kontrolę legalności aktów rządu.
System partyjny
Układ polityczny wśród partii był stosunkowo trwały i do 1993 roku nie wykazywał zasadniczych zmian. Początek Republiki wiązał się z trójpartyjną koalicją obejmującą chrześcijańskich demokratów, socjalistów i komunistów trwającą do 1947 roku. Po rozpadzie trójpartyjnej koalicji powstaje sojusz chadecji z liberałami, republikanami i socjaldemokratami. Ten stan rzeczy trwał do 1993 roku. System partyjny do końca lat osiemdziesiątych charakteryzował się zdecydowaną w społeczeństwie przewagą dwóch partii: Chrześcijańskiej Demokracji i komunistów. Ponadto była znaczna ilość partii o dużej skali ideologicznego zróżnicowania. Istniała także konieczność tworzenia koalicji rządowych z góry skazanych na niebezpieczeństwo rozpadu. Zauważyć można było także brak wymiany między większością stanowiącą oparcie dla rządu a opozycją, na skutek zaszłości politycznych, a przede wszystkim polityki izolowania partii komunistycznej z koalicji rządowych. Wybory do parlamentu z 27 i 28 marca 1994 roku okazały się decydujące dla nowego kształtu włoskiej sceny politycznej. I tak obecnie we Włoszech istnieje system wielopartyjny. Zapewnia to także małym ugrupowaniom miejsce w parlamencie i z reguły również w rządzie. Cechą charakterystyczną struktur organizacyjnych większości partii włoskich jest tworzenie dobrze zorganizowanych frakcji. Konstytucja instytucjonalizuje partie polityczne, określając ich funkcje jako wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie się polityki narodowej. Partie narodowe działające we Włoszech to : Włoska Partia Ludowa, która nawiązuje do tradycji Włoskiej Partii Ludowej i od 1943 do 1944 roku działała pod nazwą Partii Demokracji Chrześcijańskiej, jest ona o charakterze centrowym. Inna partia to Demokraci Lewicy-utworzona w lutym 1991 roku na XX zjeździe Włoskiej Partii Komunistycznej , jest ona o charakterze socjaldemokratycznym, opowiada się za rozwojem socjalnych funkcji państwa. Włoska Odnowa to partia utworzona w lutym 1996 roku przez Lamberto Diniego, jest ona centrowa o charakterze liberalnym. Kolejna partia to Zieloni z oficjalną nazwą „Narodowa Federacja Listy Zielonych”. Utworzona w 1987 roku, skupia przedstawicieli ruchów ekologicznych, propaguje pacyfizm, sprzeciwia się wykorzystywaniu energii atomowej. Sojusz Demokratyczny to partia utworzona przez dysydentów z Partii Demokracji Chrześcijańskiej w 1993 roku. Ruch na rzecz Demokracji utworzony został w 1991 roku pod nazwą Sieć, określany jako partia antymafijna. W programie łączy elementy katolicyzmu społecznego z radykalnymi postulatami wolności i sprawiedliwości. Południowotyrolska Partia Ludowa to zgrupowanie utworzone w 1948 roku, reprezentujące mniejszość niemiecką w górnej Adydze o charakterze konserwatywnym. Kolejna Partia Radykalna powstała w 1956 roku . Od 1994 roku działa jako ruch reformatorów o charakterze liberalnym. Sojusz Narodowy został utworzony w grudniu 1993 roku jako ugrupowanie federacyjne, w skład którego weszło kilka małych partii prawicowych oraz partia neofaszystowska. Jest on skrajnie antykomunistyczny, narodowo-konserwatywny , a w sferze społeczno-gospodarczej nawiązuje do idei neokorporacyjnych. Liga Północna na Rzecz Niepodległości Padanii utworzona została w 1991 roku .Opowiada się ona za powstaniem niepodległego państwa - Padanii, jest o charakterze populistyczno-liberalnym. Włoska Liga Federalna została utworzona w lutym 1995 roku przez dysydentów z Ligi Północnej sprzeciwiających się wyjściu partii z rządu Berlusconiego. Partia Demokraci dla Drzewa Oliwnego utworzona została w lutym 1999 roku przez Prodiego. Jest to partia centrolewicowa.
Bibliografia:
„Ustroje państw współczesnych” - Wiesław Skrzydło, Wojciech Zakrzewski, Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2002.
„Współczesne systemy polityczne” - Konstanty Adam Wojtaszczyk, Wyd. 2 popr. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1996.
„Współczesne systemy polityczne” - red. nauk. Marek Żmigrodzki, Bożena Dziemidok-Olszewska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
„Ustroje konstytucyjne państw współczesnych” - Paweł Sarnecki, wyd. 3, stan prawny na 31 lipca 2007 r. - Warszawa : Wolters Kluwer Polska.
Wykonali:
Katarzyna Gronek, Magdalena Izdebska,
Łukasz Kalenik