Rozdział II
PRAWO KONSTYTUCYJNE
Pojęcie Konstytucji
Konstytucja:
-od łacińskiego słowa constitutio- ustrój
-określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa
-unormowana jest w niej w głównych zarysach struktura organów państwowych i sposób ich powoływania, kompetencje tych organów oraz ich wzajemne związki
-zawiera podstawowe prawa i obowiązki obywateli
-najważniejszy akt prawny w państwie
-jest ustawą zasadniczą
-została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe tzn. połączone izby Sejmu i Senatu, w dniu 2 kwietnia 1997r., a następnie przyjęta ogólnokrajowym referendum.
Dwie zasady:
Konstytucja może być zmieniona tylko w szczególnym trybie, nie stosowanym przy uchwalaniu innych ustaw, który z reguły charakteryzuje się zwiększonym quorum i koniecznością uzyskania kwalifikowanej większości głosów
Wszystkie akty prawne w państwie muszą być zgodne z Konstytucją, w ten sposób determinuje ona charakter całego systemu prawnego.
Zasada trójpodziału władz
-twórcą i głosicielem w XVIII w. był francuski prawnik i filozof Charles Louis Montesquieu (Monteskiusz)
-Monteskiusz przedstawił teorię dotyczącą istoty i powstania państwa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie.
-wg Monteskiusza państwo powstało w wyniku umowy społecznej, zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności
Podział władzy:
Władza ustawodawcza- należy do parlamentu
Władza wykonawcza- sprawuje głowa państwa i rząd
Władza sądownicza- niezawisłe sądy
System organów państwowych
Organ państwowy- odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, będąca częścią aparatu państwowego. Organ państwowy może być jednoosobowy lub kolegialny.
Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.
Władza ustawodawcza- Sejm i Senat
Władza wykonawcza- Prezydent i Rada Ministrów
Władza sądownicza- sądy i trybunały
Podział organów państwowych:
-organy ustawodawcze- należą tu organy państwowe tworzące prawo o randze ustawy- Sejm i Senat
-organy wykonawcze- Prezydent, Rada Ministrów, organy administracyjne
-organy sądownicze- niezawisłe sądy wspomagane przez inne organy wymiaru sprawiedliwości np. prokuraturę oraz przewidziane w Konstytucji trybunały np. Trybunał Konstytucyjny
Podział organów państwowych:
-centralne – obejmują działaniem całe terytorium kraju. Do organów centralnych należą- Sejm, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, ministrowie i szereg innych
-terenowe - obszar województwa, gminy, miasta itd. Do organów terenowych należą – wojewodowie i inne działające w terenie organy administracji rządowej.
Sejm
Sejm jako organ ustawodawczy
-Sejm jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa
-decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz obsadzaniu niektórych urzędów i stanowisk państwowych
-Sejm i Senat obradujące wspólnie tworzą Zgromadzenie Narodowe
-Sejm jest wybierany na 4-letnią kadencję
-składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym
-wybory do Sejmu zarządza Prezydent
-Sejm obraduje na posiedzeniach
-pierwsze posiedzenie sejmu zwołuje Prezydent w ciągu miesiąca od dnia wyborów
-Sejm wybiera marszałka, który kieruje pracami
-obrady Sejmu są jawne
-jednym z zadań Sejmu jest uchwalenie budżetu państwa
Posłowie do Sejmu
-Sejm składa się z 460 posłów
-poseł ma dwa prawne przywileje:
Nietykalność- poseł nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, gdy jego zatrzymanie jest niezbędne do p zapewnienia prawidłowego toku postępowania. Zakaz ten dotyczy wszelkich form pozbawienia wolności- zatrzymania przez organy policji lub inne podobne organy, np. straż graniczną, tymczasowego aresztowania, wykonania kary pozbawienia wolności, aresztowania w charakterze świadka za odmowę zeznań itd.
Immunitet- przeciwko posłowi bez zgody Sejmu nie można wszcząć i prowadzić postępowania karnego. Postępowanie karne ulega odwleczeniu do czasu wygaśnięcia mandaty poselskiego. Immunitet nie uchyla karności, stanowi jedynie czasową przeszkodę w prowadzeniu postępowania karnego.
Organizacje poselskie
- posłom przysługuje prawo tworzenia na terenie Sejmu własnych organizacji- są to kluby parlamentarne
-kluby poselskie nie są organami wewnętrznymi Sejmu, lecz formami samoorganizacji posłów
-klub zrzesza posłów- członków jednej partii politycznej lub innego ugrupowania o charakterze politycznym, może też obejmować posłów współdziałających tylko z taką partią lub ugrupowaniem
-zadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie
-w klubie posłowie uzgadniają wystąpienia na plenarnym posiedzeniu Sejmu, sposób głosowania, przedstawienie i forsowanie stanowiska swojej partii w pracach komisji sejmowych itp.
Wewnętrzne organy Sejmu
Marszałek Sejmu
-kieruje pracami Sejmu
-stoi na straży praw i godności Sejmu
-reprezentuje Sejm
-zwołuje posiedzenia Sejmu
-przewodniczy obradom Sejmu
-czuwa nad tokiem prac Sejmu i jego organów
-kieruje pracami prezydium Sejmu
-zwołuje konwent seniorów i przewodniczy jego obradom
-nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym oraz wnioskom organów państwa
-sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na terenie Sejmu
-udziela posłom niezbędnej pomocy w ich pracy
-powołuje szefa kancelarii Sejmu i jego zastępców
-nadaje kancelarii statut
Prezydium Sejmu
-składa się z marszałka i wicemarszałków wybieranych przez Sejm spośród posłów
-ustala plan pracy Sejmu po zasięgnięciu opinii konwentu seniorów
-ustala tzw tygodnie posiedzeń z wyprzedzeniem co najmniej 3-miesięcznym
-dokonuje wykładni regulaminu Sejmu
-opiniuje sprawy wniesione przez marszałka
-organizuje współpracę komisji sejmowych i koordynuje ich działania
Konwent seniorów
-składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących lub wiceprzewodniczących klubów poselskich
-w jego skład mogą wchodzić także inne osoby, w tym przedstawiciele kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą
-jest organem opiniodawczym
-opiniuje projekty prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń i ich terminy, wnioski dotyczące wyboru organów Sejmu, zadania i przebieg pracy kancelarii Sejmu i in.
Komisje sejmowe
-są organami specjalistycznymi Sejmu
-są powoływane przez Sejm na początku kadencji
-w skład komisji wchodzą posłowie
-komisje dzielą się na :
Stałe- są wewnętrznymi, pomocniczymi organami Sejmu powoływanymi dla określonego rodzaju spraw w celu ich przygotowania i wyrażenia opinii, zanim staną się przedmiotem obrad na posiedzeniu Sejmu oraz celem współdziałania w wykonywaniu kontroli nad określonymi ogniwami aparatu państwowego
Nadzwyczajne- powoływane są dla zbadania określonej sprawy
-liczebność poszczególnych komisji oraz ich skład osobowy określa Sejm
-każda komisja wybiera ze swojego grona prezydium, które kieruje jej pracami
-w skład prezydium komisji wchodzą przewodniczący komisji i jego zastępcy
-do zadań komisji sejmowych należy:
Rozpatrywanie projektów ustaw
Wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców
Przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej
Rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu
Sekretarze- są wybieranie przez Sejm na początku kadencji w liczbie 20; prowadzą listę mówców i protokoły posiedzeń Sejmu, dokonują obliczania wyników głosowania i pełnią inne czynności zlecone przez marszałka.
Trybunał Konstytucyjny
-jest organem państwowym powoływanym do ochrony konstytucjonalności prawa, tzn. zgodności ustaw i innych aktów tworzących system polskiego prawa z konstytucją
- Trybunał Konstytucyjny orzeka w następujących sprawach:
Zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
Zgodności ustaw z umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody Sejmu wyrażonej w ustawie
Zgodności przepisów wydanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami
Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych
Skargi konstytucjonalnej
Sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
-kontrola konstytucyjności odbywa się w dwóch formach:
Kontrola abstrakcyjna- podjęcie postępowania w oderwaniu od toczącej się sprawy sądowej lub administracyjnej, bez związku z aktualnym stosowaniem danego aktu normatywnego w praktyce
Kontrola konkretna- powiązana jest z rozstrzyganiem indywidualnej sprawy przez organ orzekający i dochodzi do niej na tle danej sprawy, gdy w trakcie jej rozpatrywania pojawi się wątpliwość, czy stosowane w sprawie przepisy są zgodne z aktem normatywnym wyższego rzędu.
-skargę konstytucyjną może wnieść każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały w jego przekonaniu naruszone
-Orzeczenia Trybunału mają postać wyroków lub postanowień
- Orzeczenia Trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą
Trybunał Stanu
-został powołany do określania tzw. Odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe
-jest organem ściśle związanym z Sejmem, przez niego powoływanym i podejmującym czynności sądowe na jego zlecenie
-w zakresie orzekania Trybunał Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie
-do odpowiedzialności konstytucyjnej mogą być pociągnięte takie osoby jak:
Prezydent
Premier i członkowie rządu
Prezes Narodowego Banku Polskiego
Prezes Najwyższej Izby Kontroli
Członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji
Osoby, którym premier powierzył kierowanie ministerstwem
Naczelny dowódca sił zbrojnych
Posłowie i senatorowie
-Trybunał Stanu stwierdzając winę oskarżonego orzeka następujące kary:
Utratę czynnego i biernego prawa wyborczego
Utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz zdolności do ich uzyskania
Zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych
-kary orzeka się na okres od 2-10 lat , a niekiedy na zawsze
-w skład Trybunału Stanu wchodzi przewodniczący, jego dwóch zastępców i 16 członków
-co najmniej połowa osób wchodzących w skład Trybunału winna mieć kwalifikacje sędziowskie
-postępowanie prze Trybunałem Stanu jest dwuinstancyjne
Rzecznik praw obywatelskich
-stoi na straży praw i wolności obywateli
-bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji, obowiązanych do przestrzegania i stosowania praw i wolności , nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.
-Rzecznik jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu na okres 5 lat
-jest niezależny od innych organów państwowych
-nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej, aresztowany lub zatrzymany
-ponosi odpowiedzialność tylko przed Sejmem
-Rzecznik może:
Skierować wystąpienie do organu , organizacji lub instytucji, w którym formułuje opinie i wnioski w sprawie stwierdzonego naruszenia praw obywatela
Zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką naruszającą prawo z żądaniem zastosowania środków przewidzianych w przepisach prawa
Żądać wszczęcia postępowania cywilnego, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu
Żądać wszczęcia przez prokuraturę lub innego oskarżyciela publicznego śledztwa lub dochodzenia
Zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego , zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w postępowaniu administracyjnym
Wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także uchylenie prawomocnego orzeczenia, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia
Wnieść kasację do każdego prawomocnego orzeczenia
Senat
-w skład wchodzi 100 senatorów
-odgrywa znaczącą rolę w procesie legislacyjnym tzn. procesie stanowienia prawa
-uchwalona przez Sejm ustawa jest przekazywana Senatowi do rozpatrzenia
-Senat w ciągu miesiąca może zgłosić Sejmowi propozycje dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia
-Senat obraduje na posiedzeniach
-pracami Senatu kieruje marszałek Senatu a w jego zastępstwie wicemarszałkowie
-Senatorowie pochodzą z powszechnych , bezpośrednich wyborów, odbywających się łącznie z wyborami do Sejmu
-kadencja Senatu kończy się równocześnie z kadencją Sejmu.
Prezydent
-przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej i gwarant ciągłości władzy państwowej
-czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji
-stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium
-wybierany jest na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym
-kandydat musi mieć ukończone 35 lat i korzystać w pełni z praw wyborczych
-ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
-mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Polski w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych
-przyjmuje listy uwierzytelniające przedstawicieli obcych państw i organizacji międzynarodowych
-jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych
-mianuje szefa sztabu generalnego i dowódców rodzajów sił zbrojnych
-w razie zewnętrznego zagrożenia państwa zarządza mobilizacje i użycie sił zbrojnych
-kompetencje Prezydenta:
Stosowanie prawa łaski
Nadawanie obywatelstwa polskiego
Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu
Skracanie kadencji Sejmu i Senatu w określonych przypadkach
Zarządzanie referendum
Podpisywanie i odmawianie podpisania ustaw
Desygnowanie i powoływanie premiera
Przyjmowanie dymisji rządu
Powoływanie sędziów
Powoływanie pierwszego prezesa i prezesów Sądu Najwyższego, prezesów i wiceprezesów Trybunału Konstytucyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego
Wnioskowanie do Sejmu o powołanie prezesa NBP
Wydaje rozporządzenia i zarządzenia
-przed upływem kadencji opróżnienie urzędu Prezydenta powodują:
Śmierć
Zrzeczenie się z urzędu
Uchwała Zgromadzenia Narodowego podjęta większością 2/3 głosów
Złożenie z urzędu orzeczenia Trybunału Stanu
Stwierdzenie nieważności wyboru
-może być pociągnięty do odpowiedzialności, ale tylko przed Trybunałem Stanu
Najwyższa Izba Kontroli
-naczelny Oran kontroli państwowej
-podlega Sejmowi
-jej zadaniem jest kontrolowanie działalności organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek administracyjnych
-może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnego osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych
-NIK podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek prezydenta, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy
-jednostki państwowe są kontrolowane pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności
-NIK sprawdza, czy działalność prowadzona jest zgodnie z przepisami, dobrze i celowo czy osiągają najlepsze wyniki kosztem możliwie małego nakładu sił i środków
Rada Ministrów
-organ władzy wykonawczej
-stoi na czele całego systemu administracji rządowej
-do RM należą wszystkie decyzje w prawach polityki państwa
-zapewnia wykonanie ustaw
-wydaje rozporządzenia
-koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej
-chroni interesy Skarbu Państwa
-uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem
-zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa oraz porządek publiczny
-sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi
-zawiera umowy międzynarodowe
-sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju
-Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów (premiera) i ministrów
-premier kieruje pracami rządu i zapewnia realizację jego polityki, wydaje rozporządzenia, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, jest zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej
-Rada Ministrów podaje się do dymisji w następujących wypadkach:
Po wyborach najpierwszym posiedzeniu Sejmu
W razie nie uchwalenia przez Sejm wotum zaufania
Wyrażenia przez Sejm wotum nieufności
Rezygnacji Prezesa Rady Ministrów
Pojęcie wymiary sprawiedliwości
-wymiar sprawiedliwości- jego zadaniem jest rozstrzyganie sporów i konfliktów prawnych
-spory- są różnej natury, różnią się podmiotami miedzy którymi do nich dochodzi
-na wymiar sprawiedliwości skałą da się rozstrzyganie spraw :
Cywilnych- dotyczy z reguły dóbr majątkowych, często praw rodzinnych, pracowniczych i in. Najczęściej występuje w postaci sporu miedzy dwiema osobami o określone dobra i toczy się w trybie procesu cywilnego. Występuje powód i pozwany.
Karnych- powstaje w rezultacie popełnienie przestępstwa i jest sądzona w procesie karnym; występuje oskarżyciel i oskarżony, który może mieć obrońcę. Proces kończy się wyrokiem skazującym lub uniewinniającym.
-jurysdykcja- rozstrzyganie sporów przez sądy
Organizacja wymiary sprawiedliwości:
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
Sądy administracyjne
Sądy woskowe
Sądy
-zadaniem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości, rozstrzyganie spraw cywilnych i karnych
-niezawisłość- przy rozpatrywaniu sprawy i wydawaniu orzeczenia Sądzia jest niezależny. Nie podlega nikomu, ma jedynie obowiązek kierować się przepisami prawa
-zasada instancyjności- od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji
-sądy dzielą się na :
Powszechne- rejonowe, okręgowe i apelacyjne
Szczególne
- najwyższym organem państwowym jest Sąd Najwyższy
Sąd Najwyższy
-naczelny organ władzy sądowniczej
-powołany do sprawowania wymiary sprawiedliwości
-sprawowanie nadzoru nad wszystkimi sądami powszechnymi i wojskowymi
-opiniuje projektu ustaw i inne aktu normatywne
-stwierdza ważność wyborów do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta oraz referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego oraz rozpatruje protesty wyborcze
-sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa
-Sąd Najwyższy dzieli się na 4 izby:
Izba Cywilna
Izba Karna
Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
Izba Wojskowa
-na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes powoływany przez Prezydenta, jego zastępcami są prezesi
Sądy powszechne
Do sądów powszechnych należą:
Sądy rejonowe
-obejmują swym działaniem obszar kilku lub kilkunastu jednostek podziału terytorialnego kraju stopnia podstawowego- gmin, miast, dzielnic
-zadaniem jest rozpoznawanie w instancji spraw cywilnych i karnych
-szczególnym rodzajem spraw rozpatrywanym przez sądy powszechne są:
Sprawy gospodarcze- jest to sprawa pomiędzy stronami zajmującymi się zawodowo działalnością gospodarczą i na tle jej działalności
Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych – to spory między osobą uprawnioną do świadczenia z ubezpieczenia społecznego a organem rentowym
Sprawy ze stosunku pracy- to spory majątkowe i inne miedzy pracownikiem i zakładem pracy, które mają swoje źródło w łączącym strony stosunku pracy. Są to np. sprawy o wynagrodzenie, o wysokość premii, o zaległy urlop wypoczynkowy, o bezpodstawne zwolnienie itp.
Sądy okręgowe
-są sadami pierwszej instancji jak i sądami odwoławczymi
-do jego zadań należy:
Rozpatrywanie odwołań od orzeczeń sądów rejonowych, wówczas występuje w charakterze sądu drugiej instancji
Rozstrzyganie ważniejszych spraw w charakterze sądu pierwszej instancji
-do kompetencji sadu okręgowego jako sądu pierwszej instancji należą:
Sprawy o prawa niemajątkowe i łączone z nimi dochodzone prawa majątkowe, oprócz spraw o ustalenie i zaprzeczanie ojcostwa i macierzyństwa oraz o przysposobienie
Sprawy o ochronę praw autorskich i wynalazczych oraz wynikających z rejestracji wzorów użytkowych , zdobniczych i znaków towarowych
Sprawy o roszczenie wynikające z prawa prasowego
Sprawy o prawa majątkowe, których wartość przewyższa kwotę 30 000zł z wyjątkiem spraw o alimenty i kilku innych
-Sąd Okręgowy rozpatruje w pierwszej instancji następujące sprawy karne:
Zbrodnie- tzn. przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3, albo karą surowszą
Przestępstwa przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa
Uprzywilejowane formy zabójstwa- zabicie pod wpływem silnego wzburzenia, eutanazja i inne
Puszczanie w obieg fałszywych pieniędzy lub dokumentów
Sprowadzanie powszechnego niebezpieczeństwa w znacznych rozmiarach – spowodowanie zagrożenia epidemicznego itd.
Sądy apelacyjne
-są wyłaz cnie sądami odwoławczymi
-rozpoznają apelacje i zażalenia od orzeczeń sądów okręgowych wydanych w pierwszej instancji.
Zwierzchni nadzór nad sądami sprawuje Sąd Najwyższy.
Sędziowie sądów rejonowych, okręgowy i apelacyjnych są mianowani przez Prezydenta, na wniosek Krajowej rady Sądownictwa. Sędziowie są nieusuwalni z wyjątkiem przypadków wymienionych w ustawie.
Ławnicy sądów rejonowych i okręgowych są wybierani przez rady gmin.
Sądy szczególne
-powołane do sądzenia określonych rodzajów spraw
-są sądami specjalistycznymi
-mają ściśle wytyczony zakres działania
-należą do nich sądy wojskowe, które sprawują wymiar sprawiedliwości w stosunku do osób wojskowych.
-sądy wojskowe rozpatrują wyłącznie sprawy karne
-nadzór nad sądami wojskowymi sprawuje Sąd Najwyższy (Izba Wojskowa).
Sądy administracyjne
-zadaniem jest kontrolowanie legalności decyzjo organów administracji publicznej
-system sądów administracyjnych tworzą Naczelny Sąd Administracyjny oraz wojewódzkie sądy administracyjne
-na czele sądu administracyjnego stoi prezes
-Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na 3 izby:
Izbę Finansową
Izbę Gospodarczą
Izbę Ogólnoadministracyjną
-przedmiotem kontroli sądu jest legalność decyzji administracyjnej, czyli jej zgodność z prawem
Sądy polubowne
-nie mają charakteru stałego
-nie są sądami państwowymi
-mogą być powoływane na podstawie umowy stron w celu rozstrzygnięcia istniejącego miedzy nimi sporu majątkowego lub w celu rozstrzygnięcia przyszłych sporów
-nie ma on obowiązku kierowa się przepisami prawa
-rozstrzygnięcia mogą być oparte na zasadach słuszności, poczucia sprawiedliwości itd.
Prokuratura
-jest organem państwowym powołanym do strzeżenia praworządności oraz czuwania nad ściganiem przestępstw
-prokuratura określone zadania wykonuje przez:
Prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami
Wytaczanie powództw i składanie wniosków oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych oraz w sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych
Podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w różnych rodzajach postępowania
Sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności
Prowadzenie badań nad przestępczością oraz zapobieganie i zwalczanie jej
Zaskarżanie do sądu decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem oraz udział w toczącym się w związku z tym postępowaniem sądowym
Koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw prowadzonej przez inne organy państwowe
Współdziałanie z innymi organami, jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa
Opiniowanie aktów normatywnych
Podejmowanie innych czynności przewidzianych prawem
-prowadzenie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz nadzorowanie takiego postępowania prowadzonego przez inne uprawnione organy np. policję.
Adwokatura i obsługa prawna jednostek gospodarczych
Adwokatura- składa się z ogółu adwokatów i aplikantów adwokackich na terenie kraju. Jej zadaniem jest udzielanie pomocy prawnej nieograniczonemu kręgowi osób i organizacji- przede wszystkim jednak ludności. Z pomocy adwokatury mogą korzystać zarówno poszczególni ludzie, jak i przedsiębiorstwa, spółki i inne podmioty gospodarcze.
Zadaniem adwokata jest:
-udzielenie fachowych porad prawnych
-prowadzenie spraw klientów przed sądami i innymi organami wymiaru sprawiedliwości
Adwokaci prowadzą działalność w formie indywidualnych kancelarii bądź łączą się w spółki.
Radca prawny- może udzielać porad i prowadzić sprawy również zwykłych klientów, tzn również osób nie prowadzących działalności gospodarczej.
Notariat
-jest instytucją mającą na celu zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z obowiązującym prawem
-do zakresu czynności należy sporządzanie aktów notarialnych
-zadaniem jest też sporządzanie uwierzytelnionych odpisów dokumentów, przyjmowanie dokumentów na przechowanie, sporządzanie projektów aktów, sporządzanie protestów weksli czeków, przyjmowanie oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku itd.