Dzieło architektoniczne w kontekście jedności konstrukcyjnej
Pojęcia jedność konstrukcyjnej dzieła architektury jest bardzo skomplikowanym zagadnieniem. Nie jest łatwo w jasny, klarowny i niebudzący wątpliwości sposób podać definicję i ramy znaczeniowe wyżej wymienionego zagadnienia. Jednak poprzez analizę dzieł można wyciągać wnioski, które przybliżą nas do poznania czym jest jedności konstrukcyjna dzieła.
Dzieło musi stanowić jedności, nie może być zlepkiem przypadkowych części, które ze sobą nie współgrają. Dzieło musi być wewnętrznie i jakościowo całością. Co prawda można próbować tworzyć dzieło wbrew jedności konstrukcyjnej, lecz wtedy staje się ono bezwartościowe estetycznie. Powoduje to, że o czymś takim mówimy nie dzieło, lecz twór. Zlepek kształtów ze sobą niezwiązanych jest tylko konstrukcją, która wynikła poprzez działanie twórcze, ale jako dzieło nie przedstawia on większej wartości. Aby dzieło mogło nosić znamiona jedności konstrukcyjnej musi być stworzone według zasad i te zasady muszą być w nim widoczne. Takie dzieło musi być stabilne, musi być ono wewnętrznie jakościowo i jednościowo logiczne. Jak wspomina prof. R. Ingarden logik tworzenia jest bardzo wiele. Każdy nurt, czy kierunek w sztuce tworzy własną logikę i zasady tworzenia dzieła. Dlatego bardzo istotne jest, by każde dzieło charakteryzowała wewnętrzna logika, czyli jakościowa jedności kształtu przestrzennego i jedność konstrukcyjnych właściwości. Dlatego architekt tworzący dzieło konstrukcyjne musi pamiętać o tym, że jego projekt ma spełniać wymogi racjonalności wnętrza pod względem jakościowym i jednościowym. Innymi słowy kondygnacje budynku, ich rozmieszczenie muszą być tak skonstruowane, by za pomocą odpowiednich kształtów pomieszczeń uzyskać uporządkowaną logiczną całość.
Architektura jest bowiem rodzajem sztuki wyjątkowej, można ją uważać za swego rodzaju twór organiczny. Tylko wtedy, gdy zdamy sobie z tego sprawę jesteśmy w stanie zrozumieć architekturę, jako sztukę, która opiera swoją doskonałość na jedności konstrukcyjnej.
Prof. R. Ingarden porównuje dzieło architektoniczne do organizmu. Wydaje mu się, iż takie porównanie najtrafniej ukaże specyfikę omawianej dziedziny sztuki. Już na wstępie porównania profesor zauważa zasadniczą różnicę między organizmem, a dziełem architektonicznym; organizm działa za pomocą uporządkowanych hierarchicznie funkcji życiowych, dzięki którym jest pojmowane. Dzieło architektoniczne natomiast pełni całościowo określoną rolę i przeznaczenie. Na nie składają się właściwości części składowych dzieła.
Dzieło architektoniczne jest ponadczasowym tworem, mający czysto przestrzenny charakter. W przeciwieństwie do innych sztuk, jak muzyki, czy teatru, gdzie coś się dzieje. Dalej profesor R. Ingarden wspomina o hierarchii narządów w organizmie, w którym znajdują się ośrodki kierownicze. Takie zjawisko w ogóle nie występuje w dziele architektonicznym, co prawda poszczególne elementy mogą różnic się między sobą ważnością, ale ostatecznie jest to zupełnie inna hierarchia niż w organizmie żywym. W dalszym porównaniu podawane są kolejne różnice. Organizm nie posiada części absolutnie wydzielonych, zawsze występuje między nimi jakiś związek i zależność. Natomiast w dziele architektonicznym są elementy, które są całkowicie oddzielona od siebie i nie mające ze na siebie wpływu. Dzięki tej różnicy możemy lepiej zrozumieć jedność konstrukcyjną dzieła architektonicznego. Wspomnianą jedność uzyskuje się dzięki poszczególnym częścią dzieła. Kiedy występują w całości – wzajemnie się jakościowo modyfikują. Poprzez organizmu w kontekście dzieła architektonicznego możemy teraz dojść do bardzo istotnych wniosków. Dzieło architektoniczne składa się z bardzo wielu elementów, różnych jakościowo i własnościowo. I każdy element jest tutaj istotny, bo wystarczyłoby chociaż jeden usunąć i już nasze dzieło nie byłoby kompletne. Zostałaby naruszona struktura, która zaburzyła by chociażby geometryczne własności. Bowiem poszczególne części się wzajemnie dookreślają. Co prawda nie da się tego porównać do organizmu, gdzie elementy, organy realnie wywołują zmiany, lecz chodzi tu bardziej o zauważenie pewnej analogii.
Kolejną cechą różniącą organizm i dzieło architektoniczne są kształty. W dziele architektonicznym są one bardzo szczególne. Są to twory geometryczne, które rozmieszczone w realnych ciężkich masach, zachowują prawo statyki ciężkich ciał sztywnych. – takim określeniem posługuje się profesor R. Ingarden. Zaś w organizmie kształty są bardzo nieregularne, nie dają się przyporządkować do ścisłych zasad geometrycznych. Do tego w dziele architektonicznym części składowe poszczególnych elementów są takie same, natomiast w organizmie części tego samego organizmu różnią się miedzy sobą. W dziele architektonicznym dąży się do idealności, perfekcyjności i jednolitej formy, czyli do całkowitej przeciwności natury.
Idąc dalej i porównując chociażby rozplanowanie kolumn w świątyni z rozplanowaniem drzew w lesie, widzimy w tym drugim przypadku zupełną dowolność, całkowity brak schematu, który obecny jest w świątyni. Dzięki tym porównaniom możemy sobie uświadomić, że tworzenie dzieła architektonicznego wymaga od człowieka znajomości matematyki, geometrii przestrzennej, znajomość tworzenia za pomocą geometrii tworów trójwymiarowych. Bardzo dobrze obrazuje to porównanie dzieła architektonicznego do budowli stworzonej przez naturę, np. przez mrówki. W przypadku ich tworów widać chaotyczność budowy, nieregularność. Zupełnie inaczej jest z dziełem ludzkim, tam widać konkretny plan i zasady, którymi kierowano się podczas budowy. Ludzkie rozplanowanie i symetria biją na głowę twory natury, mimo, że budowle jednych, jak i drugich są tworzone w konkretnym celu. Kolejny porównanie pozwala nam lepiej zrozumieć na czym polega jedność konstrukcyjna dzieła. Widać ja także we współczesnych architekturze, która dąży do tego, aby elementy i części danej budowli, po nadaniu im odpowiedniej roli, doskonale się wzajemnie uzupełniały i współgrały tworząc jedność konstrukcyjną.
Pogłębiając dalej analizę dzieła architektonicznego możemy zauważyć, że składa się ono jakby z trzech części. Pierwsza to użyteczność danego dzieła, czyli w jakim celu dana budowla została stworzona i zaprojektowana. Druga część to artystyczność dzieła, czyli wzgląd na to, że dane dzieło architektoniczne jest dziełem sztuki. Oraz ostatnia trzecia część, w której artysta projektujący i tworzący swoje dzieła wyraża swoją psychikę; swoje emocje i odczucia. W ten sposób twórca zostawia ślad na danym dziele. Bowiem każdy jest indywidualny, każdy inaczej patrzy na świat, stąd też indywidualne cechy danego budynku, które przekazuje sam artysta. On nadaje mu ostateczny charakter, zostawia w nim swoją cząstkę siebie, swoją myśl.
Bardzo duże znaczenie stanowi część pierwsza; tylko w sztuce architektonicznej powstające dzieło zawsze opiera się na użyteczności. Powstaje ono w jakimś konkretnym celu, nie można o nim mówić w kategoriach czystej sztuki. Przykłady pałacu, fabryki, zamku, domu pokazują sens dzieł architektonicznych. W ramach użyteczności może działać artysta. Tworzy szczegółowy plan, który ograniczony jest wspomnianą użytecznością, zasadami geometrii i prawami matematycznymi. W ich obrębie modyfikowane jest dzieło. Występują możliwość ukształtowania, dowolność wykończenia estetycznego za pomocą której twórca nadaje swojemu dziełu charakter. Artysta ma dowolność w jakim kierunku pójdzie. Jak rozróżnia prof. R. Ingarden można iść w stronę tego, że kształty geometryczne współgrają z konfiguracją planu budynku od wewnątrz komponowanego. Albo może wybrać całkowitą swobodę przejawiającą się za pomocą doboru mas niezwiązanych z użytecznością budynku. Dodatkowo jeśli wybierze ten wariant może przy pomocy wspomnianych wyżej mas wprowadzać doniosłe jakości estetyczne.
Analizując pod tym kontem dzieło architektoniczne możemy z całą pewnością powiedzieć, że stanowi ono wypadkową wszystkich wymienionych wyżej czynników. Wynika z nich również potwierdzenie tego, że dzieło architektoniczne stanowi jedność konstrukcyjną, co prawda w często części dzieła są w różnym stopniu zharmonizowane, ale mimo wszystko jednolite. Bo gdy zatracimy jednolitość pomiędzy prawami geometrycznymi, a prawami statyki ciał ciężkich i nie będzie zgodności między tymi prawami, to nasz budynek, nasze dzieło po prostu się zawali. Idealne dzieło architektoniczne ma jak największe zestrojenie i uzgodnienie wszystkich przytoczonych wcześniej czynników. Takie dzieło stanowi największą wartość artystyczną.
Reasumując wszystkie uzyskane wnioski docieramy do pojęcia architektoniczności, które charakteryzuje się tym, że nie tylko występują w nim wszystkie wymieniane czynniki, ale przede wszystkim działają one na wewnętrzną logikę dzieła poprzez jednolitość zestrojenia. Jeśli jednak nie uda się uzyskać takiej jednolitości i brakuje między poszczególnymi częściami koordynacji, to mimo walorów estetycznych, takie dzieło jest architektonicznie wadliwe. Podciągając pod to kryterium style architektoniczne przewijające się na przestrzeni wieków, możemy wnioskować, że nie każdy z nich rozumiał wewnętrzną logikę dzieła i konieczność jednolitości poszczególnych części. Za przykład mogą posłużyć tu pewne elementy zdobnictwa rzeźbiarskiego, które pojawiały się w baroku. Były one zbyt obfite i zbyt przeładowane, przez co nie była możliwa prezentacja mas w ich wyrazistym kształcie geometrycznym. Dzięki zrozumieniu tej zasady w XX wieku odrodziła się europejska architektura. Uwzględniając wszystkie czynniki konstrukcyjne na czele z układem kształtów geometrycznych uzgodnionych z prawami statyki ciał sztywnych tworzonych oparciu o użyteczność budynku artysta tworzy idealne dzieło architektoniczne.
Czynnik geometryczno-statyczny w dziele architektonicznym stanowi wewnętrzną logikę. Przez co sztuka architektoniczna jest najbardziej rozumową sztuką, ale jednocześnie bardzo bliską człowiekowi, bo on nadaje jej ostateczny charakter. Odbija na niej swoje emocje i przeżycia. Dzięki temu architektura jest najbardziej twórczą sztuką, w przeciwieństwo do literatury, czy malarstwa, które tylko odtwarzają przedmiot przedstawiony.
Dzieło architektoniczne za pomocą jedności konstrukcji wyraża człowieka. To on bowiem panują nad materią i układa ją według określonych reguł. Architektura daje możliwość zaspokojenia potrzeb piękna i uroku estetycznego. Jest najbardziej twórczą sztuką bo pozwala na wynalezienie nowych form, zestrojów jakościowych i zrealizowanie ich w praktyce.