1. Europa barbarzyńska

Barbarzyńcy – ludzie żyjący poza granicami Cesarstwa Rzymskiego w określeniu elit Rzymu;

Barbaricum – kraje zamieszkałe przez barbarzyńców;

2 poł. IV wieku europejskie barbaricum:

- Celtowie – Wyspy Brytyjskie;

- Germanie – Skandynawia, dorzecze Renu, Łaby i Odry, stepy nadczarnomorskie;

- Bałtowie – południowo-wschodnie wybrzeże Bałtyku;

- Ugrofinowie – Europa północno-wschodnia;

- Hunowie – Europa południowo-wschodnia;

W dyskusji o siedzibach Słowian zwyciężać zaczął pogląd, że były one nad środkowym Dniestrem; nie jest to jednak powszechnie przyjęty pogląd;

Społeczeństwa barbarzyńskie na ogół prowadziły osiadły tryb życia, głównie zajmując się rolą; w rejonach na północ od Morza Czarnego mieszkały także plemiona koczownicze, które głównie żyły z hodowli bydła; tereny te bowiem były stepowe, a z Azji ciągle przybywały plemiona Nomadów;

Struktury społeczne

W społeczeństwach plemiennych władza polityczna i sądowa znajdowała się w rękach wiecu, w którym uczestniczyli wszyscy mieszkańcy zdolni do noszenia broni; uchwały podejmowano przez aklamację;

Większość spraw załatwiano we wspólnocie sąsiedzkiej; te wspólnoty były jednak zbyt małe by zapewnić bezpieczeństwo przed wrogiem z zewnątrz; z tego powodu dla niektórych zadań łączyły się w plemiona;

Często zdarzało się, że kilka plemion łączyło się w wielkie plemiona;

Struktury wyższego rzędu nie ingerowały w sprawy związków niższego rzędu;

Społeczeństwa plemienne były egalitarne; jednak zachodziły też różnice w pozycji społecznej mieszkańców; wśród pełnoprawnych członków wspólnoty występowało uwarstwienie, mające za podstawę bogactwo i prestiż; istnieli także niewolnicy, którzy nie posiadali osobowości prawnej; można było ich zabić lub sprzedać;

Istotną rolę w tej hierarchii odgrywało przekonanie, iż ludzie różnią się jakością; człowiek szlachetnie urodzony był więcej warty od wolnego; arystokrata był bardziej wiarygodny, pociągnięty do odpowiedzialności sądowej potrzebował mniejszej liczby ludzi potwierdzających jego niewinność;

System polityczny

Duże znaczenie na wiecach odgrywał autorytet, tych którzy wypowiadali się za lub przeciw danej uchwale; głównie liczył się głos ludzi o wysokiej jakości – bogatych i szlachetnie urodzonych;

Bogactwo elit plemiennych pochodziło z wypraw wojennych, głownie łupów, ale i niewolnicy oraz ziemie, na których osadzano jeńców;

Społeczeństwa barbarzyńskie znały instytucję monarchii; nie w każdym jednak plemieniu występował król; Władcy byli wybierani z królewskiego rodu; brano pod uwagę także jakość osoby, co miało zagwarantować plemieniu pomyślność; istotną rolę odgrywało szczęście króla – miało ono zdobywać przychylność bogów;

Władza monarchy była słaba, bo każdą ważną decyzję musiał konsultować z wiecem; mógł przekonywać do swoich racji, ale nie mógł wymagać posłuszeństwa;

Konkurentami do władzy byli kapłani, którzy odgrywali dużą rolę polityczną jako interpretatorzy i wykonawcy woli sił wyższych;

Ważną rolę odgrywała religia; królowie germańscy w imieniu swojego ludu składali ofiary; wiece odbywały się w świętym czasie (nów, pełnia) i świętym miejscu (okolice świątyni, źródło, gaj); obradom towarzyszyły modlitwy i ofiary, które miały dać odpowiedź czy uchwały są zgodne z wolą bogów;

Nomadzi

Ludy koczownicze żyły w krajach o suchym klimacie, a więc na ziemiach słabo nawodnionych, nie nadających się do uprawy roli; zatem swój byt opierali na hodowli;

Prowadzony przez nich tryb życia powodował, że duża była ich siła militarna; całe plemię szybko mobilizowało się do akcji zaczepnych; używano koni, więc atak był szybki i niespodziewany;

Ekonomicznie były uzależnione od ludów osiadłych; brakowało im produktów rolnych i wytworów rzemiosła; dokonywano tego albo drogą handlową albo rabunkiem;

Jako niesamowystarczalni gospodarczo chętnie i często prowadzili wojny; wskutek tego rozwinęła się silna władza króla-naczelnego wodza;

Często najsilniejsze na danym obszarze plemię podporządkowywało sobie słabsze plemię, tworząc imperium; na jego czele stały elity głównego plemienia;

Religia i pismo

kultem otaczano wiele bóstw obojga płci, które różniły się rangą i sferą działania; religie miały charakter plemienny, cześć oddawano bóstwom, które opiekowały się tym właśnie plemieniem; swojego kultu nie dzielono z obcymi;

każda z tych religii miała mity, które pozwalały zrozumieć świat oraz tłumaczyły jak należy czcić bóstwo;

poza nawias wspólnoty plemiennej wychodził ten kto nie brał udziału w ceremoniach;

najważniejszym składnikiem kultu były krwawe ofiary, często nawet z ludzi;

wierzono w życie pozagrobowe, ale koncentrowano się na zapewnieniu sobie pomyślności na tym świecie;

wśród ludów koczowniczych wielką rolę odgrywał kult boga nieba; cechą charakterystyczną tych religii był szamanizm, czyli wierzenia, że dusza obdarzonego specjalnymi właściwościami człowieka może opuścić jego ciało i połączyć się z wyższym bytem i nabyć specjalne zdolności, np. wieszczenia;

społeczeństwa barbarzyńskie w Europie nie posługiwały się pismem albo odgrywało ono rolę marginalną; do sfery sakralnej używano runy;