ĆWICZENIA PRAWO KARNO SKARBOWE – część procesowa

1. Pojęcie i przedmiot procesu karnego skarbowego

Pojęcie procesu karnego może być ujmowane od różnej strony, służy ono realizacji norm materialnego prawa karno skarbowego. Proces karny skarbowy obejmuje zachowania sądu oraz innych uczestników postępowania zmierzające do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej skarbowej oskarżonego lub do jego uniewinnienia (w procesie bierze udział również oskarżyciel).

Zasada kontradyktoryjności - nakłada na strony uczestniczące w procesie sądowym obowiązek przedstawienia materiału faktycznego i dowodowego oraz wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, do sądu zaś, jako arbitra, należy tylko ocena tego materiału. Kontradyktoryjności zasada oparta jest na założeniu, że prawdę można najlepiej wyświetlić, gdy ścierają się ze sobą sprzeczne poglądy.

Proces karny skarbowy:

• Zjawisko społeczne – zmierza do ustalenia pozycji prawnej określonej osoby w społeczeństwie, ochrona przestrzegania prawa i tym samym zobowiązanie obywateli do pełnienia pewnych obowiązków.

• Zjawisko dynamiczne – niemożliwość przewidzenia wszystkich sytuacji w trakcie procesu karnego.

Głównym przedmiotem procesu karno skarbowego jest kwestia odpowiedzialności karnej skarbowej określonej osoby ściąganej za zarzucany jej czyn stanowiący przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Rozstrzygnięcie tej kwestii jest zatem głównym celem procesu karnego skarbowego. Przedmiotem badanego procesu nie jest ani samo przestępstwo skarbowe ani wykroczenie skarbowe. A inne stanowisko w tej mierze musiałoby oznaczać, że w wypadkach, których w procesie karnym skarbowym dochodzi do uniewinnienia jest on bezprzedmiotowy. Aby uniknąć tego rodzaju konsekwencji przyjmujemy, że przedmiotem procesu jest wskazana wyżej kwestia.

Ubocznym przedmiotem procesu karnego skarbowego jest kwestia odpowiedzialności posiłkowej określonej osoby za grzywnę lub realizację środków karnych zastosowanych wobec sprawcy. Za wyróżnieniem ubocznego przedmiotu procesu przemawia jego obligatoryjny charakter oraz znaczenie jakie konstrukcja odpowiedzialności posiłkowej ma w przypadku prawa karnego skarbowego.

1. Odmiany procesu karnego skarbowego – założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych (przeczytać!)

Proces karny skarbowy obejmuje pewne etapy, który składają się na jego przebieg. W przebiegu wzorcowym mogą być pewne odchylenia, modyfikacje przebiegu w stosunku do przebiegu modelowego (postępowania szczególnego) i wtedy mówimy o postępowaniu szczególnym. Przestępstwa mają różną wagę i to uzasadnia konieczność przewidzenia dla spraw prostszych postępowań mniej sformalizowanych. Charakter niektórych czynów wymagać może wprowadzenia dodatkowych, zbędnych w zwykłym postępowaniu instytucji procesowych w celu należytej ochrony uwikłanych w proces karny interesów.

Tryby szczególne w postępowań:

• Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności - w postępowaniu karnym skarbowym funkcję podobną do aktu oskarżenia można przypisać wnioskowi finansowego organu postępowania przygotowawczego o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wystąpienie przez sprawcę z wnioskiem o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, spełnienie podstawowych warunków oraz wypracowanie swoistego porozumienia w toku negocjacji ze sprawcą pozwala finansowemu organowi postępowania przygotowawczego wnieść do sądu, zamiast aktu oskarżenia, wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Sprawca zgłaszający wniosek o zezwolenie na dobro wolne poddanie się odpowiedzialności obowiązany jest zapewnić aby uiszczono:

  • należność publicznoprawną, jeżeli czyn polegał na uszczupleniu tej należności, o ile do chwili zgłoszenia wniosku należność nie została w całości zapłacona,

  • kwotę odpowiadającą wysokości co najmniej ⅓ najniższego miesięcznego wynagrodzenia tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe i co najmniej ⅟10 tego wynagrodzenia tytułem kary grzywny za wykroczenie skarbowe,

  • co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania,

  • równowartość pieniężną przedmiotów, w razie niemożności złożenia przedmiotów dotkniętych obligatoryjnym przepadkiem bądź wyrazić zgodę na ich przepadek.

Po nowelizacji KKS z lipca 2005 r. zaznaczyć należy, iż przepis art. 143 KKS nie przewiduje by nałożone obowiązki zostały wykonane osobiście przez sprawcę, wymagane jest jedynie ich wykonanie. Możliwa jest zatem realizacja obowiązków przez osobę trzecią „na rachunek” sprawcy.

Ponadto, treść art. 17 § 1 pkt 4 KKS stwarza dla sądu, udzielającego zgody na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, możliwość by zażądał uiszczenia rzeczywistych kosztów postępowania, gdyż wskazany przepis mówi o uiszczeniu co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania, a możliwe jest orzeczenie kosztów całkowitych.

• Postępowanie nakazowe - stosowane jedynie w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym. Postępowanie nakazowe w procesie karnym to tryb, w którym sąd orzeka bez rozprawy na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu przygotowawczym. O zastosowaniu tego trybu decyduje wstępnie Prezes sądu, oskarżyciel publiczny nie ma wpływu na decyzję sądu o wyborze tego postępowania. W postępowaniu nakazowym może być orzeczona jedynie kara ograniczenia wolności w pełnym jej rozmiarze albo grzywna do 100 stawek dziennych lub do 200 tys. zł.

• Postępowanie uproszczone - sąd rozpoznaje w trybie uproszczonym te sprawy, w których było prowadzone dochodzenie (postępowanie przygotowawcze). Dochodzenie jest generalnie dopuszczane w sprawach o czyny z zagrożeniem nie wyższym niż kara 5 lat pozbawienia wolności, ale pod warunkiem, że szkoda lub wartość przedmiotu czynu lub szkody przy przestępstwach przeciwko mieniu nie przewyższa 100 tys. zł. Postępowanie uproszczone może być prowadzone przez Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcje Sanitarną, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej oraz Straż graniczną (jako oskarżyciel publiczny).

• Postępowanie w stosunku do nieobecnych – postępowanie może toczyć się podczas nieobecności sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przebywającemu stale za granicą albo gdy nie można ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju. Nie stosuje się tego wówczas, gdy wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego budzą wątpliwości, oskarżony o przestępstwo skarbowe ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem ustalono jego miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju. Prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza nieobecnemu oskarżonemu obrońcę z urzędu.

W sprawach o wykroczenia o może dojść do rozstrzygnięcia odpowiedzialności poprzez nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego. Możliwość ta składa się na postępowanie mandatowe. Postępowanie mandatowe jest najprostszą formą procesowego załatwienia sprawy o wykroczenie skarbowe. Sprowadza się ono w zasadzie do dwóch czynności urzędu skarbowego - wezwania sprawcy oraz wymierzenia mu grzywny w drodze mandatu. Aby jednak można było w ogóle ukarać kogoś grzywna w drodze mandatu, musi być stwierdzonych kilka warunków zastosowania postępowania mandatowego, powszechnie zwanych jego przesłankami:

• czyn musi stanowić wykroczenie skarbowe,

• sprawca musi wyrazić zgodę na przyjęcie mandatu oraz na przepadek, jeżeli ustawa przewiduje obowiązkowe jego orzeczenie,

• osoba sprawcy i okoliczności czynu nie mogą budzić wątpliwości,

• nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż 2-krotność minimalnego wynagrodzenia,

• zapłacono należność publicznoprawną uszczuplona wykroczeniem skarbowym, jeśli czyn taki spowodował uszczuplenie,

• nie zgłoszono interwencji do przedmiotów objętych przepadkiem.

Postępowanie mandatowe stosuje się wyłącznie do czynów określanych mianem wykroczeń skarbowych.

Postępowanie zwyczajne (rozpoznanie spraw na rozprawie w następstwie przeprowadzenia śledztwa) w procesie skarbowym jest przewidziane wprost w sposób wyraźny tylko w odniesieniu do przestępstw skarbowych. Na tym tle powstaje pytanie co do skutków rozpoznania sprawy o wykroczenie skarbowe w postępowaniu zwyczajnym. Skłania do jego zadania orzecznictwo SN, w którym podkreśla się, że postępowania szczególne nie mogą mieć charakteru obligatoryjnego. Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że stosując się do orzeczenie SN tryb zwyczajny należy uznawać za dopuszczalny także w przypadku wykroczeń skarbowych. Wykładnia historyczna prowadzi do innych wniosków, stawiając twierdzenie, że rozpoznanie sprawy o wykroczenie skarbowe w postępowaniu zwyczajnym należy ujmować w kategoriach uchybienia procesowego. To uchybienie procesowe nie może być traktowane jako uchybienie mogące mieć wpływ na treść orzeczenia i z tego powodu uzasadniające jego uchylenie bądź zmianę.

Podany wyżej porządek postępowań szczególnych nie ma charakteru przypadkowego, gdyby poprzedzić wykaz postępowaniem mandatowym to należałoby przyjąć, że podany porządek służy odwzorowaniu kolejności od najprostszego z postępowań do najbardziej złożonego postępowania (w postępowaniu uproszczonym). Rzecz w tym, aby w tej kolejności rozpatrywać przesłanki rozpoznania sprawy w takim czy innym trybie postepowania karnego skarbowego. Należałoby zatem najpierw sprawdzić czy nie można nałożyć grzywny w drodze mandatu, a w razie odpowiedzi negatywnej czy nie dałoby się zakończyć postepowania w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności itd. Jeżeli nie można zakończyć postępowania w tym trybie należy rozpoznać sprawę w postępowaniu uproszczonym. W przypadku, gdy postępowanie uproszczone nie prowadzi do rozpoznania sprawy wszczyna się postępowanie zwyczajne. Tak pomyślana konstrukcja postępowań szczególnych służy ekonomice procesowej i usprawnieniu postepowania w sprawach karno skarbowych.

Pewny wyłom w ustalonym porządku stanowi postepowania w stosunku do nieobecnych, które jest postępowaniem szczególnym ekwiwalentnym w stosunku do postępowania zwyczajnego lub uproszczonego, w tym znaczeniu, że modyfikacje charakterystyczne dla tego trybu szczególnego nakładają się na przebieg postepowania w trybie zwyczajnym lub uroszczonym.

Na tle przedstawionych postępowań szczególnych specyficzny charakter wykazują postępowanie mandatowe i postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. W obu wypadkach można mówić o stworzeniu w pewnym sensie autonomicznego postępowania, które nie poddaje się wyróżnieniu stadiów postepowania karnego skarbowego obejmującego postepowanie przygotowawcze i główne.

1. Zasady związane z wszczęciem procesu karnego skarbowego

• Zasada ścigania z urzędu – oznacza, że ściąganie przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych odbywa się z własnej inicjatywy organu procesowego, niezależnie do woli i zachowania jakiekolwiek innego zachowania. Założeniem tego zasady jest to, że atak na porządek prawny przybierający formę przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego wymaga reakcji organów państwowych. W procesie karnym skarbowym organami inaugurującymi ściganie karne w razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego są przede wszystkim finansowe organy postępowania przygotowawczego. Należy zaznaczyć, że zasięg działania zasady ścigania z urzędu nie ogranicza się jedynie do wszczęcia procesu karnego skarbowego, lecz cały jego przebieg. Poza sytuacjami wyjątkowymi, w których ustawa uzależnia ściąganie karne od wniosku określonej osoby, instytucji, organu albo od zezwolenia władzy, organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu. Zakres wyjątków, do których odwołuje się ustawodawca to ma niemal wymiar symboliczny i sprowadza się do sytuacji, w której ściganie z urzędu uzależnione jest od spełnienia warunków w postaci uzyskania zezwolenia określonej władzy, np. sądu dyscyplinarnego, jeżeli osobą przeciwko której ma być skierowane postępowanie jest sędzia.

• Zasada legalności – którą można w odniesieniu do procesu karnego skarbowego ująć pod postacią dyrektywy wyrażającej obowiązek wszczęcia i kontynowania ścigania karnego w sprawach o przestępstwo skarbowe i wykroczenia skarbowe. W systemie prawnym, mającym służyć urzeczywistnieniu zasad sprawiedliwości i równości wobec prawa, uprawnienie państwa do stosowania środków represji karnej jest połączone z obowiązkiem czynienia z niego użytku, co służy wyeliminowaniu dowolności organów państwa w sferze karania, która mogłyby w istocie podważyć ideę porządku prawnego. Oznacza to doprowadzenie do realizacji sankcji karnej w każdym wypadku, gdy zostało popełnione przestępstwo skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Pełniejszą charakterystykę zasady legalności uzyskuje się poprzez przeciwstawienie jej do zasady oportunizmu, w myśl której organ procesowy, mimo prawnej dopuszczalności i faktycznej zasadności procesu karnego skarbowego, może zaniechać ścigania karnego, opierając się na kryterium celowości ścigania. W teorii procesu karnego ujmuje się oportunizm w dwóch postaciach: oportunizm niewłaściwy obejmujący sytuację, w których zaniechanie ścigania karnego następuje ze względu na małą wagę czynu oraz oportunizm właściwy wiąże się z zaniechaniem ściągania karnego ze względu na kolizję interesów społecznych.

Żeby zasada legalizmu nie pozostała jedynie czystą deklaracją, ustawodawca wprowadza uregulowania służące zagwarantowaniu wszczęcia i prowadzenia ścigania karnego. Formą zabezpieczenia realizacji tej zasady jest zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz zażalenie na bezczynność organów ścigania przysługujące, jeżeli w terminie 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego.

• Zasada skargowości – w myśl, której niezbędnym warunkiem wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego oraz rozstrzygania sprawy przez sąd jest skarga, czyli żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu. Kluczowe znaczenie ma instytucja skargi, może być przedstawiona w postaci systemu skarg, uporządkowanego za pomocą kryterium rodzaju postępowania wywołanego wniesieniem skargi, na który składa się:

  • Skarga zasadnicza – warunkująca postępowanie zasadnicze, do tej grupy należy akt oskarżenia, a ponadto np. wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, wniosek o zezwolenie przez sąd na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

  • Skarga etapowa – warunkujące uruchomienie określonego etapu postępowania sądowego, np. skarga apelacyjna, zażaleniowa.

  • Skarga incydentalna – inaugurująca odpowiednie postępowanie o charakterze incydentalnym, np. zażalenie na postępowanie o zastosowaniu środka zapobiegawczego.

Najważniejszą grupę tworzą skargi zasadnicze, wśród których centralne miejsce zajmuje akt oskarżenia. Spełnia on następujące funkcje:

• Funkcje bilansującą, która polega na podsumowaniu postępowania przygotowawczego poprzedzającego wniesienie skargi.

• Funkcję inicjującą, oznaczającą, że skarga stanowi impuls konieczny do zainaugurowania postępowania sądowego, dający temu postępowaniu początek przez sam fakt jej przyjęcia.

• Funkcję programową, związaną z wyznaczeniem zakresu rozpoznania sprawy przez sąd.

• Funkcję informacyjną, której istota sprowadza się do informacji na temat zarzucanego oskarżonemu czynu oraz podstawy dowodowej, na której wspiera się oskarżenie.

Spośród wymienionych funkcji główną rolę odgrywa funkcja programowa, która stanowi nakaz rozpoznania sprawy przez sąd w ramach wiążącego „programu” postępowania sądowego wyznaczonego w skardze oraz zakaz wyjścia poza granice podmiotowe i przedmiotowe. Granice podmiotowe rozpoznania sprawy opierają się na treści skargi, z której można zidentyfikować osobę, przeciwko której może się toczyć postępowanie sądowe. Wytyczenie przedmiotowych granic wiąże się bezpośrednio z dyrektywą niezmienności przedmiotu procesu, według której przedmiot procesu nie powinien podlegać zmianom w toku procesu. Jeśli chodzi o podstawę prawną, to może ona ulegać zmianom w toku procesu, która wynika z błędu w kwalifikacji prawnej czynu albo jest konsekwencjom zmian w stanie faktycznym. W zakresie podstawy faktycznej, sąd nie może przypisać oskarżonemu w wyroku innego czynu niż czyn zarzucany w akcie oskarżenia. Przyjmuje się w nauce procesu karnego, że w toku procesu dopuszczalna jest tylko taka zmiana procesowego określenia czynu, która nie wykracza poza granice tożsamości czynu. Analizując przedmiotowe granice rozpoznania sprawy przez sąd należy brać pod uwagę dyrektywę niepodzielności przedmiotu procesu, wyrażającej zakaz orzekania w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu procesu oraz określającej konsekwencje naruszenia tego zakazu, sprowadzając się do przyjęcia, że orzeczenie zapadłe w stosunku do fragmentu przedmiotu procesu prowadzi do stanu rzeczy osądzonej w stosunku do całego przedmiotu procesu.

1. Zasady dotyczące postępowania dowodowego

• Zasada prawdy materialnej/obiektywnej – stanowiąca dyrektywę, według której wszystkie decyzje procesowe wydawane w postępowaniu powinny opierać się na prawdziwych ustaleniach faktycznych. Z tego wynika, że omawianą zasadę należy odnosić tylko do sfery ustaleń faktycznych, którą tworzą dokonane na podstawie dowodów stwierdzenia istnienia (lub nieistnienia) faktu lub faktów, mające być podstawą wydanej w procesie decyzji. Prawdziwość polega na zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Zasada prawdy została wprost wypowiedziana w art. 2§2 KPK, z którego wynika, że podstawę wszelkich rozstrzygnięć w procesie karnym skarbowym powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne. Ponieważ niemożliwością byłoby oczekiwanie zagwarantowania przez organ procesowy absolutnej prawdziwości ustaleń faktycznych, konieczne staje się przyjęcie dyrektywy pomocniczej w zakresie zasady prawdy, wyrażonej w postaci postulatu, aby ustalenia faktyczne były udowodnione. Udowodnienie wymaga jednoczesnego spełnienia dwóch warunków:

  • Warunek obiektywny – przeprowadzone dowody powinny uprawdopodobniać określony fakt lub fakty w takim stopniu, aby każdy normalnie oceniający człowiek nabrał przekonania o prawdziwości stwierdzenia organu procesowego tym fakcie lub faktach.

  • Warunek subiektywny – oznaczający całkowite przekonanie organu procesowego wydającego decyzje procesową o prawdziwości ustalenia faktycznego stanowiącego jej podstawę.

Organ procesowy na danym etapie są zobowiązane zmierzać do wszechstronnego wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy oraz powinny badać i uwzględniać w równym stopniu okoliczności przemawiające na korzyść , jak i na niekorzyść oskarżonego.

• Zasada bezpośredniości – która wyraża się za pomocą trzech następujących dyrektyw:

1. Sąd powinien opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie, służy ona zagwarantowaniu, że do przeprowadzenia dowodów, stanowiących podstawę ustaleń faktycznych sądu, dojdzie na etapie procesu, do którego mają dostęp strony.

2. Dowody powinny być przeprowadzone bezpośrednio przed sądem orzekającym w danej sprawie, co pozwala na właściwą ocenę przeprowadzonych dowodów przez sąd.

3. Organy procesowe powinny w pierwszej kolejności korzystać z dowodów pierwotnych (np. zeznań naocznych świadków), nie odrzucając dowodów pochodnych (np. zeznań świadka znającego przebieg określonego zdarzenia ze słyszenia).

Odchyleniem od zasady bezpośredniości jest postępowanie w sprawie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, kiedy sąd rozpoznaje wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności na posiedzeniu, opierając się na materiale dowodowym znajdującym się w aktach sprawy, wskazującym na zrealizowanie przez sprawcę przesłanek warunkujących udzielenie zezwolenia. Innym przykładem jest postępowanie kontrole, w których regułę stanowi orzekanie na podstawie dowodów znajdujących się w aktach sprawy, przeprowadzonych przez organem niższej instancji (brak bezpośredniego przeprowadzenia dowodów).

• Zasada koncentracji materiału dowodowego, stanowiąca dyrektywę, w myśl której proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności, bez zbędnych przerw i zahamowań, skupiający środki dowodowe wokół przedmiotu procesu. Zakres obowiązywania tej zasady obejmuje całe postępowanie, co oznacza, że jej adresatem nie jest wyłącznie sąd, ale również organy prowadzące proces karny skarbowy w stadium przygotowawczym. Na koncentrację materiału dowodowego wskazuje treść art. 297 pkt 4 i 5 KPK, w którym ustawodawca akcentuje wyjaśnienie okoliczności sprawy oraz zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. W odniesieniu do postępowania sądowego idea koncentracji materiału dowodowego wyłania się już na tle uregulowań dotyczących fazy przygotowania do rozprawy głównej, przewidujących m.in.:

  • Wezwanie oskarżonego do złożenia wniosków dowodowych w terminie 7 dni od doręczenia aktu oskarżenia,

  • Możliwość zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania przygotowawczego, których usunięcie przez sąd powodowałoby poważne trudności,

  • Wniesienie sprawy na posiedzenie przez prezesa sądu, jeżeli ze względu na zawiłość sprawy lub z innych ważnych powodów uzna, że może to przyczynić się do usprawnienia postępowania.

Odstępstwem od tej zasady jest instytucja przerwy w rozprawie, odroczenie rozprawy oraz instytucją odroczenia wydania wyroku.

• Zasada swobodnej oceny dowodów – stanowi narzędzie pozwalające na urzeczywistnienie zasady prawdy materialnej w procesie. Można wskazać dwie koncepcje wartościowania dowodów w procesie karnym.

Pierwsza z nich to koncepcja ustawowej oceny dowodów, której cechą jest skrępowanie organu procesowego regułami oceny dowodów narzuconymi przez przepisy prawa. W ramach tej koncepcji można wyróżnić:

1. Pozytywną ustawową ocenę dowodów – zobowiązanie sądu do uznania określonego faktu za udowodniony w razie istnienia dowodów wskazanych w ustawie (np. zeznań dwóch wiarygodnych tzn. posiadających ustawowe kwalifikacje świadków).

2. Negatywną ustawową ocenę dowodów – sądowi nie wolno uznać faktu za udowodniony, jeżeli nie występuje pewne z góry określone przez ustawę dowody (np. jeżeli nie ma dwóch świadków rozpoznawanego w procesie zachowania).

Drugą koncepcją wartościowania jest koncepcja swobodnej oceny dowodów, oznaczająca że organ procesowy ocenia dowody oraz wyprowadza z nich wnioski na podstawie własnego przekonania, nie będąc zniewolony w tym względzie żadnymi regułami prawnymi. Koncepcja ta może wystąpić w jednej z dwu odmiennych, a mianowicie:

1. Swobodnej niekontrolowanej oceny dowodów – prowadzącej do dobrowolności w zakresie oceny materiału dowodowego, tzn. że organ sądowy ocenia dowody wg własnego przekonania i nie musi uzasadniać trafności dokonanej oceny.

2. Swobodnej kontrolowanej ceny dowodów – sąd w prawdzie nie jest związany żadnymi regułami dowodowymi, jednak spoczywa na nim obowiązek wytłumaczenia swojej oceny dowodów, która powinna być przekonująca.

W polskim systemie procesu karnego przyjęto ostatnią koncepcję oceny dowodów. Zasada swobodnej oceny dowodów jest wysłowiona w art. 7 KPK, który stanowi, że organ postępowania kształtuje swoje przekonania na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie, z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia zawodowego.

1. Zasady dotyczące formy oraz sposobu prowadzenia procesu

• Zasada kontradykcyjności – stanowi dyrektywę, w myśl której proces przyjmuje formę sporu równouprawnionych stron przed sądem jako bezstronnym arbitrem. Zasada kontradykcyjności w połączeniu z zasadą skargowości ma dominujący wpływ na kształt modelu procesu karnego. Dostrzegając, że proces karny stanowi konsekwencję konfliktu wywołanego popełnieniem przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w procesie kontradykcyjności upatruje się naturalnej, a zarazem naturalnej formy postępowania, w którym ma dojść do rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu na podstawie ustaleń opartych na prawdzie. Zasada kontradykcyjności odnosi się przede wszystkim do postępowania jurysdykcyjnego, zwłaszcza rozprawy głównej. Niezbędnym elementem kontradykcyjnego procesu jest równouprawnienie stron. Równość stron stanowi gwarancję wszechstronnego naświetlenia sprawy (ukazania jej w różnych aspektach).

W polskich systemie prawa karnego procesowego nie dochodzi do pełnego urzeczywistnienia dyrektyw wyrażających zasadę kontradykcyjności. Odnosi się to przede wszystkim do dyrektywy równości stron i wynika z faktycznej przewagi nad innymi stronami oskarżyciela publicznego, którym jest urzędnik państwowy. Aby w ramach kontradykcyjnego procesu mogło dojść do rzeczywistego rozwinięcia sporu między stroną czynną (oskarżycielem, interwenientem) a stroną bierną (oskarżonym, podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej) przed niezawisłym sądem uczestnicy sporu muszą dysponować odpowiednimi „narzędziami” procesowymi, umożliwiającymi jego prowadzenie. Spośród najważniejszych uprawnień procesowy stron można wyróżnić:

1. Prawo uczestniczenia w czynnościach postępowania,

2. Uprawnienie do składania wniosków, zwłaszcza z wniosków dowodowych,

3. Prawo do zaskarżenia decyzji procesowych oraz innych czynności,

4. Prawo do korzystania z pomocy osoby mającej przygotowanie zawodowe do udzielania pomocy prawnej.

• Zasada jawności – przejawia się w procesie w dwóch aspektach, a mianowicie:

  • Jawności zewnętrznej – oznaczającej, że sprawa powinna być rozpatrywana jawnie wobec wszystkich zainteresowanych jej przebiegiem. Ten aspekt zasady jawności przyjęło się nazywać zasadą publiczności.

  • Jawności wewnętrznej – oznaczającej jawność wobec stron i ich przedstawicieli procesowych, a więc osób bezpośrednio zainteresowanych rozstrzygnięciem mającym zapaść w sprawie.

Zasada publiczności została sformułowana w art. 355 KPK, przewidującym, że rozprawa odbywa się jawnie. Na rozprawie odbywającej się jawnie mogą być obecne, oprócz osób uczestniczących w postępowaniu, osoby pełnoletnie, jeżeli nie są uzbrojone i nie znajdują się w stanie nielicującym z powagą sądu. Swoiste rozszerzenie jawności zewnętrznej wiąże się z możliwością utrwalania przez przedstawicieli radia, telewizji, prasy i filmu przebiegu rozprawy za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk, jeżeli uzasadniony interes publiczny za tym przemawia, dokonywanie tych czynności nie utrudni prowadzenia rozprawy, a ważny interes uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia (decyzję o tym wydaje sąd).

Zakres przewidzianych wyjątków od tej zasady, czyli przypadki wyłączenia jawności rozprawy na mocy postanowienia sądu (obligatoryjne), do których dochodzi, gdy jawność mogłaby wywołać zakłócenia spokoju publicznego, obrażać dobre obyczaje, prowadzić do ujawnienia okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w tajemnicy, lub naruszyć ważny interes prywatny. Fakultatywne wyłączenie jawności rozprawy może łączyć się np. z przesłuchaniem świadka, który nie ukończył 15 lat lub świadka, który złożył żądanie, aby przesłuchano go z wyłączeniem jawności rozprawy, ponieważ treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą. W razie wyłączenia jawności rozprawy mogą być obecni, oprócz osób biorących udział w postępowaniu, tzw. mężowie zaufania. W procesie karnym skarbowym po dwie osoby zaufania mogą wskazać oskarżyciel publiczny, oskarżony, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenient.

Mimo wyłączenia jawności rozprawy, ogłoszenie wyroku następuje zawsze jawnie. Niejawną część rozprawy stanowi zawsze narada i głosowanie nad wyrokiem. W tej części rozprawy oprócz członków składu orzekającego może uczestniczyć jedynie protokolant, chyba że przewodniczący uzna jego obecność za zbędną.

Jawność wewnętrzna wiąże się z udziałem stron procesowych i ich przedstawicieli w rozpoznaniu sprawy. W myśl art. 96 § 1 KPK strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy. O terminie posiedzeń wskazane podmioty powinny zostać powiadomione. Jak już wyżej sygnalizowano, ustawa procesowa gwarantuje stronom oraz ich przedstawicielom prawo do udziału w rozprawie nawet wówczas, gdy odbywa się ona z wyłączeniem jawności. W odniesieniu do oskarżonego regułę stanowi prowadzenie rozprawy podczas jego obecności. Tylko wyjątkowy, w wypadkach wyraźnie uregulowanych w ustawie, można prowadzić rozprawę pod nieobecność oskarżonego.

• Zasada rzetelnego procesu – znajduje umocowanie w przepisach prawa traktatowego oraz Konstytucji RP. Zasada ta stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą, przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Istotnym elementem tej zasady jest organ, który powinien posiadać atrybuty niezawisłości i bezstronności. Za wyznacznik treści zasady rzetelnego procesu uważa się również konieczność:

  • zachowania równouprawnienia stron,

  • zagwarantowania oskarżonemu prawa do obrony oraz do posiadania tłumacza, jeżeli nie zna języka, w którym prowadzona jest rozprawa,

  • zachowania lojalności wobec uczestników procesu,

  • rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie.

Dyrektywa lojalności organów procesowych obejmuje z jeden strony zakaz posługiwania się wobec uczestnika postępowania takimi metodami działania, które prowadzą do wprowadzenia w błąd, opierają się na podstępie, groźbie bezprawnej lub z innych względów nie wytrzymują konfrontacji z dyrektywą uczciwego postępowania, z drugiej natomiast strony nakaz udzielenia informacji uczestnikom procesu w każdym wypadku, gdy może mieć to dla nich znaczenie prawne. Dyrektywa lojalności znajduje umocowanie w art. 16 KPK, nakładającego na ograny procesowe obowiązek pouczenia uczestników postępowania o przysługujących im prawach. Obowiązek ten należy odnieść do tych wszystkich sytuacji, w których organ postępowania, stwierdzi że uczestnik postępowania nie ma świadomości posiadania określonego uprawnienia, a brak pouczenia w tej kwestii może spowodować dla niego negatywne skutki procesowe. Uchybienie tego obowiązku może stanowić przyczynę odwoławczą lub wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie terminu do dokonania określonej czynności procesowej, jeżeli uchybienie terminu przez uczestnika procesu wynikało z braku pouczenia bądź mylnego pouczenia organu procesowego.

Dyrektywa rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie wiąże się z przyjęciem założenia, że wymiar sprawiedliwości nie powinien być sprawowany z opóźnieniami podważającymi rolę sądów i zaufania do nich. Jej istotną treść stanowi wymaganie, aby w toku procesu organy procesowe nie dopuściły się zwłoki, której w realiach danej sprawy – uwzględniając jej wagę i stopień skomplikowania oraz zachowania oskarżonego i innych uczestników postępowania – można było uniknąć.

• Zasada ustności – stanowi dyrektywę nakazującą przyjęcie ustnej formy czynności procesowych. Forma ustnej wypowiedzi uczestników procesowych, ułatwiająca prezentację własnego stanowiska oraz przedstawienia argumentacji na jego poparcie, sprzyja rozwinięciu rzeczywistego sporu w ramach kontradykcyjnego modelu procesu. Służy na również realizacji zasady bezpośredniości i jawności. Zasada ta znajduje umocowanie w art. 365 KPK „rozprawa odbywa się ustnie”. Ustność rozprawy poświadczają również inne przepisy, w których przewiduje się m.in. wywołanie sprawy, otwarcie przewodu sądowego, przyjmujące formę odczytania aktu oskarżenia czy udzielenia głosu stronom w celu wypowiedzenia się w każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu.

Podstawowe odchylenia od tej zasady na rzecz pisemności łączą się z utrwalaniem czynności procesowych, umożliwia to poddanie ich kontroli w późniejszym czasie. Do typowych czynności pisemnych należą np. akt oskarżenia, wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, skarga apelacyjna lub zażalenie. Czynnością wymagającą podwójnej formy jest wyrok sporządzany na piśmie i z reguły podlegający ogłoszeniu na rozprawie.

• Zasada kontroli – stanowi dyrektywę, w myśl której działalność organów procesowych i jej rezultaty podlegają kontroli w procesie karnym. Kontrola spełnia funkcję stymulującą, której istota wyraża się w tym, że istnienie mechanizmu kontroli, w ramach którego może dojść do ujawnienia ewentualnych uchybień w działalności organów procesowych i określenia ich prawnych konsekwencji, stanowi czynnik pewnego prewencyjnego oddziaływania na organy procesowe w kierunku podejmowania prawidłowych działań. Można wyodrębnić kontrolę ściśle procesową oraz administracyjno – nadzorczą. Pierwszoplanowe znaczenie w procesie karnym sensu largo posiada kontrola ściśle procesowa sprawowana przez organy procesowe w stosunku do czynności procesowych innych organów procesowych. Kontrolę te z reguły inauguruje wniesienia środka zaskarżenia, stanowiącego skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli.

W polskim procesie karnym, decyzje wydane w I instancji podlegają jednorazowej kontroli odwoławczej na skutek wniesienia zwyczajowego środka odwoławczego (apelacji lub zażalenia). Orzeczenie zapadające w następstwie kontroli odwoławczej nie może być zaskarżone zwyczajnym środkiem odwoławczym, służą do tego nadzwyczajne środki odwoławcze w postaci kasacji i wniosku o wznowienie.

Gwarantem prawidłowości kontroli jest organ, który ją przeprowadza, dlatego ważne jest, aby był to organ odpowiednio „oddalony” od organu kontrolowanego, najlepiej wyższego rzędu, złożony z osób legitymujących się wyższymi kwalifikacjami. Organy procesowe dokonują kontroli pod kątem naruszenia przepisów prawa, błędów w zakresie ustaleń faktycznych oraz nieprawidłowości dotyczących ustaleń w kwestii konsekwencji prawnych określnego zachowania.

1. Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie karnym skarbowym

• Zasada domniemania niewinności – według której oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym orzeczeniem. Jego specyfika wyraża się w tym, że oskarżony nie musi niczego udowadniać, aby domniemanie to zaczęło funkcjonować. Podstawę domniemania stanowi sam fakt skierowania postępowania karnego skarbowego przeciwko określonej osobie. Wyłączenie domniemania niewinności może nastąpić jedynie w drodze stwierdzenia winy oskarżonego przez sąd, które następuje w prawomocnym wyroku. Do wyłączenia domniemania prowadzi również stwierdzenie winy w wyroku warunkowo umarzającym proces karny lub wyroku zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.

Funkcjonowanie domniemania niewinności przejawia się w dwóch aspektach, procesowym i nieprocesowym.

Procesowy aspekt domniemania niewinności wiąże się z obowiązkiem traktowania określonej osoby jako niewinnej od chwili skierowania przeciwko niej postępowania aż do uprawomocnienia się wyroku stwierdzającego jego winę. Zakres podmiotowy tego obowiązku obejmuje wszystkie organy procesowe, a zatem nie tylko sąd i prokuratora, ale również np. finansowe organy postępowania przygotowawczego.

Aspekt pozaprocesowy łączy się z respektowaniem domniemania niewinności przez całe społeczeństwo, a zatem przez każdą osobę fizyczną, instytucję i organizacje społeczne oraz organy administracji publicznej. Do pozaprocesowych przejawów zasady domniemania niewinności można zaliczyć obowiązek respektowania jej treści przez środki masowego przekazu, oznaczający, że w wypowiedziach na temat toczących się postępowań nie powinno dochodzić do przesądzania winy oskarżonego i wydawania tzw. wyroków prasowych.

W aspekcie procesowym z domniemania niewinności oskarżonego wynika szereg konsekwencji procesowych:

1. Przerzucenie ciężaru dowodowego w znaczeniu formalnym na organy procesowe – oznacza to, że oskarżonego nie obarcza ciężar dowodów, nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności i nie ponosi negatywnych konsekwencji nieudowodnienia postawionych przez siebie tez.

2. Obowiązek badania winy oskarżonego w sposób obiektywny – niezależnie do obciążającego materiału dowodowego zebranego w sprawie i osobistego przekonania organu procesowego w kwestii jego winy.

3. Stosowanie wobec oskarżonego tylko takich ograniczeń swobody, które są konieczne do prowadzenia procesu.

4. Obowiązywanie reguły in dubio pro reo - zgodnie z którą nadające się usunąć wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

• Zasada prawa do obrony – wg której oskarżonemu należy zagwarantować w procesie karnym prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Zasada prawa do obrony posiada rangę zasady konstytucyjnej, ma również umocowanie w przepisach prawa traktatowego. Prawo do obrony obejmuje czynności podejmowane w interesie oskarżonego zmierzające do odparcia oskarżenia albo odpowiedniego złagodzenia jego odpowiedzialności, a także do zredukowania uciążliwości, których doświadcza w związku z toczącym się postępowaniem. Prawo to przysługuje oskarżonemu w toku całego procesu, a nawet po jego zakończeniu. W zakresie do obrony można wyróżnić:

1. Możliwość podejmowania czynności przez samego oskarżonego,

2. Obronę wykonywaną przez obrońcę,

3. Dokonywanie czynności na korzyść oskarżonego przez inne osoby uprawnione do tego przez ustawę.

Ad. a Na uprawnienia oskarżonego do osobiste podejmowania czynności składają się:

• Uprawnienia przysługujące oskarżonemu z racji posiadania statusu strony procesowej, do których należą m.in. prawo do składania wniosków, prawo do udziału w procesie karnym, prawo do zaskarżenia czynności procesowych.

• Uprawnienia znamienne dla pozycji procesowej oskarżonego np. prawo do składania wyjaśnień, do odmowy składania wyjaśnień, prawo do żądania przesłuchania z udziałem ustanowionego obrońcy czy prawo wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia.

Ad. b Realizacja prawa do obrony przez obrońcę może mieć charakter obowiązkowy lub nieobowiązkowy. Ustawodawca przewiduje obowiązkowy udział obrońcy w sytuacjach, w których wymagają tego właściwości osobiste oskarżonego, dyktujące wzmożoną ochronę jego praw albo waga lub zawiłość sprawy. Są to sytuacje, w których osobista realizacja prawa do obrony przez oskarżonego może napotykać poważne trudności.

Obowiązek posiadania obrońcy może zostać zrealizowany w drodze udzielenia upoważnienia do obrony określonemu adwokatowi albo poprzez wyznaczenie obrońcy z urzędu.

Ad. c Nawiązując do czynności składających się na prawo do obrony, podejmowanych przez inne podmioty, należy zwrócić uwagę na prawo oskarżyciela publicznego do wniesienia środka odwoławczego zarówno na korzyść, jak i nie korzyść oskarżonego.

1. STRONY PROCESOWE:

Cechą definiującą stronę jest interes prawny uczestnika procesu w określonym, korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona procesu karnego są :

• oskarżyciel publiczny,

• oskarżony,

• interwenient,

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej.

Podział stron na zasadnicze i szczególne:

Zasadnicze:

• oskarżyciel publiczny

• oskarżony

Szczegółowe:

• interwenient

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej (wyłącznie w sprawach o przestępstwa skarbowe)

Strona czynna i bierna

• Czynną stroną jest podmiot występujący z określonym żądaniem w procesie karnym skarbowym (oskarżyciel publiczny, interwenient).

• Bierną stroną jest podmiot przeciwko któremu żądanie jest skierowane ( oskarżony, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej).

W charakterze strony procesowej może występować wyłącznie podmiot mający zdolność procesową legitymację procesową.

Zdolność procesowa - prawna możność stania się stroną stosunku procesowego - stroną w procesie. Występuję po stronie czynnej i biernej procesu:

• Po stronie czynnej zdolność procesową posiadają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Za osobę małoletnią - interwenienta działa jego ustawowy przedstawiciel.

• Bierną zdolność procesową do występowania w charakterze oskarżonego mają tylko osoby fizyczne, które popełniły czy zabroniony po ukończeniu 17 lat. Zdolność procesową bierną w zakresie odpowiedzialności posiłkowej posiadają również inne osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Legitymacja procesowa stanowi uprawnienie do występowania w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. Po stronie czynnej legitymację do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego w procesie karnym skarbowym posiada prokurator, a wypadkach przewidzianych w przepisach procesowego prawa karnego skarbowego także inny organ postępowania przygotowawczego. Po stronie biernej legitymacja procesowa łączy się m.in. z przedstawieniem zarzutów określonej osobie fizycznej oraz z wydaniem postanowienia o pociągnięciu określonego podmiotu do odpowiedzialności posiłkowej.

Zdolność do podejmowania działań w procesie - stanowi uprawnienie do osobistego przedsiębrania działań procesu karnego. Osoba mająca zdolność procesową i legitymację procesową może nie posiadać zdolności do podejmowania działań w procesie np. interwenient, który nie jest osobą fizyczną i czynności dokuje przedstawiciel ustawowy takiego podmiotu lub jego pełnomocnik ustanowiony przez przedstawiciela ustawowego.

W procesie karnym skarbowym po każdej ze stron może występować więcej niż jeden podmiot i występuje tzw. współuczestnictwo procesowe. Po stronie biernej współuczestnictwo procesowe wynika z faktu wystąpienia w procesie kilku oskarżonych albo kilku podmiotów pociągniętych do odpowiedzialności posiłkowej, natomiast po stronie czynnej w sprawach karnych skarbowych jest jednoczesne wytępienie w roli oskarżycieli publicznych prokuratora i finansowego organu postępowania przygotowawczego.

Współuczestnictwo procesowe nie ma charakteru koniecznego. W sytuacji w której zachodzą trudności w łącznym rozpoznaniu spraw kilku oskarżonych, których czyny pozostają w związku, poszczególne sprawy można wyłączyć w celu ich rozpoznania w odrębnych postępowaniach.

1. OSKARŻYCIEL PUBLICZNY

Jest nim organ państwowy, który wnosi i popiera oskarżenie przed sądem albo popiera oskarżenie wniesione przez inny uprawniony podmiot, którym w sprawach o przestępstwo karne skarbowe lub o wykroczenie karne skarbowe może być inny organ państwowy działający w charakterze oskarżyciela publicznego.

Oskarżyciel publiczny działa jako rzecznik interesu publicznego. Oskarżyciel publiczny nie może swej działalności procesowej sprowadzać wyłączenie do podejmowania czynności wspierających tezę oskarżenia, lecz powinien także dokonywać czynności korzystnych dla oskarżonego, jeżeli przemawiają za tym okoliczności danej sprawy.

Prokurator jest zasadniczym oskarżycielem publicznym zarówno w sprawach o przestępstwa skarbowe jak i sprawach o wykroczenia skarbowe. Ma on pozycję nadrzędną wobec innych organów usprawnionych do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego o czym świadczy fakt, że jego udział w procesie omawianej roli procesowej nie jest uzależniony od spełnienia warunku w postaci wniesienia i popierania aktu oskarżenia.

W sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, któ­rych rozpoznanie należy do sadów powszechnych, legitymację do wystąpienia w procesie karnym skarbowym w charakterze oskarżyciela publicznego posiadają oprócz prokuratora, inne organy, które wniosły i popierają akt oskarżenia przed sadem.

W sprawach o wykroczenia skarbowe uprawnienie do sporządzenia i wniesienia aktu oskarżenia oraz do popierania go przed sadem, a także do dokonywania czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, przysługuje oprócz prokuratora, finansowym organom postępowania przygotowawczego (Urząd Celny, Urząd Skarbowy), a także Policji i Straży Granicznej.

Wstąpienie prokuratora do postępowania sądowego w sprawie o wykroczenie skarbowe nie pozbawia uprawnień oskarżycielskich działającego w tym postępowaniu finansowego lub niefinansowego organu postępowania przygotowawczego. Organy te są uprawnione do sporządzenia, wniesienia, a następnie popierania oskarżenia przed sądem powszechnym przysługuje finansowym organom postępowania przygotowawczego.

Odrębnej analizy wymaga ocena sytuacji procesowej finansowego or­ganu postępowania przygotowawczego w postępowaniu sądowym zainaugurowanym przez prokuratora, który sporządził i wniósł akt oskarżenia albo zatwierdził i wniósł akt oskarżenia sporządzony przez finansowy lub niefinansowy organ postępowania przygotowawczego. Kluczowe znaczenie ma bowiem unormowanie na mocy którego finansowy organ postępowania przygotowawczego uzyskuje prawo do wystąpienia przed sadem w charakterze oskarżyciela publiczne­go także wówczas, gdy akt oskarżenia wniósł prokurator niezależnie od trybu postępowania.

Oskarżyciele publiczni są zobowiązani do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników postępowania. Gwarancję bezstronności oskarżycieli publicznych stanowi instytucja wyłączenia określonego podmiotu od udziału w tym charakterze w procesie karnym skarbowym. Ponieważ do wyłączenia oskarżyciela publicznego dochodzi z takich sa­mych przyczyn i w takim samym trybie jak w przypadku organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze ( z mocy ustawy, na wniosek, gdy brały udział w sprawie jako obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony). O wyłączeniu orzeka w drodze postanowienie - prokurator nadzorujący postępowanie lub bezpośredni przełożony, a w odniesieniu do organów finansowych prowadzący lub nadzorujący proces karny skarbowy odpowiedni organ nad nim nadrzędny.

Prokurator jest zobowiązany do wzięcia udziału w rozprawie w sprawach o przestępstwa skarbowe podlegających rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym! Prokuratorowi przysługuje w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe uprawnienie do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego.

Udział finansowego organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela na rozprawie ma charakter obligatoryjny w sprawach karnych skarbowych, w których organ tej jest uprawniony do wniesienia i popierania oskarżenia przed sądem, czyli w sprawach podlegających rozpoznaniu przez sąd w trybie uproszczonym.

1. OSKARŻONY

Oskarżony jest centralną postacią procesu karnego skarbowego bo rozstrzygnięcie kwestii jego odpowiedzialności za zarzucany mu czyn jest głównym przedmiotem tego procesu. Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna, która popełniła czyn zabroniony w prawie karnym skarbowym po ukończeniu 17 lat.

Oskarżony w odniesieniu do procesu karnego skarbowego obejmuje zakresem zarówno podejrzanego, jak i oskarżonego w ścisłym znaczeniu.

Status podejrzanego (oskarżonego sensu largo) w procesie karnym skarbowym uzyskuje osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której, bez wydawania takiego postanowienia, postawiono zarzut popełnienia przestępstwa skarbowego, przystępując do jej przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Oskarżonym sensu stricto jest osoba, przeciwko której, w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, wniesiono akt oskar­żenia do sądu lub złożono wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego.

„Osoba podejrzana” osoba, co do której istnieje jedynie podejrzenie, że popełniła przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, ale nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów. Podmiot ten nie jest stroną procesu karnego skarbowego. Można wobec niej stosować przeszukanie i tymczasowe zatrzymanie.

Podejrzany i osoba podejrzana to nie to samo!

Podstawowym prawem oskarżonego jest:

• Prawo do obrony - na nie składają się uprawnienia przypadające mu w udziale z racji występowania w charakterze strony procesowej oraz uprawnienia przysługujące oskarżonemu (ewentualnie podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej) jako podmiot przeciwko któremu skierowane jest ściganie karne (prawo do składania wniosków, zwłaszcza wniosków dowodowych, prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych, prawo do zaskarżenia decyzji procesowych).

• Domniemania niewinności - zasada, według której każda osoba jest niewinna wobec przedstawianych jej zarzutów, dopóki wina nie zostanie jej udowodniona ostatecznym wyrokiem skazującym, warunkowym zawieszeniem postępowania lub wyrokiem nakazującym dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Wynika z niej m.in. nałożenie na organy procesowe obowiązku przedsięwzięcia działań zmierzających do udowodnienia winy oskarżonego. Brak po stronie oskarżonego obowiązku dowodzenia swojej niewinności oraz dostarczania dowodów na swoją niekorzyść - oskarżony nie może być zmuszony do aktywnych działań procesowych zmierzających do dostarczenia dowodów wspierających tezy oskarżenia. Nie można zrzec się prawa do domniemania niewinności, wynika to z samej treści tej zasady. Oskarżony może się przyznać, ale nie można na tej podstawie zaprzestać prowadzenia postępowania.

• Prawo do milczenia. Oskarżony ma prawo składać wyjaśnienia, może jednak bez żadnych powodów odmówić składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania. Milczenie oskarżonego nie może wywoływać dla niego negatywnych skutków procesowych.

Składając wyjaśnienia, oskarżony nie ma obowiązku mówienia prawdy, nie ponosi on bowiem - w przeciwieństwie do świadka - odpowiedzialności karnej za mówienie niepraw­dy lub zatajenie prawdy.

Do uprawnień przysługujących oskarżonemu ze względu na skierowanie przeciwko niemu ścigania karnego można zaliczyć prawo do:

• Uczestnictwa w rozprawie i podczas niego realizowania swoich praw i obowiązków, chyba że utrudnia postępowanie – wówczas postępowanie toczy się bez obecności oskarżonego.

• Dostępu do akt zgromadzonych podczas postepowania;

• Składania wniosków w procesie;

• Zgłoszenia w postępowaniu przygotowawczym żądania, aby prze­słuchano go z udziałem ustanowionego obrońcy;

• Znajomości stawianych zarzutów i ich podstaw faktycznych;

• Uzyskania uwierzytelnionego odpisu każdego orzeczenia razie zgłoszenia takiego żądania;

• Nieskrępowanego kontaktu z obrońcą, jeżeli jest tymczasowo aresztowany;

• Korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim;

• Ostatniego głosu w fazie przemówień stron na rozprawie – gdy nie umożliwia się mu tego może nastąpić uchylenie lub zmiana orzeczenia.

Prawo do korzystania z pomocy obrońcy (obrona formalna)

• obrona formalna - w sprawach o przestępstwa skarbowe oskarżony może mieć jednocześnie nie więcej niż trzech obrońców. W sprawach o wykroczenia skarbowe oskarżony może skorzystać z pomocy tylko jednego obrońcy. Ograniczenie liczby obrońców tego samego oskarżonego do jednego w ostatniej kategorii spraw jest podyktowane małą wagą czynów zabronionych jako wykroczenie skarbowe.

• Obrona może być nieobowiązkowa, jeżeli ustanowienie obrońcy jest pozostawione decyzji oskarżonego, lub obowiązkowa, kiedy ustawa wymaga posiadania obrońcy przez oskarżonego. Obowiązek posiadania obrońcy podlega realizacji w drodze udzielenia - z reguły przez oskarżyciela - upoważnienia do obrony określonemu adwokatowi (w sprawach o wykroczenia skarbowe również radcy prawnemu) albo poprzez wyzna­nie obrońcy z urzędu, gdy obrona jest obligatoryjna, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, albo gdy oskarżony nic jest w stanie ponieść kosztów obrony.

Obowiązki

Obowiązki, o których powinien być pouczony przy pierwszym przesłuchaniu. Do najważniejszych obowiązków procesowych oskarżonego należą:

• obowiązek stawienia się na każde wezwanie organu procesowego jeżeli pozostaje na wolności, uchylenie się bez usprawiedliwienia od obowiązku stawiennictwa może prowadzić do zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, a nawet zastosowania tymczasowego aresztowania;

• obowiązek zawiadomienia organu prowadzącego postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającej więcej niż 7 dni;

• obowiązek wskazania przez oskarżonego przebywającego za granicą adresu dla doręczeń w kraju

• obowiązek poddania się oględzinom zewnętrznym ciała oraz badaniom m.in. psychologicznym, psychiatrycznym - wprawdzie przedstawiony obowiązek nie wymaga aktywnego dostarczania dowodów przeciwko sobie, to jednak umożliwia, poprzez poddanie (znoszenie) oskarżonego przy jego biernej postawie - określonym zabiegom, uzyskanie dowodów na poparcie oskarżenia;

• Wobec każdego oskarżonego przeprowadza się tzw. badania osobopoznawcze, polegające na zbieraniu danych zmierzających do ustalenia tożsamości oskarżonego, jego wieku, stosunków rodzinnych i majątkowych, wykształcenia, zawodu i źródeł dochodu oraz danych o jego karalności. Szczególną wagę przywiązuje do danych dotyczących uprzedniej karalności oskarżonego. W celu zapewnienia właściwej oceny osobowości osób uprzednio ukaranych przewiduje się nie tylko ustalenie faktu poprzedniego skazania, ale również wymóg zebrania danych dotyczących odbycia wcześniej orzeczonej kary.

• W ramach badań osobopoznawczych może być przeprowadzony wywiad środowiskowy, jeżeli jest to potrzebne w celu precyzyjnego ustalenia całokształtu okoliczności popełnienia czynu zabronionego, w szczególności określenia właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.

1. INTERWENIENT

Szczególna strona czynna procesu karnego skarbowego. Interwenientem jest podmiot, który nie będąc podejrzanym w procesie karnym skarbowym, zgłosił w tym procesie roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi (np. związana z przemytem celnym – użyczenie auta, którym dokonuje się przestępstwa)

Interes prywatny będący motorem działalności procesowej interwenienta wyraża się w dążeniu do zapobieżenia orzeczeniu przepadku przedmiotów, którego skutkiem byłoby uzyskanie na własności tych przedmiotów przez Skarb Państwa.

Zgłoszenie interwencji może nastąpić ustnie lub na piśmie do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (czyli w postępowaniu sądowym) w I instancji, a dokładniej na etapie odczytania aktu oskarżenia. Dokonanie czynności jest dopuszczalne od chwili wszczęcia procesu karnego skarbowego, nawet przed skierowaniem postępowania przeciwko określonej osobie. Dla wywołania skutków procesowych zgłoszenie interwencji musi wywierać prawdziwe dane dotyczące miejsca zamieszkania, pobytu lub siedziby podmiotu występującego z roszczeniem. Organ kierujący procesem jest uprawniony i zarazem zobowiązany do zbadania, czy interwencja pochodzi od uprawnionego podmiotu, czy została zgłoszona w terminie, a także czy jej zgłoszenie zawiera wskazane w/w dane, bez których nie wywołuje ona skutków procesowych. Jeżeli którekolwiek z tych wymagań nie zostało spełnione, interwencję należy uznać za bezskuteczną. Stwierdzenie bezskuteczności interwencji przez sądem wymaga wydania postanowienia. W przypadku innych organów kierujących procesem karnym skarbowym za wystarczające należy uznać potwierdzenie bezskuteczności interwencji w drodze zarządzenia.

Pismo zawierające interwencję powinno odpowiadać ogólnym wymaganiom formalnym pisma procesowego, jeżeli zawiera braki dotyczące innych danych niż wymienione organ procesowy wzywa do ich usunięcia w terminie 7 dni. Uzupełnienie braków w zakreślony m terminie powoduje, że pismo wywołuje skutki od chwili jego wniesienia. W razie nieusunięcia wymienionych braków interwencję uznaje się za bezskuteczną (termin zawity).

Uprawnienia interwenienta w procesie karnym skarbowym ma charakter ograniczony, przysługują mu jedynie w granicach interwencji. Jest legitymowany do podejmowania czynności procesowych zmierzających do zapobieżenia orzeczeniu przepadku przedmiotów, których dotyczy zgłoszone przez niego roszczenie. Nie może podnosić zarzutów błędnej kwalifikacji prawnej danego przepisu, chyba że ma to wpływ na zapobieżenie orzeczenia przepadku.

Dopuszczalności łączenia roli interwenienta z innymi rolami w procesie karnym skarbowym. Nie możliwe jest jednoczesnego występowania przez interwenienta w procesie karnym skarbowym w roli biegłego, oskarżyciela, prokuratora którego powinien cechować obiektywizm. O kumulacji ról procesowych w przypadku interwenienta należy mówić w związku z możliwością przesłuchania go w charakterze świadka.

Konsekwencje niezgłoszenia interwencji przez osobę uprawnioną do czasu rozpoczęci przewodu sądowego w procesie karnym skarbowym z przyczyn niezależnych od niej:

• w razie prawomocnego orzeczenia przepadku przedmiotów wchodzi w rachubę dochodzenie roszczeń od Skarbu Państwa w drodze powództwa o bezpodstawne wzbogacenie - wygasa, jeżeli powództwa nic wytoczono w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia, w którym powód dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu przepadku przedmiotów, nie później jednak niż przed upływem 10 lat od daty uprawomocnienia się tego orzeczenia. Upływ tego terminu wywołuje skutek prekluzji. polegający na wygaśnięciu ex lege wskazanego roszczenia.

1. PODMIOT POCIĄGNIĘTY DO ODPOWIEDZIALNOŚCI POSIŁKOWEJ

Szczególna strona bierna występującą tylko w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe!!! Podmiot pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, wezwana do udziału w tym charakterze w procesie karnym skarbowym w sprawie o przestępstwo skarbowe, na którą w rezultacie procesu nakłada odpowiedzialność w całości lub w części za karę grzywny lub środek karny ścigania równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów orzeczone wobec sprawcy, jeżeli między sprawcą i tym podmiotem zachodził szczególny stosunek, polegający na tym, że sprawca był zastępcą tego podmiotu prowadzącym jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działającym w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot od­niósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.

Do czasu nałożenia odpowiedzialności posiłkowej (chociażby nieprawomocnego) wskazany podmiot jest określany „pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej”, natomiast od tego momentu dla oznaczenia analizowanej strony procesowej ustawodawca operuje nazwą odpowiedzialny posiłkowo”.

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje w drodze postanowienia wydawanego przez organ prowadzący na danym etapie postępowanie karne skarbowe. Może do niego dojść w postępowaniu przygotowawczym (prokurator), jak i w jurysdykcyjnym. Wydanie tej decyzji może nastąpić dopiero wówczas, gdy postępo­wanie przygotowawcze znalazło się w fazie in personom, możliwe jest wskazanie w decyzji podejrzanego, któremu zarzucono przestępstwo skarbowe.

Do uprawnień i obowiązków podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej:

• prawo do korzystania w procesie karnym skarbowym z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim;

• prawo do korzystania z ochrony udzielanej pod postacią gwarant procesowej- uprawnienie to oznacza, że podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie ma obowiązku dowodzenia braku podstaw tej odpowiedzialności oraz dostarczania dowodów przeciwko sobie; bezwzględny zakaz przesłuchania podmiotu pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej w charakterze świadka - niemający obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść, przed nieuchronnym wewnętrznym konfliktem, w którym znalazłby się, kiedy musiałby składać odpowiadające prawdzie zeznania; ^:

• obowiązek stawiania się na każde wezwanie organu procesowego oraz zawiadamiania o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni;

• prawo do otrzymania pouczenia na piśmie o przysługujących uprawnieniach i ciążących obowiązkach w procesie karnym skarbowymi;

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może również żądać przesłuchania go z udziałem pełnomocnika;

• gwarancja posiadania odpowiedniego czasu na przygotowanie się do udziału w rozprawie - po­między doręczeniem wezwania na rozprawę podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej a terminem rozprawy powi­nien być zachowany termin 7-dniowy, zaś uchybienie temu terminowi w stosunku do tego podmiotu lub jego pełnomocnika powoduje, że roz­prawa na ich wniosek, zgłoszony przed rozpoczęciem przewodu sądo­wego podlega obligatoryjnie odroczeniu.

1. OBROŃCA W PROCESIE KARNYM SKARBOWYM. Z pomocy obrońcy, czyli podmiotu zawodowo przygotowanego do udzielania pomocy prawnej, może korzystać w procesie karnym skarbowym wyłącznie oskarżony. Cechą jest dzia­łanie obok oskarżonego wyłącznie na jego korzyść.

W procesie karnym skarbowym dominujące znaczenie ma tzw. obrona adwokacka, tzn. że obrońcą może być osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury, czyli adwokat, a w określonym zakresie również aplikant adwokacki. W sprawach o wykroczenia skarbowe krąg podmiotów uprawnionych do udzielenia pomocy prawnej w charakterze obrońcy ulega poszerzeniu o radcę prawnego.

Obrona może być dobrowolna (nieobowiązkowa), jeżeli jest uzależniona wyłącznie od uznania oskarżonego, który nie musi mieć obrońcy, lub obowiązkowa (obligatoryjna), gdy ustawa wymaga, aby oskarżony miał obrońcę.

W procesie karnym skarbowym oskarżony musi mieć obrońcę w sytuacjach:

1. jeżeli jest głuchy, niemy, niewidomy - zachodzi nie tyl­ko w wypadku całkowitej utraty zmysłu słuchu, mowy lub wyroku, ale także w razie upośledzenia tych zmysłów w stopniu uniemożliwiającym kontakt z oskarżonym i osobiste realizowanie przez niego obrony;

2. jeżeli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności - uznaje się uprawdopodobnienie wątpliwości co do poczytalności oskarżonego, oparte na faktach znanych organowi procesowemu. Jeżeli biegli lekarze stwierdzą, że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy. W takim wypadku prezes sądu, a na rozprawie sąd, może cofnąć wyznaczenie obrońcy z urzędu, jeżeli miało ono w danej sprawie miejsce;

3. jeżeli sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę - przyjmuje się, że należy je odnosić m.in. do spraw w których nieporadność ze względu na wiek lub stan zdrowia oskarżonego wprawdzie nie uniemożliwia, ale w poważnym stopniu utrudnia realizowanie obrony

4. w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności;

5. w procesie karnym skarbowym przed sądem wojskowym, jeżeli odbywa zasadniczą służbę wojskową albo pełni służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego

1-3 - OBRONA OBOWIĄZKOWA natomiast w pozostałych wypadkach obligatoryjny udział obrońcy odnosi się do postępowania przed sądem.

Wyznaczenie obrońcy z urzędu przez prezesa sądu ma mieć miejsce w sytuacjach:

• jeżeli obrona jest obligatoryjna, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru

• jeżeli oskarżony w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów obrony

Udział obrońcy z urzędu w procesie karnym skarbowym ma charakter subsydiarny tzn. że może on występować tylko wówczas, gdy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru. Stosunek obrończy zawiązany z urzędu:

• w razie cofnięcia wyznaczenia obrońcy z urzędu

• ustanowienia przez oskarżonego obrońcy z wyboru.

• śmierci obrońcy.

W przypadku obrońcy z wyboru do zawiązania stosunku obrończego dochodzi w drodze udzielenia przez oskarżonego upoważnienia do obrony adwokatowi lub radcy prawnemu. Jeżeli oskarżony jest ubezwłasnowolniony, obrońcę może ustanowić jego ustawowy przedstawiciel. Dla oskarżonego pozbawionego wolności obrońcę może ustanowić również inna osoba, o czym niezwłocznie powiadamia się oskarżonego. Udzielone w ten sposób upoważnienie do obrony ma charakter tymczasowy i wygasa, jeżeli oskarżony nie zaakceptuje wyboru dokonanego przez osobę trzecią.

Do ustania stosunku obrończego z wyboru dochodzi:

• w razie cofnięcia udzielonego uprzednio upoważnienia do obrony przez oskarżonego lub jego przedstawiciela ustawowego,

• w razie braku akceptacji przez oskarżonego upoważnienia udzielonego tymczasowo przez osobę trzecią

• w wypadku wypowiedzenia stosunku obrończego przez obrońcę,

• w razie wydania przez sąd postanowienia stwierdzającego sprzeczność interesów oskarżonych reprezentowanych przez jednego obrońcę i bezskutecznego upływu terminu zakreślonego w celu ustanowienia nowych obrońców, w wypadku śmierci obrońcy.

Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu odnosi się do tego postępowania, w tym również, do czynności po uprawomocnieniu orzeczenia, chyba że z aktu zawiązującego stosunek obrończy wynikają liczne ograniczenia w tym zakresie. Jeżeli chodzi o obrońcę z wyboru, to ustalonemu zakresowi upoważnienia działania w procesie odpowiada zakres spoczywającego na nim obo­wiązku do podejmowania czynności na korzyść oskarżonego w procesie karnym skarbowym. W przypadku obrońcy z urzędu wskazany obowiązek został ograniczony do dokonywania czynności do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po prawomocnym zakończeniu procesu karnego skarbowego obrońca z urzędu ma prawo do podejmowania czynności, ale nie jest do tego zobligowany.

Obrońca zajmuje samodzielną pozycję w procesie karnym skarbowym. Jest uprawniony do podejmowania wszystkich czynności, do których dokonania upoważniony jest sam oskarżony ze względu na występowanie w charakterze strony procesu karnego skarbowego. Nie może dokonywać czynności, które są ściśle związane z występowaniem przez oskarżonego w roli źródła dowodowego (składanie wyjaśnień, poddania się badaniom). Z samodzielności pozycji obrońcy wywodzi się jego niezależność w ustalaniu linii obrony oraz brak możliwości skrępowania obroń­cy poleceniami czy instrukcjami oskarżonego lub torpedowania jego, działalności procesowej poprzez odwoływanie przez oskarżonego dokonanych czynności, chyba że znajduje to wyraźne oparcie w regulacji karnoprocesowej.

W ramach podejmowanych działań obrońca może podejmować czynności wyłącznie na korzyść oskarżonego. W tym świetle czynność dokonaną przez obrońcę na niekorzyść oskarżonego na­leży uznać, w związku z przekroczeniem zakresu uprawnień przysługujących przedstawicielowi, za bezskuteczną.

1. PEŁNOMOCNIK

Możliwość korzystania z pomocy pełnomocnika przez strony szczególne, a więc interwenienta oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej. Z pomocy pełnomocnika korzystać może też osoba niebędąca stroną, jeżeli wymagają tego jej interesy w tym się postępowaniu. Interes prawny takiego podmiotu może wynikać z naruszenia jego praw w drodze czynności procesowych (np. przeszukania).

Uprawnienie do występo­wania w tym charakterze przysługuje zarówno adwokatowi, jak i radcy prawnemu. W przypadku innych osób występujących w procesie karnym skarbowym funkcjonuje ograniczenie podmiotowo-przedmiotowe związane z występowaniem radcy prawnego w roli pełnomocnika. Przez radcę prawnego mogą być reprezentowane instytucje państwowe, społeczne lub samorządowe, inne niż wskazane instytucje osoby prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działal­ność gospodarczą, tyle że w zakresie dotyczącym roszczeń majątkowych. Poza wymienionymi przypadkami pełnomocnikiem osoby niebędącej stroną szczególną procesu karnego skarbowego może być wyłącznie adwokat.

W sprawach o przestępstwa skarbowe obowiązuje ograniczenie liczby pełnomocników do trzech. Reprezentacja interwenienta w sprawach o wykroczenia skarbowe- może on korzystać z pomocy tylko jednego pełnomocnika.

Źródłem umocowania do działania pełnomocnika jest najczęściej jednostronne oświadczenie woli podmiotu, który ma być reprezentowa­ny. Może być ono złożone na piśmie lub w formie ustnej. Ustne oświadczenie wyma­ga wpisania do protokołu przez organ prowadzący proces karny skarbowy. Ustanowienie pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego przez interwenienta lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialniej prawnej nie podlega kontroli organu procesowego. Sprawdzeniu podlega dopuszczalność ustanowienia pełnomocnika przez osobę niebędącą stroną procesu karnego skarbowego.

Kontrola sprowadza się do oceny, czy potrzeba ochrony interesów tej osoby w toczącym się postępowej. Decyzję w tym przedmiocie wydaje sąd i przybiera ona formę postanowienia, natomiast w pierwszym stadium procesu karnego skarbowego zapada w formie zarządzenia prokuratora lub finansowego organu postępowania przygotowawczego prowadzącego postępowanie przygotowawcze, które podlega zaskarżeniu na podstawie.

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może ustanowić pełnomocnika od momentu wezwania go w tym charakterze do udziału w procesie karnym skarbowym. Interwenient ma prawo ustanowić pełnomocnika już na etapie zgłoszenia interwencji w procesie karnym skarbowym w celu skutecznego dokonania tej czynności.

Wyznaczenie pełnomocnika z urzędu dotyczy następujących sytuacji:

• podmiot uprawniony do korzystania z pomocy pełnomocnika, niemający pełnomocnika z wyboru, zwróci się do organu procesowego o jego wyznaczenie z urzędu, wykazując, iż nie jest w stanie bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść koszty pełnomocnictwa;

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie posiada pełnomocnika z wyboru, a ustawa wymaga posiadania pełnomocnika przez stronę procesową (pełnomocnictwo obligatoryjne).

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej musi mieć pełnomocnika w całym procesie karnym skarbowym, jeżeli (pełnomocnictwo obligatoryjne):

• jest nieletni, nie ukończył 17 lat;

• jest głuchy, niemy, niewidomy,

• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

• w ocenie sądu zachodzą okoliczności utrudniające temu podmioto­wi samodzielne reprezentowanie swoich interesów.

Wystąpienie jednej z tych kwestii powoduje obowiązek posiadania pełnomocnika przez podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej. W stosunku do innych osób – mogą mieć pełnomocnika, ale ustawa nie wymaga od nich posiadania pełnomocnika.

Udział pełnomocnika w procesie karnym skarbowym nie wyłączają udziału samego mocodawcy. Pełnomocnik jest uprawniony, w granicach umocowania, do powzięcia i wyrażenia woli, która jest uważana za wolę reprezentowanego. Każda czynność, nawet niekorzystna dla reprezentowanego, podjęta w granicach umocowania, wywołuje dla niego skutki, również te niekorzystne. Od ustalonej zasady istnieje jeden istotne wyjątek dotyczący pełnomocnika osoby pociągniętej do odpowiedzialni posiłkowej, który może podejmować czynności wyłącznie na korzyść reprezentowanego. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie może ponosić ujemnych skutków zaniedbań pełnomocnika, np. w zakresie się uchybienia terminowi zawitemu do wniesienia środka odwoławczego.

1. DECYZJE PROCESOWE

To imperatywne oświadczenia woli organów procesowych, które odnoszą się do przedmiotu procesu lub innych kwestii wyłaniających się w toku procesu karnego skarbowego i wymagających rozstrzygnięcia.

Spośród decyzji procesowych najważniejsze są orzeczenia, związane z rozstrzygnięciem jakiejś istotnej kwestii w procesie, możemy wyróżnić wyroki i postanowienia.

1. Wyrok to orzeczenie wydawane w imieniu RP przez sądy i trybunały. Orzeczenie przybiera postać wyroku, wtedy gdy wymaga tego przepis ustawy.

W procesie karnym skarbowym formę wyroku przewiduje się zasadniczo dla orzeczeń:

• rozstrzygających o głównym przedmiocie procesu, ustalających winę lub niewinność oskarżonego- należy umieścić tutaj wyrok warunkowo umarzający proces karny skarbowy, ale też zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności;

• rozstrzygających o niedopuszczalności procesu po rozpoczęciu przewodu sądowego w związku z ujawnieniem okoliczności wyłączającej ściganie- treścią wyroku tutaj będzie z reguły umorzenie postępowania;

• zapadających w następstwie rozpoznania zwyczajnego środka odwoławczego wniesionego do orzeczenia mającego formę wyroku

• rozstrzygających o uchyleniu wyroku w trybie kasacji lub w trybie wznowienia procesu.

Poza wskazanymi sytuacjami orzeczenie przybiera formę wyroku, jeśli dot. np. orzekania w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie.

Wyroki zapadają z reguły po przeprowadzeniu rozprawy. Przewiduję się możliwość wydania wyroku na posiedzeniu np. w ramach: skazanie bez przeprowadzenia rozprawy, warunkowego umorzenia postępowania, trybu nakazowego czy w postępowaniu w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Uzasadnienie wyroku sądu I instancji z reguły następuję na wniosek strony złożony w terminie 7 dni, rozpoczynającym bieg od ogłoszenia wyroku, a w szczególnych wypadkach od jego doręczenia. Reguła ta doznaje ograniczenia, oznaczający obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku z urzędu, jeżeli zgłoszono zdania odrębne lub wyrok został wydany przez sąd wojskowy, chyba że zapadł on w następstwie uwzględnienia wniosku prokuratora, a także finansowego organu postępowania przygotowawczego o wydanie wyroku skazującego i orzeczenie

uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego za zarzucane mu przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budzą wątpliwości, a postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte.

Wyroki sądu apelacyjnego uzasadnia się z urzędu, chyba że sąd utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za bezzasadną i nie zgłoszono zdania odrębnego.

1. Postanowienia- Do wydania postanowienia dochodzi, gdy z przepisów wynika obowiązek rozstrzygnięcia określonej kwestii w drodze orzeczenia, a jednocześnie nie jest wymagane wydanie wyroku. W postępowaniu sądowym postanowienie wydaje sąd, orzekając na rozprawie lub na posiedzeniu. Jeżeli przed wydaniem postanowienia na posiedzeniu wystąpi potrzeba sprawdzenia okoliczności faktycznych, dokonuję tego sam sąd albo sędzia wyznaczony bądź sąd wezwany.

W postępowaniu przygotowawczym postanowieni wydaje prokurator lub inny organ prowadzący proces karny skarbowy w tym stadium, chyba że ustawa zastrzega podjęcie decyzji w określonej kwestii sądu.

W ramach postanowień wydawanych w postępowaniu przygotowawczym procesu karnego skarbowego należy wyodrębnić szczególną ich grypę, którą tworzą postanowienia mające charakter decyzji procesowych niepełnym. Są to postanowienia wydawane przez organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, które dla wywołania skutków procesowych wymagają zatwierdzenia przez prokuratora lub organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego. Do takich decyzji należą: postanowienie o zawieszeniu postępowania oraz postawienie o odmowie wszczęcia lub umorzenia procesu karnego skarbowego.

Postanowienia podlegając pisemnemu uzasadnieniu wraz z jego wydaniem. W sprawie zawiłej lub innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia postanowienia ba czas do 7 dni. Zwolnienie z sporządzenia uzasadnienia do. postanowień o dopuszczeniu dowodu lub niezaskarżalnych postanowień uwzględniających wniosek, któremu inna strona się nie sprzeciwiła.

Klasyfikacja orzeczeń:

• odwołalne i nieodwołalne- kryterium dot. oceny, czy organ kierujący procesem, który wydał orzeczenie, może je z własnej inicjatywy zmienić lub uchylić. Wyroki są zawsze nieodwołalnymi decyzjami procesowymi, postanowienia z reguły mają charakter nieodwołalny; jedynie wyjątkowo postanowienie może ulec zmianie lub uchyleniu z inicjatywy organu, który je wydał, jeżeli taka możliwość wynika z obowiązujących przepisów.

• zaskarżalnie i niezaskarżalne: kryterium dot. możliwości zaskarżenia orzeczenia. Wyroki wydane w I instancji podlegają zaskarżeniu apelacją lub sprzeciwem albo quasi- sprzeciwem. Dopuszczalność zaskarżenia dot. określonych kategorii postanowień- postanowień zamykających drogę do wydania wyroku, chyba że ustawa stanowi inaczej. Postanowienia dot. środków zabezpieczających oraz postanowień w odniesieniu do których przepis ustawy przewiduje możliwość wniesienia zażalenia.

• kończące i niekończące postępowanie. Podział ten ma istotne znaczenie w kontekście dopuszczalności nadzwyczajnych środków kontroli odwoławczej. Określenie orzeczenia jako kończące postępowanie powinno opierać się na ustalenie, że po jego wydaniu nie jest możliwy zwykły bieg danego postępowania (merytorycznie jak i decyzję w sposób formalny kończące bieg postępowania)

• merytoryczne i formalne- do orzeczeń formalnych należą orzeczenia umarzające proces karny skarbowy, natomiast orzeczenia merytoryczne dotyczą rozstrzygnięcia o głównym przedmiocie procesu.

• prawomocne i nieprawomocne- odwołują się do oceny, czy dane orzeczenie posiada atrybut prawomocności.

1. PRAWOMOCNOŚĆ ORZECZEŃ

Stanowi kategorię zbiorczą , obejmującą nierozłącznie dwa elementy: prawomocność formalna i materialna.

Prawomocność formalna- niepodważalność orzeczenia za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych, wykluczających kontynuację danego postępowania. Kryterium przesądzającym o tej prawomocności orzeczenia jest jego niezaskarżalność za pomocą środków odwoławczych. Stan prawomocności powstaję, gdy:

• upłynie termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie, a strony ani ich przedstawiciele nie złożyli takiego wniosku;

• upływnie termin do wniesienia środka odwoławczego, a żadna ze tron nie wykorzystała przysługującego jej uprawnienia do zaskarżenia decyzji;

• prezes sądu I instancji odmówi przyjęcia wniesionego środka odwoławczego

• sąd odwoławczy pozostawi bez rozpoznania cofnięty środek odwoławczy

• zwyczajny środek odwoławczy nie przysługuje wskutek wyczerpania toku instancji

Prawomocność materialna- jej istotę można wyrazić w postaci zakazu bis in idem, wykluczającego możliwość podwójnego sądzenia tej samej osoby o ten sam czyn. Stan prawomocności materialnej trwa tak długo, jak długo obowiązuję prawomocne orzeczenie. Uchylenie prawomocnego orzeczenia należy łączyć jego ustanie. Przyjmuję się, że prawomocność materialna oddziałuję na zewnątrz oraz do wewnątrz procesu w którym zapadło prawomocne orzeczenie. „Zewnętrzna” strefa działania prawomocności działania jest wyznaczona przez zakaz wszczynania i prowadzenie kolejnego procesu karnego skarbowego przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn. „Wewnętrzny” aspekt tej prawomocności to oddziaływanie obejmujące proces, w którym zapadło prawomocne orzeczenie. W zamkniętych ramach prawomocność materialna wyraża się poprzez zakaz kontynuowania o ten sam czyn tego samego oskarżonego. W rozpatrywanym sensie zakaz ne bic in idem doznaje wyjątku w sytuacjach zgodnych z prawem wzruszenia prawomocnego orzeczenia zapadłego w sprawie i kontynuowania procesu karnego skarbowego o ten sam czyn tego samego oskarżonego. Prawomocność materialna stanowi negatywną przesłankę ogólną procesu karnego skarbowego.

1. Śledztwo. Zakres przedmiotowy śledztwa w procesie karnym skarbowym obejmuje wyłącznie sprawy o przestępstwo skarbowe. Można wyodrębnić śledztwo obligatoryjne i fakultatywne.

Śledztwo obligatoryjne ma miejsce wówczas, gdy obowiązujące przepisy wymagają bezwzględnie przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w tej formie. Obligatoryjnie należy prowadzić śledztwo w sprawach o przestępstwo skarbowe:

1. w których rozpoznanie w I instancji należy do właściwości sądu okręgowego,

2. gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

3. gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego,

4. jeżeli oskarżony lub osoba podejrzane jest pozbawiona wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe aresztowanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio po tym,

5. gdy podejrzany jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy albo gdy biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą że poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia czynu lub w czasie postępowania jest wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona.

Śledztwo jest fakultatywne w sprawach o przestępstwa skarbowe, w których ze względu na wagę lub zawiłość sprawy prokurator bądź finansowy organ postępowania przygotowawczego zarządzi prowadzenie postępowania przygotowawczego w tej formie, pomimo że w sprawie dopuszczalne jest dochodzenie. O wadze i zawiłości sprawy

Mogą decydować nie tylko okoliczności o charakterze faktyczno – dowodowym, ale także elementy natury prawnej oraz kwestie związane z oceną stopnia społecznej szkodliwości czynu.

W aktualnym stanie prawnym generalne uprawnienia do prowadzenia do prowadzenia śledztwa w sprawach karnych skarbowych przysługuje prokuratorowi lub finansowym organom postępowania przygotowawczego. Jeżeli śledztwa nie prowadzi prokurator, to robi to właściwy finansowy organ postępowania przygotowawczego. Niefinansowym organom postępowania przygotowawczego prokurator może powierzyć prowadzenie wszczętego śledztwa.

Przepisy procesowe prawa karnego skarbowego przewidują tzw. obligatoryjne śledztwo prokuratorskie, wynikające z zastrzeżenia prowadzenia śledztwa do wyłącznej kompetencji organu prokuratorskiego. Na prokuraturze spoczywa obowiązek prowadzenia śledztwa w sprawach, w których o konieczności zachowania tej formy postępowania przygotowawczego decydują przesłanki o charakterze podmiotowym, a zatem:

1. gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

2. gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego.

W razie wszczęcia śledztwa przez prokuratora może on powierzyć jego przeprowadzenie w całości lub części albo powierzyć dokonanie poszczególnych czynności śledztwa urzędowi skarbowemu, inspektowi kontroli skarbowej, urzędowi celnemu, Straży Granicznej, Policji, ABW, CBA, przy czym w sytuacjach obligatoryjnego śledztwa prokuratorskiego możliwe jest jedynie powierzenie śledztwa w określonym zakresie. Powierzając prowadzenie śledztwa w części lub wykonania określonych czynności, prokurator jest zobowiązany precyzyjnie określić zakres powierzenia.

Prokurator może zastrzec do osobistego wykonania każdą czynność śledztwa, w szczególności czynności wymagające postanowienia, związane z podstawieniem zarzutów, pociągnięciem do odpowiedzialności posiłkowej, zmianą postanowienia o przedstawieniu zarzutów albo o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej oraz z zamknięciem śledztwa.

W zakresie regulacji czasu trwania postępowania przygotowawczego ustawa przewiduje jednolite rozwiązania normatywne dla spraw o przestępstwa skarbowe, niezależnie od tego, czy postępowanie w tych sprawach przyjmuje postać śledztwa, czy dochodzenia. Podstawowy termin śledztwa lub dochodzenia w sprawach o przestępstwa skarbowe wynosi 3 miesiące i liczony jest od dnia wydania postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia albo faktycznego wszczęcia postępowania przygotowawczego. Termin ten może zostać przedłużony na okres do 6 miesięcy, a zatem o dalsze 3 miesiące. Przedłużenie może być dokonane kilka razy, byleby mieściło się w okresie 6 – miesięcznym. Podane terminy mają charakter instrukcyjny, co oznacza, że czynności procesowe dokonane po ich przekroczeniu są skuteczne. Decyzję o przedłużeniu czasu śledztwa/dochodzenia prowadzonego w sprawie o przestępstwo skarbowe przez finansowy organ postępowania przygotowawczego podejmuje organ w stosunku do niego nadrzędny a zatem - w zależności od organu prowadzącego - właściwa miejscowa izba celna lub izba skarbowa, ewentualnie minister do spraw finansów publicznych. Uprawnienia do przedłużenia czasu trwania śledztwa lub dochodzenia prowadzonego lub nadzorowanego w sprawie o przestępstwo skarbowe przez prokuratora przysługuje prokuratorowi bezpośrednio przełożonemu.

1. Dochodzenie. Jego cechą jest redukcja formalizmu procesowego w porównaniu ze śledztwem. W sprawach o przestępstwa skarbowe dochodzenie jest dopuszczalne, jeżeli ustawa nie wymaga przeprowadzenia śledztwa. W sprawach o wykroczenia skarbowe dochodzenie stanowi wyłączną formę postępowania przygotowawczego.

Do wszczęcia i prowadzenia dochodzenia uprawnione są zarówno finansowe, jak i niefinansowe organy postępowania przygotowawczego w zakresie spraw należących do właściwości tych organów. Prokurator jest uprawniony do wszczęcia dochodzenia w każdej sprawie oraz przejęcia do osobistego prowadzenia dochodzenia wszczętego przez inny organ.

Jeśli chodzi o kwestię czasu trwania dochodzenia w sprawach o przestępstwa skarbowe – ustalenia takie same jak w przypadku śledztwa (u góry). W sprawach o wykroczenia skarbowe podstawowy czas trwania dochodzenia wynosi 2 miesiące. Przewidując możliwość przedłużenia tego czasu, ustawa nie określa maksymalnego terminu dochodzenia w omawianej kategorii spraw. Można wobec tego stwierdzić, że jest on limitowany jedynie terminem przedawnienia karalności wykroczenia skarbowego.

W odniesieniu do dochodzenia w sprawach o wykroczenia skarbowe obowiązuje reguła zakładająca ograniczenie jego przebiegu do przesłuchania podejrzanego oraz w razie potrzeby do dokonania innych czynności w zakresie, w jakim jest to niezbędne do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania.

W dochodzeniach w sprawach o przestępstwa skarbowe możliwość ograniczenia czynności dochodzeniowych do ustalenia, czy zachodzą podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. W tym przypadku konieczne jest jednak przesłuchanie podejrzanego po poinformowaniu go o treści zarzutu, zaznajomienia go z materiałami dochodzenia oraz przeprowadzenie czynności, który nie będzie można powtórzyć na rozprawie.

1. Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze

Ustawodawca grupuje następujące organy wśród organów postępowania przygotowawczego:

• urząd skarbowy,

• inspektora kontroli skarbowej,

• urząd celny,

• Straż Graniczną,

• Policję,

• ABW i CBA,

• Żandarmerię Wojskową oraz

• Prokurator.

Prokurator posiada szczególną pozycję wśród organów postępowania przygotowawczego. Wynika to z przepisów ustrojowych, w których zakreślając zadania prokuratury, na pierwszy plan wysunięto strzeżenie praworządności oraz czuwanie nas ściganiem przestępstw. Nadrzędność prokuratora nad pozostałymi organami postępowania przygotowawczego wyraża się przede wszystkim w tym, że jest on legitymowany przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenia skarbowe, podczas gdy uprawnienia innych organów do kierowania postępowaniem przygotowawczym podlega ograniczeniu do oznaczonej kategorii spraw.

Zwracając uwagę na katalog organów postępowania przygotowawczego przedstawionych wcześniej, można zauważyć, że tylko jeden z nich, mianowicie inspektor kontroli skarbowej, został określony personalnie. W przypadku pozostałych organów, czynności procesowe w postępowaniu karnym skarbowym, należące do ich zakresu działania, podlegają wykonaniu przez upoważnionych przedstawicieli tych organów. Nie chodzi tu o indywidualne upoważnienie do prowadzenia konkretnej sprawy, lecz o generalne upoważnienie do dokonywania czynności w stadium przygotowawczym procesu karnego skarbowego, wynikające z przepisów ustrojowych.

Wymienione wcześniej organy klasyfikuje się w dwie grupy:

1. Finansowe organy postępowania przygotowawczego, do których należą: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej oraz urząd celny.

2. Niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, do których zalicza się Policja, Straż Graniczna, ABW, CBA oraz Żandarmeria Wojskowa.

WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Wyodrębnia się cztery szczegółowe kwestie, a mianowicie:

1. Właściwość prokuratora do prowadzenia postępowania przygotowawczego,

2. Właściwość finansowych organów postępowania,

3. Właściwość niefinansowych organów postępowania,

4. Właściwość organu postępowania przygotowawczego w razie łączności spraw lub zbiegu przepisów.

Ad. 1 Prokurator jest uprawniony do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe i wykroczenia skarbowe. Do wyłącznej właściwości prokuratora należy prowadzenie śledztwa w sprawach, w których o konieczności prowadzenia postępowania przygotowawczego przesądza fakt, że osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, Agencji Wywiadu lub CBA, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego.

Ad. 2 Można wyodrębnić 3 kryteria determinujące właściwość tych organów:

1. Kwalifikację prawną czynu zabronionego w prawie karnym skarbowym,

2. Ujawnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przez określony organ,

3. Pozostawienie czynu zabronionego w zakresie działania finansowego organu postępowania przygotowawczego.

W odniesieniu do inspektora kontroli skarbowej ujawnienie czyny zabronionego w prawie karnym skarbowym stanowi samodzielne kryterium decydujące o właściwości tego organu, niezależnie do kategorii przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, którego postępowanie miałoby dotyczyć.

W pozostałym zakresie następuje rozgraniczenie właściwości urzędów celnych i urzędów skarbowych. Na tym polu wiodące znaczenie posiada kryterium kwalifikacji prawnej czynu. W przypadkach określonych w ustawie kategorii przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych uprawnienie urzędów celnych do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego jest uzależnione od spełnienia wymienionych powyższej dodatkowych, a mianowicie ujawnienia czynu przez urzędy celne w zakresie swojego działania albo pozostawienie czynu w zakresie działania urzędu celnego.

Wobec braku ustawowego określenia konsekwencji procesowych naruszenia właściwości pomiędzy finansowymi organami postępowania przygotowawczego można stwierdzić, że uchybienie polegające na prowadzeniu dochodzenia lub śledztwa przez niewłaściwy finansowy organ państwowy ulega sankcji wraz z wniesieniem aktu oskarżenia do sądu.

Ad. 3 Opiera się na 3 następujących kryteriach:

• Kryterium podmiotowo – przedmiotowe, odnoszące się do osoby sprawcy, a w ograniczonym zakresie odwołującym się do związku pomiędzy czynem zabronionym i obowiązkami służbowymi osoby skonkretyzowanej przy pomocy cech indywidualnych.

• Kryterium ujawnienia czynu w zakresie swojego działania przez dany organ,

• Kryterium przedmiotowym, czyli kwalifikacji prawnej czynu, występującym łącznie z drugim z podanych kryteriów.

Pierwsze kryterium służy do rozgraniczenia kompetencji do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach karnych skarbowych pomiędzy Żandarmerię Wojskowa z jednej strony oraz finansowymi i pozostałymi niefinansowymi organami pierwszego stadium procesu karnego skarbowego z drugiej strony. Do właściwości Żandarmerii Wojskowej należą sprawy o przestępstwo skarbowe oraz wykroczenie skarbowe popełnione przez żołnierza pełniącego czynną służbę wojskową, a także żołnierzy sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium RP oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli ich przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe pozostają w zakresie podlegającym właściwości sądów wojskowych.

Uprawnienia Policji, Straży Granicznej, ABW i CBA do prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawach karnych skarbowych aktualizuje się tylko pod warunkiem, że czyn został ujawniony w zakresie działania tych organów, a jego sprawcą nie jest osoba podlegająca orzecznictwu sądów wojskowych. Kompetencje do wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie o każde przestępstwo skarbowe lub wykroczenia skarbowe przysługuje wyłącznie Policji. Zakres właściwości ABW i CBA dotyczy jedynie spraw o przestępstwa skarbowe, natomiast Straży Granicznej przysługuje uprawnienie do prowadzenia postępowania przygotowawczego tylko w sprawach ściśle określonych przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, ujawnionych w zakresie działania Straży Granicznej.

W sytuacji ujawnienia przez niefinansowe organy postępowania przygotowawczego czynu zabronionego w prawie karnym skarbowym możliwość dalszego procedowania przedstawia się na dwa sposoby:

1. Pierwszy z nich polega na wszczęciu przez te organy procesu karnego skarbowego, o czy niezwłocznie zawiadamia się właściwe finansowe organy postępowania przygotowawczego, przesyłając im odpis postanowienia wydanego w tym przedmiocie.

2. Drugi sposób łączy się z wykorzystaniem możliwości ograniczenia swoich czynności do zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego i prowadzi do przekazania sprawy do dalszego prowadzenia finansowym organom postępowania przygotowawczego.

Wybór jednej z możliwości należy do niefinansowego organu postępowania przygotowawczego, który ujawnił przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. W jednym wypadku na niefinansowych organach postępowania przygotowawczego, do których właściwości należy rozpoznanie sprawy, spoczywa obowiązek jej przekazania finansowemu organowi postępowania przygotowawczego, mianowicie w razie zgłoszenia przez sprawcę czynu zabronionego wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w toku dochodzenia prowadzonego przez organ niefinansowy. Dodatkowo prokurator ustaliwszy, iż rozstrzygnięcie prowadzonej przez niego sprawy może nastąpić w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, może powierzyć ją finansowemu organowi postępowania przygotowawczego w celu przeprowadzenia negocjacji.

Ad. 4 Ustalenie organu kompetentnego do prowadzenia postępowania przygotowawczego w wypadku zbiegu czynów zabronionych lub zbiegu przepisów, następuje przy pomocy szczególnych kryteriów właściwości. Ustalenie takich kryteriów staje się konieczne w konsekwencji przyjęcia w materialnym prawie karnym skarbowym konstrukcji kumulatywnej kwalifikacji prawnej, która opiera się na założeniu, że sprawca podlega odpowiedzialności za jedno przestępstwo skarbowe lub jedno wykroczenie skarbowe, wyczerpujące znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach KKS.

Przepisy procesowego prawa karnego skarbowego przewidują trzy szczególne uregulowania dotyczące ustalenia organu właściwego do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego:

1. Pierwsze z nich dotyczy układu procesowego, w którym sprawcy zarzucono kilka przestępstw skarbowych albo wykroczeń skarbowych, podlegających łącznemu rozpoznaniu oraz sytuacji rzeczywistego zbiegu przepisów, w której czyn sprawcy wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach KKS. Jeżeli w tym zakresie sprawy należą – według ogólnych kryteriów właściwości – do kompetencji różnych organów postępowania przygotowawczego, o właściwości decyduje tzw. reguła wyprzedzenia, oznaczająca, że właściwy jest ten organ postępowania przygotowawczego, który pierwszy wszczął postępowanie.

2. Drugie unormowanie odnosi się do ustalenia organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego w konfiguracji procesowej, w której sprawcy zarzucono przestępstwo skarbowe oraz wykroczenie skarbowe, a sprawy o te czyny podlegają właściwości różnych finansowych organów postępowania przygotowawczego. W takim wypadku znajduje zastosowanie kryterium odwołujące się s o wagi czynu zabronionego, prowadzące do przyjęcia właściwości finansowego organu postępowania przygotowawczego, który wszczął postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe.

3. Trzecia regulacja wiąże się z układem procesowym, w którym sprawca o przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe należy do właściwości niefinansowych organów postępowania przygotowawczego. W tym wypadku istnieje rozwiązanie zakładające właściwość szczególną finansowych organów postępowania przygotowawczego, chyba że postępowanie przygotowawczego prowadzi Żandarmeria Wojskowa.

SPÓR O WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO. Spór o właściwość może być pozytywny, gdy dwa lub więcej organów dąży do rozpoznania tej samej sprawy, lub negatywny, występujący wówczas, gdy dwa lub więcej organów, uznaje, iż brak jest podstaw do przyjęcia ich właściwości.

Spór o właściwość między finansowymi i niefinansowymi organami postępowania przygotowawczego rozstrzyga prokurator właściwy ze względu na siedzibę organu niefinansowego. Jeżeli stronami sporu o właściwość są finansowe organy postępowania przygotowawczego, jego rozstrzygnięcie należy do organu nadrzędnego nad tymi organami, czyli odpowiednio miejscowo właściwej izby celnej, miejscowo właściwej izby skarbowej lub Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej. W sytuacji objętej końcowym zastrzeżeniem legitymacja do rozstrzygnięcia sporu przysługuje organowi nadrzędnemu drugiego stopnia, a więc ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.

Przedstawione rozwiązania sporu o właściwość nie znajdują zastosowania w sytuacji, w której jedną ze stron sporu jest organ prokuratorki. Rozstrzygnięcie ewentualnych wątpliwości co do tego, czy sprawę powinien prowadzić prokurator, czy finansowy lub niefinansowy organ postępowania przygotowawczego, należy do organu prokuratorskiego, który powinien zbadać, czy w konkretnym wypadku zachodzą okoliczności, które by uzasadniały prowadzenie przez niego „własnego” postępowania przygotowawczego.

1. INSTYTUCJA PRZEDSTAWIENIA ZARZUTÓW W PKS

W ramach tej instytucji następuję skierowanie postępowania przeciwko określonej osobie oznaczające wejście procesu karnego skarbowego w fazę postępowania in personam. Kluczowe znaczenie posiada tutaj czas i podstawa przedstawienia zarzutów.

Przedstawienie zarzutów nie może być ani przedwczesne, bo mogłoby oznaczać bezzasadne wciągnięcie określonej osoby w nurt postępowania w kwestii jej odpowiedzialności karnej, ani spóźnienie, gdyż prowadziłoby do pozbawienia organom ścigania sprawcy możliwości realizacji praw strony w procesie karnym skarbowym. Za niedopuszczalne należy uznać przesłuchanie w charakterze świadka w razie istnienia podstaw do przedstawienia danej osobie zarzutów i przesłuchania w charakterze podejrzanego, któremu m.in. przysługuje prawo do odmowy złożenia wyjaśnień.

Podstawę przedstawienie zarzutów należy wiązać z istnieniem danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnionego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Dane te mogą istnieć w chwili wszczęcia procesu karnego skarbowego. Zazwyczaj między wszczęciem postępowania przygotowawczego i przedstawieniem zarzutów upływa pewien czas wypełniony czynnościami zmierzającymi do zgromadzenia dowodów pozwalających na uzyskanie dostatecznego stopnia uprawdopodobnienia popełnienia czynu zabronionego przez określoną osobę.

Instytucja przedstawienia zarzutów stanowi pewien zespół czynności procesowych ( rozgraniczających fazę in rem i in personam) na który składają się:

• czynności zasadnicze: sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów

1. niezwłoczne ogłoszenie jego treści podejrzanemu

2. przesłuchani podejrzanego

• czynności uzupełniające:

1. pouczenie podejrzanego o prawie żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenie na piśmie uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów

2. uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów i doręczenie go w terminie 14 dni podejrzanemu oraz ustanowionemu obrońcy.

Postanowienie o przedstawienie zarzutów powinno zawierać:

1. wskazanie podejrzanego

2. dokładne określenie zarzucanego mu czynu

3. określenie kwalifikacji prawnej czynu

Sporządzenie postanowienia o przedstawienie zarzutów podlega niezwłocznemu ogłoszeniu podejrzanemu.

Najważniejszą konsekwencją wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest pojawienie się podejrzanego w procesie karnym skarbowym. Przed pierwszym przesłuchaniem osoby w charakterze podejrzanego należy udzielić jej pouczenia o przysługujących uprawnieniach i ciężących na niej obowiązkach procesowych. Pouczenie przyjmuję postać pisemną, a podejrzany potwierdza jego udzielenie poprzez złożenie podpisu.

Bezpośrednio po zapoznaniu podejrzanego z treścią postanowienia o przedstawienia zarzutów i pouczeniu o prawach i obowiązkach powinno nastąpić jego przesłuchanie. Z żądaniem podania ustanie podstaw zarzutów, a także sporządzenia na piśmie uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, podejrzany może wystąpić do czasu zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami postępowania przygotowawczego, o czym należy go pouczyć. W uzasadnieniu postanowienia o przedstawienie zarzutów należy w szczególności wskazać jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów.

Odchylenie od ustalonego porządku czynności w ramach instytucji przedstawienia zarzutów przewiduję się w ustawie w odniesieniu do dwóch sytuacja:

1. w stosunku do dochodzenia; w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym w tej formie nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany, w konsekwencji przedstawionego rozwiązania w dochodzeniu regułę stanowi rozpoczęcie przesłuchania osoby podejrzanej od powiadomienia jej o treści zarzutu, który podlega zamieszczeniu w protokole przesłuchania.

2. w wypadku dochodzenia w niezbędnym zakresie; zmiana czynności składających się na instytucję przedstawienia zarzutów w ramach dochodzenia w niezbędnym zakresie może wynikać z wykorzystania możliwości przystąpienia do przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego. Przesłuchanie należy rozpocząć od informacji o treści zarzutu.

Skutkiem przystąpienia do przesłuchania określonej osoby w charakterze podejrzanego jest pojawienia się w procesie karnym skarbowym strony czynnej zagrożonej pociągnięciem do odpowiedzialności karnej.

W wyniku dalszego gromadzenia dowodów w fazie in personam może dojść do zmiany: w zakresie stanu faktycznego lub prawnego danej sprawy wymagających rozszerzenia lub zmiany zarzutów sformułowanych w uprzednio wydanym postanowieniu o przedstawieniu zarzutów. Obowiązek wydania nowego postanowienia w tej kwestii powstaje, jeżeli w toku postępowania przygotowawczego okaże się, że:

• podejrzanemu należy zarzucić nieobjęty uprzednio wydanym postanowieniem o przedstawieniu zarzutów ( rozszerzenie zarzutów) rozszerzeni zarzutów stanowi konsekwencję zmiany okoliczności sprawy wskutek ujawnienia faktu popełnienia przez podejrzanego innego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego niż to, którego popełnienia dotychczas mu zarzucano;

• podejrzanemu należy zarzucać czyn w zmienionej w sposób istotny postaci; modyfikacja zarzutów wynika z nowych ustaleń faktycznych, dokonywanych w danej sprawie.

• czyn zarzucany podejrzanemu należy zakwalifikować na podstawie surowszego przepisu- wymóg modyfikacji zarzutu wynika ze zmiany oceny prawnej czynu został ograniczony tylko do takiej sytuacji, w której zmiana prowadzi do przyjęcia surowszej kwalifikacji prawnej. Mając na względzie prawo do obrony oskarżonego należałoby oczekiwać wydania wskazano postanowienia także wtedy gdy następuję zmiana kwalifikacji prawnej na łagodniejszą lub równorzędną.

Wydanie nowego postanowienia o przedstawieniu zarzutów , zmierzającego do ich zmiany lub rozszerzenia, wymaga ponowienia wszystkich czynności składających się na instytucję przedstawienia zarzutów. Jeżeli w dochodzeniu odstąpiono od sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ich zmiana lub rozszerzenie następuję poprzez poinformowanie podejrzanego o treści zmodyfikowanych zarzutów i przystąpieniem do jego przesłuchania.

1. NADZÓR NAD ŚLEDZTWEM LUB DOCHODZENIA

Nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w sprawach karnych skarbowych istnieje podział kompetencji między prokuratorem oraz organami nadrzędnymi nad finansowymi organami postępowania przygotowawczego. Nadrzędnemu organowi przysługują uprawnienia nadzorcze w odniesieniu do dochodzeń prowadzonych przez finansowy organ postępowania przygotowawczego. W odniesieniu do śledztwa, które prowadzi finansowych organ postępowania przygotowawczego oraz dochodzenia, które prowadzą organy niefinansowe nadzór nad postępowaniem przygotowawczym sprawuję prokurator.

Prokuratorowi oraz finansowym organom nadrzędnym przysługuję prawo do objęcia nadzorem czynności sprawdzających przeprowadzonych w celu ustalenia postawy do wszczęcia postępowania przygotowawczego.

W rozdzielonych w/w kompetencjach przyświeca złożenie nadrzędnej roli prokuratora jako organu sprawującego nadzór nad postępowaniem przygotowawczym. Uznaję się go „panem procesu” pierwszego stadium procesu karnego skarbowego. Poświadczeniem tej pozycji jest rozwiązanie, że wyłącznie organ prokuratorski może przejąć dochodzenie prowadzone przez finansowy organ postępowania przygotowawczego do własnego prowadzenia. Koncepcja przejawia się również w zastrzeżeniu do wyłącznej kompetencji prokuratora wielu czynności postępowania przygotowawczego, które są dokonywane przez organ prokuratorski na wniosek finansowego organu postępowania przygotowawczego, z pomięciem organu nad nim nadrzędnego, sprawującego bieżący nadzór nad dochodzeniem.

W ramach sprawowanego nadzoru prokurator oraz organ nadrzędny nad finansowym organem postepownia przygotowawczego są zobowiązani do czuwania nad prawidłowym przebiegiem całego postępwania przygotowawczego. Stojąc na straży prawidłowego przebiegu śledztwa lub dochodzenia w/w organy mogą w szczególności:

• zaznajomić się z zamierzeniami prowadzącego postępowania przygotowawcze, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia- wytyczne

• żądać przedstawienia sobie materiałów zgromadzonych w postępowaniu

• uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, przeprowadzać je osobiście, przy czym tylko prokurator może przejąć sprawę do swego prowadzenia

• wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia lub zarządzenia wydawane przez prowadzącego postępowanie.

• zatwierdzanie postanowień kończących postępowanie przygotowawcze

Konsekwencję niewykonania przez organ nieprokuratorski zarządzenia lub polecenia wydanego przez prokuratora w ramach nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym jest wszczęcie- na żądanie prokuratora- postępowania służbowego w stosunku do funkcjonariusza, który uchylił się do obowiązku wynikającego z decyzji organu prokuratorskiego. O wyniku tego postępowania należy poinformować prokuratora.

1. POSTĘPOWANIE MANDATOWE

Przesłanki: Dopuszczalność postępowania mandatowego i nałażenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest uzależniona od zachowania, obok przesłanek ogólnych warunkujących proces karny skarbowy, obejmujący zasięgiem swego działania postępowanie mandatowe, dodatkowych warunków, stanowiących przesłanki szczególne tego postępowania

Wśród przesłanek szczególnych występują takie stany, które są konieczne, aby postępowania mogło być prowadzone w postępowaniu mandatowym ( szczególnie przesłanki dodatnie) oraz takie, których wystąpienie wyklucza możliwość toczenia postępowania w tym trybie (szczególnie przesłanki ujemne).

Przesłanki pozytywne- warunkują dopuszczalność postępowania mandatowego:

• sprawa dot. czynu stanowiącego wykroczenie skarbowe

• brak jest wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego- spełnienie tej przesłanki należy łączyć z posiadam przez organ postępowania przygotowawczego informacji wskazujących ponad wszelką wątpliwość na fakt popełnienia wykroczenia skarbowego oraz sprawstwo określonej osoby, a więc okoliczności mające znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe. Do nałożenia grzywny za wykroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego nie jest wymagane przyznanie się określonej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Sam fakt przyznania się do popełnienia wykroczenia skarbowego nie stwarza jeszcze podstaw do przyjęcia analizowanej przesłanki, jeśli oświadczenie takie nie znajduję oparcia w zgromadzonych w sprawie dowodach, które uznano za wiarygodne.

• według organu postępowania przygotowawczego nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż kara grzywny w rozmiarze do podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia; dolną granicę tej kary stanowi jedna dziesiąta wysokości minimalnego wynagrodzenia.

• sprawca wyraża zgodę na przyjęcie mandatu karnego, oświadczenie sprawcy w tej kwestii powinno być wyrażenie dobrowolnie i musi być wolne od wad. Wziąwszy pod uwagę specyficzny przebieg postępowania mandatowego, należy przyjąć, że udzielenie zgody z reguły przybierze formę ustnego oświadczenia, nie można wykluczyć, że zgoda zostanie w sposób jednoznaczny wyrażona za pomocą gestu sprowadzającego się do faktycznego przyjęcia mandatu karnego, jej przyjęcia wymaga odnotowania na dokumencie mandatu karnego.

Przesłanki negatywne:

• uszczuplenie należności publicznoprawnych w związku z wykroczeniem skarbowym, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona, konstrukcja tej przesłanki stanowi rezultat wyważenia racji pomiędzy- podyktowaną względami ekonomiki procesowej- potrzebą sprawnego rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej w sprawach o drobne czyny, do jakich można zaliczyć wykroczenia skarbowe oraz zabezpieczeniem kompensacyjnym celu racji karnej, sprowadzającego się w istocie do wyrównania uszczerbku finansowego Skarby Państwa, jst lub innego uprawnionego podmiotu.

• wystąpienie zbiegu przepisów, gdy ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuję zarazem znamiona przestępstwa skarbowego. Przesłanka ta wynika z przyjętego w prawie karnym skarbowym założenie, że tryb mandatowy znajduję zastosowanie jedynie w sprawach o wykroczenie skarbowe. Nie stanowi przeszkody w prowadzeniu postępowaniu w trybie mandatowym fakt, że czyn wyczerpuję znamiona kilku wykroczeń skarbowych.

• za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów. Okoliczność ta wyłącza możliwość stosowania postępowania mandatowego w przypadku, gdy przepis wskazuje obligatoryjny przepadek przedmiotów. Natomiast w przypadku wskazania w przepisie fakultatywnego przepadku przedmiotów, organ postępowania przygotowawczego musi dokonać oceny, czy należałoby orzec środek karny w postaci przepadku przedmiotów. Podjęcie decyzji o konieczności orzeczenia przepadku przedmiotów wyłącza możliwość zastosowania postępowania mandatowego. Przesłanka ta wynika z uchylenia w wyroku TK przepisów, które pozwalały na nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego i wystąpienia do sądu o uzupełniające orzeczenie dotyczące przepadku przedmiotów.

Postępowanie mandatowe ma charakter fakultatywny, co oznacza, że nałażenie kary grzywny w drodze mandatu karnego w sytuacji istnienia szczególnych przesłanek dodatnich i braku szczególnych przesłanek ujemnych pozostaję w sferze uprawnień organu postępowania przygotowawczego, który w miejsce wskazanej decyzji procesowej może nadać sprawie bieg i prowadzić ją na zasadach ogólnych ( w formie dochodzenia) lub w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Przebieg postępowania mandatowego:

Kompetencja w tej materii przysługuję przede wszystkim finansowym organom postępowania przygotowawczego lub ich upoważnionemu przedstawicielowi albo upoważnionemu przez urząd celny funkcjonariuszom celnym pełniącym służbę w izbie celnej. Umocowanie niefinansowych organów postępowania przygotowawczego do prowadzenia postępowania mandatowego musi wypływać z przepisów szczególnych ( przewiduję rozporządzenie RM z 31.1.2006r. w sprawie nadania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenie skarbowe, wydane na podstawie delegacji ustawowej). Na mocy rozporządzenia legitymacja do nakładania grzywny za wykroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego przysługuję oprócz finansowych organów postępowania przygotowawczego upoważnionym funkcjonariuszom Policji, Straży Granicznej oraz Żandarmerii Wojskowej. Postępowanie mandatowe i nałożenie w jego ramach grzywny za wykroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego nie wymaga uprzedniego wszczęcia procesu karnego skarbowego. Wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie o wykroczenie skarbowe nie stanowi przeszkody w nałożeniu grzywny w drodze mandatu karnego.

Rodzaje mandatów na podstawie, których nakłada się grzywnę za wykroczenie skarbowe:

• mandat karny wydawany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio na ręce organu, który ją nałożył. Ten rodzaj określa się mianem gotówkowego, dopuszczalność wydania mandatu karnego gotówkowego przewiduję się w stosunku do osób czasowo przebywających na terytorium RP lub niemających stałego miejsca zamieszkania albo stałego miejsca pobytu oraz osób wprawdzie stale przebywających na terytorium RP, jednak czasowo opuszczających to terytorium. Rozwiązanie to służy zagwarantowaniu efektywnej represji karnej i uiszczenia nałożonej przez organ postępowania przygotowawczego grzywny w sytuacjach, w których wyegzekwowanie mandatu karnego kredytowanego mogłoby natrafić trudności. Mandat ten staję się prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny organowi postępowania przygotowawczego, który ją nałożył.

• manata karny kredytowany, wydany za potwierdzeniem odbioru ukaranemu, na którym spoczywa obowiązek uiszczenia nałożonej grzywny w terminie 7 dni. Ta forma mandatu karnego stanowi regułę w procesie karnym skarbowym. Mandat ten jest prawomocny z chwilą jego odbioru.

Wobec braku możliwości wydania mandatu zaocznego w sprawach o wykroczenie skarbowe należy zaznaczyć, że w sytuacji stwierdzenia wykroczenia skarbowego w czasie nieobecności sprawcy nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego może nastąpić we wszczętym postępowaniu przygotowawczym i powinno być poprzedzone wezwaniem spawy w celu jego przesłuchania.

Upoważniony organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel, wymierzając karę grzywny w drodze mandatu karnego, jest zobowiązany do określenia wykroczenia skarbowego zarzucanego sprawcy oraz pouczenia o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a przede wszystkim o skutkach prawnych braku zgody na przyjęcie mandatu karnego- w sytuacji braku wymaganej w przepisach zgody sprawcy rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych, a ponadto możliwość- zwłaszcza gdy sprawca wykroczenia skarbowego przebywa stale za granicą albo gdy nie można ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju- tymczasowego zajęcia mienia ruchomego sprawcy, w szczególności przedmiotów zagrożonych przepadkiem. Jeżeli w terminie 7 dni od daty dokonania tymczasowego zajęcia nie zostanie wydane postanowienia o zabezpieczeniu, tymczasowe zajęcie upada ipso iure. W przypadku wydania mandatu karnego kredytowanego pouczenie powinno dodatkowo w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach jego niedotlenienia, polegających na wszczęciu egzekucji w trybie określonym przepisami postępowania egzekucyjnego w administracji., bez potrzeby kierowania sprawy do sądu. Pouczenie nie może przybierać formy, która stanowiłaby przejaw wywierania presji na sprawcy wykroczenia skarbowego.

Prawomocność mandatu karnego oznacza, że wywołuje on skutki rei iudicatae, w sprawie o wykroczenie skarbowe w której go wydano, wygasa prawo oskarżyciela do wniesienia aktu oskarżenia do sądu. odroczenie tego prawa może nastąpić na skutek uchylenia mandatu karnego przez sąd.

Nadzór nad postępowaniem mandatowym prowadzonym przez finansowe organy postępowania przygotowawczego albo Straż Graniczną lub Policję należy do ministra właściwego ds. finansów publicznych, natomiast nad postępowaniem mandatowym, które prowadzi Żandarmeria Wojskowa należy do Ministra Obrony Narodowej. W ramach sprawowanego nadzoru właściwi ministrowie korzystają jedynie z instrumentów o charakterze administracyjnym, które mogą przybierać formę żądania sprawozdań, domagania się określonych szkoleń lub udzielania wyjaśnień dotyczących konkretnych postępowań.

Uchylenie prawomocnego mandatu

Może nastąpić w drodze jego uchylenia przez sąd. Przyczynę uchylenia prawomocnego mandatu karnego stanowi uchybienie polegające na nałożeniu kary grzywny w drodze mandatu karnego za czyn niebędący czynem zabronionym, jako wykroczenie skarbowe. Uchybienie może wynikać z pociągnięcia do odpowiedzialności karnej w trybie mandatowym za czyn, który jest prawnie błahy z punktu widzenia norm szeroko rozumianego prawa karnego materialnego albo za czyn wypełniający znamiona wykroczenia pospolitego, przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Uchylenie mandatu w postępowaniu karnym skarbowym nie determinuję ani fakt, iż czyn stanowiący wykroczenie skarbowe, w związku z którym wydano mandat karny należałoby zakwalifikować na podstawie innego przepisu penalizującego wykroczenie skarbowe niż wskazany przez organ procesowy, ani też brak upoważnienia organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela do wydania mandatu karnego. Nie wymaga również uchylenia mandat karny za uchybienie polegające na wymierzeniu kary grzywny w wysokości przekraczającej granicę dopuszczalnej grzywny, jaką można wymierzyć w trybie mandatowym (ukarany może dochodzić roszczeń przeciwko SP na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu).

Postępowanie to wstrzymane jest na wniosek ukaranego lub z urzędu, ponieważ uchylenie dotyczy decyzji procesowej posiadającej cechę prawomocności, wniosek inicjujący postępowanie sądowe w tej kwestii należy uznać za nadzwyczajny środek zaskarżenia, tyle że odnoszący się do decyzji wydanej przez organ niesądowy. Uprawnieni ukaranego podlega ograniczeniu ze względu na 7dniowy termin zawity, w którym wniosek może zostać złożony od daty uprawomocnienia się mandatu, a więc od chwili uiszczenia grzywny nałożonej mandatem gotówkowym lub od daty przyjęcia- za pokwitowaniem odbioru mandatu kredytowanego. W razie uchybienia ustalonego terminu wniosek ukaranego nie wywołuję skutków pranych. Termin zawity przesadza o możliwości jego przywrócenia przez sąd właściwy do rozpoznawani wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu karnego.

Regułę stanowi orzekanie w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu karnego prze sąd rejonowy, w którym okręgu został on wydany. Odchylenie od tej reguły dotyczy sytuacji, gdy ukaranym jest żołnierz w czynnej służbie wojskowej, kiedy o uchyleniu decyduję wojskowy sąd garnizonowy. Sąd orzeka jednoosobowo na posiedzeniu, w którym może uczestniczyć ukarany, organ który nałożył karę grzywny w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony interwenient.

W wyniku rozpoznania wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu karnego sąd wydaje postanowienie o uchyleniu lub odmowie uchylenia mandatu karnego. Postanowienie to nie podlega zaskarżeniu.

Jeżeli uchybienie stanowiące podstawę uchylenia prawomocnego mandatu karnego polega na nałożeniu kary grzywny za czyn, który nie stanowi czyny zabronionego w świetle obowiązującego prawa, sąd uchylając mandat karny, powinien nakazać podmiotowi, na którego rachunek bankowy lub do którego kasy wpłacono grzywnę, niezwłoczny zwrot ukaranemu kwoty, która została uiszczona. Uchylenie prawomocnego mandatu karnego z powodu uchybienia sprowadzającego się do nałożenia kary grzywny w procesie karnym skarbowym za czyn wyczerpujący znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa powszechnego lub wykroczenia skarbowego. Zasadniczym skutkiem uchylenia mandatu karnego jest rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych wg przepisów regulujących postępowanie o czyny zabronione należące do kategorii, pod którą w rzeczywistości podpada czyn, w związku z którym wydano mandat. Dodatkowym skutkiem jest zatrzymanie uiszczonej przez ukaranego grzywny do czasu zakończenia postępowania bez konieczności wydania decyzji w tej kwestii jako zabezpieczenia majątkowego grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.

1. POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE DOBROWOLNEGO PODDANIA SIĘ ODPOWIEDZIALNOŚCI

Kwintesencję dobrowolnego poddania się odpowiedzialności rozpatrywanego w kategoriach szczególnego trybu postępowania stanowią określone modyfikację przebiegu procesu karnego skarbowego w stosunku do postępowania zwyczajnego.

• Faza negocjacyjna postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

1. Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Zainaugurowanie postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności równoznaczne z rozpoczęciem pierwszą fazą postępowania, następuję na podstawie wniosku sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Sprawca może z w/w/ wnioskiem wystąpić zarówno w postępowaniu prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, jak i w postępowaniu prowadzonym przez inny organ, z tym że w ostatni przypadku złożenie wniosku implikuję przekazanie sprawy o wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe finansowemu organowi postępowania przygotowawczemu w celu przeprowadzenia postępowania negocjacyjnego.

Sprawca-to osoba legitymująca do wystąpienie z wnioskiem o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, należy definiować poprzez odwołanie się do wszelkich postaci sprawstwa, a w przypadku spraw o przestępstwa skarbowe również form zjawiskowych popełnienia czynu zabronionego w postaci podżegania i pomocnictwa oraz formy stadialnej w postaci usiłowania. Sprawca inicjujący w/w postępowanie korzysta z uprawnień przysługujących podejrzanemu, w tym z domniemania niewinności i prawa do obrony. Wniosek w/w/ może zostać złożony przez sprawcę przed skierowaniem przeciwko niemu postępowania karnego, a zatem przed przedstawienie zarzutów w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

Na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze spoczywa obowiązek pouczenia sprawcy o uprawnienia do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, chyba że rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w analizowanym postępowaniu szczególnym byłoby niedopuszczalne ze względu na zagrożenie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego inną kara niż grzywna lub popełnienie czynu w warunkach uzasadniających obostrzenie kary. Pouczenie o prawie złożenie w/w wniosku powinno nastąpić przed pierwszym przesłuchaniem , co oznacza obowiązek jego udzielenia po ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów lub poinformowaniu o treści zarzutu, a przed przesłuchaniem określonej osoby w charakterze podejrzanego.

Wniesienie aktu oskarżenia w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, w której dopuszczalne jest zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, bez uprzedniego pouczenia sprawcy o prawie do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może prowadzić do zwrotu sprawy przez sąd w celu usunięcia braku wynikającego z nieudzielenia pouczenia. Do wydania postanowienia o zwrocie sprawy do uzupełnienia postępowania przygotowawczego może dojść gdy pouczenie nie obejmowało poinformowania sprawcy o obowiązkach, jakich powinien dopełnić przed wystąpieniem przez finansowy organ postępowania przygotowawczego do sądu z wnioskiem o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

złożenie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może nastąpić jedynie do momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Podany termin jest prekluzyjny, co wyklucza możliwość jego przywrócenia. Wniosek złożony z naruszeniem terminu nie wywołuję skutków procesowych. Przywrócenie możliwości złożenia tego wniosku jest możliwe pod warunkiem zwrotu sprawy przez sąd do uzupełnienia postępowania przygotowawczego. W/w wniosek może zostać złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. Regułą powinno być złożenie tego wniosku osobiście przez sprawcę. Odchyleniem od tej reguły podyktowane są względami gwarancyjnymi związanymi z przedstawicielstwem ustawowym po stronie biernej. Przedstawiciel ustawowy może złożyć wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w imieniu sprawcy, który ukończył 17 lat, ale jest osobą małoletnią lub ubezwłasnowolnioną.

Do wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sprawca jest zobowiązany dołączyć dowody wykonania czynności stanowiących warunki brzegowe- wstępne, od których spełnienia zależy skuteczność składanego wniosku.

Do warunków tych należą:

• uiszczenie należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona. Warunek ten jest wyrazem dążenia do wyrównania uszczerbku finansowego wyrządzonego przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym;

• wpłaceniem tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe- kwoty odpowiadającej 1/10 tego wynagrodzenia; przyjąć należy że podstawę ustaleń co do kwoty, jaka winna być uiszczona tytułem kary grzywny, stanowi minimalne wynagrodzenie z daty zgłoszenia wniosku;

• uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 8.12.2005r. w sprawie wysokości zryczałtowanych kosztów postępowania związanych ze zgłoszeniem wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określa wysokość tych kosztów w sprawach o przestępstwa skarbowe na 1/10 minimalnego wynagrodzenia, a w sprawach o wykroczenie skarbowe na 1/12 minimalnego wynagrodzenia.

• wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów, jeżeli przepisy kks przewidują jego obligatoryjne orzeczenie, a w razie niemożności złożeni takich przedmiotów uiszczenie kwoty stanowiącej równowartość, jeżeli orzeczenie ma charakter fakultatywny, wymagania stawiane sprawcy ulegają złagodzeniu, przysługuje mu uprawnienie do ograniczenia zakresu zgody na przepadek przedmiotów, do niektórych z nich, a nawet do złożenia wniosku o całkowicie zaniechanie orzeczenia przepadków przedmiotów. Należy podkreślić, iż wymóg zgody na przepadek przedmiotów lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej odpada w sytuacji uiszczenia przez sprawcę, przy złożeniu wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, należności publicznoprawnej dotyczącej przedmiotów zagrożonych przepadkiem, chyba że należność ta jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów albo przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, podsianie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione lub przedmiotów specjalnie przysposobionych do popełnienia czynu zabronionego.

W/w warunki łączą się realizacją obowiązków, które z reguły są nakładane w konsekwencji stwierdzenia winy w procesie karnym skarbowym, co nawiązuję do istoty wniosku i faktu , że jego uwzględnienie prowadzi do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej sprawcy, tyle, że z korzyściami dla sprawcy wynikającymi z dobrowolnego poddanie się odpowiedzialności. Brak któregokolwiek w/w warunków należy uznać za braki formalne wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wniosek poddanie się odpowiedzialności podlega kontroli przez finansowy organ postępowania przygotowawczego pod kontem spełnienie wymagań formalnych (szczególnych i ogólnych pisma procesowego, jeżeli wniosek został złożony pisemnie. W razie stwierdzenia braków formalnych wniosku organ finansowy postępowania przygotowawczego wzywa do ich usunięcia w terminie 7 dni ( termin zawity). Wezwanie wymaga wydania zarządzenia, które należy doręczyć wnoszącemu warz z pouczeniem o skutkach niesunięcia ich, a więc pozostawienie wniosku bez rozpoznaniu. Stwierdzając bezskuteczność w/w finansowy organ wydaje zarządzenie , które nie podlega zaskarżeniu zażaleniem. Gdy wniosek zostanie uzupełniony wywołuje on skutek ex tunc, czyli wniosek wywołuje skutki od dnia jego pierwotnego wniesienia.

Wniosek sprawcy o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może zostać cofnięty- jest to oświadczenie woli sprawcy, które jest odstąpienie od inicjatywy zmierzającej do rozstrzygnięcia jego odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe lub wykrocznie skarbowe w drodze dobo rolnego poddanie się odpowiedzialności. Może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. Jeżeli pisemnie cofnięcie nie spełnia wymogów formalnych, usunięcie braków następują tak jak wyżej. W razie skuteczności cofnięcia wniosku, sprawca traci prawo jego ponownego złożenie w sprawie o ten sam czyn zabroniony, którego dotyczył uprzednio złożony wniosek. Uprawnienie do złożenie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ograniczonej jest w dwojaki sposób:

• cofnięcie wniosku jest niedopuszczalne przed upływem miesiąca od Nid jego złożenia

• uprawnienie może być wykorzystane najpóźniej do czasu wniesienia do sadu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Cofnięcie przez sprawcę wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest wykluczone, jeżeli w terminie miesiąca od jego złożenia finansowy organ postępowania przygotowawczego zakończył fazę negocjacyjną- występując do sądu w wnioskiem o udzielenie zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności; cofnięcie wniosku dokonane w sytuacji istnienia przedstawiony ograniczeń jest bezskuteczne. W razie skutecznego cofnięcia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności następuję powrót do sytuacji sprzed złożenia wniosku, co oznacza prowadzenia postępowania w dalszym ciągu na zasadach ogólnych. Uiszczenie przez sprawcę kwoty podlega z mocy prawa zatrzymaniu do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków i kosztów postępowania.

Rozpoznanie wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

W razie złożenia przez sprawcę wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast wniesienia aktu oskarżenia wystąpić niezwłocznie do sądu z wnioskiem o udzielenie takiego zezwolenia albo odmówić wystąpienia z takim wnioskiem. Zasadniczym przejawem konsensualnego charakteru tego postępowania jest możliwość uzależnienia przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wystąpienie do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od spełnienie przez sprawcę dodatkowych warunków wskazanych przez organ, wykracz jacy poza warunki brzegowe. Sformułowanie takich dodatkowych warunków jest punktem wyjścia do dla przeprowadzenia negocjacji i zawarcia porozumienia pomiędzy sprawcą a finansowym organem postępowania przygotowawczego. Negocjacje powinny mieścić się w ramach wyznaczonych z jednej z strony przez warunki brzegowe, a drugiej strony przez sprecyzowanie dalej maksymalne wymagania, jakie mogą być postawione sprawcy.

Dodatkowe warunki stawiane sprawcy przez finansowy organ postępowania przygotowawczego mogą wiązać się z uzależnieniem wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od:

• uiszczeniem tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty nieprzekraczającej łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony, w przypadku wykroczeń skarbowych górną granicę grzywny dla czynów należących do omawianej kategorii odpowiadającej dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia.

• wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a w razie niemożności ich złożenia od uiszczenia równowartości pieniężnej tych przedmiotów.

• uiszczenie pozostałych kosztów postępowania – należy łączyć z kosztami postępowania poprzedzającego sformułowanie żądania ich dodatkowego uiszczenia jeżeli przekroczyły one zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania uiszczony przy złożonym wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

1. Uznając w wyniku przeprowadzonych negocjacji, że zachodzą postawy do złożenia do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, finansowy organ postępowania przygotowawczego przystępuję niezwłocznie do jego sporządzenia. Wniosek ten stanowi czynność zastępującą akt oskarżenia, jako podstawową skargę inicjującą postępowania sądowe w kwestii rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej skarbowej, jest zatem surogatem aktu oskarżenia czyli czynnością zastępującą ten akt. Stanowi podstawę do zainicjowania postępowania przed sądem, jednocześnie zakreśla program rozpoznania sprawy przez sąd oraz pełni funkcję informacyjną, co do tego, jaki czyn , jakiej osoby podlega rozpoznaniu.

Drugą decyzją do których wydania może dojść w konsekwencji rozpoznania wniosku sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma charakter negatywny i przyjmują formę postanowienia o odmowie wystąpienia do sądu w wnioskiem o udzielenie zezwolenia ma dobrowolne poddanie się odpowiedzialności- niespełnienie przez sprawcę chociażby jednego z warunków brzegowych lub niewykonanie dodatkowych warunków nałożonych przez organ finansowy postępowania przygotowawczego albo ujawnieniu okoliczności wyłączającej poddanie się odpowiedzialności. Można również tu zaliczyć pojawienie się wątpliwości co do winy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego, którego dotyczy wniosek, albo że pociągnięcie do odpowiedzialności w tym trybie nie stanowi wystarczającej reakcji na przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. W razie wydania negatywnej decyzji należy podać wyczerpujące powody nieuwzględnienia wniosku sprawcy- wyjaśnienie podstawy faktycznej postanowienia i przesłanek prawnych jego wydania. Na to postanowienie przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, o czym należy sprawcę pouczyć. W przypadku uchylenia postanowienia o odmowie pociąga to za sobą konieczność wydania rozstrzygnięcia wtórnego, na mocy którego sprawa podlega przekazaniu finansowemu organowi postępowania przygotowawczego w celu ponownego rozważenia kwestii podstaw do wystąpienie z tym wnioskiem. Utrzymanie w mocy postanowienia o odmowie wyczerpuje tok instancji zażaleniowej i uzyskanie przez zaskarżoną decyzję prawomocność.

• Faza sądowa postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Do zainaugurowania postępowania sądowego w tym trybie dochodzi na podstawi skargi, która przybiera postać wniosku o udzieleni zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. W I instancji ten wniosek rozpoznaje sąd rejonowy albo wojskowy sąd garnizonowy, a w sprawach o przestępstwa skarbowe popełnione przez żołnierzy posiadający stopień majora i wyższy Wojkowy sąd okręgowy.

Sąd rozpoznaje wniosek na posiedzeniu w składzie jednoosobowy. Sprawca jego obrońca Lu jego przedstawiciel ustawowy mogą brać udział w posiedzeniu- o czym zawiadamia się w/w podmioty. Niestawiennictwo ich nie stoi na przeszkodzie procedowaniu nad wnioskiem. Udział finansowego organu postępowania przygotowawczego jest obowiązkowy, gdy sąd uzna to za konieczne. Sąd przystępuję do rozpoznania wniosku niezwłocznie.

W konsekwencji merytorycznego rozpoznania wniosku o udzielnie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd wydaje jedno z alternatywnych rozstrzygnięć:

• udziela zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności- zachowanie formy wyroku, orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów, w takich granicach w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności złożenia przedmiotów w zakresie w jakim uiścił równowartość. Wyrok jest wydany poza rozprawą, jego treść udostępnia się publicznie przez złożenie odpisu wyroku na okres 7 dni w sekretariacie, o czym uczyni się wzmiankę w protokole posiedzenia. Odpis wyroku przesyła się finansowemu organowi postępowania przygotowawczego oraz skazanemu, prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do KRK.

• zwraca sprawę finansowemu organowi postępowania przygotowawczemu- negatywna decyzja przybiera postać postanowienia- uznanie przez sąd, że nie ma podstaw do uwzględnienia wniosku- należy wskazać okoliczności wyłączające dopuszczalność uwzględnienia wniosku, niewypełnienie przez sprawcę ciążących na nim lub nałożonych na niego obowiązków, a także pojawienie się wątpliwości co do jego winy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego. Ponadto może wynikać to z uznania przez sąd, że propozycja rozstrzygnięcia sprawy karnej skarbowej sformułowana we wniosku nie stanowi wystarczającej reakcji na przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Sąd nie ma uprawnienia do modyfikowania treści wniosku i uzależnienia jego uwzględnienia np. od spełnienia przez sprawcę dalszych obowiązków. W konsekwencji negatywnego rozstrzygnięcie wniosku uiszczone przez sprawcę kwoty podlegają zatrzymaniu do czasu zakończenia postępowania, jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania. Postanowienie to niepodległa zaskarżeniu.

Od wymienionych orzeczeń sądu I instancji należy odróżnić decyzję sądu wydawane w postępowaniu szczególnym, które nie stanowią orzeczeń in merito:

• postanowienie o zwrocie sprawy w celu uzupełnienia postępowania- konsekwencja stwierdzenia przez sąd, że prawidłowe rozpoznanie wniosku i wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia nie jest możliwe na skutek niekompletności materiału dowodowego. Postanowienie podlega zaskarżeniu zażaleniem, które przysługuję stronom, a uprawomocnienie się postanowienia oznacza ustanie zawisłości sprawy przed sądem i cofnięcie postępowania do fazy negocjacyjnej, w której decyzję co do dalszego biegu procesu karnego skarbowego podejmuję finansowy organ postępowania przygotowawczego.

• postanowienie o umorzeniu postępowania- dochodzi w konsekwencji do ujawnienia przez sąd przeszkody procesowej, wynikającej z braku warunku dopuszczalności procesu karnego skarbowego. Postanowienie to zamyka drogę do wydania wyroku, należy uznać, że przysługuje od niego zażalenie.

Postępowanie odwoławcze w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest w zasadzie podporządkowane ogólnym standardom obowiązującym w postępowaniu przed sądem II instancji w sprawach karnych skarbowych. Sąd odwoławczy przeprowadzający kontrolę wyroku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma do dyspozycji wachlarz rozstrzygnięć. W zależności od wyniku kontroli sąd wydaje jedno z rozstrzygnięć:

• utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok- sąd w I instancji orzekł tytułem grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej w zakresie, w jakim sprawca wyraził zgodę na orzeczenie wskazanych środków represji karnej i nie zachodzi żadna z bezwzględnych przyczyn odwoławczych, determinujących zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od granic środka odwoławczego;

• zmienia zaskarżony wyrok- wymaga uwzględnienia w orzeczeniu zapadającym w instancji odwoławczej porozumienia zawartego przez finansowy organ postępowania przygotowawczego ze sprawcą. Co powinno polegać na dostosowaniu treści wyroku sądu odwoławczego do wysokości kwoty uiszczonej tytułem grzywny sprawcy lub do zakresu udzielonej przez sprawcę zgody na orzeczenie przepadku przedmiotów albo uiszczenia ich równowartości pieniężnej;

• uchyla zaskarżony wyrok- stanowi rozstrzygnięcie pierwotne instancji odwoławczej, na mocy którego wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przestaję obowiązywać.

1. POSTĘPOWANIE W STOSUNKU DO NIEOBECNYCH

Stanowi ono tryb szczególny postępowania karnego skarbowego „nakładający się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone” w tym sensie, że przepisy regulujące analizowane postępowanie szczególne przewidują zmodyfikowanie przebiegu procesu karnego skarbowego prowadzonego w trybie zwyczajnym lub w trybie uproszczonym.

Przesłanki: W związku z tym, że postępowanie w stosunku do nieobecnych tworzy się poprzez modyfikację nakładające się na postępowanie zwyczajne lub uproszczone nieodzowne staję się podkreślenie, że dopuszczalność analizowanego trybu zależy zarówno od zachowania przesłanek szczególnych tego trybu jak i spełnienia przesłanek postępowania bazowego ( zwyczajnego lub uproszczonego).
Do urzeczywistnienia dodatniej przesłanki postępowania w stosunku do nieobecnych dochodzi w razie wystąpienia jednego z następujących stanów:

• sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej przebywa stale za granicą. Można postawić tezę, że postępowanie w stosunku do nieobecnych nie wchodzi w rachubę, jeżeli pobyt sprawcy przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej za granicą nie ma stałego charakteru. W taki wypadku można rozważać zawieszenie postępowania karnego skarbowego. Bez znaczenia pozostaję tutaj obywatelstwo sprawcy lub pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej będącego osobą fizyczną.

• nie jest możliwe ustalenie miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. Stwierdzenie to powinno być poprzedzone czynnościami o charakterze sprawdzającym, a w sprawach o przestępstwa skarbowe również czynnościami poszukiwawczymi, konsekwencją ujawnienia, że niemożność ustalenia miejsca pobytu sprawcy w kraju wynika z jego ukrywania się przed wymiarem sprawiedliwości powinno być zawieszenie postępowania karnego skarbowego i podjęcie w sprawach o przestępstwa skarbowe poszukiwań, które mogą być prowadzone przy zastosowaniu instytucji listu gończego.

Do przesłanek negatywnych, których wystąpienie wyklucza jego prowadzenie należą:

• wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czyny zabronionego albo istnienie podstaw odpowiedzialności posiłkowej budzą wątpliwości. Przesłanka ta ma istotne zobaczenie gwarancyjne, w obliczu orzekania pod nieobecność strony biernej, nie do pomyślenia byłoby rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej lub odpowiedzialności posiłkowej w postępowaniu w stosunku do nieobecnych, gdyby zebrany materiał dowody pozostawiał miejsce na wątpliwości co do oceny określonego zachowania wyczerpującego znamiona przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz jego sprawcy albo warunków do nałożenia odpowiedzialności posiłkowej na określony podmiot;

• oskarżony o przestępstwo skarbowe lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem ustalono miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju danego podmiotu. Ukrycie się oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej powinno skutkować odroczenie rozprawy lub zawieszeniem postępowania i zarządzeniem poszukiwań sprawcy w przypadku przestępstwa skarbowego, jeżeli ukrycie się miało miejsce po doręczeniu odpisu aktu oskarżenia, może wchodzić w rachubę wyrokowanie zaoczne w sprawie o przestępstwo skarbowe.

Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych

Zainaugurowanie procedowania w trybie dla nieobecnych następuje na podstawie postanowienia wydanego przez organ prowadzący postępowanie. Ponieważ przesłanki pozytywne postępowania w stosunku do nieobecnych mogą zostać ujawnione w toku postępowania przygotowawczego lub postępowania przed sądem, należy zaznaczyć, że w pierwszym stadium procesu karnego legitymowany do wydania odnośnego postanowienia jest każdy organ prowadzący to postępowanie, w postępowaniu jurysdykcyjnym- sąd. W postępowaniu przygotowawczym postanowienie organu nieprokuratorskiego o prowadzenie sprawy w trybie w stosunku do nieobecnych wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. W razie braku zatwierdzenia postanowienie nie wywołuję żadnych skutków prawnych. W pierwszym stadium specyfika postępowania szczególnego wyraża się poprzez zmiany w przebiegu postępowania przygotowawczego prowadzonego w formie śledztwa lub dochodzenia. Postanowienie nie podlega zaskarżeniu.

W postępowaniu w stosunku do nieobecnych obowiązuję zasada, w myśl której nie stosuję się w jego ramach przepisów wymagających obecności oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej. W stadium jurysdykcyjnym przytoczonej zasadzie podporządkowane jest wprowadzenie modyfikacji w ramach analizowanego postępowania szczególnego zarówno w stosunku do postępowania zwyczajnego jak i uproszczonego. Postępowanie w stosunku do nieobecnych przebiega w stadium sądowym według przepisów regulujących postępowanie zwyczajne lub uproszczone, z tym zastrzeżeniem, że dodatkowo znajdują w nim zastosowanie przepisu normujące analizowane postępowanie szczególne, natomiast nie stosuję się unormować KKS lub KPK, przewidujących czynności procesowe związane z osobą oskarżonego lub podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności z osobą oskarżonego lub podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej i oparte na ich osobistym udziale np. przesłuchiwania wymienionych stron, przeprowadzenia konfrontacji lub okazania osoby z ich udziałem.

Jednym z podstawowych instrumentów gwarancyjnych zabezpieczających interesy procesowe oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w szczególnej sytuacji procesowej związanej z rozstrzygnięciem kwestii odpowiedzialności prawnej podczas ich nieobecności, jest obowiązek wyznaczenia przez prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy odpowiednio obrońcy lub pełnomocnika z urzędu dla nieobecnej strony biernej. Obowiązek ten aktualizuję się z chwilą wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w trybie w stosunku do nieobecnych, niezależnie od fazy, w jakiej znajduje się wówczas proces karny skarbowy. Wyznaczenie obrońcy z urzędu dla nieobecnego oskarżonego jest obowiązkowe zarówno w sprawach o przestępstwo skarbowe czy o wykroczenie skarbowe. W sprawach o przestępstwo skarbowe obrońcą wyznaczonym z urzędu może być wyłącznie adwokat, natomiast w sprawach o wykroczenia skarbowe również radca prawny. Dla nieobecnego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej wyznaczenie z urzędu adwokata lub radcę prawnego jest równoznaczne z udziałem pełnomocnictwa. W postępowaniu w stosunku do nieobecnych obrońca oskarżonego lub pełnomocnik pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej jest zobowiązany do uczestnictwa nie tylko w rozprawie odwoławczej, ale w całym postępowaniu, zainaugurowanym na skutek wniesienia środka odwoławczego.

Uchybienie procesowe polegając na zaniechaniu ustanowienia obrońcy z urzędu dla nieobecnego oskarżonego lub pełnomocnika dla nieobecnego podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej podlega ocenie przez pryzmat bezwzględnej przyczyny uchylenia orzeczenia.

Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych

Wyrok ten może być zaskarżony przez wszystkie strony, w tym nieobecną stronę bierną, na zasadach ogólnych w drodze wniesienia apelacji. Specyficznym środkiem zaskarżenia, przysługującym od prawomocnego wyroku skazującego wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnego oskarżonego, jest wniosek o wyznaczenie rozprawy. Ocena tego środka pozwala na zaliczenie go kategorii quasi-sprzeciwów. Uprawnienie do złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy przysługuje wyłącznie skazanemu, nie można wykluczyć jego wniesienie przez obrońcę. Istnieje obowiązek doręczenia podmiotowi prawomocnego wyroku, aktualizujący się z chwilą zgłoszenia się skazanego do dyspozycji sądu lub z chwilą jego ujęcia. Przy doręczaniu wyroku należy udzielić pouczenia o uprawnieniu do złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy oraz terminie do jego wniesienia.

Skuteczność wniosku o wyznaczenie rozprawy zależy od zachowania 14dniowego terminu biegnącego od doręczenia skazanemu prawomocnego wyroku. Termin ma ten charakter zawity, co wywołuję konsekwencje w kontekście możliwości jego przywrócenia i ewentualnego wstrzymania wykonalności orzeczenia. Skazany nie ma obowiązku podnosić jakichkolwiek zarzutów przeciwko zapadniętemu rozstrzygnięciu, składany wniosek powinien jednak odpowiadać ogólnym wymaganiom stawianym pismom procesowym. Uzupełnienie następujących braków formalnych wniosku o wyznaczenie rozprawy powinno nastąpić w terminie 7 dni. Konsekwencję wniesienia wniosku o wyznaczenie rozprawy przez osobę nieuprawnioną lub po terminie albo nieusunięcia braków odnośnie wniosku w terminie 7 dniowego, stanowi odmowa jego przyjęcia przez prezesa sądu, w którym zapadł kwestionowany w drodze quasi-sprzeciwu wyrok.

Złożenie wniosku o wyznaczenie rozprawy nie przesądza o utracie mocy prawnej wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Dla wywołania takiego skutku prawnego konieczne jest dodatkowo stawienie się skazanego na rozprawie wyznaczonej w następstwie wniesienia wniosku. Jeżeli skazany nie stawi się na rozprawie bez usprawiedliwienia wyrok wydany w trybie do nieobecnych pozostaje w mocy.

Obowiązek wyznaczenia rozprawy spoczywa na sądzie, którego wyrok się uprawomocnił, a zatem na sądzie I instancji, jeżeli od wyroku tego sądu nie wniesiono apelacji, a na skutek wniesienia omawianego quasi-sprzeciwu traci jedynie wyrok zapadły w instancji, w której uzyskali cechę prawomocności.

W postępowaniu wyznaczonym w następstwie złożenia wniosku, skazany korzysta z ochrony wynikającej z zakazu pogarszania sytuacji oskarżonego w procesie, gdy wyrok zaskarżono wyłącznie na jego korzyść tylko wówczas, gdy utracił moc wyrok II instancji, wydany w następstwie kontroli odwoławczej, zainaugurowanej wyłącznie na korzyść oskarżonego.

Konieczne staje się podkreślenie, że oprócz wniosku skazanego o wyznaczenie rozprawy, wzruszenie prawomocnego wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych może nastąpić w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia w postaci kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania.

1. System środków zaskarżenia.

1. KASACJA jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, przysługującym od prawomocnych orzeczeń sądu kończących postępowanie.

Może być ona wniesiona tylko z powodu następujących uchybień (art. 439 KPK):

1. w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie,

2. sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie,

3. sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego,

4. sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu,

5. orzeczono karę, środek karny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie,

6. zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu,

7. zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie,

8. zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone,

9. zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie,

10. oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

11. sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa lub

12. innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.

Do wniesienia kasacji uprawnione są strony oraz Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich, a w przypadku kasacji podlegającej rozpoznaniu przez Izbę Wojskową Sądu Najwyższego także Naczelny Prokurator Wojskowy.

W zakresie wniesienia i rozpoznania kasacji funkcjonują pewne generalne ograniczenia, mianowicie:

• Niedopuszczalność wniesienia kasacji od orzeczenia Sądu Najwyższego zapadłego w następstwie rozpoznania kasacji.

• Zakaz powtórnego wniesienia kasacji przez ten sam podmiot uprawniony w stosunku do tego samego oskarżonego i od tego samego orzeczenia.

• Niedopuszczalność uwzględnienia kasacji na niekorzyść oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo po upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia.

Wyróżnia się dwa tryby kasacji, kasację stron i kasację podmiotów szczególnych.

1. Kasacja stron – uprawnienie stron do wniesienia kasacji podlega ograniczeniu do spraw o przestępstwo skarbowe. Stronom przysługuje kasacja wyłącznie od prawomocnych wyroków sądów odwoławczych kończących postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe. Kolejne ograniczenia polegają na zrelatywizowaniu prawa wniesienia kasacji przez strony do kierunku tego środka odwoławczego poprzez przyjęcie następujących reguł:

• Kasację na korzyść oskarżonego można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.

• Kasację na niekorzyść można wnieść wyłącznie w razie uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania z przyczyn takich, jak znikoma szkodliwość społeczna czynu oraz sprawca nie podlega karze, a także z powodu niepoczytalności sprawcy.

Warunkiem dopuszczalności wniesienia kasacji przez stronę jest wyczerpanie toku instancji poprzez zaskarżenie wyroku sądu I instancji. Od obowiązujące w tym zakresie reguły istnieją dwa wyjątki:

1. Zmianą wyroku w instancji odwoławczej na niekorzyść strony, która nie wniosła skargi apelacyjnej.

2. Wniesienia kasacji opartej na uchybieniach wymienionych w art. 439 KPK, wyjątek ten jest podyktowany dbałością o wyeliminowanie z obrotu prawnego orzeczeń obarczonych najpoważniejszymi wadami, sprecyzowanymi w powołanym przepisie.

Termin do wniesienia kasacji przez strony ma charakter zawity i wynosi 30 dni od dnia doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Wniesienie kasacji z reguły powinno być poprzedzone złożeniem wniosku o doręczenie wyroku wraz z uzasadnieniem w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyroku. Skuteczne wniesienie kasacji bez uprzedniego wystąpienia ze wskazanym wnioskiem jest możliwe, pod warunkiem zachowania 7 – dniowego terminu biegnącego od ogłoszenia wyroku.

Strona wnosi kasację do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu odwoławczego, którego wyrok podlega zaskarżeniu. Do charakterystycznych wymogów formalnych kasacji należy zaliczyć:

• Podanie przez skarżącego z wyjaśnieniem na czym polega zarzucane uchybienie,

• Jeżeli kasacja nie pochodzi od prokuratora, finansowego organu postępowania przygotowawczego, Prokuratora Generalnego albo Rzecznika Praw Obywatelskich, powinna być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym.

• Do kasacji strona jest zobowiązana dołączyć dowód uiszczenia opłaty sądowej. Wymóg ten nie dotyczy prokuratora i finansowego organu postępowania przygotowawczego.

1. Kasacja podmiotów szczególnych łączy się z wniesieniem kasacji przez Prokuratora Generalnego lub Rzecznika Praw Obywatelskich, a w sprawach należących do właściwości sądów Wojskowych również przez Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Wymienione podmioty są uprawnione do wniesienia kasacji od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie. Przysługuje im więc uprawnienie do wniesienia kasacji zarówno w sprawach o przestępstwa skarbowe jak i wykroczenia skarbowe.

Uprawnienia do wniesienia kasacji przez podmioty szczególne od każdego prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie oznacza możliwość zaskarżenia nie tylko wyroków, ale również postanowień i to zarówno I instancji, jak i sądu odwoławczego (w przeciwieństwie do kasacji stron).

Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich lub Naczelny Prokurator Wojskowy wnoszą kasację bezpośrednio do Sądu Najwyższego. Wymienione podmioty nie są związane terminem do wniesienia kasacji przewidzianym dla stron procesowych. Ich uprawnienie jest jednak poddane pewnemu ograniczeniu czasowemu, tzn. 6 – miesięcznym terminem, biegnącym od uprawomocnienia się orzeczenia, po którego upływie nie jest możliwe uwzględnienie kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo.

Strony, którym nie przysługuje uprawnienie do wniesienia kasacji na skutek upływu terminu, ograniczeń w zakresie dopuszczalności kasacji mogą zwrócić się do podmiotów szczególnych z wnioskiem lub prośbom o wniesienie kasacji w sprawach karnych skarbowych.

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA W PRZEDMIOCIE KASACJI

• Rozpoznanie kasacji należy do Sądu Najwyższego.

• W razie wniesienia kasacji przez stronę, prezes sądu odwoławczego przyjmują ją i doręcza jej odpis pozostałym stronom oraz po złożeniu przez prokuratora pisemnej odpowiedzi na kasację, niezwłocznie przesyła akta sądowi kasacyjnemu, jeżeli sąd, do którego wniesiono kasację, nie jest uprawniony do jej rozpoznania.

• Do odmowy przyjęcia kasacji dochodzi w sytuacji stwierdzenia przez prezesa sądu, do którego wniesiono ten środek odwoławczy, że zachodzą okoliczności nieuzupełnienia braku formalnego w terminie bądź środek odwoławczy wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy albo gdy kasacja nie będzie oparta na przesłankach wymienionych wyżej. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia kasacji przysługuje zażalenie do Sądu Najwyższego.

• W przypadku przyjęcia kasacji nieuznanej za bezzasadną przez prokuratora lub finansowy organ postępowania przygotowawczego, odpis odpowiedzi na kasację pochodzącego od tych organów, prezes sądu odwoławczego doręcza stronom, ich obrońcom lub pełnomocnikom. Uznając kasacje za bezzasadną prokurator lub wskazany organ finansowy jest zobowiązany przesłać odpis odpowiedzi wskazanym uczestnikom procesu karnego skarbowego, którym przysługuje prawo do przedstawienia sądowi kasacyjnemu własnego stanowiska na piśmie.

• Sąd Najwyższy dokonuje powtórnej kontroli kasacji pod kątem okoliczności stanowiących podstawy do ich przyjęcia, poddanych uprzednio ocenie przez prezesa sądu oraz weryfikuje zasadność przywrócenia terminu do wniesienia kasacji. Uznając, że kasacja nie odpowiada wymaganiom formalnym albo jest niedopuszczalna, została wniesiona przez osobę nieuprawnioną lub po terminie albo że jej przyjęcie nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu do jej wniesienia, Sąd Najwyższy wydaje postanowienie o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania. Sąd Najwyższy wydaje postanowienie o pozostawieniu kasacji bez rozpoznania także wówczas, gdy kasacja została skutecznie cofnięta.

• W postępowaniu uruchomionym na skutek wniesienia kasacji Sąd Najwyższy może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, a także innego orzeczenia, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacji, wydając w tym przedmiocie postanowienie. Wstrzymanie wykonania orzeczenia może być połączone z zastosowaniem środków zapobiegawczych w postaci poręczenia, dozoru Policji lub zakazu opuszczania kraju.

• Jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, Sąd Najwyższy orzeka w jednoosobowym składzie, chyba że prezes Sądu Najwyższego zarządzi rozpoznanie sprawy w składzie 3 sędziów. W razie wniesienia kasacji od orzeczenia Sądu Najwyższego, jej rozpoznanie następuje w składzie 7 sędziów, jeżeli jednak orzeczenie zostało wydane jednoosobowo, kasację rozpoznaje skład 3 sędziów.

• Sąd Najwyższy rozpoznaje kasacje na rozprawie, a w wypadkach przewidzianych w ustawie na posiedzeniu bez udziału stron.

• Na posiedzeniu Sąd Najwyższy może oddalić kasację jako oczywiście bezzasadną, albo uwzględnić w całości kasację wniesioną na korzyść oskarżonego w razie jej oczywistej zasadności. Oddalenie kasacji oczywiście bezzasadnej nie wymaga uzasadnienia. Jeżeli postanowienie takie zapadło na posiedzeniu, na wniosek strony, złożony w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia oddalającego kasację, Sąd Najwyższy sporządza jednak uzasadnienie postanowienia w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia tego wniosku. W przypadku oddalenia kasacji jako oczywiście bezzasadnej na rozprawie, na której strona pozbawiona wolności nie miała przedstawiciela procesowego i na którą nie została sprowadzona, uzasadnienie postanowienia sporządza się na jej wniosek złożony z zachowaniem 7 – dniowego terminu.

• Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów. W następstwie rozpoznania kasacji Sąd Najwyższy oddala kasację albo zaskarżone orzeczenie uchyla w całości lub w części. Do oddalenia kasacji dochodzi w razie stwierdzenia przez Sąd Najwyższy jej niezasadności. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości lub części stanowi rozstrzygnięcie pierwotne sądu kasacyjnego, w wyniku którego orzeczenie w całości lub w określonej części przestaje obowiązywać. Uchylając zaskarżone orzeczenie Sąd Najwyższy rozstrzyga:

  • O przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania,

  • O umorzeniu postępowania,

  • O uniewinnieniu oskarżonego, jeżeli skazanie jest oczywiście niesłuszne.

Z chwilą uchylenia wyroku ustaje wykonanie kary, a karę już wykonaną zalicza się na poczet nowo wymierzonej kary w wypadku ewentualnego, późniejszego skazania.

1. Wznowienie postępowania

To nadzwyczajny środek odwoławczy występujący w sprawach karnych skarbowych i stanowi wyłom od zasady stabilności orzeczeń. Z punktu widzenia dopuszczalności wznowienia postępowania bez znaczenia pozostaje forma prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie.

Podstawy wznowienie postępowania sądowego

To okoliczności, których wystąpieniem ustawa łączy możliwość wznowienia zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu. Aktualnie można wyodrębnić kilka grup podstaw wznowienia postępowania sądowego w sprawach karnych skarbowych:

• Ex delicjo- ustalenie, że w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło mieć wpływ na treść orzeczenia . Wznowienie na tej podstawie może nastąpić zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego. Przestępstwo musi być ustalone prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu przeszkód procesowych lub z powodu zawieszenia postępowania. We wniosku o wznowienie postępowania należy wskazać wyrok skazujący lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność jego wydania. Do wznowienia ex delicjo wystarczy ustalenie hipotetycznego związku przyczynowego pomiędzy przestępstwem i treścią orzeczenia sądu kończącego postępowanie , które miałoby podlegać wznowieniu.

• De novis- ujawnienie po wydaniu orzeczenia nowych faktów lub dowodów nieznanych przedtem sądowi , wskazujących na to że:

Skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego lub nie podlegał karze

Skazano go za przestępstwo skarbowe albo wykroczenie skarbowe zagrożone karą surowsza albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego zgłodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary

Sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnieni przez oskarżonego zarzucanego mu czynu

Niesłusznie nałożono odpowiedzialność posiłkową- postępowanie wznawia się w zakresie rozstrzygnięcia o nałożeniu odpowiedzialności posiłkowej, niesłuszność wiąże się z samym faktem nałożenia odpowiedzialności posiłkowej, co oznacza, iż nova powinny służyć podważeniu materialno prawnych podstaw odpowiedzialności posiłkowej, a więc np. zakwestionowaniu istnienia szczególnej regulacji między odpowiedzialnym posiłkowo i sprawcą. Wznowienie na tej podstawie nie wchodzi w rachubę jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują jedynie na nieprawidłowości w określeniu zakresu odpowiedzialności posiłkowej.

Nowe fakty lub dowody mogą prowadzić do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu, gdy wskazują na istnienie jednej z opisanych powyżej okoliczności.

• Inne podstawy wznowienia postępowania – mają charakter niejednorodny. Tworza ją okoliczności odnoszące się wyłącznie do oskarżonego, jak i okoliczności, które dotyczą również odpowiedzialnego posiłkowo. Podstawy wznowienia zarówno na korzyść oskarżonego i odpowiedzialnego posiłkowo jak i na niekorzyść tych podmiotów. Tutaj tez się mieszczą podstawy wznowienia postępowania z urzędu. Przewiduję się możliwość wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu ze względu na:

• Jeżeli w wyniki orzeczenia TK stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia; na tej podstawie postępowanie sądowe może zostać wznowione wyłącznie na korzyść oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo

• Gdy potrzeba wznowienia wynika z rozstrzygnięcia międzynarodowego organu działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP- w tym wypadku postępowanie sądowe również może podlegać wznowieniu jedynie na korzyść oskarżonego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowego.

• Jeżeli skazany nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie uprzednio informacji- przy pomocy wznowienia postępowania na tej podstawie możliwe staję się zareagowanie na nielojalną postawę oskarżonego, który po prawomocnym skazaniu z dobrodziejstwem nadzwyczajnego środka lub warunkowego złagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia wykonania kary w związku z ujawnionymi przed organami postępowania przygotowawczego wszelkich istotnych informacji dotyczących osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa skarbowego oraz okoliczności jego popełnienia, łamie porozumienie leżące u podstaw łagodniejszego potraktowania poprzez uchylenie się od potwierdzenia przekazanych uprzednio informacji w procesie karnym skarbowym skierowanym przeciwko innym osobom.

• W razie ujawnienia jednego z uchybień, stanowiących bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia, przy czym wznowienie postępowania jedynie gdy:

  • zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie (oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej, zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie)

  • oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy,

  • sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa- może nastąpić jedynie na korzyść oskarżonego, ujawnienie uchybień należących do wskazanej kategorii stanowi jedynie podstawę wznowienia postępowania z urzędu.

Przebieg postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania sądowego

• Wznowienie z urzędu- znajduję zastosowanie wyłącznie w wypadku stwierdzenia uchybień stanowiących bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia. Strony i inne bezpośrednio zainteresowane osoby mogą składać wnioski, stanowiące impuls do wznowienia postępowania sądowego przez organy procesowe z urzędu. Taki wniosek nie jest objęty przymusem adwokacko-radcowskim. Wznowienie postępowania z urzędu na podstawie katalogu określonego w art. 439 § 1 kpk jest niedopuszczalne, jeżeli były one już przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji. Postępowanie można wznowić w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku. Po upływie tego terminu wznowienie wskazanym kierunku staję się niedopuszczalne.

• Uprawnienie do złożenia wniosku o wznowienie potsepowania przysługuję wszytskim stronom. Może tez być złożony w razie śmierci skazanego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowego osoba najbliższa. Oskarżycielk publiczny jest uprawniony do zgłoszenia w/w wniosku zarówno na korzy ść skazanego lub odpowiedzialengo posiłkowo, jak i na niekorzyść. Jeżeli wniosek ten nie pochodzi od prokuratora lub finanasowego organu postępowania przygtowawczego, który wniósł i popierał akt oskarżenia przed sądem, powinny być sporządzony przez adwokata lunb radce prawnego. Wymaganie to odnosi się też do interwenienta i podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo. Wniosek o wznowienie powinien wskazywać podstawę umożliwiającą wnoziwneie postepowanie sądowe. Wniosek ten może zmierzać do wznowienia postepowania w całości lub w zakresie odpowiadającym okreslonej czesci prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowaniae. Po stronie skarżącego, jeżeli nie jest nim oskarżyciel publiczny, musi występować gravamen. Wznowienie postępowania n akorzyśc skazanego w celu jego rehabilitacji nie stoi na przeszkodzie wykoaniai kary, zatracie skazania, akt łaski ani też okoliczność wyłączająca ściganie lub uzasadniająca zawieszenie postepownaia. Regulacja właściwości sądu do orzekania w kwestii wnowienia postepowania- kmomptencja do orzekania w tym przedmiocie przysługuję sądowi okręgowemu, a jeżeli chodzi o wznowienie postępownia zakończonego orzezceniem sądu okręgowego to sądowi apelacyjnemu. Wznowienie postepowania zakończonego orzeczenim sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego orzeka Sąd Najwyższy. Wymienione sądu orzekając w przedmiocie wznowienia w składzie trzech sędziów. Wniosek o wznowienie wnosi się bezpośrednio do sądu, który jest włściwy do orzekania w kwestii wniosku. Prezes tego sądu dokonujękontroli wnoosiku pod kątem zachowania warunków formalnych, dopuszczalności wniosku oraz uprawnienia osoby, od której wniosek pochodzi. Na zarządzenie prezesa sądu odmawiąjące przyjęcia wniosku o wznowienie przysługuję zażąlenie. Przyjmują c wnioske strony, prezes sądu zarządza doręczenie odpisów pozostałym stronom.

W kwestii wznownia postepownaia sąd orzeka na posiedzeniu bez udziału stron, chyba, że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej. Jeżeli posiedzenie miałoby się odbyć z udziałem stron, finansowy organ postępowania przygotowawczego, który wniósł i poperał akt oskarżenia w postepownaiu uproszczonym jest zobowiązanym w nim uczestniczyć.

Jeżeli sąd uzna to za konieczne dla rozpoznianai kwestii wznowienia, może przeprowadzić czynności sparwdzające. Stronom przysługuje prawo do udziału w tych czynnościach.

Sąd orzekający w kwestii wznowienia jest związany kierunkiem wniosku. Jeżeli wnioske złożono wyłącznie na korzyśc skazanego lub podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, to sąd orzekający w przedmiocie wznowienia oraz sąd ponownie rozpoznający sprawę w konsekwencji wznowienia postępowania są związane zakazem reformationis in peius. W przypadku wznowienia z urzędu zakaz ten obowiązuję w postępownaiu przed sądem ponownie rozpoznającym sparwę, jeżeli przyczynę wznowienia stanowiła jedna z bezwględnych przyczyn uchylenia orzeczenia ( zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie tj. oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej, zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie; oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy; sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

W razie ograniczenia wniosku o wznowienie do jednego ze współoskarżonych skazanych w tym samym postępowaniu, sąd może wznowić postępowanie w części odnoszącej się do innych współoskarżonych, pod warunkiem że wznowienie nastąpi na korzyść skazanego, którego wniosek dotyczy i te same względy przemawiają na korzyść skazanego, którego wniosek dotyczy i te same względy przemawiając na rzecz wznowienia postępowania na korzyść innych współoskarżonych. Znajduję to zastosowanie też do podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo.

W postępowaniu zainaugurowanym na skutek wniosku o wznowienie sąd właściwy do orzekania w tej kwestii ma możliwość wydania jednego z rozstrzygnięć:

• Pozostawienie wniosku o wznowienie bez rozpoznania- rozstrzygnięcie takie zapada w razie stwierdzenia przed sąd właściwy w kwestii wznowienia, że wniosek o wznowienie został przyjęty przez prezesa sądu mimo niezachowania wymagań formalnych, niedopuszczalności wniosku lub jego wniesienia przez osobę nieuprawnioną. Sąd pozostawia też wniosek bez rozpoznania , jeżeli został on skutecznie cofnięty, a nie ustalono żadnego z uchybień stanowiących bezwzględne przyczyny uchylenia orzeczenia. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania przysługuje zażalenie, chyba, że zostało ono wydane przez Sąd Najwyższy lub sąd apelacyjny.

• Oddalenie wniosku o wznowienie- rozstrzygnięcie takie zapada, jeżeli w konsekwencji przeprowadzenia merytorycznej kontroli złożonego wniosku sąd ustali, że nie zachodzą okoliczności umożliwiające wznowienie postępowania na wniosek i jednocześnie brak jest podstaw do wznowienia postępowania z urzędu. W przedmiocie oddalenia wniosku sąd orzeka postanowieniem, na które służy zażalenie, chyba, że wydał jest Sąd Najwyższy lub sąd apelacyjny.

• Wznowienie postępowania, która przybiera postać:

• Uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sporawy właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania- jeżeli rozstrzygnięcie to zapada w konsekwencji rozpoznania wniosku o wznowienie dotyczącego postępowania zakończonego wyrokiem, wymaga ono zachowania formy wniosku. Wyrok lub postanowienie o uchyleniu zaskarżonego orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie podlegają zaskarżeniu.

• Uchylenie zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia postępowania- uniewinnienie oskarżonego może nastąpić tylko, gdy podstawą wznowienia są nowe fakty lub dowody wskazujące na to, że orzeczenie zakwestionowane w drodze wniosku o wznowienie jest oczywiście niesłuszne. Sąd może również uchylić rozstrzygnięcie nakładające odpowiedzialność posiłkową, jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że jest ono oczywiście nie słuszne. Od wyroku uniewinniającego lub umarzającego postępowanie przysługuje środek odwoławczy, chyba, że został wydany przez Sąd Najwyższy.

Jeżeli postępowanie wznowienie na skutek wniosku na korzyść skazanego lub odpowiedzialnego posiłkowego toczy się po ich śmierci lub zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania, prezes sądu wyznacza dla obrony prawa skazanego lub odpowiedzialnego posiłkowo obrońcę lub pełnomocnika z urzędu, chyba że składający wniosek ustanowił już obrońcę lub pełnomocnika.