Obszary wiejskie w Europie są obszarami problematycznymi ze względu na to, że nie są one samowystarczalne zarówno pod względem gospodarczym jak i społecznym. Ich rozwój warunkowany jest dostępem do zewnętrznego finansowania oraz postępowania
z długoterminowymi planami, tworzonymi na szczeblach lokalnych, państwowych
i międzynarodowych. Programy i fundusze Unii Europejskiej dotyczące rozwoju wsi
i rolnictwa pokazują jak istotny jest to temat. Wspólna polityka rolna ma na celu zwiększenie wydajności rolnictwa oraz dbanie o jeden wspólny europejski rynek produktów rolnych, tak aby zapewnić konsumentom stałe dostawy żywności po przystępnych cenach, a rolnikom godny standard życia i pracy. W związku z tym Unia zapewnia swoim krajom członkowskim liczne dotacje, ale stawia też przed nimi duże wymagania. Jednym z nich było dostosowanie się do Norm i Wymogów Wzajemnej Zgodności (cross-compliance), w zamian za co rolnicy, którzy są posiadaczami gruntów rolnych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego
o powierzchni ponad 1 ha, otrzymują dopłaty bezpośrednie z kasy unijnej. Na ogólne wsparcie rolnictwa i terenów wiejskich przeznacza się dzisiaj około 40% całkowitego budżetu UE1.
Mimo kryzysu ogólnoeuropejskiego i niekorzystnych tendencji w otoczeniu ekonomicznym Polska rozwija się gospodarczo. Wzrost ten jest jednym z największych
w Europie i wynika z wysokiej aktywności przedsiębiorstw krajowych oraz przyrostu wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych.
Zarówno dla Polski, jak i dla silnie uzależnionej od swoich partnerów gospodarczych Republiki Czeskiej, najtrudniejsze od wejścia do Unii Europejskiej były lata 2008-2009. Jednakże dla Czech rok 2012 był, za wyjątkiem 2009, najgorszym pod względem gospodarczym rokiem od momentu akcesji do Unii Europejskiej.
Rolnictwo w Polsce charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem. Udział małych gospodarstw w użytkach rolnych wynosi ponad 30 %, jednak stopniowo maleje w wyniku koncentracji gospodarstw rolnych. Małe gospodarstwa z reguły prowadzą produkcję przy użyciu tradycyjnych metod, co oznacza niskie nawożenie mineralne oraz niskie zużycie chemicznych środków ochrony roślin i pasz przemysłowych w żywieniu zwierząt gospodarskich. Oznacza to także, że większość z nich (a ponad połowa wszystkich gospodarstw) produkuje wyłącznie lub głównie na własne potrzeby, ograniczając wydatki na zakup żywności i koszty utrzymania rodziny. Mimo tego Polska jest znaczącym w świecie
i Europie producentem produktów rolnych, a także jednym z największych producentów żywności w Europie. Stało się tak z powodu ilości posiadanych przez Polskę użytków rolnych, których powierzchnia od lat 90 do dzisiaj oscyluje wokół 60% powierzchni całego kraju;
z czego grunty orne czyli te poddawane stałej uprawie to 44,5% powierzchni Polski.
Po akcesji Polski do Unii Europejskiej nastąpiło zwiększenie specjalizacji gospodarstw, a co za tym idzie poprawa ich efektywności oraz konkurencyjności. W Polsce najwięcej gospodarstw znajduje się na terenie pięciu województw: lubelskiego, małopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego i wielkopolskiego.
Produkcja rolnicza Czech często nie zaspokajała potrzeb wewnętrznych państwa. Po upadku komunizmu pierwszym najważniejszym zadaniem polityki gospodarczej było przekonanie do współpracy zachodnich sąsiadów do podjęcia inwestycji w kraju, wsparcia
w unowocześnieniu przestarzałego systemu przemysłowego oraz pomocy w podniesieniu pozycji konkurencyjnych czeskich produktów na arenie międzynarodowej. Od stycznia 1991 wszedł w życie plan transformacji gospodarki. Po rozdzieleniu Czechosłowacji na dwa odrębne państwa w styczniu 1993, oba uzgodniły pomiędzy sobą unię handlową i celną.
Aktualnie czeskie rolnictwo charakteryzuje się dużą mechanizacją i chemizacją oraz wysoką towarowością, co oznacza, że wysoki jest procentowy stosunek ilości produkcji przeznaczonej na sprzedaż do ilości pełnej produkcji w czeskich gospodarstwach rolnych.. Jako kraj wyżynno-górski jest wysoce rozwinięty pod względem rolnictwa , przede wszystkim dzięki średnio żyznym glebom. Klimat charakteryzuje się jako umiarkowany o cechach przejściowych co również umożliwia dobre warunki do uprawy roli. Pola uprawne zajmują ponad połowę powierzchni kraju, dokładnie 54% , w tym $\frac{3}{4}$ to grunty orne. W Czechach uprawia się zboża, a w tym głównie pszenicę i jęczmień, buraki cukrowe, tytoń, ziemniaki, chmiel, rośliny pastewne, owoce i warzywa. Najpopularniejsze, a zarazem najważniejsze grunty rolne w Republice Czeskiej to: Nizina Połabska oraz doliny rzeki Morawy i Dyji.
Tab. 1 Gospodarstwa wolne Polski i Czech wg powierzchni
| Gospodarstwa rolne wg powierzchni w tyś (2009 r.) |
|---|
| Ogółem |
| Poniżej 5 ha |
| 5-20 ha |
| 20-50 ha |
| Powyżej 50 ha |
Opracowanie własne na podstawie: http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17125.htm?plik=1446
Struktura użytkowania ziemi w obu krajach jest zróżnicowana, jednak w obu największy odsetek stanowią użytki rolne, najmniejszy zaś obszary naturalne. Polska ma znacząco większą ilość gospodarstw ogółem, aż 2391000, Czechy aż o około 60 razy mniej. Jest to ogromna liczba biorąc pod uwagę , że Republika Czeska od Polski jest niecałe 4 razy mniejsza.
Rys. 1 Procentowe zestawienie gospodarstw rolnych Polski i Czech na rok 2009
Opracowanie własne na podstawie: http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17125.htm?plik=1446
Porównując ilość obszarów miejskich i wiejskich obu krajów, pod względem obszarów przeważająco wiejskich dominuje Polska, zarówno patrząc pod względem ludności
jak i samego terytorium. Patrz Tab. 2.
Tab. 2 Podział terytorium Polski i Czech na obszary miejskie i wiejskie
| Podział terytorium (2008 r.) |
|---|
| Obszary przeważająco miejskie |
| Obszary pośrednie |
| Obszary przeważająco wiejskie |
Opracowanie własne na podstawie: http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17125.htm?plik=1446
Porównując sytuację demograficzną na obszarach wiejskich w Polsce i Czechach zauważyć można, że większe odsetki ludności aktywnej zawodowo w rolnictwie występowały w Polsce niż w Czechach (Tab. 3). Warto podkreślić iż na przełomie ostatnich lat w całej Europie, w tym w Polsce I Czechach, notuje się̨ sukcesywny spadek liczby społeczeństwa rolniczego.2
Tab. 3 Ludność aktywna zawodowo w rolnictwie
| Ludność aktywna zawodowo w rolnictwie (2009 r.) |
|---|
| W tysiącach |
| Procentowo |
Opracowanie własne na podstawie: http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17125.htm?plik=1446
Zatrudnienie w sektorze I od lat maleje, co jest zmianą charakterystyczną dla państw rozwijających się. Aktualnie dla Polski wskaźnik ten wynosi około 13% i nadal jest jednym
z wyższych w Europie, natomiast dla Czech liczba osób pracująca w rolnictwie ogółem
to 3%.3
Aktualnie Czechy i Polska są względem siebie bardzo aktywnymi partnerami handlowymi w wielu dziedzinach gospodarki. W roku 2012 Czechy były czwartym odbiorcą polskich towarów, a Polska - trzecim partnerem handlowym Czech4. Polskiej gospodarce partneruje, aż 9000 firm czeskich. Nawiązały one ze sobą ścisłą współpracę gospodarczą głównie w sektorze energetyczno-paliwowym, ale też w sektorze chemicznym, przemysłu spożywczego i informatycznym. Współpraca ta jest uważana jako środowisko stabilne
i naturalne. Jako istotne przykłady należy podać zakup koncernu Unipetrol przez PKN Orlen czy inwestycje koncernu energetycznego CEZ. Warto wspomnieć o markach Polskich na rynku czeskich produktów spożywczych: Mlekovicie i Mokate.
W roku 2010 obroty handlu polsko-czeskiego przerosły wyniki z kryzysowego roku 2008 i cały czas posiadają tendencję zwyżkową. Mimo niekorzystnych warunków makroekonomicznych współpraca transgraniczna z naszym południowym sąsiadem cały czas się rozwija i z tego też powodu organizowane są liczne konferencje, fora i spotkania, mające na celu wyznaczanie wspólnej polityki rozwoju.
Tab. 4 Import zbóż z Czech do Polski
| Import zbóż |
|---|
| Zboże |
| Pszenica |
| Żyto |
| Jęczmień |
| Owies |
| Kukurydza |
| Ryż |
| Ziarno sorgo |
| Inne* |
| Ogółem |
Opracowanie własne na podstawie: http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx
Jak możemy zauważyć w tabeli, na przestrzeni lat 2009-2012 najwyższy import zbóż
z Czech do Polski, wyrażony pieniężnie, został zanotowany w 2011 roku. Przeważa oczywiście import pszenicy, która wśród zbóż jest importowana w największych nakładach. Oprócz pszenicy, drugim najpopularniejszym importowanym produktem jest kukurydza, którą również przywozimy z Węgier i Słowacji. Zmiany importu zbóż, a w szczególności kukurydzy
i pszenicy możemy przeanalizować na rysunku poniżej. Najwyższy wskaźnik importu odnotowano w roku 2011, najmniejszy natomiast miał miejsce w 2009 roku. Między latami 2009-2011 zauważalny jest wzrost importowanych zbóż, w 2012 roku następuje nagły, ale niewielki spadek. Był on spowodowany słabymi zbiorami oraz lepszymi umowami
z Niemcami i to od nich w tamtym roku przywieźliśmy więcej zbóż.
Rys. 2 Porównanie importu kukurydzy i pszenicy w stosunku do całości
Opracowanie własne na podstawie: http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx
Polityka handlu zagranicznego krajów ciągle się zmienia i stosunki pomiędzy nimi również, a każdy kraj zawsze wybiera dla siebie lepszą alternatywę, dlatego też nakłady importowanych produktów z poszczególnych państw różnią się.
Tab. 5 Eksport z Polski do Czech
| Eksport zbóż |
|---|
| Zboże |
| Pszenica |
| Żyto |
| Jęczmień |
| Owies |
| Kukurydza |
| Ryż |
| Ziarno sorgo |
| Inne* |
| Ogółem |
Opracowanie własne na podstawie: http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx
W tabeli zostały zamieszczone dane na temat eksportu zbóż z Polski do Czech. Widać wyraźnie znaczny skok eksportowanych ziaren na przestrzeni lat 2009-2012, a szczególnie między 2011 a 2012 rokiem. W 2011 r. eksport ziarna z Polski znacząco zmniejszył się w stosunku do poprzedniego roku, ale tylko w ujęciu ilościowym – z 2071 tys. ton do 1512 tys. ton, wzrosła natomiast wartość sprzedaży – z 318,4 mln EUR do 344,2 mln EUR.5
Bilans wymiany handlowej zbóż wyglądał następująco, udział pszenicy wyniósł ponad 55% i ukształtował się na poziomie 807 tys. ton, wobec 1167 tys. ton przed rokiem. Jednocześnie, nastąpił znaczący spadek wywozu żyta. W sezonie 2009/2010 wyeksportowano z kraju 513 tys. t tego zboża, a w sezonie ubiegłym zaledwie 198 tys. ton.6
Rys. 3 Eksport zbóż z Polski do Czech ogółem
Opracowanie własne na podstawie: http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx
Podsumowując wymianę zbóż między Polską a Czechami można stwierdzić, że współpraca jest owocna. Na przestrzeni lat wciąż ulega zmianie. Na zmiany wpływ mają różne czynniki m.in. wciąż zmieniający się klimat powodujący słabe zbiory. Mimo to import
i eksport w naszym kraju wciąż idzie do przodu. W ostatnich latach nastąpił niespodziewany wzrost eksportu zbóż z Polski nad importem i dzięki temu nasz kraj powoli staję się liderem europejskim pod względem eksportu. Wpływ mają na to również nasi zachodni sąsiedzi Niemcy, którzy w ubiegłych latach nie zanotowali owocnych zbiorów. Polska wykorzystała tę okazję i zaimponowała Europie swoimi zbożami. Ta zaszczytna pozycja powinna się utrzymywać w kolejnych latach dzięki wysokim światowym cenom ziaren, pozwalają one na rozszerzenie polskiego rolnictwa i produkcję większej ilości np. pszenicy. Jednakże nie wszyscy ekonomiści podzielają te pozytywne prognozy, twierdzą bowiem, że w kolejnych latach w państwach sąsiednich również będzie urodzaj i spadnie popyt na nasze zboże. Najbardziej powinniśmy obawiać się konkurencji ze strony Ukrainy. Wracając do współpracy z Czechami to nie musimy się obawiać zmian, nasze międzynarodowe stosunki handlowe mają się dobrze i nie zapowiada się na nagłe zwroty akcji w eksporcie i imporcie.
http://www.encyklopedia.pwn.pl
http://portalwiedzy.onet.pl
http://www.stat.gov.pl/gus
http://www.mg.gov.pl
https://www.premier.gov.pl
http://hinex.stat.gov.pl/hinex/aspx/index.aspx
http://www.eec2012.eu
Tab. 1 Gospodarstwa wolne Polski i Czech wg powierzchni 4
Tab. 2 Podział terytorium Polski i Czech na obszary miejskie i wiejskie 5
Tab. 3 Ludność aktywna zawodowo w rolnictwie 5
Tab. 4 Import zbóż z Czech do Polski 6
Tab. 5 Eksport z Polski do Czech 8
Rys. 1 Procentowe zestawienie gospodarstw rolnych Polski i Czech na rok 2009 4
Rys. 2 Porównanie importu kukurydzy i pszenicy w stosunku do całości 7
Rys. 3 Eksport zbóż z Polski do Czech ogółem 9
http://europa.eu/pol/pdf/flipbook/pl/agriculture_pl.pdf↩
http://www.infraeco.pl/pl/art/a_17125.htm?plik=1446↩
http://ibs.org.pl/mazowsze2020/media/docs/4_raport_mazowsze_III%20korekta1.pdf↩
http://www.eec2012.eu/wiadomosci/,181498.html↩
↩http://ksow.pl/rynki-rolne/news/entry/2820-eksport-ziarna-zboz-z-polski-w-2011-r.html
http://www.ppr.pl/artykul-polska-nadwyzka-eksportu-nad-importem-zboz-164741-dzial- 1881.php↩