HANDEL ZAGRANICZNY
Od najdawniejszych czasów handel uważa się za bardzo intratną działalność gospodarczą. Potrzeba kupna i sprzedaży produkowanych wyrobów jest związana z jednej strony z zapotrzebowaniem społecznym, z drugiej z mechanizmami funkcjonowania działalności gospodarczej. Rozwój cywilizacyjno-kulturowy generuje ciągle nowe potrzeby, które muszą zostać zaspokojone podażą oferowanych do sprzedaży towarów. Tak się jednak składa, że popyt konsumpcyjny i podaż nie zawsze pokrywają się na tym samym obszarze. Taka właśnie sytuacja oraz zróżnicowanie funkcji gospodarczych poszczególnych obszarów prowadzi do wymiany towarowej, która bardzo często przekracza granice państwowe.
Wymiana międzynarodowa następuje zawsze w takich przypadkach kiedy jedno z państw dysponuje kreślonym dobrem, a drugie nie lub kiedy w jednym kraju produkuje się towary bardziej nowoczesne, funkcjonalne i tańsze niż w innym. Mechanizm międzynarodowej wymiany handlowej jest oczywiście bardziej skomplikowany, bo nie tylko sam bilans towarowy, jakość i nowoczesność wytwarzanych wyrobów oraz ich ceny, ale także względy pozaekonomiczne (ograniczenia, restrykcje, embargo, zamknięcie rynku itp.) mają istotne znaczenie dla wielkości i struktury wymiany.
Polska nie należy do potentatów handlowych świata. Udział kraju w światowym eksporcie wynosi zaledwie 0,5% a w imporcie 0,7%.
Towary importowane do Polski pochodzą przede wszystkim z krajów wysoko rozwiniętych - 74%. Na kraje Europy wschodniej przypada 14,5%, a na kraje rozwijające się 11,5%. Większość ogółu importu - 78% przypada na kraje europejskie (kraje członkowskie Unii Europejskiej 63,5%).
W roku 1996 import z Krajów Europy Zachodniej zdominowały wyroby przemysłu elektromaszynowego (42,3%). Był to głównie sprzęt elektryczny, środki transportu, urządzenia elektroniczne. Oprócz tego Polska importuje tworzywa sztuczne, drewno i wyroby z drewna, obuwie, wyroby ceramiczne i kamienne, metale i wyroby metalowe, przyrządy i aparaty optyczne, kamienie szlachetne, dzieła sztuki i broń. Ważną rolę w imporcie tych krajów odgrywają wyroby przemysłu chemicznego (produkty farmaceutyczne, farby, lakiery).
Z krajów rozwijających się Polska sprowadza wyroby przemysłu elektromaszynowego (32,9%), lekkiego (15,2%) i spożywczego (15,2%). Z krajów Europy Wschodniej i byłego ZSRR sprowadzamy paliwa i energię (38,1%), w tym przede wszystkim ropę naftową, gaz ziemny, wyroby przemysłu chemicznego (19,5%) i metalurgicznego (13,4%).
Eksport polskich towarów kierowany jest przede wszystkim (podobnie jak import) do krajów wysoko rozwiniętych, których udział w polskim eksporcie wynosi 69%. Na państwa Europy Środkowej i Wschodniej przypada 24%, a na kraje rozwijające się niespełna 7%. Udział państw członkowskich Unii Europejskiej wynosi 64% ogólnej sumy eksportu. Na kraje europejskie przypada nieco ponad 70% ogółu eksportu.
Struktura towarowa polskiego eksportu - choć ulega stałym zmianom - opiera się w dużym stopniu na eksporcie węgla kamiennego, siarki, miedzi elektronicznej, wyrobów hutniczych, a ostatnio - wyrobów przemysłu lekkiego, drzewno - papierniczego i mineralnego. Oprócz tego eksportujemy dzieła sztuki, przetwory spożywcze, tłuszcze, tworzywa sztuczne oraz maszyny i urządzenia. (Eksport i Import, podręcznik str. 208)
Struktura towarowa polskiego handlu zagranicznego zmienia się z roku na rok. W ciągu ostatnich lat odnotowano największe wpływy z eksportu mebli, odzieży, węgla kamiennego i statków. Wśród towarów sprowadzanych do polski znajdowały się zwłaszcza ropa naftowa, wyroby papiernicze, samochody i bawełna.
Dziś głównym partnerem handlowym Polski są Niemcy. Z kraju tego pochodzi 24% polskiego importu i do tego kraju kierowane jest 33% polskiego eksportu. Drugim partnerem handlowym Polski są Włochy z blisko 10% udziałem w imporcie i 6% w eksporcie. Znacznym partnerem handlowym jest Rosja, o ponad 6% udziale w polskim imporcie oraz ponad 8% eksporcie. Do ważniejszych partnerów handlowych Polski zaliczyć należy ponadto w Europie: Wielką Brytanię (5,5% import 3,8% eksport), Francję (5,9%, 4,4%), Holandię (3,6%, 4,7%), Czechy(3,1%, 3,5%), Szwecje, Belgię, Danię, Hiszpanię, Austrię, Finlandię i Ukrainę.
Z pozaeuropejskich partnerów Handlowych Polski większy udział posiadają USA (4,5% import, 2,6% eksport) oraz Korea Płd. (2%, 0,5%). Można ponadto mówić o znaczącej wymianie handlowej z Chinami, Indiami, Iranem, Japonią, Tajwanem , Turcją, Marokiem, RPA, Argentyną, Brazylią, Kanadą i Australią, których udziały procentowe w polskim handlu zagranicznym kształtują się na poziomie dziesiętnych procenta. Z tych krajów importujemy maszyny i urządzenia, artykuły chemiczne, produkty mineralne, metale i wyroby z metali oraz włókna i artykuły włókiennicze. W eksporcie dominują natomiast: metale i wyroby z metali, maszyny, produkty mineralne i środki transportu.
Omawiając handel zagraniczny warto wspomnieć o inwestycjach zagranicznych w Polsce, których efektem jest powiększenie potencjału produkcyjnego, podniesienie na wyższy poziom technologii produkcji i nowoczesności produkowanych wyrobów. Wszystko to w znacznym stopniu powiększa możliwości eksportowe oraz podnosi konkurencyjność produkcji. Rozwój sieci sprzedaży międzynarodowych koncernów handlowych jest z klei czynnikiem generującym import, co nie zawsze musi być korzystne dla gospodarki, a na pewno nie jest korzystne dla zachwianej równowagi bilansu handlowego.
Do największych inwestorów zagranicznych w sferze produkcji zaliczyć można koncerny: „Fiat” (Włochy) - samochody, „Daewoo” (Korea Płd.) - samochody, elektronika, „Gazprom” (Rosja), „Pepsico” (USA) - napoje, „Coca-Cola” (USA, Wielka Brytania) - napoje, ASEA „Brown Boveri” (Szwajcaria, Szwecja) - maszyny elektryczne, „General Motors” - samochody, „Reestma” (Niemcy) - papierosy, „Nestle” (Szwajcaria) - kawa, czekolada, odżywki, „Philip Morris” (USA) - papierosy, „Pilington Glass” (Wielka Brytania) - szkło, „France Telecom” - urządzenia telekomunikacyjne oraz „Glaxo Wellcome” (Wielka Brytania) - leki.
Obroty handlu zagranicznego Polski kształtują się ostatnio na poziomie 225 mld zł. Wielkość ta zwiększa się systematycznie, ponieważ wyraźna jest tendencja wzrostów obrotów towarowych. Niestety, od kilku lat bilans polskiego handlu zagranicznego nie jest korzystny dla kraju. Dynamika importu znacznie wyprzedza dynamikę eksportu, która na początku lat 90 wykazywała tendencje spadkową. Widoczny w ostatnich latach spadek dynamiki importu i wzrost dynamiki eksportu jest tendencją korzystną. Do równowagi droga jest jednak bardzo daleka. Ujemne saldo w 1997 r. wyniosło ponad 54mld zł. W obrotach handlowych z zagranicą, zarówno imporcie jak i eksporcie, dominuje sektor prywatny (83% importu i 75% eksportu). Ujemne saldo obrotów jest w 95% udziałem sektora prywatnego