Eksport i import w Polsce

Polska eksportuje głównie wyroby przemysłu elektromaszynowego (m.in. kable i przewody, konstrukcje metalowe, maszyny i urządzenia chemiczne i budowlane, wagony towarowe), chemicznego (lekarstwa, farby i lakiery, polipropylen), węgiel kamienny, siarkę, miedź, srebro oraz artykuły rolno-spożywcze (mięso, zwierzęta rzeźne, kazeinę, owoce mrożone, mleko w proszku) i usługi budowlane; importuje: maszyny (hutnicze i odlewnicze, dla przemysłu spożywczego, sprzęt elektroniczny), paliwa (ropę naftową i jej przetwory, gaz ziemny), leki, wyroby z tworzyw sztucznych, fosforyty i apatyty, rudę żelaza, surówkę i żelazostopy, bawełnę, odzież, artykuły spożywcze; główni partnerzy handlowi: Niemcy, Rosja, Włochy, Wielka Brytania, Holandia, Francja, Szwajcaria, Austria, Czechy i Słowacja.

W 1990 saldo obrotów bilansu płatniczego było dodatnie (0,7 mld dolarów USA). Od 1991 występują trudności z jego zrównoważeniem; 1992 saldo bilansu płatniczego było ujemne i wynosiło 269 mln dolarów USA (znaczne ujemne saldo zobowiązań odsetkowych, wyrównane wpływy i wydatki z handlu zagranicznego). Deficyt ten pogłębił się znacznie w 1993 i wynosił 2,3 mld dolarów USA, a 1994 zmniejszył się do 944 mln dolarów (ujemne saldo obrotów towarowych z zagranicą i zobowiązań odsetkowych), a następnie ponownie się zwiększył do 1,3 mld dol. USA w 1996 (gł. wskutek ujemnego bilansu handlu). Od 1989 w pol. handlu zagr. nastąpiły duże zmiany, m.in. 1990 wzrost obrotów (dane rejestrowane na podstawie dokumentu celnego - tzw. SAD) w eksporcie (o 14%) i spadek w imporcie (o 18%), a bilans obrotów handlu zagranicznego był dodatni (eksport 14,3 mld dolarów USA, import 9,5 mld), zmieniły się geograficzne kierunki handlu: 1985-90 zmniejszył się o 10% udział obrotów z krajami byłego RWPG, wzrósł natomiast o 13% z krajami rozwiniętymi; 1994 wymiana handlowa z krajami Unii Europejskiej objęła ok. 60% wartości obrotów polskiego handlu zagranicznego. Od 1991 następuje przewaga wartości importu nad eksportem. 1994 roku ujemne saldo w obrotach handlowych z zagranicą wyniosło 4,3 mld dolarów USA, z czego 32% dotyczyło handlu z krajami Unii Europejskiej (dodatnie saldo z Holandią, Niemcami, Irlandią, Danią), 12% - z Rosją; ogólna wartość eksportu 17,2 mld dolarów USA, importu 21,6 mld, w kolejnych latach pogłębiał się deficyt w handlu zagr., w 1996 przewaga importu nad eksportem wynosiła 12,7 mld dol. USA (eksport 24,4 mld dol., import 37,1 mld dol.).

W pierwszym półroczu 1997 eksport zwiększył się o 6%, a w całym 1997 r. o 5,4% (za każdym razem w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego). Jednak w 1997 r. dynamika dolarowej wartości eksportu nie była zbyt dobrym miernikiem poziomu aktywności eksportowej naszej gospodarki. W rezultacie aprecjacji dolara w stosunku do większości głównych walut wyrażona w dolarach wartość polskiego eksportu w 1997 r. została zaniżona, w stosunku do 1996 r. Lepszym miernikiem aktywności eksportowej polskiej gospodarki był w tym okresie wskaźnik wolumenu eksportu, który liczony w cenach stałych pokazuje fizyczne rozmiary eksportu. Według GUS, wolumen eksportu zwiększył się (w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego) w I połowie 1997 r. o 13%, w całym 1997 r. o 13,7%, a w I półroczu 1998 r. o 10%.

W ostatnich latach nastąpiły tylko nieznaczne zmiany w strukturze geograficznej obrotów handlowych. W eksporcie zwiększyła się rola krajów Europy Środkowo-Wschodniej i b. ZSRR kosztem krajów rozwijających się. Udział tej pierwszej grupy państw w wywozie wzrósł z 20,5% w 1996 r. do 23,9% w pierwszej połowie 1998 r., podczas gdy udział tej drugiej grupy krajów zmniejszył się w tym samym czasie z 7,8% do 4,9%. Udział eksportu do krajów rozwiniętych wahał się w badanym okresie w granicach od 69% do 71,7%. Po przejściowym obniżeniu znaczenia tych krajów eksporcie w 1997 r., pierwsza połowa 1998 r. przyniosła ponowny wzrost roli tych krajów w wywozie. W pierwszych sześciu miesiącach tego roku do krajów rozwiniętych kierowano 71,2% całego eksportu, w tym do krajów UE prawie 2/3 (dokładnie 66,4%). W imporcie zmiany były jeszcze mniejsze. W okresie 1996 r. - I połowa 1998 r. zwiększyła się nieznacznie rola krajów rozwijających się jako dostawców. Ich udział zwiększył się z 10,9% w 1996 r. do 12,3% w I połowie 1998 r. Równolegle obniżył się udział krajów Europy Środkowo-Wschodniej i b. ZSRR z 15,5% do 14%. W imporcie rola krajów rozwiniętych była jeszcze wyższa niż w eksporcie. Udział tych krajów w przywozie wynosił: 73,6% w 1996 r., 73,5% w 1997 r. i 73,7% w I połowie 1998 r.
Niewielkie zmiany w strukturze geograficznej obrotów były spowodowane różnicami w dynamice eksportu i importu do poszczególnych grup krajów.

Dynamika eksportu Polski w układzie geograficznym (w ujęciu dolarowym, rok poprzedni lub analogiczny okres roku poprzedniego=100)

Wyszczególnienie	1996	1997	I półrocze 1998
Eksport ogółem	106,7	105,4	107,5
Kraje rozwinięte w tym: UE	102,0 101,0	101,5 102,0	108,9 108,8
Kraje rozwijające się	110,2	90,2	74,2
Kraje Europy Środkowo-Wsch. i b. ZSRR w tym: CEFTA b. ZSRR	125,7 115,9 130,7	124,8 111,8 130,6	113,7 106,3 117,7

Dynamika importu Polski w układzie geograficznym (w ujęciu dolarowym, rok poprzedni lub analogiczny okres roku poprzedniego=100)

Wyszczególnienie	1996	1997	I półrocze 1998
Import ogółem	127,8	113,9	110,3
Kraje rozwinięte w tym: UE	126,5 126,4	113,8 113,7	109,9 111,8
Kraje rozwijające się	140,3	120,8	124,3
Kraje Europy Środkowo-Wsch. i b. ZSRR	126,1	109,5	102,3
Kraje Europy Środkowo-Wsch. i b. ZSRR w tym CEFTA b. ZSRR	126,1 125,0 125,5	109,5 118,9 103,5	102,3 115,5 92,9

W pierwszych sześciu miesiącach 1998 r. nadwyżka importu nad eksportem wyniosła 9,1 mld USD, podczas gdy w analogicznym okresie 1997 r. deficyt wyniósł -7,9 mld USD, a w całym 1997 r. -16,6 mld USD. Warto dodać, że Polska zalicza się do ścisłej światowej czołówki krajów, które uzyskują najwyższy poziom deficytu handlowego. W 1997 r., według danych Eurostatu, Polska znalazła się na tej liście na czwartym miejscu na świecie. Większy deficyt niż Polska osiągnęły tylko USA, Wielka Brytania i Turcja (tablica 3). Warto zauważyć, że ujemne saldo Polski według danych Eurostatu (bazujących m.in. na informacjach Międzynarodowego Funduszu Walutowego) jest o 4,3 mld USD większe niż deficyt rejestrowany przez GUS.

Kraje o największym deficycie handlowym w 1997 r.

Kraj	Wielkość deficytu w mld USD
USA	-211,0
Turcja	-26,3
Wielka Brytania	-26,3
Polska	-20,9
Hongkong	-20,7
Filipiny	-18,6
Brazylia	-14,6
Grecja	-14,5
Hiszpania	-14,3

Według wstępnych danych Ministerstwa Gospodarki, polski eksport obliczany na podstawie dokumentów SAD miał w 1998 roku wartość 28,21 mld USD, a więc mniej niż w ujęciu płatniczym (30,25 mld USD). Odwrotnie jest w przypadku importu - 46,58 mld USD wobec 43,91 mld USD.

Oznacza to, że duża część zakupów dokonywana jest na kredyt, natomiast zdecydowaną większość eksportu sprzedajemy za gotówkę.

Zdaniem prof. Antoniego Kanteckiego ze Szkoły Głównej Handlowej oraz Fundacji Badań Ekonomicznych, w krajach rozwiniętych prawie 90 proc. eksportu to transakcje odroczone (na okres 30-90 dni). Natomiast w Polsce taki sposób rozliczeń dotyczy zaledwie 1 proc. eksportu. W rezultacie deficyt obrotów handlowych w ujęciu celnym (18,37 mld USD) różni się zdecydowanie od salda w ujęciu płatniczym (13,67 mld USD).

Zgodnie z danymi Ministerstwa Gospodarki, polski deficyt wzrósł w ubiegłym roku o 10,9 proc., przy wzroście eksportu o 9,5 proc., a importu o 10,1 proc. Większość ekonomistów spodziewała się spadku eksportu lub przynajmniej znacznie szybszego wzrostu importu.

Największy wzrost eksportu zanotowano z krajami Ameryki Łacińskiej (38,2 proc., przy jednoczesnym spadku importu z tego regionu o prawie 10 proc.), ale przy niewielkim poziomie handlu (około 0,7 proc. całości polskich obrotów) nie miało to większego wpływu na dynamikę całego polskiego eksportu.

Nadal bardzo szybko rośnie też eksport do krajów nadbałtyckich (33,8 proc.), przy wzroście importu o 18,1 proc. Po załamaniu eksportu do Rosji i krajów Wspólnoty Niepodległych Państw - co było rezultatem kryzysu rosyjskiego - z krajami nadbałtyckimi notujemy obecnie największą nadwyżkę polskiego handlu zagranicznego, 495,5 mln USD, wobec 351,7 mln USD rok wcześniej.

Eksport rósł w 1998 roku szybciej niż import, również w handlu z krajami Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - zwiększył się on o 18,3 proc., podczas gdy import pozostał praktycznie na tym samym poziomie (wzrost o 0,6 proc.). Dzięki temu, po raz pierwszy od kilku lat deficyt handlowy z EFTA był w ubiegłym roku mniejszy niż rok wcześniej i wyniósł 583 mln USD (wobec 649,3 mln USD w 1997 roku).

W przypadku pozostałych grup krajów, największych partnerów handlowych Polski, sytuacja była podobna. W handlu z Unią Europejską (ponad 68 proc. całego polskiego eksportu i 65,6 proc. importu) eksport wzrastał szybciej niż import, ale różnica nie była duża (16,6 proc. wobec 13,2 proc.). W związku z tym deficyt handlowy wzrósł (z 10,5 do 11,3 mld USD), jako że wolumen importu wciąż znacznie przewyższa eksport. Podobnie w handlu z krajami Środkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA) - eksport wzrósł o 16,8 proc., a import o 11,7 proc., ale ujemne dla Polski saldo również wzrosło, chociaż nieznacznie, z 914 do 932,5 mln USD.

Największe załamanie eksportu nastąpiło do dwóch regionów świata, najbardziej dotkniętych w ubiegłym roku kryzysami gospodarczymi - do Azji Południowo-Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Państw. W przypadku Azji, eksport spadł aż o 56,1 proc., przy jednoczesnym wzroście importu o 16,2 proc., w rezultacie czego deficyt z tym regionem zwiększył się aż o 63 proc., do 726,8 mln USD.

Jeżeli chodzi o Wspólnotę Niepodległych Państw, eksport spadł - zgodnie z danymi MG - o 18,9 proc., a import o 12,2 proc. Jednak jak powiedział Andrzej Syrowatko, dyrektor biura handlu ze wschodem w Animex SA, dane te zupełnie nie odzwierciedlają rzeczywistości. - Sytuacja jest katastrofalna. Dla wielu firm z branży spożywczej, handel ze wschodem po wybuchu kryzysu w Rosji się skończył i do tej pory nie został odbudowany - twierdzi. - W przypadku Animeksu, eksport do Rosji w 1998 roku wyniósł 43 mln USD, z czego zaledwie około 3 mln USD w ciągu ostatnich pięciu miesięcy roku.

Największą grupę towarową w strukturze polskiego importu z Rosji stanowią surowce, głównie ropa naftowa i gaz ziemny. Jak powiedziała Barbara Durka, dyrektor Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, spadek naszego importu z tego regionu, pomimo znacznej dewaluacji rubla, zwiększającej jego opłacalność, może się wiązać ze znaczącym spadkiem światowych cen ropy i gazu w ciągu 1998 roku.

W latach 1993-1996 import artykułów rolno-spożywczych zwiększał się szybciej niż eksport. W rezultacie ujemne saldo w handlu tymi artykułami zwiększyło się -0,6 mld USD do -1,2 mld USD. Pewne zahamowanie tego procesu zaobserowano w I półroczu 1997 r. W obrotach artykułami rolno-spożywczymi Polska notuje deficyt w handlu ze wszystkimi ważniejszymi partnerami, z wyjątkiem krajów b. ZSRR. W 1996 r. charakterystyczny był znaczny wzrost deficytu w obrotach z krajami Unii Europejskiej. Analizując wyniki handlu zagranicznego artykułami rolno-spożywczymi w 1996 r. warto zwrócić uwagę na niekorzystne tendencje cen w eksporcie i imporcie. Szacuje się, że średni spadek cen w eksporcie wyniósł 6,9%, a średni wzrost cen w importowych 10,9% (w stosunku do 1995 r.). Pojęcie "artykuły rolno-spożywcze" obejmuje artykuły żywnościowe, zarówno surowce jak i wyroby finalne, pochodzące z rolnictwa, leśnictwa i rybołóstwa. W pozycji tej zalicza się także pasze dla zwierząt, natomiast nie ma tu surowców przemysłowych nieżywnościowych pochodzenia rolniczego, takich jak bawełna, wełna skóry, drewno itp. Według Polskiej Scalonej Nomenklatury Towarowej Handlu Zagranicznego PCN artykuły rolno-spożywcze obejmują cztery sekcje:

Sekcję I: Zwięrzęta żywe; produkty pochodzenia zwierzęcego
Sekcję II: Produkty pochodzenia roślinnego
Sekcję III: Tłuszcze i oleje pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego oraz produkty ich rozkładu; gotowe tłuszcze jadalne; woski pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego
Sekcję IV: Gotowe artykuły spożywcze; napoje bezalkoholowe, alkoholowe i ocet; tytoń i przemysłowe namiastki tytoniu

W latach 1993-1996 eksport artykułów rolno-spożywczych zwiększył się z 1,65 mld USD do 2,76 mld USD tj. o 67%. W tym samym czasie import artykułów rolno-spożywczych wzrósł z 2,26 mld USD do 3,99 mld USD tj. o 76,5%. Ujemne saldo w handlu tymi artykułami zwiększyło się dwukrotnie z -0,6 mld USD w 1993 r. do -1,2 mld USD w 1996 r.

Tablica Obroty artykułami rolno-spożywczymi w latach 1993-1996

Wyszczególnienie	mln USD
		1993	1994	1995	1996
Eksport ogółem	14143,1	17240,1	22894,9	24439,8
Import ogółem	18834,0	21569,1	29049,7	37136,7
Saldo	-4690,9	-4329,0	- 6154,8	-12696,9
Eksport rol- spożyw	1646,0	2084,4	2510,7	2757,0
Import rol- spożyw	2255,7	2410,9	2987,0	3989,1
Saldo	-609,7	-326,5	- 476,3	-1232,0

W I półroczu 1997 r. zahamowana została tendencja do szybszego wzrostu importu niż eksportu w zakresie artykułów rolno-spożywczych. O ile eksport tych towarów zwiększył się o 7,5% w stosunku do I półrocza 1996 r., dochodząc do 1332 mln USD, o tyle import podniósł się o 4,4%, osiągając 1937 mln USD. W rezultacie deficyt w wymianie towarowej artykułami rolno-spożywczymi minimalnie obniżył się: z -617,1 mln USD w I połowie 1996 r. do -605 mln USD w I połowie br. Udział eksportu rolno-spożywczego w eksporcie ogółem był stabilny i wahał się w latach 1993-1996 od 11% do 12,1%.

Handel zagraniczny artykułami rolno-spożywczymi podlega w Polsce głębokim zmianom. Rozmiary tego handlu kształtowane są m.in. przez sytuację podażowo-popytową na krajowym rynku żywnościowym, zmiany na rynku światowym, politykę kursu walutowego oraz stosowane regulacje w zakresie importu i eksportu.

Polski handel rolno-spożywczy w latach 1995 i 1996 wg ugrupowań państw

Ugrupowanie
		EKSPORT (mln USD)					IMPORT (mln USD)					SALDO (mln USD)
		95	95%	96	96%	95 =100	95	95%	96	96%	95 =100	95	96
b. ZSRR	793	31,6	1062	38,8	133,9	108	3,6	168	4,2	155,6	685	894
USA	55	2,2	60	2,2	109,1	115	3,8	261	6,6	227,0	-60	-201
Unia Europejska	1368	54,5	1290	47,1	94,3	1459	48,8	1853	46,8	127,0	-91	-563
EFTA	35	1,4	31	1,1	88,6	103	3,4	127	3,2	123,3	-68	-96
CEFTA	74	2,9	80	2,9	108,1	238	8,0	238	6,0	100,0	-164	-158
Pozostałe	186	7,4	213	7,8	114,5	965	32,3	1309	33,1	135,6	-779	-1096
Razem	2511	100	2736	100	649	2988	100	3956	100	868	-477	-1220

Udział wartości zarówno importu jak i eksportu artykułów rolno-spożywczych w ogólnej wartości obrotów handlowych wynosi około 10-12%. Udział ten w przypadku eksportu jest daleki od potencjalnych możliwości produkcyjnych polskiego rolnictwa. Polska jest krajem w dużym stopniu samowystarczalnym w produkcji większości artykułów żywnościowych.

W ciągu ostatnich 10 lat zachodziły istotne przesunięcia w kierunkach geograficznych polskiego eksportu rolno - spożywczego. Generalnie w latach 1986-1990 obserwowano wzrost udziału państw Unii Europejskiej kosztem obniżenia udziału pozostałych państw. Od roku 1990 stopniowo obniżał się udział eksportu do UE, EFTA, USA, CEFTA na rzecz gwałtownego wzrostu udziału eksportu do państw b. ZSRR. Mimo tendencji spadkowych nadal UE jest głównym odbiorcą naszego eksportu (47,1%).

Wpływy z eksportu owoców i warzyw, świeżych i przetworzonych stanowią istotną część wartości całego polskiego eksportu rolno-spożywczego. W ubiegłym roku jedna czwarta wpływów pochodziła z handlu tą grupą produktów, a w poprzednich latach sięgała nawet 30%.

W okresie ostatnich pięciu lat największe wpływy osiągnęliśmy ze sprzedaży przetworów owocowych (ponad połowę wartości eksportu tej grupy produktów). Prawie jedną czwartą stanowiły wpływy z eksportu przetworów warzywnych, a eksport owoców i warzyw świeżych stanowił 25% całości wpływów ze sprzedaży zarówno owoców i warzyw świeżych, jak i przetworzonych.

---