Rynki kapitałowe w Polsce
Najczęściej mianem rynku kapitałowego zwykło się określać rynek kapitałów średnioterminowych i długoterminowych przeznaczonych na finansowanie inwestycji. Przedmiotem transakcji na tym rynku są średnioterminowe i długoterminowe kredyty, średnioterminowe i długoterminowe walory oraz udziały. Formą rynku kapitałowego jest Giełda Papierów Wartościowych. Jest to „miejsce w którym” odbywają się transakcje papierami wartościowymi zorganizowane w taki sposób, że przy kojarzeniu ofert sprzedaży i kupna wszyscy jej uczestnicy są równi i mają jednakowy dostęp do informacji.
Giełda jest jedną z najważniejszych instytucji w współczesnej gospodarce. Dobrze funkcjonującą giełda powinna wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
a więc zawierać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie, zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji, dbać
o przejrzystość rynku, zapewniać bezpieczne rozliczenia, organizować regularne sesje, posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny, zapewniający szybkość transakcji oraz dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.
W kapitalizmie giełda odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż sama w sobie jest spełnia rolę rynku podlegającego prawom popytu i podaży. Dlatego też giełdę "nie interesuje" czy występuje na niej tendencja spadkowa czy wzrostowa, lecz zapewnienie uczestnikom możliwości sprawnego zawarcia transakcji. Giełda pełni następujące funkcje w gospodarce:
:-alokacyjna - umożliwia przepływ kapitału w kierunku ich najefektywniejszego wykorzystania - np. środki finansowe otrzyma ta spółka, która ma najlepsze perspektywy ich wykorzystania i przyniesie największe potencjalne zyski jej akcjonariuszom,
-wartościująca - ta funkcja giełdy umożliwia dokonanie rynkowej wyceny przewidywanych decyzji ekonomicznych przez podmioty gospodarcze, możemy więc ocenić jak dana spółka gospodaruje w porównaniu z innymi,
-kontrolna - tworzy pośredni mechanizm kontroli przez akcjonariuszy efektów działań spółki i pracy zatrudnionych managerów.
Giełda ponadto daje możliwość pomnożenia kapitału zarówno podmiotom gospodarczym jak i gospodarstwom domowym i wywołuje we wszystkich podmiotach skłonności do oszczędzania.
Giełda posiada regulamin giełdy, który określa:
skład i zadania organów giełdy
warunki dopuszczania uczestników giełdy
warunki dopuszczania papierów wartościowych do obrotu giełdowego
zasady ustalania kursów podczas giełdy
zasady działania sądu honorowego i rozjemczego
Organy giełdy to;
zarząd giełdy - reguluje handle giełdowy
komisja do spraw dopuszczeń papierów wartościowych do obrotu giełdowego
izba maklerów
sąd honorowy i rozjemczy
izba rozliczeń
Instytucja giełdy kapitałowej ukształtowała się w XIX wieku, czyli wieku rozwoju kapitalizmu. Wyrosła bezpośrednio z giełd towarowych, które miały znacznie dłuższą historię.Pierwsze giełdy kapitałowe powstały w holenderskiej Antwerpii
i Amsterdamie. Jednak prawdziwy rozkwit tych instytucji wystąpił w Anglii i Stanach Zjednoczonych. Na przełomie wieków XIX i XX rajem dla inwestorów były giełdy w Londynie i Nowym Yorku.
Pierwsze giełdy papierów wartościowych na terenie Polski powstały w XIX wieku, tak, więc w okresie zaborów. Po raz pierwszy instytucje giełdy przewidział Kodeks Handlowy Księstwa Warszawskiego w czasach napoleońskich. Jednak dopiero
w 1817r. , a więc pod panowaniem rosyjskim w Królestwie Polskim powstała Giełda Warszawska. Początkowe notowane na niej były jedynie weksle. Obok nich raz
w tygodniu odbywała się sesja mająca charakter giełdy towarowej. W XIX wieku
na polskich giełdach akcje nie zdobyły dużej reprezentacji, notowano na nich głównie weksle a później także obligacje. Po odzyskaniu niepodległości podwaliny pod rozwój giełd dało Rozporządzenie Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej o organizacji giełd. Nastąpił rozdział giełd towarowych i pieniężnych. Nadzór nad giełdami pieniężnymi objął Minister Skarbu, a nad towarowymi Minister Przemysłu i Handlu. Ministrowie ci wykonywali swój urząd poprzez komisarzy rządowych. Władzami giełdy w tym czasie były ogólne zebranie członków giełdy, rada giełdy, sądy rozjemcze, komisja dyscyplinarna i komisje przewidziane przez statuty poszczególnych giełd.
Transakcje mogli przeprowadzać jedynie zaprzysiężeni maklerzy, zatwierdzani przez odpowiedniego ministra. Osoba chcąca zostać maklerem musiała spełniać wiele warunków. Istniał przedział wiekowy (30-70 lat), potencjalny makler musiał mieć doświadczenie w prowadzeniu działalności gospodarczej lub zajmować kierownicze stanowisko, ponadto musiał zdać egzamin przed komisją. Duży wpływ na działalność giełd miał odpowiedni minister, mógł on m. in. regulować sposób zawierania transakcji, zawieszać radę giełdy i zawieszać notowania giełdowe. W okresie międzywojennym powstało kilka giełd, ale najmocniejszą pozycję wypracowała sobie warszawska giełda pieniężna. Giełda spełniała ważną rolę w II Rzeczpospolitej, ale jej rozwój zakłócił światowy kryzys ekonomiczny, który w Polsce trwał wyjątkowo długo i był bardzo głęboki.
Po wojnie wraz z przejęciem władzy przez komunistów, giełda papierów wartościowych nie miała racji bytu jako instytucja wybitnie kapitalistyczna. Dopiero wraz z przemianą ustrojową i reformami gospodarczymi jej powstanie stało się wręcz koniecznością.
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie powstała w kwietniu 1991r. Przy jej tworzeniu jako wzór przyjęto giełdę w Lyonie. Giełda Papierów Wartościowych
w Warszawie jest spółką akcyjną, której akcjonariuszami są banki, domy maklerskie
i Skarb Państwa. Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie funkcjonują następujące rynki:
Rynek podstawowy - jest przeznaczony dla spółek, których kapitał akcyjny wynosi
co najmniej 7 mln zł.
papiery wartościowe notowane na tym rynku muszą być dopuszczone do obrotu publicznego
zbywalność papierów wartościowych musi być nieograniczona
musi wystąpić rozproszenie własności
wartość emisji akcji wynosi co najmniej 24 mln zł (innych papierów - 12 mln)
) co najmniej 20% musi być przedmiotem oferty publicznej
muszą być udostępnione informacje o sytuacji finansowej
i perspektywach rozwoju emitenta, prospekt emisyjny
emitent musi ogłosić zweryfikowane sprawozdania finansowe za ostatnie 3 lata.
Rynek równoległy jest przeznaczony dla spółek których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 3 mln zł
d) na rynku są notowane spółki, które nie spełniają standardu rynku podstawowego
e) wartość emisji wynosi co najmniej 12 mln zł (innych papierów - 6 mln)
f) emitent ogłosił zweryfikowane sprawozdanie za rok ostatni.
Rynek wolny - jest przeznaczony dla spółek których kapitał akcyjny wynosi co najmniej 1,5 mln zł), notowane są spółki które nie spełniają standardu rynku podstawowegoi równoległego
b) charakteryzuje się niższymi poziomami warunków np. wartość emisji 4 mln zł
c) emitent musi ogłosić zweryfikowane sprawozdania finansowe za ostatni rok.
Rynek blokowy - na nim odbywają się transakcje obligacjami, przedmiotem transakcji są pakiety obligacji po 100szt. lub wielokrotność tej liczby.
Indeks giełdowy służy do syntetycznego przedstawienia stanu rynku giełdowego lub jego wybranych elementów.Indeksy stosowane na GPW w Warszawie:
a) WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) - jest oficjalnym indeksem dla akcji notowanych na giełdzie; odzwierciedla on dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym
b) WIG 20 - jest obliczany na podstawie cen akcji 20 spółek rynku podstawowego charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem
c) MIDWIG - indeks tzw. “średniaków”, listę uczestników indeksu podaje giełda; do indeksu nie mogą wejść spółki WIG 20, NFI i spółki mające siedzibę zagraniczną
d) WIR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) - jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego
e) Indeks NFI - obliczany jest na podstawie kursów akcji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych
Formuła obliczania indeksów giełdowych polega na porównywaniu wartości rynkowej wszystkich spółek notowanych na giełdzie z ich wartością na sesji poprzedniej lub w dniu bazowym.
Zlecenie giełdowe to polecenie dokonania transakcji kupna lub sprzedaży papierów wartościowych w trakcie trwania sesji giełdowej:
zlecenia są składane przez inwestorów w biurze maklerskim, w którym posiadają rachunek papierów wartościowych
zlecenia zawierają następujące informacje: typ oferty, czyli kupno lub sprzedaż; rodzaj, liczbę papierów wartościowych, termin realizacji, limit ceny
Rodzaje zleceń giełdowych:
”po kursie dnia” (PKD) - inwestor godzi się na cenę ustaloną w trakcie sesji
”z limitem” - inwestor określa maksymalną cenę zakupu lub minimalną cenę sprzedaży
”wszystko albo nic” (WAN) - inwestor chce, aby zlecenie wykonać
w całości albo wcale
”warunkowe” - są realizowane po ustalonej wcześniej cenie, najczęściej
w dogrywkach.
Jeśli chodzi o przyszłość rynku kapitałowego w Polsce to możemy pozwolić sobie na odrobinę optymizmu, gdyż Ministerstwo Finansów w ostatnim czasie (7.01.2004) ujawniło w swoje plany dotyczące rozwoju polskiego rynku kapitałowego zawarte
w strategii o roboczej nazwie Agenda Warsaw City 2010. Zakładają one zdobycie pozycji lidera w regionie Europy Centralnej, między innymi poprzez podwojenie wartości kapitalizacji giełdy w stosunku do Produktu Krajowego Brutto (PKB). Opublikowana na 38 stronach strategia zawiera ogólne sugestie, począwszy od szybszej prywatyzacji państwowych aktywów, które mają zaowocować 50 miliardami nowej kapitalizacji giełdy, do technicznych zmian w systemie depozytowych papierów wartościowych. W komunikacie resortu podano, że ambitne zamierzenia zakładają wzrost kapitalizacji warszawskiego pakietu do 40 procent PKB z około 21 procent obecnie, a także rosnące znaczenie rynku komercyjnych papierów dłużnych do co najmniej 7,5 procent PKB wobec 2,5 procent dotychczas. Strategia zawiera również propozycję upubliczenia Giełdy Papierów Wartościowych i notowania jej akcji na swoim własnym parkiecie, co nie przekreśla późniejszego jej aliansu strategicznego.
Ale jaki będzie efekt , o tym przekonamy się w przyszłości, bo strategia jest tylko teorią. Jak już niejednokrotnie przekonaliśmy się, nasi politycy doskonale spisują się w opracowywaniu strategii i przedstawianiu wspaniałych wizji ale z realizacją tych wizji w rzeczywistości bywa niestety trochę gorzej.
Bibliografia:
1) „Podstawy ekonomii” E. Nojszewska
2) „Ekonomia - dla lic. ekonomicznych” - A. Stanisz
3) internet