a. KPWiG
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd to organ administracji państwowej nadzorujący rynek publiczny w Polsce. Do najważniejszych zadań KPWiG należą:
sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem reguł uczciwego obrotu i konkurencji w zakresie publicznego obrotu oraz nad zapewnieniem powszechnego dostępu do rzetelnych informacji na rynku papierów wartościowych;
inspirowanie, organizowanie i podejmowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochronę inwestorów;
upowszechnianie wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku papierów wartościowych;
przygotowywanie aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku papierów wartościowych.
Komisja ponadto wydaje zezwolenia na działanie biur maklerskich, dopuszcza do obrotu publicznego emitentów, a ściślej mówiąc: emitowane przez nich papiery wartościowe, przeprowadza egzaminy na maklerów papierów wartościowych oraz doradców inwestycyjnych itp.
Upoważnieni pracownicy urzędu Komisji mają prawo wstępu do biur maklerskich w celu skontrolowania prawidłowego działania tych instytucji.
b. KDPW
Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA (Krajowy Depozyt, Depozyt) jest instytucją, do której należy prowadzenie depozytu papierów wartościowych. Do zadań KDPW w szczególności zaliczamy:
rejestrowanie papierów dopuszczonych do publicznego obrotu;
nadzorowanie zgodności wielkości emisji z liczbą papierów wartościowych znajdujących się w obrocie;
obsługę realizacji zobowiązań emitentów wobec uprawnionych;
rozliczanie transakcji zawieranych na rynku regulowanym.
Papiery wartościowe są przechowywane w Krajowym Depozycie w formie zapisów elektronicznych. Taka forma przechowywania gwarantuje bezpieczeństwo obrotu i umożliwia kontrolę wielkości emisji. Z udziałem Depozytu przeprowadzane są także takie operacje, jak: asymilacja papierów wartościowych, wypłata dywidendy, wymiana papierów wartościowych (split), wykup obligacji itp. Ponadto, jak już wcześniej wspomniano, Depozyt organizuje i prowadzi rozliczenia transakcji swoich uczestników (w tym biur maklerskich), tzn. ustala zakres świadczeń pieniężnych i niepieniężnych stron transakcji, dokonuje rejestracji zmian na kontach depozytowych oraz dokonuje rozliczeń pieniężnych, wydając bankowi rozliczeniowemu dyspozycje uznania lub obciążenia prowadzonych przez niego rachunków uczestników. Poza tym Krajowy Depozyt organizuje i zarządza funduszem rozliczeniowym, którego celem jest zabezpieczenie rozliczenia określonych rodzajów transakcji, zawieranych na rynku regulowanym, np. transakcji zawieranych na sesji giełdowej. W ramach Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych działa Izba Rozrachunkowa Instrumentów Pochodnych, zajmująca się dokonywaniem rozliczeń transakcji w prawach pochodnych.
Dział Nadzoru Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych kontroluje w domach maklerskich, bankach prowadzących działalność maklerską i bankach prowadzących rachunki papierów wartościowych poprawność i bezpieczeństwo prowadzonej przez nich ewidencji papierów wartościowych.
c. Biura maklerskie i banki prowadzące rachunki papierów wartościowych
Jednym z ważniejszych elementów rynku kapitałowego jest biuro maklerskie. Jest to instytucja prowadząca rachunki papierów wartościowych i rachunki pieniężne oraz pośrednicząca w nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na rynkach regulowanych (Giełda Papierów Wartościowych oraz CeTO). Żaden inwestor nie może złożyć zlecenia bezpośrednio na giełdę, musi to zrobić poprzez pośrednika. Prowadzenie działalności maklerskiej na terenie Polski wymaga zgody Komisji Papierów Wartościowych. Zgodnie z Ustawą działalność maklerska obejmuje wykonywanie czynności związanych z obrotem papierami wartościowymi dopuszczonymi do publicznego obrotu, polegających na:
oferowaniu papierów wartościowych w obrocie pierwotnym lub pierwszej ofercie publicznej;
nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na cudzy rachunek - usługi brokerskie, czyli obsługa klienta;
nabywaniu lub zbywaniu papierów wartościowych na własny rachunek celem realizacji zadań związanych z organizacją rynku regulowanego;
zarządzaniu cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie;
doradztwie w zakresie obrotu papierami wartościowymi;
prowadzeniu rachunku papierów wartościowych oraz rachunków pieniężnych służących do ich obsługi.
Wszystkie wyżej wymienione czynności wymagają zezwolenia Komisji. Nie wymaga natomiast zezwolenia Komisji m.in.:
sporządzanie prospektu emisyjnego i memorandum inwestycyjnego;
nabywanie lub zbywanie papierów wartościowych na własny rachunek;
reprezentowanie posiadaczy papierów wartościowych wobec emitentów tych papierów wartościowych;
udzielanie pożyczek na zakup papierów wartościowych;
nieodpłatne udzielanie informacji dotyczących inwestowania w papiery wartościowe.
W chwili obecnej w Polsce działa 38 biur maklerskich (stan na 31 marca 2001). Liczba biur maklerskich będzie się zmniejszać m.in. z powodu fuzji (połączeń) - łączy się CitiBrokerage SA z Centrum Operacji Kapitałowych Banku Handlowego SA, a niedługo po tym, w konsekwencji połączenia banku WBK SA z Bankiem Zachodnim SA nastąpi połączenie domów maklerskich należących do tych banków.
d. CeTO
Drugą instytucją organizującą rynek w Polsce obok GPW jest CeTO, czyli Centralna Tabela Ofert. Jest to spółka prowadząca tzw. rynek pozagiełdowy, na której notowane są akcje, obligacje, warranty i kontrakty terminowe. CeTO jest miejscem debiutu małych spółek, które nie mogą spełnić rygorystycznych warunków dopuszczeniowych na GPW. Spółki, które starają się o wejście na CeTO, są zobligowane do sporządzenia memorandum informacyjnego, czyli uproszczonego prospektu emisyjnego. Pomimo wieloletnich prób rozwój CeTO był i jest bardzo powolny, a wartość obrotów na tym rynku ciągle pozostaje na bardzo niskim poziomie.
e. Dystrybutorzy informacji, ceduła giełdowa
Aby giełda mogła prawidłowo funkcjonować i spełniać wszystkie swoje zadania, inwestorzy muszą mieć dostęp do informacji o aktualnym stanie rynku. Zapewniają go dystrybutorzy informacji (ang. Data Vendors). W takiej sytuacji informacja staje się towarem i dlatego dostęp do serwisów informacyjnych jest odpłatny, zwłaszcza gdy chcemy otrzymywać informację na bieżąco, bez opóźnień, czyli online. Najbardziej znani dystrybutorzy informacji to: Reuter, Bloomberg, Bridge Telerate, Polska Agencja Prasowa, Telegazeta.
Jeżeli możemy zaakceptować kilku- lub kilkunastominutowe opóźnienie w przesyłaniu informacji, przebieg sesji giełdowej możemy obserwować na stronie internetowej giełdy (www.gpw.com.pl) lub onet.pl (www.biznes.onet.pl/gielda). Po zakończeniu każdej sesji Giełda Papierów Wartościowych drukuje oficjalny biuletyn z wynikami - Cedułę. Niestety, dla inwestora informacja ta dostępna jest zbyt późno, bo dopiero następnego dnia po sesji.
f. Emitenci
Według polskiego ustawodawstwa do obrotu publicznego dopuszczone mogą być jedynie spółki akcyjne. Spółka akcyjna emituje papiery wartościowe, zwane akcjami, obejmowane następnie przez akcjonariuszy. Współwłaścicielami (akcjonariuszami) spółki akcyjnej mogą być osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby zagraniczne, czyli nierezydenci. Z posiadania akcji wynikają dla akcjonariusza pewne prawa, tj. prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, prawo do podziału w zyskach (tzw. dywidenda), prawo poboru akcji nowych emisji.
Najważniejszym organem spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie akcjonariuszy (w skrócie WZA). Do jego kompetencji należą m.in.: podział zysku za poprzedni rok obrotowy, wybór władz spółki, decydowanie w sprawach o kluczowym znaczeniu dla spółki. Podczas głosowania w trakcie walnego zgromadzenia akcjonariuszy każdej akcji odpowiada jeden głos (wyjątkiem są akcje imienne uprzywilejowane; jednej takiej akcji przysługuje prawo do 5 głosów). W celu uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy należy zablokować akcje w biurze maklerskim w wyznaczonym ustawowo terminie.
Oprócz zgromadzenia akcjonariuszy organami spółki akcyjnej są: rada nadzorcza oraz zarząd. Radę nadzorczą spółki wybiera walne zgromadzenie akcjonariuszy, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Do głównych zadań rady nadzorczej należy stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich przedsiębiorstwach, badanie bilansu, rachunku wyników itp. Zarząd spółki, który jest wybierany przez walne zgromadzenie akcjonariuszy lub radę nadzorczą (jeszcze inny sposób wyboru zarządu może wprowadzać statut spółki), jest zobowiązany do reprezentowania jej na zewnątrz oraz do bieżącego zarządzania spółką.
Należy jeszcze odpowiedzieć na pytanie - w jakim celu spółka emituje nową serię akcji lub obligacji? Odpowiedź jest bardzo prosta. Spółka chce zdobyć kapitał na dalszy rozwój lub przetrwanie.
Obie wyżej wymienione metody pozyskania kapitału mają swoje wady i zalety. Zaletami emisji akcji są: zwiększenie płynności akcji danego emitenta na giełdzie, brak obciążenia dodatkowymi kosztami związanymi ze spłatą odsetek, a później wykupem obligacji. Minusem jest to, że spada zysk w przeliczeniu na jedną akcję. Najczęściej zwiększa się też liczba akcjonariuszy, którzy będą mieli wpływ na zarządzanie spółką i niekoniecznie będą się zgadzali ze strategią aktualnych akcjonariuszy, co może doprowadzić do konfliktów wewnątrz spółki. Natomiast zaletą emisji obligacji jest fakt, że taka emisja nie zmienia w żaden sposób składu akcjonariatu, a w konsekwencji udziału aktualnych akcjonariuszy w kapitale akcyjnym spółki. Wadą natomiast jest, że emisja obligacji wiąże się z dodatkowymi kosztami finansowymi w postaci okresowych płatności odsetek oraz wykupu obligacji.
g. Inwestorzy
Inwestorem jest w zasadzie każda osoba i każdy podmiot, który nabywa akcje lub inne papiery wartościowe. Generalnie na wszystkich rynkach inwestorów dzieli się na dwie grupy: inwestorów indywidualnych oraz instytucjonalnych. Inwestorzy indywidualni to w dużej części drobni inwestorzy lokujący samodzielnie swoje oszczędności na giełdzie. Inwestorzy instytucjonalni to przede wszystkim duże banki (w tym inwestycyjne), fundusze emerytalne i inwestycyjne oraz towarzystwa ubezpieczeniowe. Od inwestorów indywidualnych różni ich przede wszystkim skala inwestowanych na giełdzie środków oraz profesjonalne zarządzanie. Pomimo słabnącego znaczenia inwestorów indywidualnych są oni potrzebni ze względu na liczbę zawieranych przez nich transakcji - zapewniają giełdzie płynność. Musimy pamiętać, że inwestorzy instytucjonalni inwestują posiadane środki długo- i średnioterminowo. Natomiast większość małych inwestorów indywidualnych gra na giełdzie krótkoterminowo, a czas ich inwestycji rzadko liczony jest w latach, najczęściej w tygodniach i miesiącach.
h. Fundusze powiernicze i inwestycyjne
Fundusze inwestycyjne zostaną szczegółowo omówione w punkcie „Czym są fundusze inwestycyjne, jak działają, jakie są ich rodzaje?”
i. Fundusze emerytalne
Fundusze emerytalne na rynku polskim pojawiły się niedawno, w związku z przeprowadzoną reformą systemu emerytalnego. Część naszych składek na ubezpieczenie społeczne pracodawcy odprowadzają poprzez ZUS do otwartego funduszu emerytalnego, którego zadaniem jest ich inwestowanie i pomnażanie. Znaczenie funduszy emerytalnych rośnie z miesiąca na miesiąc. Ma na to wpływ skala środków, jakie są do nich przekazywane za pośrednictwem ZUS (kilkaset milionów złotych miesięcznie). Fundusze emerytalne mają obowiązek inwestować bezpiecznie nasze pieniądze, stąd też w ich portfelach znajdują się przede wszystkim obligacje skarbu państwa i bony skarbowe.
j. Maklerzy papierów wartościowych
Maklerami papierów wartościowych są osoby fizyczne, które zdały egzamin przed Komisją Papierów Wartościowych i Giełd. W chwili obecnej w Polsce jest ok. 2000 osób posiadających licencję maklerską. Każde biuro maklerskie musi, w zależności od posiadanego zezwolenia, zatrudniać odpowiednią liczbę osób z taką licencją. Maklerzy papierów wartościowych są pośrednikami pomiędzy inwestorami pragnącymi sprzedać i kupującymi na giełdzie papiery wartościowe.
Potocznie maklerami nazywa się osoby przyjmujące dyspozycje od klientów w biurach maklerskich.
k. Doradcy inwestycyjni
Doradcami inwestycyjnymi, podobnie jak w przypadku maklerów, są osoby fizyczne, które zdały egzamin przed Komisją Papierów Wartościowych i Giełd. Na listę doradców inwestycyjnych mogą być również wpisane osoby wykonujące zawód doradcy inwestycyjnego w innych państwach, jeżeli ich kwalifikacje, stwierdzone przez Komisję, dają rękojmię należytego wykonywania zawodu na terenie Polski. Doradcy inwestycyjni są zobowiązani zatrudniać biura maklerskie, które otrzymały zezwolenie Komisji na zarządzanie cudzym pakietem papierów wartościowych na zlecenie lub doradztwo w zakresie obrotu papierami wartościowymi, oraz fundusze emerytalne i inwestycyjne.
Schemat przepływu papierów wartościowych i pieniędzy w przypadku złożenia zlecenia przez inwestora indywidualnego
1 - złożenie zlecenia przez klienta w biurze maklerskim, wpłata pieniędzy na rachunek inwestycyjny
2 - przekazanie zlecenia przez biuro maklerskie na giełdę
3 - przekazanie karty umowy po transakcji przez giełdę do biura maklerskiego
4 - przekazanie informacji o transakcji przez giełdę do KDPW
5 - wydanie dyspozycji przez KDPW uznania lub obciążenia rachunków uczestników
6 - rozliczenie papierów wartościowych
7 - rozliczenie pieniężne transakcji
8 - rozliczenie transakcji, wypłata pieniędzy po transakcji sprzedaży
|