Zasady funkcjonowania jednolitego rynku finansowego unii europejskiej

Jednolity rynek finansowy w ramach Unii Europejskiej funkcjonuje od połowy 1994 r. Został on ustanowiony w wyniku długotrwałego, trwającego kilkadziesiąt lat, pro­cesu dostosowywania ustawodawstwa krajów członkowskich do wspólnie uzgod­nionych zasad. Podstawowym instrumentem tego dostosowywania były dotych­czas dyrektywy wydawane przez Radę (określaną poprzednio jako Rada Ministrów, a obecnie jako Rada Unii Europejskiej).

Dyrektywy te umożliwiły realizację zapisanych jeszcze w Traktacie Rzymskim (bę­dącym podstawą funkcjonowania EWG, a następnie Wspólnoty Europejskiej) trzech swobód, kluczowych dla funkcjonowania rynku finansowego w obrębie UE:

Trzy swobody:

- swoboda osiedlania się oznacza pra­wo do podejmowania i prowadzenia działalności (zarówno w formie przedstawi­cielstwa, agencji, filii, jak i oddziału) na obszarze innych krajów członkowskich na warunkach określonych przez ustawodawstwo tych krajów w odniesieniu do ich własnych obywateli.

- swoboda świadczenia usług oznacza natomiast prawo świad­czenia usług przez podmiot mający siedzibę w jednym z krajów UE na rzecz pod­miotów z pozostałych krajów członkowskich bez potrzeby posiadania w tych kra­jach jakiegokolwiek stałego zakładu. Swoboda ta nie jest więc związana ze swo­bodą osiedlania się i umożliwia faktycznie świadczenie usług w sposób transgraniczny lub - inaczej - ponad granicami (across frontiers). Usługi finansowe, w tym także bankowe, przy dzisiejszej nowoczesnej technologii (zwłaszcza przy zastoso­waniu internetu), szczególnie nadają się do tego rodzaju sprzedaży na odległość (można ją też określić jako sprzedaż korespondencyjną).

- swoboda przepływu kapitałów między krajami UE. Trudno bowiem so­bie wyobrazić, by instytucje finansowe, w tym w szczególności banki, mogły dzia­łać swobodnie na całym obszarze Unii, gdyby istniały bariery w dokonywaniu płatności, zaiówno w odniesieniu do transakcji występujących w bilansie obrotów bie­żących, jak i bilansie obrotów kapitałowych.

Zasady:

- jednolitej licencji: Stosowanie tej zasady oznacza, że instylu-cja finansowa, która uzyskata zezwolenie na prowadzenie działalności w jednym kraju członkowskim, może prowadzić tę działalność również w pozostałych pań­stwach Unii i sprzedawać tam swe usługi. Instytucja ta nie musi ubiegać się o do­datkowe zezwolenie w kraju goszczącym; wystarczy zezwolenie, które otrzymała W; kraju macierzystym. W kraju goszczącym instytucja może świadczyć swe usługi, korzystając ze swobody osiedlania się (głównie poprzez filie i oddziały) oraz ze swobody świadczenia usług. Istotne jest również to, że instytucja finansowa pod­lega nadzorowi ze strony władz kraju macierzystego (home country control), zgod­nie z pizepisami obowiązującymi w tym kraju.

- zasada wzajemnego uznawania przepisów narodowych: wydanych przez kraje członkowskie w odniesieniu do tego rynku. Przyjęcie tej zasady, w połączeniu ze wskazanym wyżej uzgodnieniem (zharmonizowaniem) minimalnych wymagań wobec instytucji finansowych, stało się rozwiązaniem łatwiejszym do zastosowa­nia w praktyce niż tworzenie przepisów jednolitych dla wszystkich krajów człon­kowskich. Warto więc podkreślić, że działalność instytucji finansowych, w tym banków, w krajach Unii Europejskiej reguiowana jest przepisami narodowym: po­szczególnych krajów. Kraje te, poprzez unijne dyrektywy, wprowadziły do swego ustawodawstwa pewne wspólne standardy, które w dużej mierze decydują o kształcie jednolitego rynku finansowego.

Najważniejsze dyrektywy:

- tzw. Pierwszą Dyrektywę Bankową (z 12.12.1977 r.) oraz Drugą Dyrektywę Bankową (z 15.12.1989 r), w którycli zawarte zostały zasady licencjonowania banków (zdefiniowanych jako instytucje kredytowe - credit institutions), określo­ny też został zakres wykonywanych przez nie czynności;

- Dyrektywę (z 17.04.1989 r.) o funduszach własnych instytucji kredytowych, w której precyzyjnie zostały określone zasady zaliczania poszczególnych pasywów bilansu instytucji kredytowej do jej funduszy własnych;

- Dyrektywę (z 18.12.1989 r.) w sprawie współczynnika wypłacalności in­stytucji kredytowych, wzorowaną na postanowieniach porozumienia osią­gniętego w lipcu 1988 r. w ramach tzw. Komitetu Bazylejskiego (skupiające­go oprócz krajów UE także m.in. Stany Zjednoczone, Japonię i Kanadę, sta-nowiącego forum międzynarodowych konsultacji w sprawach regulacji ban­kowych);

Dyrektywę (z 21.12.1992 r.) w sprawie monitorowania i kontroli dużego ryzy­ka kredytowego instytucji kredytowych, określającą poziom dopuszczalnej kon­centracji kredytów (czyli zaangażowania kredytowego instytucji wobec jednego klienta lub grupy klientów powiązanych ze sobą);

- Dyrektywę (z 6.04.1992 r.) w sprawie nadzoru nad instytucjami kredytowymi na bazie skonsolidowanej, zobowiązującej kraje członkowskie do całościowego nadzoru grupy finansowej, w skład której wchodzi instytucja kredytowa;

- Dyrektywę (z 10.05.1993 r.) w sprawie usług inwestycyjnych w dziedzinie pa­pierów wartościowych, określającą działalność tzw. firm inwestycyjnych (invest-menl firms), będących głównymi konkurentami instytucji kredytowych na polu bankowości inwestycyjnej;

- Dyrektywę (z 15.03.1993 r.) w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwe­stycyjnych oraz instytucji kredytowych, gdzie wskazane zostały wymagania co do kapitałów, odnoszące się do obu grup podmiotów, z uwzględnieniem rodzaju po­noszonego przez nie ryzyka.

Etapy: (Czynnikiem, który wyraźnie wpływa na przyśpieszenie integracji rynków krajów członkowskich w rzeczywisty jeden wielki rynek, jest przejście z dniem 1.01.1999 r. krajów UE do tzw. trzeciego etapu budowy Unii Gospodarczej i Walutowej - UGW)

- Pierwszy etap obejmował okres 1990-1993 i w jego ramach zakończono budowę jednolitego rynku wewnętrznego to­warów i usług oraz znoszenie ograniczeń w przepływie kapitałów w obrębie UE (z wyjątkiem Grecji).

- Drugi etap (1994-1999) poświęcony został głównie realiza cji przez kraje UE programów gospodarczych niezbędnych do spełnienia przez nie tzw. kryteriów zbieżności (odnoszących się do stopy inflacji, stanu deficytu budże­towego i długu publicznego, stabilności kursu walutowego, długoterminowej sto­py procentowej.

- Etap trzeci stanowi Unię Gospodarczą i Walutową w swym doce­lowym kształcie. Z dniem 1.01.1999 r. w sposób nieodwracalny zostały usztyw­nione kursy między walutami narodowymi U krajów UE (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Wło­chy). Od tej daty obowiązują także nie podlegające jakimkolwiek zmianom tzw. kursy konwersji, czyli relacje wymienne między tymi walutami a euro - nową wa­lutą, będącą jednolitą walutą krajów UGW.

Kryteria z Maastricht

Podstawa, prawną utworzenia UGW jest podpisany 7.02.1992 r. w holenderskiej miejscowości Maastricht Traktat o Unii Europejskiej (określany też jako Traktat z Maastricht). W odniesieniu do UGW w Traktacie zostaty określone działania re­alizowane w ramach drugiego i trzeciego etapu budowy tej unii, a także jej final­ny kształt Integralną częścią Traktatu jest też statut banku centralnego UGW - Eu­ropejskiego Systemu Banków Centralnych - ESBC, mającego wyłączne prawo do emisji euro.

Kryteria konwergencji (kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht) - są to ustalone w Traktacie o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro. Aby móc uczestniczyć w trzeciej fazie UGW i tym samym wprowadzić w swojej narodowej gospodarce euro jako powszechny środek pieniężny, dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:

* średnią stopę inflacji w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższą niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej,

* średnią nominalną długoterminową stopę procentową nie wyższą niż 2 punkty procentowe od poziomu wyznaczonego przez średni poziom odpowiednich stóp procentowych w trzech krajach o najniższej stopie inflacji w Unii Europejskiej,

* stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW - oznacza to udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego; dokładniej, dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/- 15%) swojej waluty w ramach ogólnounijnego systemu ERM II, nie może również w tym czasie dokonać samodzielnej rewaluacji bądź dewaluacji własnej waluty wobec waluty innego kraju Unii Europejskiej,

* deficyt budżetowy mierzony w roku poprzedzającym ocenę w cenach rynkowych nieprzekraczający 3% PKB danego kraju,

* dług publiczny w roku poprzedzającym ocenę nieprzekraczający 60% PKB danego kraju.

Europejski System Banków Centralnych jako bank centralny UGW

ESBC w składzie obejmującym EBC oraz banki centralne tylko tych krajów, któ­re znajdują się obecnie w obszarze euro, określa się jako Eurosystem. Rozróżnie­nie takie powstało w celu zapewnienia większej przejrzystości struktury organiza­cyjnej banku centralnego Unii Gospodarczej i Walutowej.

ESBC, w tym Eurosystem, zarządzany jest przez dwa organy decyzyjne, a mia­nowicie Radę Zarządzającą oraz Zarząd ). Rada Zarządzająca odgrywa rolę nadrzędną w systemie decyzyjnym ESBC. W jej skład wchodzą wszyscy członkowie Zarządu oraz gubernatorzy banków central­nych krajów należących do obszaru euro. Podstawowym zadaniem Rady Zarzą­dzającej jesl kształtowanie polityki pieniężnej. Rada określa więc zarówno cele tej polityki, jak i jej instrumenty. Gremium to podejmuje decyzje większością głosów, przy czym obowiązuje zasada „jedna osoba, jeden głos". Członkowie Rady nie działają jako reprezentanci swych krajów, występują tu jako niezależni eksperci, którzy powinni kierować się interesem obszaru euro jako całości.

W skład Zarządu wchodzą: przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz czterech innych członków. Wszyscy oni są powoływani na swoje stanowiska decyzją Rady Europejskiej, skupiającej w tym przypadku przywódców państw lub rządów kra­jów obszaru euro. Do obowiązków Zarządu należy przede wszystkim realizacja polityki pieniężnej określonej przez Radę Zarządzającą, jak również kierowanie bieżącą działalnością ESBC. Organem ESBC o charakterze uzupełniającym jest Rada Generalna, która dokonuje konsultacji i utrzymuje kontakty między krajami należą­cymi do obszaru euro oraz pozostałymi krajami UE.

Głównym celem ESBC jest utrzymywanie stabilności cen. Może on wspierać ogólne cele gospodarcze Wspólnoty, jeśli nie narusza to celu głównego.

Podstawowymi zadaniami realizowanymi przez ESBC są :

* przeprowadzanie operacji dewizowych,

* utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami dewizowymi Państw Członkowskich.

ESBC jest wyspecjalizowaną agendą Unii Europejskiej powstałą do realizacji konkretnych zadań. Stanowi on instytucjonalne zabezpieczenie funkcjonowania wspólnego rynku finansowego oraz systemowe zabezpieczenie emisji euro. Europejski System Banków Centralnych składa się z Europejskiego Banku Centralnego (EBC) i narodowych banków centralnych (NBC). ESBC kierowany jest przez organy decyzyjne Europejskiego Banku Centralnego. ESBC realizuje zadania statutowe od chwili rozpoczęcia trzeciego etapu tworzenia Unii Gospodarczo - Walutowej, tj. 1 stycznia 1999r.

Polski system bankowy w procesie przemian

Proces transformacji w Polsce- Intensywne zmiany rozpoczęły się w 1989 roku od przyjęcia nowego ustawodawstwa bankowego, które zapewniło pełną niezależność bankowi centralnemu i umożliwiło stworzenie dwuszczeblowego systemu bankowego. W 1989 ze struktury NBP zostało wydzielonych 9 banków regionalnych, które przejęły obsługę przedsiębiorstw. NBP skupił się natomiast na prowadzeniu polityki pieniężnej i zapewnieniu sprawnego systemu rozliczeń pieniężnych, czyli funkcjach właściwych bankowi centralnemu.

Od tego czasu polski sektor bankowy przeżył fazę inten­sywnego rozwoju instytucjonalnego, pomyślnie rozwiązał w latach 1993-1994 problem złych długów występujący we wszystkich krajach naszego regionu, po czym wstąpił na ścieżkę stabilnego rozwoju. Najbliższe zaś lata to okres wyzwań związanych m.in. z liberalizacją i globalizacją ryn­ków finansowych oraz spodziewanym przystąpieniem Pol­ski do Unii Europejskiej.

Od 1 stycznia 1999 r rynek usług bankowych w Polsce otworzył się w szerszym zakresie na konkurencję kapitału zagranicznego. Banki z krajów OECD mogą swobodnie zakładać oddziały na terytorium Polski, choć muszą w tym celu przejść taką samą procedurę licencyjną, jak pod­mioty krajowe zakładające bank.

Formą działalności, którą dotychczas "wybierali inwestorzy zagraniczni była najczęściej spółka zależna lub udział w prywatyzacji banków państwowych. Kapitał zagraniczny brał też czynny udział w sanacji słabszych banków krajowych i również tą drogą wchodził na rynek. Można spodziewać się, że w przyszłości, po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej, międzynarodowe instytucje fi­nansowe chętniej korzystać będą z prawa otwierania oddziałów na zasadzie jednolitej licencji bankowej.

Działania powodujące wzrost kapitału prywatnego w sektorze bankowym:

- udzielanie licencji nowym bankom prywatnym

- obejmowanie akcji banków o kapitale państwowo-prywatnym przez inwestorów prywatnych

- udzielanie zgody na otwarcie banku

- sprzedaż akcji banków państwowych

Pierwsza prywatyzacja sektora bankowego w Polsce odbyła się w 1992 roku kiedy właściciele Banku Rozwoju Eksportu sprzedali większość posiadanych akcji inwestorom mniejszościowym. Natomiast prywatyzacja pierwszej instytucji spośród banków wydzielonych z NBP została rozpoczęta w 1993 r. w drodze publicznej oferty sprzedaży akcji Wielkopolskiego Banku Kredytowego SA. W następnych latach proces prywatyzacji postępował stopniowo, a jedynie w 1996 r. został na krót­ko zahamowany. Początkowo planowano, że banki tzw. komercyjnej dziewiątki zostaną częściowo sprzedane do końca 1996 r. Był to termin ustalony wspólnie z donatorami Funduszu Prywatyzacji Banków Pol­skich, z którego miały bycl pokryte koszty wykupu obligacji restruktury­zacyjnych SP".

Zalety otwarcia polskiego sektora bankowego na inwestorów zagranicznych:

- wzmaga konkurencję

- wymusza zatem podążanie wszystkich, instytucji sektora za najnowszymi i najefektywniejszymi trendami w bankowości światowej.

Początek lat dziewięćdziesiątych charakteryzował wzrost złych długów, czyli należności nie obsługiwanych przez kredytobiorców. Zła sy­tuacja w zakresie kredytów nieprawidłowych narastała stopniowo, by ujawnić się szczególnie poważnie pod koniec 1992 r., kiedy to Narodo­wy Bank Polski wprowadził nowe regulacje klasyfikujące kredyty według jakości oraz ustalił ich pokrycie rezerwami celowymi". Problem przybrał na tyle poważne rozmiary (w grudniu 1992 r: trzecią część portfela kre­dytów udzielonych przez banki stanowiły kredyty zagrożone), że rząd postanowił rozwiązać go w drodze ustawowej pomocy dla banków i ich klientów. W lutym 1993 roku Sejm uchwalił ustawę o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.

Przyczyny złych długów:

a) zewnętrzne (1) zmiana warunków funkcjonowania przedsiębiorstw, (2) rozpad RWPG, utrata rynków wschodnich i po-gorszenie sytuacji finansowej dłużników - eksporterów, (3) pułapka za-dłużenia, czyli szybko narastające zobowiązania klientów z tytułu odsetek nraz niemożność osiągnięcia w warunkach wysokiej inflacji wystarczających na sptatę kredytu zysków z projektów inwestycyjnych, (4) brak rozwiniętych regulacji ostrożnościowych i dobrze funkcjonującego nadzoru w początkach dekady, (5) usamodzielnienie się banków spółdzielczych i angażowanie się w działalność, do której nie były przygotowane^!S

b) wewnętrzne (1) brak doświadczenia kadry bankowej w operowaniu w gospodarce rynkowej, (2) brak sprawdzonych procedur, (3) liczenie na pomoc państwa w razie kłopotów finansowych, (4) nieświadomość co do złożoności działalności bankowej i łączącej się z tym skali zagrożeń, połączona z nadużyciami w niektórych prywatnych bankach.

Przyczyny konsolidacji:

- konieczność przestrzegania norm koncentracji kredytów sprawia, że większość banków nie jest | w stanie samodzielnie finansować projektów inwestycyjnych dużych przedsiębiorstw.

- obniżenie kosztów działalności.

Cztery sposoby konsolidacji:

1)Zakup mniejszych instytucji znajdujących się w kłopotach finan­sowych przez większe banki, które zajmowały się ich restrukturyzacją -w grę wchodziły zarówno zakupy banków komercyjnych, jak i banków spółdzielczych.

2) Przejęcie kontroli nad instytucją o porównywalnej wielkości

3) Powstanie grupy bankowej na podstawie ustawy o łączeniu i grupowaniu niektórych banków w formie spółki akcyjnej z czerwca 1996 r.

4)Łączenie banków z inicjatywy inwestorów banków zagranicznych.

---