Ubezpieczenia - dr hab. Radosław Pacud

Wykład 1

Wprowadzenie do ubezpieczeń. Rozumienie i systematyka

Pojecie ubezpieczeń w perspektywie ekonomicznej i finansowej. Ujecie integralne:

• Ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, którego nadrzędnym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym dane zdarzenia zagrażają - ujecie ekonomiczne.

• Ubezpieczenie to gwarancje finansowe, udzielane przez instytucje prywatne (towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych) lub instytucje publiczne na wypadek zaistnienia zdarzeń losowych na podstawie gromadzonych przez nich funduszy ubezpieczeniowych.

Ubezpieczenie jako przepływy pieniężne

Ubezpieczenie jest to forma organizacji scentralizowanego funduszu ubezpieczeniowego ze źródeł zdecentralizowanych - wpłat uczestników, których dotyka ten sam typ ryzyka - standaryzacja ryzyka od strony ubezpieczonych, oraz ubezpieczyciela, który tworzy stadrowe produkty ubezpieczeniowe.

Finanse ubezpieczeń:

• przychód to składki za przyjecie ryzyka; są to strumienie transferowe (wg teorii finansów zajmującej sie zjawiskami pieniężnymi)

• wydatki za wypłacenie odszkodowań; są to strumienie transferowe

Ubezpieczenie jako metoda zarządzania ryzykiem

• 5 ogólnych sposobów postępowania wobec ryzyka (obchodzenie sie z ryzykiem), które nazywa sie metodami zarządzania ryzykiem:

- unikanie ryzyka (wystrzeganie sie zagrożeń)

- ograniczanie ryzyka (redukowanie możliwych zagrożeń)

- rozłożenie ryzyka (rozpraszanie ewentualnych zagrożeń)

- zatrzymanie ryzyka (ponoszenie ewentualnych strat)

- transfer ryzyka (przenoszenie strat na inny podmiot).

• Ubezpieczenie jako metoda mieszana zarządzania ryzykiem polega na kombinacji wszystkich powyższych znanych metod, w tym ograniczenie ryzyka jako kontrola i prewencja przed ryzykiem.

Perspektywa prawna ubezpieczenie

• zależy od dziedziny prawnej ubezpieczeń. Wyjściowe są reguły rynku;

• prawo ubezpieczeń gospodarczych - obejmuje całokształt norm prawnych regulujących stosunki związane z organizacją ubezpieczeń na zasadach rynkowych, zasady podejmowania i wykonywania działalności ubezpieczeniowej oraz zasady i warunki udzielania ochrony ubezpieczeniowej.

Z tej zawężonej perspektywy ubezpieczenia to stosunki:

1. cywilno-prawne których treść polega na tym, że jedna strona (ubezpieczający) zobowiązana jest do zapłaty oznaczonego co do wysokości świadczenia pieniężnego (składka), a druga strona (ubezpieczyciel) zobowiązana jest do zapłaty umówionego świadczenia pieniężnego w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego;

1. stosunki publicznoprawne związane z regulacja działalności ubezpieczeniowej tj. czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (Art. 3 ust. 1 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej) przez podmioty gospodarcze.

Perspektywa prawna poszerzona

• Prawa ubezpieczeń społecznych - całokształt norm dotyczących wypełniania zadań państwa przez powołane ustawowo podmioty, działające w celu dostarczania świadczeń pieniężnych w sposób przewidziany w ustawodawstwie, w przypadkach zajścia rożnego rodzaju zdarzeń losowych, przez okres wywołanych z tego powodu trudnych sytuacji życiowych (inwalidztwa, choroby, macierzyństwa, starości), które dotykają ubezpieczonego

• Stosunki prawne charakterystyczne dla prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter powszechny, przymusowy, nieekwiwalentny i zasadniczo publicznoprawny

• W praktyce znaczenie finansowe ubezpieczeń społecznych w życiu społeczno-gospodarczym jest znacznie większe (FUS – 2-krotnie większy niż cały rynek ubezpieczeniowy)

Źródła prawa ubezpieczeń

- Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym

- Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym

Źródła prawa ubezpieczeń społecznych

- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych

- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS

- Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych

- Ustawa z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych

- Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych

Gospodarczy wymiar ubezpieczeń. Polityka gospodarcza

• Ubezpieczenie jest narzędziem polityki gospodarczej to znaczy polityki rozwoju gospodarczego, której celem jest zapewnienie stabilnego rozwoju tego segmentu gospodarki narodowej oraz zabezpieczenie dostępu do kompensacji szkód zaistniałych w życiu gospodarczym. Dotyczy klasycznego ubezpieczenia gospodarczego, ale też w przypadku kapitałowych ubezpieczeń emerytalnych.

• Rynek ubezpieczeń w Polsce rozwija sie ciągle (w 2003 r. udział składki ubezpieczeniowej w PKB mniej niż 3%, średnia w UE 8%, a Wielka Brytania i Irlandia 15% / w 2012 r. - 4,2%)

• Polityka gospodarcza może wykorzystywać rynek ubezpieczeniowy dla realizacji celów społecznych przy obowiązkowych ubezpieczeniach prywatnych. Interesują ją głownie przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe oraz przedsiębiorstwa jako konsumenci.

Społeczny wymiar ubezpieczeń. Polityka społeczna

• Ubezpieczenie jest metodą w polityce społecznej. Polityka społeczna to proces uspołeczniania czystej gospodarki rynkowej, stąd uspołecznienie ubezpieczeń stwarza ubezpieczenia społeczne. Dlatego (ubezpieczenia komercyjne 2012 r. składki brutto 5 mld, a odszkodowania i świadczenia 40 mld)

• Polityka społeczna kształtuje strukturę społeczną (zainteresowanie ludźmi), korzysta z ubezpieczeń w celu budowy systemów bezpieczeństwa socjalnego (klasyczne ubezpieczenia społeczne), czy też określonego modelu konsumpcji (cywilnoprawne ubezpieczenia obowiązkowe)

• Polityka zabezpieczenia społecznego jest podejmowana w celu złagodzenia ryzyk społecznych:

1. choroba, macierzyństwo - ubezpieczenia chorobowe

2. inwalidztwo - ubezpieczenia rentowe

3. starość - ubezpieczenia emerytalne

4. śmierć żywiciela - tzw. ubezpieczenia rodzinne

5. bezrobocie - zaopatrzenie bezrobotnych (w II RP ubezpieczenie bezrobocia)

6. wypadki przy pracy - ubezpieczenia wypadkowe

WYKŁAD 2 06.05

SYSTEMATYKA UBEZPIECZEŃ

PODSTAWY SYSTEMATYKI UBEZPIECZEŃ

*** jest to podział bardziej ekonomiczny

• Ubezpieczenia na rynku usług i rynku finansowym (tzw. Ubezpieczenia gospodarcze) oraz polityce zabezpieczenia społecznego (tzw. ubezpieczenia społeczne)

• Tradycyjny podział na ubezpieczenia gospodarcze (stosunki cywilnoprawne) oraz ubezpieczenia społeczne (stosunki publicznoprawne z ZUS) nie polega na żadnej z tych cech:

  • zróżnicowaniu ryzyka społecznych i gospodarczych (osobowych lub majątkowych)

  • właściwym rozróżnieniu skutków społecznych i gospodarczych

Stąd zmieniając założenia systematyki T. Szumlicz określa iż:

• ubezpieczeniem społecznym są zabezpieczenia gospodarstw domowych

• ubezpieczeniem gospodarczym są zabezpieczenia przedsiębiorstw.

• Ubezpieczenia gospodarcze są tworzone na zasadach rynkowych

• Ubezpieczenia społeczne są ustanawiane przez państwo. Organy władzy państwowej uznały iż należy zabezpieczyć społeczeństwo przed tymi rodzajami ryzyk. To państwo nakłada reguły jak mają funkcjonować one same i ich organy.

• jest to tylko jedno z możliwych ujęć, ale jednocześnie jest sprzeczne z innymi podziałami

UBEZPIECZENIA W PERSPEKTYWIE ORGANIZACYJNEJ I PRAWNEJ

*** jest to dla nas ważniejszy podział ponieważ tak są ukształtowane reguły działania ubezpieczeń

• Ze względu na różny sposób regulacji prawnej, zróżnicowanie mechanizmów gospodarowania, oraz typy podmiotów organizujących usługi ubezpieczeniowe, ubezpieczenia stają się dwoma różnymi typami zjawisk:

  • ekonomicznych, które tradycyjnie określa się ubezpieczeniami gospodarczymi

  • społecznych

• Linię podziału między nimi wyznaczają:

  • cywilnoprawne stosunki ubezpieczenia (ubezpieczenia prywatne) na podstawie umów zawieranych z towarzystwami ubezpieczeniowymi (zakup ich produktów ubezpieczeniowych)

  • publicznoprawne stosunki ubezpieczenia powstającym z mocy prawa z udziałem instytucji społecznych (ZUS) - korzystanie ze standardowych powszechnych usług ubezpieczeniowych

INTEGRACJA I DEZINTEGRACJA UBEZPIECZEŃ

• Dezintegracja ubezpieczeń ułatwia zrozumienie poszczególnych części, bo każda z nich ma specyficzne reguły.

• Integracja pokazuje to co mają wspólnego poszczególne działy, tymczasowość istniejących podziałów, możliwości posuwania obszarów i rozwiązań szczegółowych wchodzących do obu części

• Koncepcja jednolitego prawa ubezpieczeniowego (W. Warkałło), jako dziedziny łączącej prawo ubezpieczenia społecznego oraz prawo ubezpieczenia gospodarczego była interesująca ze względu na podobieństwo metod i ryzyka w ubezpieczeniach osobowych oraz ubezpieczeniach społecznych, czy też wspólną z innych rodzajami ubezpieczeń cechą przymusu ubezpieczenia (ubezpieczenia obowiązkowe oraz ubezpieczenia dobrowolne)

• Podział ubezpieczeń zmieniał się na przestrzeni czasu, było to spowodowane zmianami ustrojów gospodarczych. Każdy system dostosowuje ubezpieczenia do siebie, aby funkcjonowały one sprawnie. Choć odpowiedzialność państwa może być na rożnym poziomie

• Gdy jest silne państwo to jest też silny obywatel i ryzyko się zmniejsza i wówczas nie trzeba ubezpieczeń. Tak było kiedyś. Obecnie w dobie kryzysu, gdy państwa się chwieją ubezpieczenia są nie tylko potrzebna a wręcz konieczne.

• Ponieważ kierunek integracyjny stał się dość ważny, zaczęto się zastanawiać czy da się stworzyć jednolite prawo ubezpieczeniowe, które łączy w sobie stosunki prawne z udziałem spółek akcyjnych oraz z udziałem spółek publicznych. Było by to korzystne jednak po latach prób okazało się, że jest to niemożliwe.

UBEZPIECZENIA PRYWATNE I SPOŁECZNE

• E. Kowalewski poruszając kwestię prawa ubezpieczeniowego łączącego ubezpieczenia społeczne oraz gospodarcze, uznaje, że wysiłki teoretycznej syntezy w obrębie dwóch podstawowych działów ubezpieczeń nie powiodły się

• w okresie przedwojennym stosowano podział ubezpieczeń na ubezpieczenia prywatne (komercyjne) i ubezpieczenia społeczne (socjalne). Było to lepsze, ponieważ miały one cechy publicznoprawne, ale też cechy prywatnoprawne.

  • Podział ten przyszedł z Niemiec, gdzie wciąż jest stosowany (Privatersischerung, Sozialversicherung)

• Należy zatem zerwać z podziałem na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne (pomysł PRL odpowiadający tamtej polityce gospodarczej u społecznej) i nawiązać do powyższego podziału na ubezpieczenia prywatne oraz ubezpieczenia społeczne w oparciu o różne sposoby gospodarowania, normowania i różne cele

• W prawie poszczególne podziały ubezpieczeń nie przenikają się ponieważ są tak odrębne. Prawo jest zawsze bardzo hermetyczne

• W ekonomii wszystko jest bardziej elastyczne, umowne, a wręcz musimy szukać powiązań i współzależności. Dlatego też podejście ekonomiczne (również przy ubezpieczeniach) zawsze będzie integralne.

• Podział na ubezpieczenia gospodarcze i społeczne miał sens w PRL:

  • Gospodarcze dotyczyły gospodarki centralnie planowanej były to elementy

  • Społeczne miały dotyczyć centralnej inżynierii społecznej PLANOWANIA

• Obecnie nie mamy takiego ustroju, ale przyzwyczajenie jest tak duże, że ludzie zapomnieli skąd się ten podział wziął dlatego też lepiej jest używać nazw SPOŁECZNE I PRYWATNE UBEZPIECZENIA

• Należy pamiętać, że ubezpieczenia prywatne to nie to samo co PAŃSTWOWE. Państwowe, to tylko jedne z rodzajów. Choć często wymiennie stosuje się tych pojęć ponieważ ubezpieczenia utożsamia się z organem państwowym.

SCHEMAT: ukazuje drugi stopień zawiłości podziału ubezpieczeń:

Ubezpieczenia

społeczne prywatne

majątkowe osobowe

życiowe inne

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE A PRYWATNE

Realizuje cel społeczny, jakim jest ochrona jednostek przed degradacją społeczną wywołaną przez grożące zdarzenia losowe

1. jest powszechnym ubezpieczeniem wzajemnym (tzn. nie obliczonym na zysk)

* POWSZECHNE – ciężar ekonomiczny finansowania świadczeń ciąży na wspólnocie ubezpieczeniowej

* WZAJEMNE – po przez wejście do wspólnoty następuje wzajemna relacja

1. jest ubezpieczeniem przymusowym dla określonych kategorii ludności, co jest niezbędne dla stworzenia silnej finansowo wspólnoty ubezpieczeniowej

* PRZYMUS – nie chodziło o zawarcie kontraktu, ale z czasem spowodował zawiązywanie relacji z mocy prawa między ubezpieczonym a wspólnotą;

1. świadczenie nie ma jedynie finansowego charakteru

2. wykonywane jest przez specjalne do tego celu utworzone, mniej lub bardziej autonomiczne instytucje publiczne

3. świadczenie ubezpieczeniowe może przekraczać wielkość szkody poniesionej osobiście przez ubezpieczonego; (pokrycie nie tylko potrzeb wywołanych przez zdarzenia losowe, ale też również inne zrównane z nimi zdarzenie i wynikających z nich sytuacje)

4. zasada ekwiwalentności ubezpieczeniowej jest często korygowana przez zasadę solidaryzmu społecznego (techniki zaopatrzeniowe i opiekuńcze). (w ubezpieczeniach społecznych z wyjątkiem nowych ubezpieczeń emerytalnych nie ma związku składki ze świadczeniem)

SPOŁECZNE	PRYWATNE
Powszechne i wzajemne	Grupowe lub indywidulane
Nie obliczane dla zysku	Nastawione na zysk
Regulowane ustawą; przymusowe	Dobrowolne
Różne rodzaje świadczeń: - opieka zdrowotna – charakter usługowy (niematerialny) - zakup protez dla niepełnosprawnych - charakter materialny -niepieniężny	Zawsze forma pieniężna, finansowa
Tylko instytucje publiczne mogą wykonywać określone świadczenia związane z ubezpieczeniami	Każdy przedsiębiorca może zebrać kapitał i może założyć działalność ubezpieczeniową
Cena nie gra roli, szkoda nie ma znaczenia - jest to element polityki budżetowej są ustalone kwoty ubezpieczenia (może przekraczać wartość szkody)	Tylko kompensacja poniesionej szkody (wyrównanie) mierzenie szkód prowadzi do wielu spraw sądowych bo każdy chce udowodnić, że jego szkoda była większa, aby dostać wyższe odszkodowanie

GRANICE MIĘDZY UBEZPIECZENIEM PRYWATNYM A SPOŁECZNYM

• Ubezpieczenie jest organizowane i oferowane na zasadach rynkowych lub zasadzie wyboru publicznego (gdy ustala się, że zastosowanie metody ubezpieczenia jest właściwe dla osiągnięcia celów społecznych)

  • metoda gospodarowania

  • wolność i przymus uczestnictwa

  • organizacja podmiotów organizujących usługi

• Swoboda kształtowania stosunków ubezpieczenia

• Różnorodność regulacji prawnych

PODZIAŁ UBEZPIECZEŃ PRYWATNYCH: na życie (dział I) i nie na życie (dział II)

• ubezpieczenia na życie to jeden z rodzajów ubezpieczeń osobowych, w których wypadek ubezpieczeniowy jest definiowany jako śmierć ubezpieczonego lub dożycie przez niego określonego wieku. Cechą charakterystyczną tego typu ubezpieczeń jest ich długoterminowość i związana z nią konieczność gwarantowania wypłaty świadczenia w znacznie odleglejszym horyzoncie czasowym niż ma to miejsce w innego typu ubezpieczeniach

• prawodawca zabezpieczył tę zdolność, dzieląc ubezpieczenia prywatne (komercyjne) na dwa działy

• Musimy dzielić ubezpieczenia na części ponieważ gospodarowanie jest inne w przypadku ryzyk długoterminowych i inne dla krótkoterminowych

• Przez podział na dział I i II ustawodawca zabezpiecza zdolność do gwarantowania wypłat długo i krótkoterminowych

NA ŻYCIE	NIE NA ŻYCIE
długoterminowe	Krótkoterminowe
Trzeba umieć zarządzać instrumentami finansowymi w długim horyzoncie czasowym	Wszystko jest w obrocie – łatwiej jest tym zarządzać

RODZAJE UBEZPIECZEŃ Z DZIAŁU I

W dziale pierwszym znalazły się ubezpieczenia osobowe, ale nie wszystkie:

• ubezpieczenia na życie - na wypadek śmierci - w tym ubezpieczenia na dożycie (emerytalne ubezpieczenia dodatkowe)

• ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci

• ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym

• ubezpieczenia rentowe (tj. ubezpieczenie renty kapitałowej)

• ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych powyżej

TYPY UBEZPIECZEŃ Z DZIAŁU II

W dziale drugim znalazły są wszystkie rodzaje ubezpieczeń majątkowych i ubezpieczenia osobowe nie będące ubezpieczeniami na życie w tym:

• ubezpieczenia komunikacyjne (OC posiadacza pojazdu, AC odnosi się do pojazdów NW od następstw nieszczęśliwych wypadków) ryzyko - nieszczęśliwych wypadek, skutek - np. złamanie ręki

• ubezpieczenia majątkowe (nieruchomości) - ryzyko: ogień, zalanie, kradzież, włamanie, żywioły, odpowiedzialność cywilna z tytułu posiadania domu, nieruchomości

• ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (grupy zawodowe)

• ubezpieczenia finansowe (gwarancyjne, kaucyjne, ubezpieczenia kredytów)

• ubezpieczenia transportowe (ubezpieczenia ładunku przewożonego, samochodów w transporcie

• ubezpieczenia rolnicze

DZIAŁ II . POZOSTAŁE UBEZPIECZENIAOSOBOWE ORAZ UBEZPIECZENIAMAJATKOWE

1. Ubezpieczenia wypadku, w tym wypadku przy pracy i choroby zawodowej; świadczenia jednorazowe; świadczenia powtarzające się; połączenie świadczenia, przewóz osób

2. Ubezpieczenia choroby: świadczenia jednorazowe; powtarzające się; kombinowane

3. Ubezpieczenia casco pojazdów lądowych

4. Ubezpieczenia pojazdów szynowych

5. Ubezpieczenia casco statków powietrznych

6. Ubezpieczenia żeglugi morskiej i śródlądowej casco statków żeglugi morskiej i statków żeglugi śródlądowej

7. Ubezpieczenia przedmiotów w transporcie, obejmujące szkody na transportowanych przedmiotach

8. Ubezpieczenia szkód spowodowanych żywiołami, obejmuje szkody, spowodowane przez:

1) ogień; 
2) eksplozję; 
3) burzę; 
4) inne żywioły; 
5) energię jądrową; 
6) obsunięcia ziemi lub tąpnięcia

1. Ubezpieczenia pozostałych szkód rzeczowych (jeżeli nie zostały ujęte w grupie 3, 4, 5, 6 lub 7), wywołanych przez grad lub mróz oraz inne przyczyny (jak np. kradzież), jeżeli przyczyny te nie są ujęte w grupie 8.

2. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania pojazdów lądowych z napędem własnym, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

3. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej wszelkiego rodzaju, wynikającej z posiadania i użytkowania statków powietrznych, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

4. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za żeglugę morską i śródlądową, wynikającej z posiadania i użytkowania statków żeglugi śródlądowej i statków morskich, łącznie z ubezpieczeniem odpowiedzialności przewoźnika.

5. Ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ogólnej) nieujętej w grupach 10-12.

6. Ubezpieczenia kredytu, w tym: 
   1) ogólnej niewypłacalności; 
   2) kredytu eksportowego, spłaty rat, kredytu hipotecznego, kredytu rolniczego.

7. Gwarancja ubezpieczeniowa: 
   1) bezpośrednia; 
   2) pośrednia.

8. Ubezpieczenia różnych ryzyk finansowych, w tym: 
   1) ryzyka utraty zatrudnienia; 
   2) niewystarczającego dochodu; 
   3) złych warunków atmosferycznych; 
   4) utraty zysków; 
   5) stałych wydatków ogólnych; 
   6) nieprzewidzianych wydatków handlowych; 
   7) utraty wartości rynkowej; 
   8) utraty stałego źródła dochodu; 
   9) pośrednich strat handlowych poza wyżej wymienionymi; 
   10) innych strat finansowych.

9. Ubezpieczenia ochrony prawnej.

10. Ubezpieczenia świadczenia pomocy na korzyść osób, które popadły w trudności w czasie podróży lub podczas nieobecności w miejscu zamieszkania.

Wykład 3

Ryzyko ubezpieczeniowe

Ryzyko jako stan zewnętrzny czy proces?

• Proces - powiązane i następujące po sobie rożnego rodzaju przyczyny, przewidywane skutki, studia, które w określony sposób można kontrolować.

• Stan świata zewnętrznego - ujecie z doktryny prawnej, która zajmuje się rozumieniem prawnej definicji zdarzenia losowego.

Obie koncepcje podstawowe ryzyka nie wykluczają się:

• Preferujemy pierwsze - ryzyko jako pojęcie stadialne jest charakterystyczne dla nowoczesnej teorii ekonomii, w kontekście niebezpieczeństw postrzeganych jako przyczyny określonych zjawisk społeczno-ekonomicznych. Ryzyko jako proces to zespól rożnego rodzaju elementów stanowiących jego części składowe (faktory ryzyka) m.in. niebezpieczeństwo i hazard.

Elementy ryzyka w ujęciu stadialnym

Niebezpieczeństwo i hazard jako główne czynniki (faktory) ryzyka - warunkują jego wielkość i natężenie, a w konsekwencji są wielce przydatne w analizie ryzyka dla praktyki ubezpieczeniowej.

• Niebezpieczeństwo - przyczyna lub źródło straty (wyłącznie współprzyczyny, zwiększające jedynie ryzyko)

• Hazard - zespół warunków i okoliczności, w których dane niebezpieczeństwo realizuje się tzn. tych, które maja wpływ na jego rozmiar i nasilenie.

• Błędne jest utożsamianie ryzyka z niebezpieczeństwem, to tylko czynnik ryzyka.

• Niebezpieczeństwo zachodzi stadialnie w sekwencji czasowej (uporządkowana w czasie realizacji kolejnych faz) o następującym schemacie:

Stadia realizacyjne niebezpieczeństwa w ramach określonego ryzyka

Hazard a niebezpieczeństwa

• Wpływ hazardu na fazę drugą niebezpieczeństwa przejawia się w tym, iż mamy do czynienia z bardziej lub mniej intensywnym aktem realizacji danego niebezpieczeństwa, a w konsekwencji skutki tego niebezpieczeństwa są mniejsze lub większe.

• Hazard w ubezpieczeniowej teorii ryzyka jest więc tym czynnikiem (faktorem) ryzyka, który decyduje o rozmiarach szkód powstałych w wyniku realizacji danego ryzyka.

Kominek otwarty (hazard fizyczny), hazard duchowy (niezwracanie uwagi na elementy zagrożenia pożarowego po zawarciu umowy ubezpieczeniowej). Jeżeli ubezpieczony nie dba o to, czy jego dom sie spali, wówczas mamy do czynienia z hazardem duchowym. Jeżeli ubezpieczony podpali swój dom w celu uzyskania odszkodowania ubezpieczonego, jest to przejaw hazardu moralnego.

Hazard

• Potocznie pojęcie hazardu jest utożsamiane z sytuacja, w której podejmujemy ryzyko w celu osiągnięcia możliwych korzyści.

• W ubezpieczeniowej teorii ryzyka pojęcie hazardu identyfikowane jest z kompleksem wszelkich warunków i okoliczności bezpośrednio wpływających na drugą fazę niebezpieczeństwa tzn. na akt jego realizacji. Hazard nie jest jednorodny, są określone klasy warunków.

• Hazard fizyczny (physical hazard) to warunki zewnętrzne lub cechy fizyczne, które maja bezpośredni wpływ na nasilenie przyczyn strat np. oblodzenie jezdni.

• Hazard moralny (moral hazard) - zespól warunków podmiotowych danej osoby, wyrażających się w negatywnych tendencjach charakterologicznych (nieuczciwość, skłonność do defraudacji)

• Hazard duchowy

Podejście firmy ubezpieczeniowej do hazardu fizyczny i moralnego

• Hazard fizyczny jest możliwy do przewidzenia i rozpoznania. Dzięki temu firmy ubezpieczeniowe są w stanie uwzględniać w umowach ubezpieczeniowych elementy zaliczane do hazardu fizycznego. Na przykład w razie ryzyka pożaru obiektu budowlanego do hazardu fizycznego zaliczamy min. takie charakterystyki obiektu (budowla) jak:

1. typ,

2. konstrukcja,

3. lokalizacja,

4. przeznaczenie.

Wpływają one na wielkość składki.

• Hazard moralny występuje powszechnie i jest trudny do rozpoznania, przynosi bezpośrednie szkody firmom ubezpieczeniowym oraz pośrednie wszystkim ubezpieczonym, a nawet całemu społeczeństwu.

W USA oszacowano, ze około 20% pożarów ubezpieczonych obiektów to wyniki podpaleń w celu wyłudzenia odszkodowania od firmy ubezpieczeniowej.

Podejście firmy ubezpieczeniowej do hazardu duchowego

• Wypada podkreślić, iż ta kategoria hazardu nie jest tak groźna dla ubezpieczyciela jak hazard moralny, hazard duchowy można bowiem o wiele łatwej ograniczyć poprzez zastosowanie odpowiednich środków techniczno-ubezpieczeniowych o charakterze dyscyplinującym lub prewencyjnym (zapobiegawczym, utrudniającym, profilaktycznym).

• Przykład: zobowiązanie ubezpieczonego do zamykania pojazdu samochodowego, nie pozostawiania dokumentów rejestracyjnych ani kluczyków w samochodzie.

Demoralizacja ubezpieczeniowa

• Pojawia się wtedy, gdy osoby uznające kradzieże i oszustwa na szkodę innych za czyny niemoralne, akceptują w pełni proceder okradania i oszukiwania firm ubezpieczeniowych (ubezpieczycieli). Uważają, że ubezpieczyciele posiadają niewyczerpalny zasób rezerw anonimowych środków finansowych.

• W konsekwencji tego typu podejście prowadzi do wzrostu kosztów ochrony ubezpieczeniowej, przejawiającej się zwiększeniem składki ubezpieczeniowej, czy też większą nierównowagą funduszy ubezpieczeń społecznych, w tym również wydatków na konsumpcje.

• Hazard moralny powoduje: szkody bezpośrednie, szkody pośrednie - szkody ponoszone przez wszystkich ubezpieczonych (wzrost poziomu składki ściąganej przez firmy ubezpieczeniowe), a nawet przez cale społeczeństwo (konieczność przeznaczania większych środków na składkę ubezpieczeniową kosztem innych wydatków).

Przeciwdziałanie hazardowi moralnemu

• W działalności firm ubezpieczeniowych obserwowana jest naturalna tendencja do eliminacji hazardu moralnego bądź ograniczania jego skutków w ubezpieczeniach. Służyć temu maja określone rozwiązania prawne i organizacyjne.

• Środki techniczno-ubezpieczeniowe:

• odmowa zawarcia umowy

• ograniczenie wysokości świadczenia ubezpieczeniowego

• stosowanie udziału własnego ubezpieczeniowego

• Środki prawne:

• sankcje za zawinione spowodowanie wypadku (odmowa wypłaty świadczenia także przez ZUS w ubezpieczeniu wypadkowym, gdy umyślne naruszenie BHP lub nietrzeźwość, w ubezpieczeniu chorobowym ZUS odbiera wypłacone zasiłki chorobowe wraz z odsetkami, zawiadomienie do Prokuratury)

• regres ubezpieczeniowy do odpowiedzialnego cywilnie sprawcy szkody (prawo dochodzenia zwrotu firmie ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia od sprawcy)

• rozwiązanie umowy ubezpieczenia

Hazard duchowy (reakcja ubezpieczonego)

• Hazard duchowy jest to subiektywna (indywidualna) reakcja ubezpieczonego, wywołana świadomością istnienia ochrony ubezpieczeniowej (ubezpieczenia).

• Efektem hazardu duchowego są wtórne postawy motywacyjne wywołane samym faktem istnienia ubezpieczenia:

1. obniżenia jego staranności oraz niedbalstwa lub obojętności wobec zagrożeń (ryzyk), spowodowanej faktem istnienia ubezpieczenia

2. zaniedbania wszelkich działań mających na celu zapobieżeniu realizacji ryzyka, wywołane wyłącznie faktem zawarcia odpowiedniej umowy ubezpieczeniowej.

Jakie przeciwdziałanie w ubezpieczeniach społecznych?

• Czy możemy (państwo jako stanowiący prawo) ograniczyć świadczenia zdrowotne dla osób palących papierosy?

• Czy możemy ograniczyć renty inwalidzkie dla osób, które nie chodzą na rehabilitacje?

• Czy możemy ograniczyć zasiłki chorobowe, jeżeli ktoś nie uprawia sportu?

• Czy możemy ograniczyć emerytury, jeżeli straty z powodu dożycia wieku emerytalnego są łagodzone przez zarobkowanie?

• Czy ubezpieczenie społeczne w sytuacji braku wystarczających składek ma być dla wszystkich, czy tylko tych, którzy zachowują się: "partnerzy ubezpieczyciela" współodpowiedzialni za nie tworzenie warunków do zajścia ryzyka.

Odpowiedź: albo pogłębimy metodę ubezpieczenia w ubezpieczeniach społecznych, albo sprowadzimy je tylko do płaskich i niskich świadczeń typu "emerytura obywatelska".

Zdarzenia losowe - cechy wg doktryny prawnej (W.Warkałło, 1971):

• Niezależność od jednostek (podmiotów) nimi dotkniętych (tzn. nie są spowodowane umyślnym działaniem lub zaniechaniem tych jednostek)

• Nadzwyczajność (tzn. nie są z góry ustalona koniecznością dla podmiotów, których dotykają lub co najmniej nieznany jest czas, w jakim nieuniknione zdarzenie musi nastąpić, np. śmierć)

• Statystyczna prawidłowość (tzn. występują w sposób pozwalający na określenie prawdopodobieństwa ich realizacji w masie zagrożonych przedmiotów).

• Losowość (tzn. brak możliwości wskazania konkretnych podmiotów, które nim ulęgną)

Wykład 4 - 20.03.2014 r.

Wypadek ubezpieczeniowy

• Przewidziane w umowie ubezpieczenia zdarzenie losowe, tudzież określone w ustawach o następujących cechach:

1. zdarzenie przyszłe w momencie zawierania umowy

2. zdarzenie niepewne

3. zdarzenie prawne - z nastąpieniem wypadku ubezpieczeniowego ekspektatywa ubezpieczeniowe przekształca się w wierzytelność ubezpieczeniową, czyli skonkretyzowane prawo o charakterze majątkowym (E. Kowalewski, s 104)

Wypadki ubezpieczeniowe są następstwem działania ludzkiego (szkoda lub krzywda osobom trzecim lub samemu sobie) lub następstwem działania sił przyrody (bliska temu jest sytuacja, gdy skutki działań osób trzecich - rodzaj i stopień winy - są nieistotne, 827 k.c.)

Znaczenie systematyki ryzyka i zarządzania

• Niezbędna z punktu widzenia praktyki ubezpieczeniowej - musi rozdzielać ryzyka ubezpieczalne od ryzyk nieubezpieczalnych.

• Ubezpieczyciele muszą grupować pewne kategorie ryzyk w ramach jednej konstrukcji prawnej (umowy ubezpieczeniowej), tworzącej dany typ, rodzaj czy grupę ubezpieczeń. - umowy odnoszą ochronę ubezpieczeniową do pewnej jednorodnej lub przynajmniej podobnej grupy ryzyk.

• Nie konstruuje się określonego rodzaju ubezpieczeń wyłącznie do jednego ryzyka. Na przykład ubezpieczenie ogniowe zwykle obejmuje swym zakresem także inne ryzyka takie jak wybuch, zalanie, usuniecie gruntu itp., które niewiele mają wspólnego z "ryzykiem ognia".

Ryzyko jako szansa nastąpienia straty

• Definicja rozumiana jako:

• możliwość (prawdopodobieństwo), że coś się wydarzy - szansa straty niemierzalna, po prostu istnieje lub nie

• szansa straty mierzalna - kwantyfikowana stopniem prawdopodobieństwa

Są to definicje podstawowe, ale w określonym stopniu uproszczone, bo kiedy szansa straty (rozumiana jako prawdopodobieństwo) wynosi 100%, wówczas szkoda jest pewna, a więc nie ma żadnego ryzyka, ryzyko bowiem charakteryzuje się tym, że wynik jest w jakimś stopniu niewiadomą.

Ryzyko jako możliwość nastąpienia straty

• Wydawać się może, że jest to jedynie inna wersja pierwszej definicji.

• W definicji tej przez możliwość rozumiemy prawdopodobieństwo określonego zdarzenia zawarte miedzy 0 a 1.

• Ryzyko jest więc niewiadomą w tym znaczeniu, że jest to pewna wielkość z przedziału otwartego (0;1). Definicja ta jest najbliższa potocznemu rozumieniu ryzyka, jednak nie jest dostatecznie ścisła i nie nadaje sie do kwantyfikacji i wielkości ryzyka.

Ryzyko jako stan rzeczywisty - zachodzenie strat w określonej grupy

• W tej definicji ryzyko ujęte jest jako pewien stan realnej rzeczywistości, w którym istnieje możliwość niekorzystnego odchylenia się wyniku rzeczywistego w stosunku do wyniku założonego lub oczekiwanego w danej sytuacji. Ważne dla ubezpieczycieli "małych".

• Przydatna do analizy i pomiaru ryzyka zarówno w odniesieniu do jednostki, jak i do tzw. zagrożeń zbiorowych.

• Przewidywalność tych odchyleń zależy od liczby uwzględnionych zagrożeń (im więcej uwzględnionych zagrożeń, tym bardziej przewidywalne). Jeżeli dane są oparte na reprezentatywnej liczbie obserwacji uwzględniających odpowiednio dużą liczbę czynników (determinant ryzyka), to w ujęciu tej definicji dobrą miarą wielkości ryzyka jest znane ze statystyki odchylenie standardowe.

Ryzyko jako dyspersja rezultatów rzeczywistych i oczekiwanych

• Definicja ta jest definicją statystyczną, w statystyce bowiem posługujemy się tzw. stopniem rozrzutu wyników w stosunku do "pozycji" centralnych lub średnich, jak również opiera się na teorii prawdopodobieństwa "odchyleń".

• Ukierunkowana na firmy ubezpieczeniowe, które wykorzystują podstawowe idee definicji tego typu przy konstrukcji taryf (na podstawie statystycznych pomiarów ryzyka kalkulacją składki).

• Ryzykiem staje się to, że przewidywania statystyczne mogą nie być wystarczająco dokładne - ubezpieczyciel oblicza nie tylko przewidywaną w danej grupie liczbę wypadków (statystyczna prognozę), ale również zakłada zakres możliwych odchyleń (granice błędu).

• Na przykład przy statystycznym ryzyku ocenianym na poziomie 1% wnioskujemy, że na 1000 domów spłonie 10. Ubezpieczyciel zakłada (przewiduje), że zakres możliwego odchylenia wyniesie np. 2. Oznacza to, iż spłonie 8-12 domostw. Możliwość, że liczba wypadków (pożarów) będzie większa od 10, to właśnie ryzyko ubezpieczyciela w sensie tej definicji.

Klasyfikacje ryzyk (wystarczy znać punkt trzeci)

• W zarządzaniu produktami ubezpieczeniowymi stosuje się różne definicje. Na początku do oceny ubezpieczalności wystarcza rozumienie ryzyka jako szansy nastąpienia straty, która jest mierzalna, późnej potrzeba zidentyfikować, co jest rzeczywistym ryzykiem dla ubezpieczyciela, czemu sprzyjają dodatkowe definicje. Dodatkowo potrzeba znać systematykę, różne podziały ryzyk, według różnych kryteriów.

• Klasyfikacja ryzyka ubezpieczeniowego pozwala na użycie technik identyfikacji, kwantyfikacji i selekcji ryzyka, co jest warunkiem odpowiedniej kalkulacji kosztu ochrony (usługi) ubezpieczeniowej w konkretnym przypadku.

• Różnorodność ryzyk powoduje, że nie ma jednej wyczerpującej klasyfikacji (nie jest możliwa konstrukcja klasyfikacji), a podziały są podziałami komplementarnymi lub przenikającymi się.

Ryzyka finansowe i niefinansowe

• Kryterium podziału jest charakter strat.

• Ryzyka finansowe powodują straty dające się ująć finansowo (np. ryzyka występujące przede wszystkim w ubezpieczeniach majątkowych)

• Ryzyka niefinansowe powodują straty nie dające ująć się finansowo (np. ryzyka związane z niektórymi ubezpieczeniami osobowymi, takie jak dożycie określonego wieku itp.).

Przykład I - nieszczęśliwy wypadek w życiu ubezpieczonego może być zarówno ryzykiem finansowym (nastąpił konkretny uszczerbek majątkowy), jak i niefinansowym (gdy nie powoduje następstw finansowych). Jeżeli złamiemy rękę to ryzykiem finansowym będą koszty leczenia i rehabilitacji, a niefinansowym ból związany ze złamaniem.

Ryzyka niefinansowe też są ubezpieczalne -pośrednim skutkiem ryzyk niefinansowych są również straty lub wydatki o charakterze finansowym (np. urodzenie dziecka powoduje zwiększenie wydatków, czyli zmniejszenie dochodów per capita).

Ryzyka statystyczne i dynamiczne

• Kryterium podziału jest wpływ czasu na dane ryzyko.

• Ryzyko statyczne (wg. E.J. Vaughana) występuje niezależnie od czasu, tzn. może się hipotetycznie pojawić nawet wówczas, gdyby nie było postępu ekonomicznego, technologicznego i cywilizacyjnego (np. straty wynikające z działania żywiołów przyrodniczych, naturalnych procesów starzenia się materiałów i środowiska geologicznego).

• Ryzyko dynamiczne jest pochodną zmian ekonomicznych, technologicznych i organizacyjnych. Są to ryzyka kreowane przez zmiany cen, gustów konsumentów, kryzysy gospodarcze, modę, inflacje itd. Zmiany te mogą stać się przyczyną strat finansowych zarówno w skali jednostek, jak i zbiorowości.

• Ryzyka statyczne nie są źródłem zysku dla społeczeństwa (są społecznie nieproduktywne), a ryzyka dynamiczne, powodując wtórne przemieszczanie środków pieniężnych, "wzbogacają" społeczeństwo.

Ryzyka czyste i spekulatywne

Podział wg. A.H. Mowbray'a w 1961r. - użyteczny do analizy ryzyka ubezpieczeniowego.

• Ryzyko czyste to ryzyko, którego zrealizowanie się powoduje stratę, a niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści - wariancja alternatywna: strata lub brak straty.

• Ryzyko spekulatywne to ryzyko, którego zrealizowanie się uzasadnia oczekiwanie korzyści (zysku) albo poniesienie straty - wariancja potrójna. Przykładem może być ryzyko inwestycyjne, tzn. ryzyko związane z podjęciem pewnej inwestycji. Przystępując do inwestycji liczymy się z trafieniem inwestycji (korzyści), bądź załamaniem koniunktury i nie trafieniem inwestycji (strata). Rezygnacja z przystąpienia do inwestycji to brak straty, brak zysku.

• Ryzyka statyczne należą z reguły do grupy tzw. ryzyk czystych (zrealizowanie powoduje stratę, niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści), tymczasem ryzyka dynamiczne mogą stanowić przykład ryzyk spekulatywnych, zakładających alternatywę zysku lub straty.

Ryzyka naturalne i społeczne

• Kryterium: źródła niebezpieczeństwa.

• Ryzyko przyrodnicze jest to ryzyko kreowane przez samą przyrodę, zwane ryzykiem elementarnym (np. ryzyko powodzi, huraganu czy inne ryzyka związane z działaniem przyrody).

• Ryzyko społeczne jest to ryzyko kreowane przez człowieka jako jednostkę bądź społeczeństwa (człowiek jako zbiorowość; np. ryzyko pożaru związane z użytkowaniem przez człowieka energii elektrycznej).

Przeważnie ryzyka czyste istnieją z natury rzeczy, a ryzyka spekulatywne są tworzone w sposób sztuczny. Dlatego podział na ryzyka czyste i spekulatywne często pokrywa się z podziałem na ryzyko przyrodnicze i ryzyko społeczne, ale nie zawsze.

Na przykład pożar spowodowany przez podpalacza jest ryzykiem społecznym, lecz w żadnym razie nie jest ryzykiem spekulatywnym w odniesieniu do poszkodowanego, lecz klasycznym ryzykiem czystym.

Przestrzeń szersza niż ryzyko ubezpieczeniowe

• Niepewność (absolutna, niemierzalna, mierzalna wyłącznie prawdopodobieństwem bez statystyki)

• Ryzyko sensu stricte (jeżeli niepewność jest mierzalna statystycznie to ryzyko jest ubezpieczalne)

• Zdarzenie losowe (ziszczenie sie ryzyka)

• Wypadek ubezpieczeniowy (istnieją określone skutki, które są asekurowane przez ubezpieczenie)

Rozróżniamy zdarzenie losowe od wypadku ubezpieczeniowego, gdyż ubezpieczyciel nie odpowiada za wszelkie zdarzenia losowe dotyczące przedmiotu ubezpieczenia, tzn. nie każde zdarzenie daje roszczenie wobec ubezpieczyciela.

wykład 5 (27.03.2014)

Schemat: Metoda ubezpieczenia – podstawowy ciąg rozumowania

Faza I – faza ochronna (gwarancyjna) Faza II – faza realizacyjna

UBEZPIECZAJĄCY

RYZYKO SKŁADKA ZDARZENIE STRATA ŚWIADCZENIE LOSOWE

UBEZPIECZYCIEL

Transfer ryzyka w ubezpieczeniu

• Metoda zarządzania polegająca na transferze z natury rzeczy wymaga pojawienia się przynajmniej dwóch stron tego transferu. W przypadku transferu ubezpieczeniowego są to : ubezpieczający i zakład ubezpieczeń

• Transfer ryzyka w tej formie na ogół przybiera postać prawną dobrowolnej umowy dwustronnej, ale może też wynikać z przepisów ustawowych (tak w ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych)

Elementy metody ubezpieczenia:

• Punktem wyjścia jest ryzyko ubezpieczalne, które stanowi podstawę myślenia ubezpieczeniowego, to ryzyko „czyste” stanowiące zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach podmiotu ekonomicznego.

• W ujęciu ekonomicznym składka to, z zasady ekwiwalentny wkład pieniężny, wnoszony na rzecz członków zorganizowanej wspólnoty ryzyka do funduszu ubezpieczeniowego.

• W ujęciu prawnym składka to świadczenie wnoszone na rzecz ubezpieczyciela, który dysponuje funduszem ubezpieczeniowym (może być w jego majątku lub poza nim). Z funduszu tego mają być kompensowane straty wynikłe z określonych zdarzeń losowych, doświadczonych tylko przez niektórych członków tej wspólnoty.

Składka a fundusz ubezpieczeniowy

Celem gromadzenia składek jest :

• Zgromadzenia ze składek adekwatnej wielkości funduszu ubezpieczeniowego, pokrywającego wypłatę należnych świadczeń, kompensujących członkom wspólnoty ryzyka łączne straty – ekwiwalentność funduszowa ; zapewnia wypłacalność ubezpieczyciela

• Zachowania adekwatnej relacji między składką a świadczeniem, uzależniającej proporcjonalnie wielkość kompensaty straty od wysokości aktuarialnie ustalonego wkładu pieniężnego – „ekwiwalentność kompensacyjna” określana przez porównanie wysokości składki z wysokością świadczenia; podejście zindywidualizowane, zapewnia sprawiedliwość, jeden ubezpieczający nie płaci większych od innych składek w relacji do ochrony ubezpieczeniowej.

Składki a wspólnota ryzyka (ubezpieczeniowa)

• Składki do funduszu ubezpieczeniowego są wnoszone przez wszystkich członków wspólnoty ryzyka. Zasada ta powinna być przestrzegana bezwzględnie, co oznacza, że wejście do wspólnoty ryzyka (objęcie ochroną ubezpieczeniową) musi się wiązać z zapłaceniem na rzecz danej wspólnoty odpowiedniej składki do funduszu ubezpieczeniowego.

• Powstający ze składek fundusz ubezpieczeniowy stanowi źródło wypłat świadczeń kompensujących straty ponoszone przez członków wspólnoty ryzyka.

Składka jako cena gwarancji ubezpieczeniowej

• Składka jest opłatą za przejęcie przez zakład ubezpieczeń finansowych skutków zaistnienia ryzyka (opłatą za korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej).

• Umowa ubezpieczenia jest umową wzajemną (ekwiwalentną), chociaż najczęściej zdarza się, że za opłaconą składkę nie otrzymujemy świadczenia. Cecha wzajemności („coś za coś”) bezsprzecznie występuje jednak w zakresie uzyskiwanego bezpieczeństwa (popyt na ochronę ze strony ubezpieczającego i podaż ochrony ze strony ubezpieczyciela).

Zdarzenie losowe

Fakt zaistnienia ryzyka. Cechuje je:

1. Niezależność zdarzeń od woli lub ich wystąpienie wbrew woli osób dotkniętych zdarzeniami

2. Wystąpienie zdarzeń jest możliwe, ale nieprzesadzone

3. Statystyczna prawidłowość wysterowanych zdarzeń

4. Nadzwyczajność zdarzeń

5. Losowość zdarzeń

Strata i świadczenie

• Strata stanowi konsekwencję finansowa zdarzenia losowego. Podstawą wyliczenia straty jest ocena powstałej szkody osobowej lub majątkowej. Różna odpowiedź ubezpieczyciela na stratę:

• W przypadku straty majątkowej to określony uszczerbek przedmiotu ubezpieczenia, czyli zmniejszenie jego wartości (kompensata jako odszkodowanie – świadczenie wyrównawcze)

• W przypadku ubezpieczeń osobowych to jest określony stopień utraty zdrowia lub utrata życia w relacji do umówionej sumy za zajście zdarzenia losowego, które dotyka osobę (kompensata jako świadczenie „niewyrównawcze” – umówione)

• W przypadku ubezpieczeń społecznych stratą jest utracony zarobek (zasiłek chorobowy odnosi się do wynagrodzeń), jak również stopień i rodzaj naruszenia sprawności organizmu (ustala lekarz orzecznik ZUS) – kompensata utraconego zarobku.

• Niezależnie od charakteru zdarzenia, strata jest określana, wyliczana i wyrażana w wartościach pieniężnych.

WYKŁAD 6

Ciąg dalszy wykładu 5 z dnia 27.03.2014 (10.04.2014)

UBEZPIECZENIE W PROCESIE DZIAŁANIA

1. Między ryzykiem a składką

• Dlaczego ubezpieczający zamierza skorzystać z metody ubezpieczenia – każdy podmiot wyróżnia – większa lub mniejsza – świadomość ubezpieczeniowa, a także jego postępowanie charakteryzuje większa lub mniejsza przezorność ubezpieczeniowa. Oba czynniki wpływają na decyzję o ubezpieczeniu. Poziom świadomość i przezorności ubezpieczeniowej jest pochodną świadomości społecznej, ekonomicznej na co wpływ ma również państwo, które powinno sprzyjać pobudzaniu zachowań asekuracyjnych.

• Dlaczego zakład ubezpieczeń jest gotów zaoferować odpowiednią ochronę ubezpieczeniową? – podstawowym zadaniem jest zorganizowanie (i obsługa) wspólnoty ryzyka w zamian za dochód (ubezpieczenia komercyjne). Mogą go wspierać inne zakłady bezpośrednio działające – rozproszenie ryzyka równocześnie kilku zakładów ubezpieczeń (koasekuracja), lub pośrednio uczestniczące (reasekuracja) – przekazanie ryzyk reasekuratorowi.

Ryzyko a składka. Procedura

Rachunek aktuarialny – ogólnym celem ubezpieczyciela aspirującego do przyjęcia ryzyka jest ustalenie wysokości składki netto (składka czysta, aktuarialna), odpowiadającej danemu ryzyku. Koszt ochrony ubezpieczeniowej dla ubezpieczającego stanowi jednak składka brutto, czyli składka netto powiększona o koszty organizacji ochrony ubezpieczeniowej (inaczej w ubezpieczeniach komercyjnych, wzajemnych i społecznych).

Wysokość składki zależy przede wszystkim od sumy ubezpieczenia (lub sumy gwarancyjnej) stanowiącej w zasadzie górną granicę odpowiedzialności finansowej zakładu ubezpieczeń, wynikającej na ogół z wartości przedmiotu ubezpieczenia albo ustalonego zakresu ochrony ubezpieczeniowej (treści umowy ubezpieczenia). W ubezpieczeniach społecznych składka może być ograniczana (np. ubezpieczenie emerytalne) lub nie musi mieć ścisłego związku z ryzykiem.

Ryzyko a składka. Kalkulacja

W ubezpieczeniach prywatnych : taryfikacja – na podstawie przyjętych w rachunku aktuarialnym wskaźników szkodowości powstaje tabela stóp składek dla ryzyk obejmowanych danym rodzajem ubezpieczenia,

Tabela odzwierciedla konieczny wkład finansowy ubezpieczającego na fundusz ubezpieczeniowy, w zależności od klasy ryzyka przejmowanego przez zakład ubezpieczeń (np. w ubezpieczeniach osobowych najczęściej jest to płeć i wiek ubezpieczonego, a w ubezpieczeniach majątkowych może być to np. stopień narażenia danego obiektu na ryzyko – ryzyko pożaru, zalania wodą).

W ubezpieczeniach społecznych : nie ma taryfikacji, jest ustawowe określenie stawki składki ubezpieczeniowej w odniesieniu do podstawy, którą stanowi wynagrodzenie, lub deklarowana kwota. Jest to kalkulacja zbliżona do ubezpieczenia dochodu przed utratą. Nielimitowane dofinansowanie ze strony budżetu państwa do FUS znosi potrzebę aktuariatu, dopóki władza polityczna ma czym dysponować.

Przykład prywatnych i publicznych ubezpieczeń chorobowych (zdrowotnych)

W każdym istnieją dwa istotne kryteria obliczania składek:

• Wymiar czasu,

• Wymiar ryzyka.

Pod względem wymiaru czasu wyróżnia się trzy zasadnicze modelowe podejścia do obliczania składki:

• Model bieżącego finansowania świadczeń,

• Model bieżącego finansowania świadczeń w grupach wiekowych,

• Model finansowania kapitałowego.

Wyjaśnienie modeli finansowania

• Model bieżącego finansowania świadczeń (pokrycia zapotrzebowania bieżącego okresu) – fundusz tworzony ze składek płaconych w danym roku, jest wykorzystywany do finansowania świadczeń w tym samym okresie. Wysokość globalnej składki powinna pokrywać globalne świadczenia i przez to zmieniać się w czasie.

• Efekt redystrybucyjny : koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, w modelu tym de facto przyjmuje się, że z części składek płaconych przez osoby młodsze finansuje się koszty leczenia osób starszych (redystrybucja międzypokoleniowa w jednej międzypokoleniowej wspólnocie ubezpieczeniowej ). Model taki działa zatem repartycyjnie, gdyż występuje w nim międzypokoleniowe rozłożenie zwiększonego ryzyka choroby.

Model bieżącego finansowania świadczeń w grupach wiekowych

• Fundusze ubezpieczeniowe, tworzone ze składek płaconych przez lub na rzecz ubezpieczonych z danej grupy wiekowej, są wykorzystywane w danym roku do finansowania świadczeń udzielanych właśnie w tej grupie wiekowej

• Ponieważ koszty usług medycznych rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, toteż składki rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych, toteż składki rosną wraz z wiekiem ubezpieczonych. Model taki działa zatem repartycyjnie tylko w niewielkim stopniu (w zależności od przyjętych przedziałów wiekowych).

Fundusz rezerwowy przy funduszu repartycyjnym

• W takim modelu powinno się uwzględnić utworzenie funduszu rezerwowego ze środków niewykorzystanych na świadczenia w okresie rozliczeniowym, z którego mogłyby być uzupełniane niedobory w funduszu ubezpieczeniowym, powstające w kolejnych okresach rozliczeniowych.

• Fundusz rezerwowy nie ma większego sensu w przypadku ciągłej nadwyżki wypłat nad wpłacanymi składkami, czyli dotacjach budżetowych, z których pokrywa się nadwyżki wypłat.

• Polski system ubezpieczeń społecznych ma fundusze rezerwowe na wszystkie ubezpieczenia, a zarazem nadmierne dotacje.

Model finansowania kapitałowego

• Przykład teoretyczny w ubezpieczeniu zdrowotnym : Rozłożenie rozliczenia finansowego w dłuższym czasie, fundusz ubezpieczeniowy, tworzony ze składek płaconych przez lub na rzecz ludzi młodych, służy sfinansowaniu świadczeń udzielanych im na bieżąco, ale równocześnie powstające w nim pewne „oszczędności” umożliwiają tworzenie rezerw, które będą przeznaczone na sfinansowanie wyższych kosztów świadczeń udzielanych im w okresie późniejszym za analogiczną (niepowiększaną) składkę.

• Im dłuższy okres ubezpieczenia, tym model finansowania kapitałowego ma większy potencjał zastosowania. W praktyce modele finansowania kapitałowego są mieszane (jw.) lub zbliżone do czystych, czyli większość świadczeń zależy od poziomu deklarowanego lub gromadzonego kapitału.

Pod względem wymiaru ryzyka można wyróżnić cztery modele obliczania składek:

• Od dochodu – składka wynosi określony ustalony liniowo procent podstawy jej wymiaru,

• Zryczałtowanej – przy braku powiązania z indywidualnym ryzykiem zdrowotnym i jednakowym dla wszystkich standardowym (gwarantowanym) koszyku świadczeń,

• Na podstawie jednorazowej oceny ryzyka – każda osoba płaci składkę odzwierciedlającą jej ryzyko choroby (osoby o potencjalnie większym ryzyku płacą wyższą składkę, a osoby o mniejszym ryzyku – niższą składkę,

• Na podstawie wielokrotnej oceny ryzyka – składkę odzwierciedlającą jej aktualne ryzyko choroby.

Składka a ryzyko. Wpływ na produkt i wynik w działalności gospodarczej

• OWU – opis oferowanego produktu ubezpieczeniowego, na etapie tworzenia produktu OWU stanowi jego koncepcję, poddawaną obróbce aktuarialnej i konfrontacji z marketingiem ubezpieczeniowym – czy TU „sprzeda” polisy po określonej składce),

• Wniosek o ubezpieczenie – treść służy szczegółowemu opisaniu przejmowanego przez ubezpieczyciela ryzyka; składa i podpisuje ubezpieczający, zaświadczając w ten sposób o cechach i stanie przedmiotu ubezpieczenia (odmowy ubezpieczenia przy fałszu).

• Wynik z działalności ubezpieczeniowej – wynik z działalności bezpośredniej – techniczno-ubezpieczeniowy (składka brutto minus świadczenia i inne koszty ochrony ubezpieczeniowej), bo ten może być ujemny, ale także wynik działalności inwestycyjnej z lokat funduszy ubezpieczeniowych (kapitałów własnych, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych)

Składka a ryzyko. Proces underwritingu

„to underwrite” – zwyczajowo ubezpieczyciel przyjmujący polisę podpisywał się pod wnioskiem ubezpieczeniowym, akceptując transfer ryzyka na siebie

Proces ubezpieczeniowy, w którym zakład ubezpieczeń podejmuje decyzję o :

1. Przejęciu ryzyka na warunkach standardowych (sprzedaż bezpośrednia lub przez agentów),

2. Przejęciu ryzyka na niestandardowych (sprzedaż przez brokerów):

3. Odmowie ochrony ubezpieczeniowej.

Underwriting medyczny – identyfikacja wpływu staniu zdrowie na ryzyko ,

Underwriting finansowy – identyfikacja wpływu kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa na ryzyka finansowe albo identyfikacja ewentualnych zagrożeń finansowych gospodarstwa domowego, wynikających ze śmierci żywiciela).

Między składką a zdarzeniem losowym po stronie ubezpieczyciela

Prewencja ubezpieczeniowa (ilustracja). – której nie pokazał

1. Prewencja techniczno – ubezpieczeniowa, wprowadza do procedur ubezpieczeniowych rozwiązania wpływające na zachowania ostrożnościowe ubezpieczonych (system bonus-malus, czyli system premiujący obniżkami składek za bezszkodowy przebieg ubezpieczenia (bonus) oraz karzący zwyżkami składek zbyt szkodowy przebieg ubezpieczenia (malus).

2. Konstruowanie propozycji udziału własnego

Ubezpieczonego w stracie, co oznacza pokrycie części powstałej szkody przez ubezpieczającego. („zwiększenie partnerstwa z ubezpieczonym”)

1. Prewencja finansowa , która polega na partycypacji finansowej ubezpieczyciela w przedsięwzięciach o charakterze zapobiegawczym (profilaktycznym) z funduszu prewencyjnego.

Wykład 7 (24.04.2014r)

CELE I FUNKCJE UBEZPIECZEŃ

Cele ogólne:

• Kompensacja strat losowych ( jaka : szybka, łatwy dostęp, względnie tania, pewna – reputacja instytucji, kontrola sądów, ochrona konsumenta)

• Prewencja (zmniejszenie kosztu kompensacji)

Cele szczegółowe:

• Poczucie bezpieczeństwa

• Ciągłość procesów gospodarczych (niektóre ryzyka nieubezpieczane)

• Gwarancji zasady rachunku ekonomicznego

• Stymulacja wzrostu gospodarczego

• Gwarancje rozwoju niebezpiecznych dziedzin gospodarczych (żegluga, energetyka jądrowa)

• Ochrona bilansu płatniczego – w określonych warunkach

Funkcje ubezpieczeń wobec ryzyka:

• OCHRONNA – przed możliwym wystąpieniem ryzyka – poczucie bezpieczeństwa, planowanie na wypadek zajścia ryzyka, a po jego nastąpieniu kompensacja szkody lub złagodzenie skutków ryzyka

• PREWENCYJNA – zmniejszenie możliwości zachodzenia ryzyka

• FINANSOWA – kumulowanie środków wspólnoty ubezpieczeniowej (dochody funduszu) oraz finansowanie świadczeń poszkodowanych (wydatki funduszu)

• WYCHOWAWCZA – źródło nauki i wiedzy

Funkcja ochronna ubezpieczeń – rozwinięcie:

• Istotą idealnego ubezpieczenia stanowi gotowość zakładu ubezpieczeń do wypłaty odszkodowania w razie wystąpienia szkody u osoby ubezpieczonej

• Gotowość do pokrycia szkody : utrzymywanie przez zakład ubezpieczeń w czasie trwania stosunku ubezpieczenia stałej gotowości do pokrycia szkody powstałej w przedmiocie ubezpieczenia (uwaga na wady ubezpieczenia : dyktat warunków, możliwość upadłości itp.)

• Łagodzenie skutków ryzyka :

- finansowa ochrona ubezpieczonego – wypłata świadczenia lub odszkodowania

- wymiar psychologiczny i ekonomiczny (przezorność ubezpieczeniowa stabilizuje finanse przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego, w szczególności ratuje je gdy są zadłużone).

Funkcja prewencyjna ubezpieczeń a ryzyko:

• Oddziaływanie na częstotliwość wypadków – prewencja materialna :

Finansowanie przez zakład ubezpieczeń przedsięwzięć prewencyjnych

• Zmniejszenie odpowiedzialności prawnej za ryzyko ubezpieczeniowe – prewencja niematerialna:

Działalność zmierzająca do zmniejszenia szkód losowych poprzez instrumenty systemu bonus-malus, instytucji udziału własnego, ograniczenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń, regresu oraz instrumenty legislacyjne.

FUNCKJA FINANSOWA a ryzyko :

• W wymiarze finansowym ubezpieczeń daje się obserwować kumulowanie środków finansowych, lokowanie rezerw finansowych i redystrybucja środków funduszy (zgodnie z mechanizmem zarządzania ryzykiem).

Zjawiska finansowe:

• REDYSTRYBUCJA : jest możliwa przez kumulowanie środków i następnie proporcjonalne rozdzielanie środków finansowych pomiędzy własnych adresatów.

• LOKATA : inwestowanie chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje, lokaty bankowe, w celu osiągnięcia dochodów

• KONTROLA FINANSOWA : kontrola z przedmiotem ubezpieczenia ważna dla ubezpieczającego (ryzyko nadpłacenia składki po jego stronie) oraz weryfikacja wartości przedmiotu ubezpieczenia przez ubezpieczyciela (sposób ograniczenia odpowiedzialności ubezpieczeniowej).

Funkcja wychowawcza ubezpieczeń w zakresie ryzyk gospodarstw domowych i przedsiębiorstw:

• Teoria i praktyka ubezpieczenia stanowi źródło nauki i wiedzy kiedy kontrolować, a kiedy przenosić ryzyko, tudzież wiedza o ochronie, jaka jest dostępna, przymusowa, potrzebna.

• Przewidywania przyszłych zdarzeń : przezorność, umiejętność przewidywania skutków działań.

• Element zarządzanie finansami przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego (oszczędności): kształtowanie umiejętności oszczędzania z pokrywaniem standardowych i niestandardowych następstw ryzyka

• Wspólnoty niebezpieczeństwa: zasada : ”jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”.

Organizacje ubezpieczeniowe – wczoraj i dziś.

Od dobrowolnych transakcji i zrzeszeń do przymusu państwa.

Archetypy ubezpieczeń:

• Archetyp ubezpieczeń wzajemnych (ubezpieczenie karawan kupieckich w Kodeksie Hammurabiego – ubezpieczenie na zasadzie pomocy wzajemnej)

• Archetyp awarii wspólnej, koinonia w prawie rodyjskim – lex Rhodia de iactu „Gdy dla ulżenia statkowi towar został wyrzucony za burtę, wówczas to co zostało poświęcone dla wszystkich, powinno być przez wszystkich poniesione”),

• Archetypy ubezpieczenia komercyjnego

Pożyczka morska – foenus nauticum – transakcja kredytowo-handlowa polegająca na udzieleniu przez bankierów wysokooprocentowanej pożyczki, która nie podlegała zwrotowi w razie utraty statku lub ładunku)

Foenus quasi-nauticum – transakcja w zakresie podróży lądowych.

• Umowa sprzedaży oraz osobne unieważnienie – bankier kupował towar w podróży z zapłatą ceny odroczoną do ziszczenia się warunku utraty rzeczy wskutek wypadku losowego oraz drugą umową towarzyszącą wskazującą, że pierwsza traci ważność w przypadku pomyślnego finału podróży (czyli właścicielem rzeczy z powrotem kupiec).

Obecnie da się to połączyć w jednej umowie sprzedaży z zastrzeżeniem terminu i warunku, ale może być uznane za obejście prawa (czynność nieważna).

Działalność ubezpieczeniowa – średniowiecze

Po bulli papieskiej z 1230r.zanika pożyczka morska i fikcyjne umowy sprzedaży o funkcji ubezpieczenia, a pojawia się assecuramentum tj. umowa ubezpieczenia oderwana od transakcji handlowej. (papież zakazał takich pożyczek uznając je za lichwiarskie).

Pierwszy dokument ubezpieczeniowy pochodzi z 1384 roku (ubezpieczenia morskie).

Germańskie „gildie” kupieckie – udzielają ochrony na zasadzie wzajemności w razie pożaru, śmierci, kradzieży, wypadku w podróży morskiej czy lądowej.

„brandgildie” (cechy zrzeszeń ubezpieczeniowych – udzielenie pomocy pomiędzy gildiami)

Związki chłopskie – pokrywanie strat członków w razie pożaru lub padnięcia bydła, XIII (my nie potrafimy pomagać w razie bezrobocia).

Działalność ubezpieczeniowa – renesans i era nowożytna

Wykształcenie się typu zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela;

Renty wieczyste (annuaty), renty wykupne (wyderkaufy) – przekazanie do miasta lub klasztoru sumy pieniężnej w zamian za obowiązek płacenia renty (teraz umowa dożywocia). Montes pietatis – wypłacają renty ofiarodawcom plus bezprocentowy kredyt (kościelny).

związki ogniowe (socjety) korporacje publicznoprawne przymusowe w różnych krajach, Hamburg 1677 od ognia

- powstanie korporacji Lloyd’s w Londynie (druga połowa XVII w. – ubezpieczenia morskie)

- ubezpieczenia od gradobicia i ubezpieczenia bydła (XVIIIw.)

- ubezpieczenia na życie (przełom XVII i XVIIIw. – tontyny)

Linia rozwojowa w ujęciu finansowym:

• Fundusze zdecentralizowane (gildie, bractwa, samo ubezpieczenie – zainteresowany tworzy własny fundusz rezerwowy, w formie pieniężnej lub innej z którego pokrywa szkody losowe. Przy samo ubezpieczeniu brak repartycji, obecnie captive insurance company tzw. captiv,

• Fundusze scentralizowane ze źródeł scentralizowanych (środki pieniężne lub inne rezerwy na pokrycie szkód losowych tworzone z zasobów scentralizowanych w inny sposób np. środki budżetowe, ubezpieczenia społeczne PRL,

• Fundusze scentralizowane ze źródeł zdecentralizowanych (fundusze ubezpieczeniowe sensu stricte, łączy w sobie element centralizacji i decentralizacji, fundusze powszechne lub zdywersyfikowane przez przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe).

Działalność ubezpieczeniowa w Polsce – początki prawa ubezpieczeń

• Pierwsze ubezpieczenia w Polsce w XV w. na Górnym Śląsku – 1528 Ordunek Gorny Jana Opolskiego dotyczący kas brackich (obowiązek wnoszenia składek do kas brackich na ziemi opolskiej, raciborskiej, bytomskiej celem pomocy ubogim, chorym, niezdolnym do pracy górnikom), 1544 Porządek Ogniowy Poznania, Wilkierz Gdański 1761 (ubezpieczenia morskie)

• Pierwsza kasa ogniowa powstała w Poznaniu w XVIII w.

• Utworzenie na podstawie dekretu królewskiego z 21.04.1803r. Towarzystwa Ogniowego dla Miast w Prusach Południowych (ziemie pod zaborem pruskim)

• 1816 powołanie Ogólnego Towarzystwa Ogniowego w Królestwie Polskim (1843 przekształcenie go w Dyrekcję Ubezpieczeń. Wprowadzono nowe działy ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Dyrekcja kierowała również Główną Kasą Oszczędnościową.

wykład 8 - 08.05.2014

INSTYTUCJE UBEZPIECZENIOWE

Rodzaje instytucji ubezpieczeniowych

Towarzystwa ubezpieczeniowe: instytucje prowadzące działalność gospodarczą na rynku ubezpieczeniowym (działalność ubezpieczeniowa) zakładane przez osoby prywatne. Formy prawne: spółki akcyjne i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, podmioty cywilnoprawne. Fundusze ubezpieczeniowe gromadzone ze składek ustalanych przez towarzystwa, rachunkowość ubezpieczeniowa.

Zakłady administracyjne (ubezpieczeniowe). Instytucje prowadzące działalność w sferze zabezpieczenia społecznego na zasadach ubezpieczeniowych, tworzone przez państwo lub inne podmioty dopuszczone do odrębnej organizacji ubezpieczeniowej przez państwo (OFE). Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Chorych (obecnie NFZ) dysponujące władzą administracyjną. Fundusze ubezpieczeniowe ze składek określanych przez władze publiczne, rachunkowość budżetowa.

Dwie strony w kontraktowaniu świadczeń przez NFZ (model współpracy w działalności ubezpieczeniowej)

• NFZ ma "organizować i finansować" udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej - w sensie ekonomicznym jest ubezpieczycielem kosztów opieki zdrowotnej. Nie jest w sensie prawnym - nie podejmuje decyzji o przyznaniu prawa do ubezpieczeniowego świadczenia zdrowotnego ( nie prowadzi likwidacji szkód ubezpieczeniowych).

Pojęcie działalności ubezpieczeniowej wg prawa

1. Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności ubezpieczeniowych związanych z oferowaniem i udzielaniem ochrony na wypadek ryzyka wystąpienia skutków zdarzeń losowych (ART.3 ust. 1 Ustawy)

2. Czynności ubezpieczeniowe to (ART. 3, ust. 3,7 Ustawy):

1. Czynności, które mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady ubezpieczeń (np. reasekuracja, zawieranie i wykonywanie umów itp.)

2. Czynności ubezpieczeniowe, których wykonanie zakład ubezpieczeń może zlecić innemu podmiotowi (NP. OUTSOURCING)

3. Czynności inne na wniosek innego zakładu, UFG, PBUK (np. tzw. komisarka awaryjna)

Cechy instytucji ubezpieczeniowej na rynku ubezpieczeniowym

• Celowy charater funduszu ubezpieczeniowego

• Specyficzne metody tworzenia i rozdziału funduszu ubezpieczeniowego, oparte na ocenie ryzyka

• Działalność ubezpieczeniowa prowadzona jest przez zakłady ubezpieczeniowe (specjalizacja)

• Jednorodność rodzaju prowadzonej działalności ubezpieczeniowej (można łączyć ubezpieczenia i reasekurację, ale nie można łączyć ubezpieczeń z bankiem, czyli jedna instytucja finansowa nie może mieć oferty zarówno z zakresu czynności bankowej, jak i ubezpieczeniowej, chociaż istnieją sojusze bankowo-ubezpieczeniowe. Tworzy się je po to, by zwiększyć możliwości sprzedaży części bankowej i ubezpieczeniowej)

• Istnienie ściśle określonej formy organizacyjno-prawnej zakładu ubezpieczeń (TUW, S.A.)

• Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej i/lub reasekuracyjnej

• Szczegółowa normatyzacja prawa systemu finansowego i gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń

Formy gospodarcze działalności ubezpieczycieli

• Asekuracja (ubezpieczenie):

Ubezpieczający Ubezpieczyciel

• Koasekuracja:

Ubezpieczający Ubezpieczyciel 1

Ubezpieczający Ubezpieczyciel 2

...

1. Reasekuracja

Ubezpieczyciel Reasekurator

(Cedent, Reasekurowany) (Cesjonariusz)

• Retrocesja:

Reasekurator Reasekurator

(Retrocedent) (Retrocesjonariusz)

Reasekuratorzy

• Prowadzą działalność w zakresie tzw. ubezpieczeń pośrednich

• Reasekuracja zwiększa możliwości akceptacyjnych ubezpieczycieli - każdy ubezpieczyciel musi przestrzegać marginesu wypłacalności określonego względem środków własnych ubezpieczyciela

• Reasekuracja pozwala na stabilizację wyniku finansowego ubezpieczyciela - likwidacja wahań w dochodach, wyrównane wahań związanych z występowaniem tzw. ciężkich ryzyk powodujących konieczności wypłaty wysokich świadczeń

• Zabezpieczenie standardu wypłacalności. Reasekuracja jest instrumentem poprawy jakości usług ubezpieczeniowych, a w szczególności jej finansowania.

Koasekuracja i retrocesja

Koasekuracja czyli wielozakładowy stosunek ubezpieczeniowy – oznacza, że kilku ubezpieczycieli jednocześnie wystawia polisę ubezpieczeniowa, która dotyczy określonej części ryzyka, wedle ustawy wewnętrznej między koasekurantem (tzw. zbiorowa sprzedaż). W sensie prawnym jest tyle stosunków ubezpieczeniowych, ile jest koasekurantów.

Retrocesja - wtórna reasekuracja lub koasekuracja - reasekurator oddaje część składek wtórnemu reasekurantowi (retrocesjonariuszowi) w zamian za obietnice pokrycia ryzyka.

Ubezpieczenie (asekuracja a reasekuracja) – różnice:

Ubezpieczenie	Reasekuracja
Umowa nazwana, ahezyjna	Umowa nienazwana, często ramowa
Umowa jednostronnie kwalifikowana	Umowa dwustronnie kwalifikowana
Strony: ubezpieczający, ubezpieczyciel	Strony: cedent (zakład ubezpieczeń), cesjonariusz (reasekurator)
Występuje umowa na rzecz osoby 3. i na cudzy rachunek	Nie występuje
Dopuszczalne nieoznaczenie imienne ubezpieczającego (po zapłaceniu składki), częściej anonimowy ubezpieczony (zmieniające się osoby np. piłkarz w ubezpieczeniu NW klubu)	Bezimienności nie stosuje się
Tworzenie scentralizowanego funduszu, akwizycja, likwidacja szkód, spory sadowe	Brak
Bezpośredni stosunek prawny	Brak bezpośredniego stosunku prawnego
Zawarcie umowy wymaga zgody ubezpieczającego ("podpis na polisie")	Reasekuracja dochodzi do skutku niezależnie od zgody
Prawo do regresu	Nie występuje regres
Przewaga stosunków krajowych	Przewaga stosunków międzykrajowych
Umowy masowe	Brak masowego charakteru
Umowy konsumenckie	Brak charakteru konsumenckiego
Mogą być obowiązkowe	Brak obowiazku
Reguła: charakter adhezyjny umów (na podstawie ogólnych warunków ubezpieczeń)	Brak adhezyjności
Dotyczy ryzyk jednego podmiotu	Obejmuje całość ryzyk
Spory rozstrzygają sądy powszechne	Spory rozstrzygane są polubownie
Umowy zawierane w siedzibie ubezpieczyciela lub poza lokalem przez pośrednika (agent lub broker ubezpieczeniowy)	Umowy zawierane także na giełdach reasekuracyjnych lub przez brokera reasekuracyjnego
Ubezpieczający otrzymuje odszkodowanie lub świadczenie	Reasekurowany otrzymuje także prowizje i udział w zysku
Warunkiem umowy nie jest złożenie zabezpieczenia	Stosowane są depozyty reasekuracyjne

Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

• "Spółdzielnie" prowadzące działalność ubezpieczeniową

• Członkostwa w TUW jest powiązane z wykupieniem polisy, wygaśniecie stosunku ubezpieczenia powoduje utratę członkostwa

• Rekomendacja: ryzyko grupy, jest niższe od średnich ryzyk ubezpieczanych w towarzystwach ubezpieczeniowych - "dobre ryzyko" TUW Rejent Life. TUW może także ubezpieczać osoby nie będące jego członkami, pod warunkiem, że płaca one składki stale, a łącznie ich wielkość nie przekroczy 10% całkowitej składki.

• Zmniejszenie składki nie tylko dzięki kosztom administracyjnym, które są znacznie zmniejszone, ale dzięki non-profit

• Obecnie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych obejmują 2% polskiego rynku ubezpieczeń, podczas gdy przed wojna w naszym kraju działało 300 takich firm, które obejmowały 60% rynku. Na świecie TUW maja przeciętnie 20% rynku ubezpieczeniowego, ale np. w Finlandii 70%, a w Holandii 50%.

Różnice pomiędzy TUW a Ubezpieczeniową SA

• TUW nie jest spółką handlową: do TUW stosują się niektóre przepisy kodeksu spółek handlowych o spółkach akcyjnych; Działalność TUW określona jest przez prawo ubezpieczeniowe

• Celem TUW nie jest osiągniecie zysku (działalność musi być rentowna), ale wzajemne zapewnienie członkom (lub osobom trzecim) odszkodowań lub świadczeń; kapitał zakładowy stanowi tylko rodzaj funduszu gwarancyjnego

• Minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego jest niższa niż w ubezpieczeniowej SA

• Ubezpieczony jest jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym (ubezpieczeniowe SA jest związkiem kapitałów, TUW jest związkiem osób i innych podmiotów)

• Członkowie są ze sobą powiązani przynależnością do TUW oraz zobowiązaniem do przyczyniania się do tworzenia funduszu potrzebnego towarzystwu na pokrycie wydatków z tytułu odszkodowań, świadczeń oraz kosztów własnych

• Nadwyżki powstające w działalności ubezpieczeniowej są przeznaczane na wzrost kapitałów własnych (większa pojemność ubezpieczeniowa) lub wracają do ubezpieczonych bądź w postaci zwrotów lub obniżenia składek, bądź w postaci przyrostu świadczeń.

"Male TUW"

• TUW posiadające ograniczony zakres działalności ze względu na mała liczbę członków, niewielką liczbę lub niskie sumy zawieranych ubezpieczeń, bądź też niewielki terytorialny zasięg działalności, może być uznane przez KNF za "małe towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych" (małe TUW) - krytyka za nadmierna uznaniowość

• Roczny przypis składki nie przekracza równowartość w złotych 5 mln euro. TUW ubezpiecza jedynie własnych członków

Wykład 9 15.05.2014

ZASADY DZIAŁALNOŚCI UBEZPIECZENIOWEJ – PRZEGLĄD

Zasady ubezpieczeń to określone wymagania, jakie są stawiane usługom ubezpieczeniowym.

Część z tych wymagań ma charakter bezwzględnie obowiązujących (bezwzględnie przestrzegane i realizowane z uwagi na regulacje prawne), część ma charakter względnych i postulatywnych (dobra praktyka ubezpieczeniowa).

• REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

• PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

• POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

• MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI SKUTKÓW

1. REALNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Ubezpieczający może liczyć na to, że skutki zdarzeń losowych będą kompensowane (np.poprzez wyrównanie straty) przez ubezpieczyciela i zgodnie z obowiązującymi go warunkami.

Realność ochrony ubezpieczeniowej zapewniona jest poprzez gwarancje prawne (podstawy prawnej roszczeń w ustawach) i ekonomiczne (finansowe).

Realność ochrony wymaga zgromadzenia wystarczających funduszy ubezpieczeniowych.

FINANSOWE GWARANCJE RELANOŚCI OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe obejmują m.in. następujące rodzaje rezerw:

1. Rezerwę składek,

2. Rezerwę na ryzyka niewygasłe,

3. Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia, w tym rezerwę na skapitalizowaną wartość rent,

4. Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka),

5. Rezerwę ubezpieczeń na życie,

6. Rezerwy ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający,

7. Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych,

8. Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe przewidziane w statucie zakładu ubezpieczeń.

1. PEŁNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

Realność ochrony dotyczy wypłacalności ubezpieczenia, pewności kompensaty, natomiast pełność odnosi się do zakresu kompensaty. Realność jest zależna tylko od ubezpieczyciela, a pełność ochrony od poziomu…………

• Ubezpieczenie powinno w pełni pokrywać szkody powstałe w wyniku zdarzeń losowych

• Miarami realizacji zasady pełności w ubezpieczeniach majątkowych są : stosunek odszkodowania do wartości szkody, wysokość odszkodowania.

• W praktyce występują trzy przypadki : niedoubezpieczenia, pełnego ubezpieczenia, nadubezpieczenia

1. POWSZECHNOŚĆ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ

• Ideą jest ekstensywny rozwój ubezpieczeń (maksymalizacja upowszechnienia usług ubezpieczeniowych). Powszechność to możliwość korzystania z ubezpieczenia przez każdy podmiot(osobę), uzasadnionego ubezpieczenia każdego przedmiotu ubezpieczenia i ubezpieczenia w zakresie realnie zagrażających ryzyk.

• Upowszechnianie ubezpieczeń zależy zatem od sumy pozytywnych działań towarzystw ubezpieczeniowych, a także działań państwa, które może nakładać obowiązek ubezpieczenia w określonych dziedzinach ze względu na społeczny wymiar poszczególnych typów ubezpieczeń indywidualnych.

1. MINIMALIZACJA CZASU KOMPENSACJI

• Wypłaty świadczeń oraz odszkodować przez instytucje ubezpieczeniowe do tego powołane powinny być realizowane niezwłocznie, bez opóźnień. Zasada ta stanowi podstawowe kryterium efektywności świadczonej ochrony ubezpieczeniowej

• Art.817. Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie 30 dni od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku

• Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności albo wysokości świadczenia okazało się niemożliwe, to obowiązek w ciągu 10 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe.

• Bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie 30 dni.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ UBEZPIECZYCIELA

Systemy i ograniczenia

1. Systemy odpowiedzialność ubezpieczeniach majątkowych

• Odpowiedzialność proporcjonalna

• Ubezpieczenia „na pierwsze ryzyko”

• Techniczno-ubezpieczeniowe ograniczanie wysokości odszkodowania

• Zasada proporcjonalności w ubezpieczeniach wielokrotnych

• Instytucja kulancji

1. Odpowiedzialność w ubezpieczeniach życiowych

• Zasada dobrej wiary

• Nieodszkodowawczy charakter świadczenia ubezpieczeniowego

• Kumulacja świadczeń

PODSTAWOWE SKŁADOWE MECHANIZMU KOMPENSACYJNEGO

• Suma ubezpieczenia to górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela, obowiązująca strony, jeśli umowa nie zawiera innych rozstrzygnięć określających zakres ubezpieczenia.

• Strony mogą więc przewidzieć wyższą odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń (np. klauzula przezornej sumy ubezpieczenia)

• W praktyce wprowadza się wiele klauzuli mających na celu pomniejszenie odpowiedzialności ubezpieczeniowej. Przenoszą one na uprawnionego część ryzyka wystąpienia szkody

• Wartość ubezpieczenia- w. mienia to rzeczywista wartość interesu majątkowego ubezpieczającego (ubezpieczonego) podlegającego ochronie.

• Strony przyjmują wartość ubezpieczonego mienia na podstawie oświadczenia ubezpieczającego. W tym zakresie nie dokonuje się wyceny przedmiotu ubezpieczonego przez biegłych. Może to nastąpić przy niestandardowych przedmiotach.

• Od wartości ubezpieczeniowej sumy ubezpieczenia zależy też od wysokości składki, jaką płacić musi ubezpieczający (ubezpieczony) – art.824 paragraf 3

ZALEŻNOŚĆ POMIĘDZY SUMĄ UBEZPIECZENIA A WARTOŚCIĄ UBEZPIECZONEGO MIENIA

• Z punktu widzenia ubezpieczającego (ubezpieczonego) najlepszym rozwiązaniem jest, gdy suma ubezpieczenia jest taka sama jak wartość ubezpieczonego mienia, wówczas bowiem w razie szkody odzyska on pełną jego wartość.

• Niedoubezpieczenie – jeśli suma ubezpieczeniowa jest mniejsza, niż przy szkodzie całkowitej ubezpieczenie nie pokryje pełnej straty ubezpieczającego (ubezpieczonego).

• Nadubezpieczenie – ustalenie sumy ubezpieczenia na poziomie wyższym od wartości mienia nie spowoduje wypłaty większego niż szkoda odszkodowania. Ubezpieczyciel wypłaci je w wysokości odpowiadającej szkodzie. Brak bowiem podstaw do wypłaty kwoty przewyższającej rzeczywistą stratę poszkodowanego – art.824

• Wartość mienia a wysokość odszkodowania. W każdym przypadku należy ustalać rzeczywistą wartość ubezpieczonej rzeczy i ta wartość wyznaczać powinna należną ubezpieczonemu kwotę odszkodowania, nie może ona jednak przekroczyć pułapu ustalonej umownie sumy ubezpieczenia .

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PROPORCJONALNA

• Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości pozostającej w takim stosunku do wielkości szkody w jakim suma ubezpieczeniowa pozostaje do wartości przedmiotu ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej).

• FORMUŁA :

$\frac{O}{S}$ = $\frac{U}{W}$ O = S * $\frac{U}{W}$

gdzie:

O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S - wysokość doznanej szkody (szkoda),

U – suma ubezpieczenia (ubezpieczenie),

W – wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)

Przykłady :

1. Szkoda częściowa : W= 5000zł , U= 3000zł, S= 4000zł, O = ?

O= 4000 * $\frac{3000}{5000}$ = 2400

1. Szkoda całkowita: W= 5000zł, U= 3000zł, S= 5000zł, O=?

O = 5000 * $\frac{3000}{5000}$ = 3000

(Suma ubezpieczenia stanowi 60% wartości przedmiotu ubezpieczenia, zatem odszkodowaniem będzie 60% wartości szkody.)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO

• Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowania w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia (odszkodowanie pokrywa w całości szkodę do wysokości sumy ubezpieczenia). Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczająca poza ramy określone sumą ubezpieczenia nie zostaje pokryta. Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia.

Formuła :

O = S, gdy S ≤ U

O= U, gdy S > U

gdzie:

O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie),

S - wysokość doznanej szkody (szkoda)

U – suma ubezpieczenia ( ubezpieczenie)

• „Pierwsze ryzyko”

Jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.

• „Drugie ryzyko”

Jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyżej sumy sumy ubezpieczenia i nie podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje całkowicie na ryzyku ubezpieczającego).

Przykłady:

1. Szkoda częściowa : U= 3000zł, S= 2000zł, 0= 2000zł

2. Szkoda całkowita: U= 3000zł, S= 5000zł, O= 3000zł

Ubezpieczenia 22.05.2014r.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ NA (ZA) PIERWSZE RYZYKO

• Odstępstwo od reguły ustawowej (klauzula ubezpieczeniowa). Zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w wysokości poniesionej szkody do wysokości sumy ubezpieczenia. Jeżeli szkoda jest wyższa od sumy ubezpieczenia, to jej część wykraczająca poza ramy określone suma ubezpieczenia nie zostaje pokryta.

• Ubezpieczenie to jest stosowane najczęściej w przypadkach, gdy szkoda powstaje z natury swej jako częściowa lub przy zmiennych stanach ilościowych i wartościowych mienia

• Formuła $O = \left\{ \begin{matrix} S,\ gdy\ \ S \leq U \\ U,\ gdy\ S > U \\ \end{matrix} \right.\ $

Gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe (odszkodowanie)

S - wysokość doznanej szkody (szkoda)

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie)

• "Pierwsze ryzyko"

Jest to szkoda do wysokości sumy ubezpieczenia. Zakład ubezpieczeń uznaje za ubezpieczoną w pełnej wartości dowolną część mienia do granicy sumy ubezpieczenia, która to część jest wystawiona w pierwszej kolejności na działanie wypadku ubezpieczeniowego.

• "Drugie ryzyko"

Jest to część szkody, która stanowi nadwyżkę powyższej sumy ubezpieczenia i podlega pokryciu przez zakład ubezpieczeń (pozostaje całkowicie w ramach ryzyka ubezpieczającego)

Przykłady:

1. Szkoda częściowa: U = 3000zł; S (1,2) = 2000zł; O(1) = 2000zł; O(2) = 1000zł

2. Szkoda całkowita: U = 3000zł; S = 5000zł; O = 3000zł

TTECHNICZNO - UBEZPIECZENIOWE OGRANICZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ

• FRANSZYZA (INTEGRALNA, REDUKCYJNA)

• Franszyza - jest to określona część lub całość szkody, która obciąża ubezpieczającego, mimo że suma ubezpieczenia może być nawet równa wartości przedmiotu ubezpieczenia. Franszyza występuje w formie: warunkowej (integralnej) lub bezwarunkowej (redukcyjnej)

• Franszyza warunkowa (integralna)

Zakład ubezpieczeń zwolniony jest z obowiązku wypłaty odszkodowania za szkodę, która nie przekroczyła ustalonego minimum (kwoty) określonej części (lub procentu) sumy ubezpieczenia, bądź też wartości ubezpieczeniowej - REDUKCJA MALYCH SZKOD. Jeżeli szkoda przekroczy tę wysokość to zakład ubezpieczeń odpowiada za szkodę w pełnej wysokości.

Franszyzę warunkową ustanawia się głownie dlatego, by uwolnić zakład ubezpieczeń od prowadzenia postępowań likwidacyjnych w znacznej liczbie spraw dotyczących drobnych szkód, których koszty likwidacji mogłyby być większe od wielkości szkody i są mało dokuczliwe dla ubezpieczonych.

• Przykład

W = 10 000zl, FI = 3%

1. S = 300zl; O = 0zl (EGZAMIN - ŁATWO SPRAWDZIĆ)

2. S = 301zl; O = 301zl

1. Franszyza bezwarunkowa (redukcyjna) - REDUKCJA WSZYSTKICH SZKÓD

Zakład ubezpieczeń obniża kwotę wypłaconego odszkodowania ubezpieczeniowego o określoną sumę lub ustalony procent wartości przedmiotu ubezpieczenia. Następuje to w każdym przypadku szkody przy każdej wysokości szkody, tj. niezależnie od tego czy szkoda franszyzę przewyższa czy też nie.

Przesłanką wprowadzenia franszyzy redukcyjnej jest założenie objęcia ubezpieczeniem tylko tych szkód, które są spowodowane zdarzeniami losowymi. Franszyza redukcyjna wyłącza spod ochrony ubezpieczeniowej ubytki naturalne (rzeczywiste lub pozorne) w ubezpieczonym mieniu, które nie można uznać za szkody.

Franszyzę redukcyjną stosuje się najczęściej w ubezpieczeniach towarowych. Zadaniem jej jest wtedy wyłączenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za szkody polegające na powstawaniu rożnego rodzaju ubytków naturalnych (np. wysychanie, parowanie w ubezpieczonym mieniu) lub różnic wagowych (np. w ładunkach masowych)

• Przykład:

W = 10 000zł; FR = 3%

1. S = 300zł, O = 0zł

2. S = 301zł; O = 1zł

1. Udział własny

Ubezpieczający ponosi określony udział w odszkodowaniu, którego faktyczna wysokość (wyrażona kwotowo lub procentowo) zostaje ustalona dopiero po wystąpieniu wypadku ubezpieczeniowego.

Udział własny w szkodzie (ryzyko własne ubezpieczającego) oznacza, że odszkodowanie ubezpieczeniowe wypłacane ubezpieczającemu ulega zmniejszeniu o ustalony procent udziału własnego.

Udział własny może oznaczać ograniczenie wysokości ubezpieczenia (niedoubezpieczenie) narzucone ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń.

Podstawą wprowadzenia udziału własnego są założenia prewencyjne.

Udział własny może być zastosowany w obu systemach odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń: proporcjonalnej lub na pierwsze ryzyko.

• Udział własny w odpowiedzialności proporcjonalnej

  • Formuła: $\frac{O}{S_{P}} = \frac{U}{W}$ $O = Sp\ \times \ \frac{U}{W}$

Gdzie: O - odszkodowanie ubezpieczeniowe

S_P - wysokość doznanej szkody pomniejszonej o udział własny

U - suma ubezpieczenia (ubezpieczenie)

W - wartość przedmiotu ubezpieczenia (wartość ubezpieczenia)

• Przykład (szkoda częściowa): W = 5000zł; U = 3000zł; S = 4000zł; UW = 20%

$$O = \left( 4000 - 800 \right) \times \ \frac{3000}{5000} = 1920$$

• Udział własny w systemie na "pierwsze ryzyko"

Odszkodowanie ubezpieczeniowe nie pokrywa całej szkody (w granicach sumy ubezpieczenia), lecz jest zmniejszone o określoną część.

• Przykłady:

1. Szkoda częściowa: U = 3000zł; UW = 20%; S = 2000zł, O = 1600zł – szkoda nie przekracza sumy ubezpieczenia, wypłaca się po pomniejszeniu szkody o udział własny.

2. Szkoda całkowita: U = 3000zł; UW = 20%; S = 5000zł; O = 2400zł - przy szkodzie całkowitej i przejściu na odpowiedzialność na „drugie ryzyko” udział własny liczymy do sumy ubezpieczenia, a nie do szkody (wyjątek, zawsze liczy się do sumy ubezpieczenia)

ZASADA PROPORCJONALNOSCI W USTALANIU ODPOWIEDZIALNOŚCI UBEZPIECZYCIELI W UBEZPIECZENIACH WIELOKROTNYCH

Art. 824 zn.1 §2 Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych sum wynikających z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia.

• SYSTEM FRANCUSKI (NIEMIECKI)

Udział ubezpieczyciela w wypłacie odszkodowania określa się w stosunku zachodzącym między odszkodowaniem, które musiałby zapłacić, gdyby był jedynym ubezpieczycielem, a suma odszkodowań, które obciążałyby każdego z ubezpieczycieli, gdyby był jednym ubezpieczycielem (proporcja odszkodowań)

• Przykład: S = 50 000zł

Ubezpieczyciel A: UA = 50 000zł; OA = 31.250

Ubezpieczyciel B: UB = 30 000zł; OB. = 18.750

$O_{A} = 50000 \times \frac{50000}{50000 + 30000}$ $O_{B} = 50000 \times \frac{30000}{50000 + 30000}$

DEKLARACJA RYZYKA UBEZPIECZENIOWEGO - SYSTEMY

• Przy zawieraniu umowy ubezpieczenia ubezpieczający ma obowiązek podać do wiadomości ubezpieczyciela - zgodnie z prawdą - wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka (niebezpieczeństwa)

• System anglosaski (art. 304 k.m.)

Obowiązek deklaracji spontanicznych: ubezpieczający - nawet bez uprzednich zapytań ze strony ubezpieczyciela - powinien informować o wszelkich okolicznościach, które są lub powinny być mu znane.

• System kontynentalny (art. 815 k.c.)

System "odpowiedzi na pytania": obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności, o które pytał ubezpieczyciel (w formularzu wniosku-oferty albo w innych pismach)

• System mieszany

Ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawda na pytania ubezpieczyciela, ale ponadto jest obowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel nie pytał.

• Sankcje za naruszenie

Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności (art. 815 i 834 k.c.), może odstąpić od umowy (art. 305 k.m.) może zwiększyć składkę (art. 305 k.m.)

SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA

• Składka brutto (przypisana)

Łączna suma składek taryfowych należnych od ogółu ubezpieczających za cały okres obrachunkowy (rok kalendarzowy).

• Składka netto (tzw. składka sprawiedliwa)

Suma składek brutto pomniejszona o koszty obsługi ubezpieczeń (administracyjne), o koszty tworzenia rezerw, koszty akwizycji i inne koszty działalności zakładu ubezpieczeń.

• Składka przypisana netto

Składka zarobiona na udziale własnym ubezpieczyciela (po uwzględnieniu kosztów reasekuracji).

SKŁADKA – STAWKA - TARYFA

• Składka

Świadczenie pieniężne, które ubezpieczający jest obowiązany zapłacić ubezpieczycielowi za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w ciągu okresu ubezpieczenia.

• Stopa składki (stawka)

Liczba jednostek pieniężnych przypadających na każde 1000 (w ‰) lub 100 (w%) jednostek pieniężnych sumy ubezpieczeń (w ujęciu rocznym).

• Taryfa składek

Uporządkowany zbiór stóp składek odpowiadający wszystkim typowym rodzajom ryzyka (przedmiotom i niebezpieczeństwom) występującym w danym rodzaj ubezpieczenia

• Inne elementy

Wysokość rabatów (bonus), dodatków (malus), tablice frakcyjne dla składek ubezpieczeń krótkoterminowych.

RYNEK UBEZPIECZENIOWY (PODSTAWOWE POJĘCIA)

• Rynek

Ogół transakcji kupna - sprzedaży danego dobra lub czynnika produkcji, zawieranych na pewnym terytorium w określonym czasie.

• Rynek ubezpieczeniowy

Segment rynku ogólnego, który podejmuje całokształt usług ubezpieczeniowych, zaliczany do tzw. rynku usług finansowych

• Rynek ubezpieczeniowy w ujęciu podmiotowym

Obejmuje wszystkie osoby i podmioty uczestniczące w dystrybucji usług ubezpieczeniowych oraz podmioty, organy i instytucje zrzeszające uczestników rynku, kontrolujące i nadzorujące jego działalność i funkcjonowanie.

• Rynek ubezpieczeniowy w ujęciu segmentowym

Grupy usług oferowane przez podmioty uczestniczące w danym procesie dystrybucji usług ubezpieczeniowych (od ubezpieczających do zakładów ubezpieczeń i reasekuracji)

POLSKI RYNEK UBEZPIECZENIOWY I REASEKURACYJNY

• Podaż

• Ubezpieczyciele (zakłady ubezpieczeń: S.A., TUW)

• Instytucje ubezpieczeniowe (UFG, BPUK)

• Samorząd ubezpieczeniowy (PIU)

• Stowarzyszenie aktuariuszy

• Instytucje nadzoru ubezpieczeniowego (KNF, MF, PRM, RU)

• Popyt

• Ubezpieczający (osoby fizyczne i prawne - ujęcie prawne, przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego - ujęcie ekonomiczne)

• Rzecznik ubezpieczonych (RU)

• Organizacje konsumentów

• Pośrednicy ubezpieczeniowi

• Agenci i brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni

• Stowarzyszenia (agentów, brokerów)

• Instytucje pomocnicze i usługowe (rzeczoznawcy, specjaliści, nauczyciele zawodu)

KOMISJA NADZORU FINANSOWEGO (KNF)

DAWNIEJ: KOMISJA NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH (KNUIFE)

• Organ nadzoru

Centralny organ administracyjny rządowej. Kieruje nim Przewodniczący powołany przez Prezesa Rady Ministrów (organ nadzorczy). Do postępowań KNF stosuje się k.p.a. Jego decyzje są ostateczne, na decyzje te przysługuje skarga do NSA.

• Istota nadzoru ubezpieczeń

Ochrona interesów osób ubezpieczonych (ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników PPE) poprzez zapobieganie sytuacji, w których zakład ubezpieczeń traci zdolność wypłaty należnych tym osobom świadczeń ubezpieczeniowych.

• Zakres nadzoru ubezpieczeń

1. Zakłady ubezpieczeń (nie podlegają nadzorowi: UFG, PBUK, KUKE S.A. w zakresie gwarantowanych przez SP ubezpieczeń eksportowych).

2. Brokerzy ubezpieczeniowi i reasekuracyjni.

• Zadania nadzorcze ubezpieczeń

1. Podejmowanie działań mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeniowego oraz ochronę ubezpieczeniową.

2. Wydawanie zezwoleń na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej, brokerskiej i agencyjnej.

3. Kontrola działalności i stanu majątkowego zakładów ubezpieczeń i oraz brokerów.

4. Podejmowanie innych działań przewidzianych w Ustawie.

Ubezpieczenia 5.06.2014r.

Podział produktów ubezpieczeń osobowych z działu I

1. Ze względu na program (indywidualne, grupowe)

2. Ze względu na funkcję (rolę) ubezpieczenia osobowego:

• czyste (o charakterze ochronnym): na życie, na życie i dożycie, ub. Wypadku i choroby, na dożycie

• mieszane – z funduszem kapitałowym, rentowe, posagowe (jeżeli obejmują ryzyko osobowe)

• kapitałowe (stricte kapitałowe): posagowe, rentowe (do momentu wypłaty renty)

1. kryterium zakładu o ryzyko:

• przy ubezpieczeniach czystych jest zakład o śmierć (bo liczy się ryzyko śmierci)

• przy mieszanych to zakład o życie

1. kryterium psychologicznej oceny ryzyka

• ubezpieczenie na wypadek zdarzeń negatywnych

• w razie zajścia zdarzenia pozytywnego: na dożycie, macierzyństwo przy ubezpieczeniu chorobowym

Dlaczego potrzeba dokładnego programu ubezpieczeniowego?

• Nie ma uniwersalnego ubezpieczenia, które będzie zaspokajać wszystkie potrzeby każdego klienta, a ubezpieczenie na życie jest poważną i kosztowną umową zawieraną na dziesięciolecia.

• Program ubezpieczenia na życie jest metodą planowania finansowego gospodarstwa domowego w warunkach ryzyka:

1. Finansowe zabezpieczenie określonego dziecka (wskazanego przez klienta)

2. Finansowe zabezpieczenie rodziny na wypadek śmierci klienta

3. Finansowe zabezpieczenie samego klienta

Ryzyko osobowe

Źródła niebezpieczeństw w ubezpieczeniach osobowych

1. Przyczyny biofizyczne: ustalanie pracy narządów (serce, narząd oddychania – poprzez np. chorobę, klęski żywiołowe; epidemie; działania promieniotwórcze; ciążenia),

2. Przyczyny społeczne: ślub (np. w ubezpieczeniach grupowych na życie; zaopatrzenie dzieci); konflikty; czyny zabronione (zabójstwo, morderstwo),

3. Przyczyny ekonomiczne: utrata zatrudnienia, dochodów; inflacja oszczędności,

4. Przyczyny techniczne: wypadek przy pracy, awaria, wybuch.

Ubezpieczenie posagowe

• Finansowe zabezpieczenia określonego dziecka – ubezpieczenie posagowe, dziecko dostanie kapitał na starcie w dorosłe życie, dalej radzi sobie samo.

• Dodatkowe opcje: ubezpieczeniem składki (kontynuacja ubezpieczenia przez towarzystwo bez konieczności wnoszenia składek), renta sieroca (w przypadku śmierci ubezpieczonego gwarantuje dziecku stałe, comiesięczne świadczenie – cele zbieranie kapitału oraz szersza ochrona.

• Kim jest ubezpieczony? Czy zawsze rodzic? Kto jest głównym żywicielem rodziny? Może dziadek. Czyje życie jest większą stratą materialną dla rodziny? Tego, kto najwięcej łoży na rodzinę, czy całkowita wartość pracy względem dziecka. Jak to ma się zmieniać w następnych latach?

• W przypadku, gdy ubezpieczonym jest matka (mniejsze składki), śmierć ojca nie zwalnia jej z konieczności wnoszenia składek ubezpieczeniowych. Może ona najwyżej zmienić ubezpieczenia na bezskładkowe.

Podwójne ubezpieczenie, ubezpieczenia na rzecz osoby trzeciej

• Podwójne ubezpieczenie posagowe (zamiast jednej polisy programujemy podział składki na dwie części) – można dziecku wykupić dwa rożne ubezpieczenia, w każdym z nich inny rodzic (inna osoba) występuje jako ubezpieczony – łączenie ubezpieczeń na życie. Jeżeli decydujemy się na powierzenie funkcji także ubezpieczonego ojcu, to warto poszukać towarzystwa, w którym różnica składek między kobietą i mężczyzną jest minimalna.

• Jeżeli dwa ubezpieczenia indywidualne to czy mają identyczne? Np. opcja zamiany na bezskładkowe bardziej potrzebna przy ubezpieczeniu tego rodzica, który dostarcza większe dochody.

Ubezpieczenie terminowe

• Ograniczony okres ochrony ubezpieczeniowej. Nie ma wartości wykupu.

• Chodzi o zabezpieczenie ubezpieczonych, których ryzyko śmierci jest szczególnie dotkliwe w wyodrębnionym czasie (np. finansowanie dzieci na studiach, spłacanie kredytu).

• Stałej uśrednionej składce płatnej w całym okresie ubezpieczenia. Świadczenie ubezpieczeniowe jest wypłacane, gdy dojdzie do wypadku w okresie ubezpieczenia. Jeżeli świadczeniem jest renta to ustaje ona z upływem okresu, na który zawarto ubezpieczenie.

• Ubezpieczenie to stanowi reasekurację ryzyka śmierci. Może być oferowane w ramach planu o nie zamienialnej lub zamienialnej sumie ubezpieczenia (np. wzrost lub spadek). Ubezpieczenie to może być wydłużone lub zamienione.

• Ubezpieczenie czasowe z opcją odnowienia – w zamian za podwyższoną składkę, która jest płatna w zamian za to, że towarzystwo ubezpieczeniowe ponosi odpowiedzialność pogorszenia się zdrowia ubezpieczonego.

• Opcja zamiany ubezpieczenia terminowego nie zawsze jest odpłatna. Zamiana np. na ubezpieczenia na dożycie; na całe życie. Każda zamiana jest możliwa, ale z zachowaniem dotychczasowej sumy ubezpieczenia.

Terminowe ubezpieczenie na życie

• Dzięki większej płynności finansowej często gromadzi pokaźny majątek (dom wypoczynkowy w miejscowości letniskowej i dom dla dziecka) wspierając się różnego rodzaju kredytami.

Ochronne ubezpieczenie terminowe – na krótki okres, pozwala przy stosunkowo niskiej składce uzyskać polisę z sumą ubezpieczenia na poziomie kredytu lub kredytów. W ubezpieczeniach tych można uposażonym ustanowić bank

• Jak długo główny organizator biznesu jest w formie aktywnie uczestniczy w rozwoju firmy, żyje w stanie ustawicznego napięcia i dużego obciążenia intelektualnego, odbywa liczne podróże, naraża się na niebezpieczeństwa bardziej aniżeli inne osoby. Wyłaniają się ryzyka, którym możemy częściowo zapobiec, zawierając ubezpieczenie na życie.

Ubezpieczenie dodatkowe, obejmujące: trwały uszczerbek na zdrowiu i śmierć w wyniku nieszczęśliwego wypadku – zabezpieczenie dla siebie- w razie doznania trwałego uszczerbku na zdrowiu świadczenie proporcjonalne do uszkodzenia ciała, co zapewni finansowe warunki rehabilitacji. Natomiast w razie śmierci w wypadku rodzina otrzyma świadczenie w podwójnej wartości sumy ubezpieczenia.

Ubezpieczenie życia klienta

• Komu imiennie zagraża największe niebezpieczeństwo – statystycznie odpowiedź jest prosta, Ojcu, panu domu. To jemu grozi nadumieralność, to on żyje blisko 8 lat krócej od żony, która w dodatku jest młodsza od niego, Statystycznie to on powinien zabezpieczyć rodzinę na wypadek własnej śmierci. W jaki sposób? Kupując polisę ubezpieczenia na życie i dożycie. Dlaczego taką? Ubezpieczenie to z początkową sumą ubezpieczenia stanowi ochronę ubezpieczeniową od momentu otrzymania polisy.

• Ubezpieczenie życie i dożycie jest ubezpieczeniem ochronno-oszczędnościowym. Pozwala zabierać kapitał oraz gwarantuje poważne świadczenie na wypadek śmierci ubezpieczonego. Dlatego radzimy ubezpieczenie mieszane.

• Po wstępnym wyborze programu przechodzimy do analizy - proporcja składki do sumy ubezpieczenia w naszej grupie wiekowej. Relacja składki do sumy ubezpieczenia to cena w programach ubezpieczeniowych.

Opcje dodatkowe samego siebie

• „Ubezpieczenie mieszane” (ubezpieczenie na życie i dożycie) – ubezpieczenie z początkową sumą ubezpieczenia bliską całej deklarowanej sumie wszystkich wpłat w ciągu całego okresu ubezpieczenia. Stanowi to znaczny fundusz ochrony. Jeżeli przeżyje w zdrowiu do końca ubezpieczenia otrzyma znaczny kapitał, który będzie mógł zamienić na rentę dożywotnią lub terminową.

Ubezpieczenia kapitałowe

• „Ubezpieczenie kapitałowe” (ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym) – ubezpieczenie polegające na systematycznym tworzeniu kapitału ubezpieczeniowego przez częściowe odpisywanie wnoszonej składki na nasza polisę i pomnażaniu tego kapitału przez grę kapitałową.

• Znaczne zróżnicowanie sumy ubezpieczenia. W niektórych programach dorównuje ona sumie ubezpieczenia w programach ubezpieczeń mieszanych, ale w innych jest znikoma. W takim przypadku przez kilka pierwszych lat nie mamy stosownej ochrony (mamy minimalny kapitał własny).

• Ciąży na nas tylko obowiązek wnoszenia składki i śledzenie Zyków/strat z różnych funduszy, zysków, na które nie ma klient efektywnego wpływu – zmiana strategii przy spadkach nie jest dobra, chyba, że opiera się na analizie technicznej średniej kroczącej, która przeważnie antycypuje trendy.

• Rekomendowana zasada: dwa ubezpieczenia, dwa programy w dwóch różnych towarzystwach. Pierwszy mieszany, drugi kapitałowy. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą może być bardziej potrzebne ubezpieczenie terminowe.

Ubezpieczenia zbiorowe

• W ubezpieczeniu zbiorowym ubezpiecza się zbiorowość, która niekoniecznie musi być ściśle zidentyfikowaną grupą osób w chwili ubezpieczenia.

Ubezpieczenia zbiorowe dzielimy na trzy typy:

• Ubezpieczenia kumulatywne, które mają charakter ubezpieczeń indywidualnych, zawieranych jednocześnie przez pewną liczbę osób w celu uzyskania rabatu od składki – często broker łączy zapytania z kilku polis naraz (kilku programów dla różnych rodzin o tym samym parametrze)

• Ubezpieczenia kolektywne (bezimienne), gdzie wstęp i wyjście z ubezpieczeniowego kolektywu jest automatyczne (np. udział w zawodach sportowych)

• Ubezpieczenia grupowe, mające charakter imienny; poszczególni członkowie grupy deklarują swoje uczestnictwo, otrzymują polisy albo certyfikaty ubezpieczeniowe.

Dla kogo ubezpieczenia grupowe?

• Ubezpieczenia grupowe generalnie rzecz biorąc sa przeznaczone dla ludzi pracy, a więc dla osób nie najbogatszych, przeważnie średnio, a często mniej niż średnio zarabiających.

• Celem takiego ubezpieczenia jest przede wszystkim częściowe pokrycie kosztów pogrzebu, ewentualnie najpotrzebniejszych nagłych wydatków związanych ze śmiercią. Jedynie niewielki procent ubezpieczeń grupowych jest zawartych na wyższe sumy ubezpieczenia, a w sporadycznych przypadkach sumy te przekraczają nawet milion złotych.