Mniejsza sutta pytań i odpowiedzi

(Cūḷavedallasuttaṃ; MN 44)

Wstęp

Budda uważał mniszkę Dhammadinnę za jedną z najzmanienitszych nauczycielek Dhammy wśród jego uczennic. W tej sutcie mniszka udziela odpowiedzi na pytania stawiane przez Wisakhę, świeckiego kupca z Radżagaha. Według komentarzy był on byłym mężem Dhammadinny, a także nie-powracającym (tj. osobą, która dzięki zaawansowaniu w praktyce duchowej nie powróci do ziemskiego świata w przyszłym wcieleniu).

Thanissaro Bhikkhu

Słyszałem, że pewnego razu Błogosławiony przebywał w pobliżu Radżagaha, w Gaju Bambusowym, w Rezerwacie Wiewiórek. W owym czasie pewien świecki wyznawca Wisakha, udał się do mniszki Dhammadinny, pokłonił się jej i usiadł z boku. Gdy tak siedział, zwrócił się do niej:

– „Świadomość ‘ja’, świadomość ‘ja’” – tak mówią, pani. Jaką świadomość „ja” opisuje Błogosławiony?

– Istnieje pięć skupisk lgnięcia, przyjacielu Wisakho: forma – jako skupisko lgnięcia, uczucie – jako skupisko lgnięcia, wyobrażenie – jako skupisko lgnięcia, usposobienie – jako skupisko lgnięcia, świadomość – jako skupisko lgnięcia. Te pięć skupisk lgnięcia jest świadomością „ja”, którą opisuje Błogosławiony.

Świecki wyznawca, Wisakha, odpowiedział: „Tak, pani”, rozkoszował się i radował słowami mniszki Dhammadinny. Potem zadał kolejne pytanie:

– „Powstawanie świadomości ‘ja’, powstawanie świadomości ‘ja’” – tak mówią, pani. Jakie powstawanie świadomość „ja” opisuje Błogosławiony?

– Pragnienie, które prowadzi do dalszego powstawania – a wraz z nim żądza i rozkosz – pleniące się teraz tu i teraz tam; a więc pragnienie przyjemności zmysłowych, pragnienie powstawanie, pragnienie nie-powstawania. To, przyjacielu Wisakho, jest powstawanie świadomości „ja”, opisane przez Błogosławionego.

– „Ustanie świadomości ‘ja’, ustanie świadomości ‘ja’” – tak mówią, pani. Jakie ustanie świadomość „ja” opisuje Błogosławiony?

– Zniknięcie bez śladu i ustanie, wyrzeczenie się, wyzbycie, uwolnienie i wypuszczenie tego pragnienia. To, przyjacielu Wisakho, jest ustanie świadomości "ja”, opisane przez Błogosławionego.

– „Praktyka wiodąca do ustania świadomości ‘ja’, praktyka wiodąca do ustania świadomości ‘ja’” – tak mówią, pani. Jaką praktykę wiodącą do ustania świadomość „ja” opisuje Błogosławiony?

– Szlachetna Ośmioraka Ścieżka: właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwy czyn, właściwe życie, właściwy wysiłek, właściwa uważność, właściwe skupienie. To, przyjacielu Wisakho, jest praktyka wiodąca do ustania świadomości „ja”, opisana przez Błogosławionego.

– Czy jest tak, pani, że lgnięcie jest tym samym, co pięć skupisk lgnięcia, czy jest czymś innym?

– Przyjacielu Wisakho, lgnięcie nie jest ani tym samym, co pięć skupisk lgnięcia, ani nie jest czymś innym. Gdy jakiekolwiek pragnienie lub żądza istnieje w odniesieniu do tych pięciu skupisk lgnięcia, wówczas powstaje lgnięcie.

– Lecz, pani, jak pojawia się świadomość „ja”?

– Zdarza się, przyjacielu Wisakho, że nie pouczona, nadpobudliwa osoba, która nie zważa na szlachetnych, nie jest dobrze wyuczona lub zdyscyplinowana w Dhammie; która nie zważa na prawych, nie jest dobrze wyuczona lub zdyscyplinowana w Dhammie – myśli o formie (ciele), że jest, lub że jaźń posiada formę, lub że forma jest w jaźni, lub że jaźń jest w formie.

Myśli o uczuciu, że jest jaźnią lub że jaźń posiada uczucie, lub że uczucie jest w jaźni, lub że jaźń jest w uczuciu.

Myśli o wyobrażeniu, że jest jaźnią lub że jaźń posiada wyobrażenie, lub że wyobrażenie jest w jaźni, lub że jaźń jest w wyobrażeniu.

Myśli o usposobieniach, że są jaźnią lub że jaźń posiada usposobienia, lub że usposobienia są w jaźni, lub że jaźń jest w usposobieniach.

Myśli o świadomości, że jest jaźnią lub że jaźń posiada świadomość, lub że świadomość jest w jaźni, lub że jaźń jest w świadomości. Tak pojawia się świadomość „ja”.

– Lecz, pani, jak nie pojawia się świadomość „ja”?

– Zdarza się, przyjacielu Wisakho, że pouczony uczeń szlachetnych, który zważa na szlachetnych, jest dobrze wyuczony lub zdyscyplinowany w Dhammie; który zważa na prawych, jest dobrze wyuczony lub zdyscyplinowany w Dhammie – nie myśli o formie (ciele), że jest jaźnią lub że jaźń posiada formę, lub że forma jest w jaźni, lub że jaźń jest w formie.

Nie myśli o uczuciu, że jest jaźnią lub że jaźń posiada uczuci, lub że uczucie jest w jaźni, lub że jaźń jest w uczuciu.

Nie myśli o wyobrażeniu, że jest jaźnią lub że jaźń posiada wyobrażenie, lub że wyobrażenie jest w jaźni, lub że jaźń jest we wyobrażeniu.

Nie myśli o usposobieniach, że są jaźnią lub że jaźń posiada usposobienia, lub że usposobienia są w jaźni, lub że jaźń jest w usposobieniach.

Nie myśli o świadomości, że jest jaźnią lub że jaźń posiada świadomość, lub że świadomość jest w jaźni, lub że jaźń jest w świadomości. Tak pojawia się świadomość „ja”.

– Czym, pani, jest Szlachetna Ośmioraka Ścieżka?

– To jest Szlachetna Ośmioraka Ścieżka: właściwy pogląd, właściwe postanowienie, właściwa mowa, właściwy czyn, właściwe życie, właściwy wysiłek, właściwa uważność, właściwe skupienie.

– Czy Szlachetna Ośmioraka Ścieżka jest stworzona, czy nie stworzona?

– Szlachetna Ośmioraka Ścieżka jest stworzona.

– A czy trzy grupy^[1] zawierają się w Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżce, czy Szlachetna Ośmioraka Ścieżka zawiera się w trzech grupach?

– Trzy grupy nie zawierają się w Szlachetnej Ośmiorakiej Ścieżce, przyjacielu Wisakho, lecz Szlachetna Ośmioraka Ścieżka zawiera się w trzech grupach. Właściwa mowa, właściwy czyn i właściwe życie – to grupa cnoty. Właściwe dążenie, właściwa uważność i właściwe skupienie – to grupa skupienia. Właściwy pogląd i właściwe postanowienie – to grupa mądrości.

– Czym jest skupienie, pani? Jakie są jego przedmioty? Jakie warunki są dla niego niezbędne? Jak się rozwija?

– Jedność umysłu – to skupienie, cztery odniesienia są jego przedmiotami, cztery właściwe wysiłki są mu niezbędne, a jakiekolwiek rozwijanie ich, dbanie o nie i dążenie do nich – jest rozwojem skupienia.

– Czym, pani, są usposobienia?

– Istnieją trzy usposobienia, przyjacielu Wisakho: usposobienia ciała, usposobienia mowy i usposobienia umysłu.

– Lecz czym są usposobienia ciała? Czym są usposobienia mowy? Czym są usposobienia umysłu?

– Wdechy i wydechy – to usposobienia ciała. Ukierunkowane myśli i oceny – to usposobienia mowy. Wyobrażenia i uczucia – to usposobienia umysłu.

– Dlaczego wdechy i wydechy to usposobienia ciała? Dlaczego ukierunkowana myśli i oceny to usposobienia mowy? Dlaczego wyobrażenia i uczucia to usposobienia umysłu?

– Wdechy i wydechy należą do ciała, wiążą się one w z ciałem. Dlatego wdechy i wydechy to usposobienia ciała. Gdy ukierunkujemy myśli i poczynimy oceny, przechodzimy do mowy. Dlatego ukierunkowane myśli i oceny to usposobienia mowy. Wyobrażenia i uczucia należą do umysłu, wiążą się z umysłem. Dlatego wyobrażenia i uczucia to usposobienia umysłu.

– Pani, jak osiąga się ustanie wyobrażeń i uczuć?

– Gdy mnich osiąga ustanie wyobrażeń i uczuć, nie ukazuje mu się myśl: „Za chwilę osiągnę ustanie wyobrażeń i uczuć” lub: „Osiągam ustanie wyobrażeń i uczuć” lub „Osiągnąłem ustanie wyobrażeń i uczuć”. Zamiast tego, sposób, w jaki jego umysł został rozwinięty, prowadzi go do tego stanu.

– Lecz, gdy mnich osiąga ustanie wyobrażeń i uczuć, co ustaje najpierw: usposobienia ciała, usposobienia mowy czy usposobienia umysłu?

– Gdy mnich osiąga ustanie wyobrażeń i uczuć, przyjacielu Wisakho, najpierw ustają usposobienia mowy, potem usposobienia ciała, potem usposobienia umysłu.

– Pani, jak wychodzi się z ustania wyobrażeń i uczuć?

– Gdy mnich wychodzi z ustania wyobrażeń i uczuć, nie ukazuje mu się myśl: „Za chwilę wyjdę z ustania wyobrażeń i uczuć” lub: „Wychodzę z ustania wyobrażeń i uczuć” lub: „Wyszedłem z ustania wyobrażeń i uczuć”. Zamiast tego, sposób, w jaki jego umysł został rozwinięty, prowadzi go do tego stanu.

– Lecz, gdy mnich wychodzi z ustania wyobrażeń i uczuć, co pojawia się najpierw: usposobienia ciała, usposobienia mowy czy usposobienia umysłu?

– Gdy mnich wychodzi z ustania wyobrażeń i uczuć, przyjacielu Wisakho, najpierw pojawiają się usposobienia umysłu, potem usposobienia ciała, potem usposobienia mowy.

– Pani, gdy mnich wychodzi z ustania wyobrażeń i uczuć, ile pojawia się kontaktów?

– Gdy mnich wychodzi z ustania wyobrażeń i uczuć, pojawiają się trzy kontakty: kontakt z pustką, kontakt z nieoznaczonym i kontakt z nieukierunkowanym.

– Pani, gdy mnich wyjdzie z ustania wyobrażeń i uczuć, ku czemu skłania się jego umysł, ku czemu się kieruje, ku czemu dąży?

– Gdy mnich wyjdzie z ustania wyobrażeń i uczuć, przyjacielu Wisakho, jego umysł skłania się ku odosobnieniu, kieruje ku odosobnieniu, dąży dąży do odosobnienia.

– Pani, ile jest rodzajów uczuć?

– Istnieją trzy rodzaje uczuć: przyjemne uczucia, bolesne uczucia i ani przyjemne, ani bolesna uczucia.

– Czym są przyjemne uczucia? Czym są nieprzyjemne uczucia? Czym są ani przyjemne, ani nieprzyjemne uczucia?

– Cokolwiek, ciałem lub umysłem jest odczuwane jako przyjemne i radujące – jest przyjemnym uczuciem. Cokolwiek, ciałem lub umysłem jest odczuwane jako bolesne i krzywdzące – jest bolesnym uczuciem. Cokolwiek, ciałem lub umysłem jest odczuwane jako ani radujące, ani krzywdzące – jest ani przyjemnym, ani nieprzyjemnym uczuciem.

– Kiedy przyjemne uczucie jest przyjemne, a kiedy bolesne?

– Przyjemne uczucie jest przyjemne, gdy trwa i bolesne, gdy się zmienia, przyjacielu Wisakho. Bolesne uczucie jest bolesne, gdy trwa i przyjemne, gdy się zmienia. Ani przyjemne, ani bolesne uczucie jest przyjemne, gdy pojawia z wiedzą i bolesne, gdy pojawia się bez wiedzy.

– Jakie opętanie rodzi przyjemne uczucie? Jakie opętanie rodzi bolesne uczucie? Jakie opętanie rodzi ani przyjemne, ani bolesne uczucie?

– Przyjemne uczucie rodzi opętanie żądzą. Bolesne uczucie rodzi opętanie niechęcią. Ani przyjemne, ani bolesne uczucie rodzi opętanie niewiedzą.

– Czy opętanie żądzą powstaje przy każdym przyjemnym uczuciu? Czy opętanie niechęcią powstaje przy każdym bolesnym uczuciu? Czy opętanie niewiedzą powstaje przy każdym ani przyjemnym, ani bolesnym uczuciu?

– Nie, opętanie żądzą nie powstaje przy każdym przyjemnym uczuciu. Opętanie niechęcią nie powstaje przy każdym bolesnym uczuciu. Opętanie niewiedzą nie powstaje przy każdym ani przyjemnym, ani bolesnym uczuciu.

– Lecz co należy porzucić względem przyjemnego uczucia? Co należy porzucić względem bolesnego uczucia? Co należy porzucić względem ani przyjemnego, ani bolesnego uczucia?

– Względem przyjemnego uczucia należy porzucić opętanie żądzą. Względem bolesnego uczucia należy porzucić opętanie niechęcią. Względem ani przyjemnego, ani bolesnego uczucia należy porzucić opętanie niewiedzą.

– Czy opętanie żądzą należy porzucić względem wszystkich przyjemnych uczuć? Czy opętanie niechęcią należy porzucić względem wszystkich bolesnych uczuć? Czy opętanie niewiedzą należy porzucić względem wszystkich ani przyjemnych, ani bolesnych uczuć?

– Nie, opętania żądzą nie należy porzucać względem wszystkich przyjemnych uczuć. Opętania niechęcią nie należy porzucać względem wszystkich bolesnych uczuć. Opętanie niewiedzą nie należy porzucać względem wszystkich ani przyjemnych, ani bolesnych uczuć. Zdarza się, że mnich, wycofawszy się ze zmysłowości, wycofawszy się z niezręcznych cech, wchodzi i pozostaje w pierwszej dżhanie: zachwycie i rozkoszy zrodzonej z wycofania wraz z ukierunkowaną myślą i oceną. Razem z tym porzuca żądzę. Nie powstaje tu żadne opętanie żądzą. Zdarza się, że mnich pyta: „Och, kiedy wejdę i pozostanę w wymiarze, w który wchodzą i pozostają szlachetni?” Tak właśnie karmi tę tęsknotę za niedoścignionym wyzwoleniem, powstaje w nim ból, biorący się z tęsknoty. Tak porzuca niechęć. Nie powstaje tu żadne opętanie niechęcią. Zdarza się, że mnich, porzuciwszy przyjemność i ból – tak jak przy wcześniejszym zniknięciu wzburzenia i udręki – wchodzi i pozostaje w czwartej dżhanie: czystości zrównoważenia i uważności, ani przyjemności, ani bólu. Tak porzuca niewiedzę. Nie powstaje tu żadne opętanie niewiedzą.

– Pani, co leży po drugiej stronie przyjemnego uczucia?

– Żądza leży po drugiej stronie przyjemnego uczucia.

– A co leży po drugiej stronie bolesnego uczucia?^[2]

– Niechęć leży po drugiej stronie bolesnego uczucia.

– A co leży po drugiej stronie ani przyjemnego, ani bolesnego uczucia?

– Niewiedza leży po drugiej stronie ani przyjemnego, ani bolesnego uczucia.

– Co leży po drugiej stronie niewiedzy?

– Czysta wiedza leży po drugiej stronie niewiedzy.

– Co leży po drugiej stronie czystej wiedzy?

– Uwolnienie leży po drugiej stronie czystej wiedzy.

– Co leży po drugiej stronie uwolnienia?

– Nieograniczone leży po drugiej stronie uwolnienia.

– Co leży po drugiej stronie Nieograniczonego?

– Idziesz za daleko, przyjacielu Wisakho. Dotarłeś do kresu pytań. Gdyż święte życie zyskuje podstawę w Nieograniczonym, osiąga szczyt w Nieograniczonym, Nieograniczone jest jego końcem. Jeśli chcesz, idź do Błogosławionego i poproś go o objaśnienie tych rzeczy. Cokolwiek odpowie, tak powinieneś to zapamiętać.

Wówczas świecki wyznawca Wisakha, rozkoszując się i radując słowami mniszki Dhammadinny, pokłonił się jej i udali się do Błogosławionego, a mniszka szła po prawej stronie. Gdy przybyli, Wisakha ukłonił się mu i usiadł z boku. Gdy tak siedział, opowiedział Błogosławionemu przebieg rozmowy, którą odbył z mniszką Dhammadinną. Gdy już wszystko powiedziano, Błogosławiony rzekł do niego:

– Mniszka Dhammadinna jest bardzo mądra, Wisakho; jest kobietą wielkiej bystrości. Gdybyś mnie zapytał o te rzeczy, odpowiedziałbym tak samo jak ona. To jest znaczenie tych rzeczy. Tak powinieneś to zapamiętać.

To rzekł Błogosławiony. Uradowany świecki wyznawca Wisakha rozkoszował się jego słowami.

Przypisy:

[1] Szlachetna ośmioraka ścieżka dzieli się na trzy części (grupy): mądrość, cnotę i skupienie.

[2] Inna wersja tego fragmentu (wydanie organizacji Pali Text Society) brzmi następująco:

„– Pani, co leży po drugiej stronie przyjemnego uczucia?

– Bolesne uczucie leży po drugiej stronie przyjemnego uczucia.

– A co leży po drugiej stronie bolesnego uczucia?

– Przyjemne uczucie leży po drugiej stronie bolesnego uczucia.”