T: Los ludności Zydowskiej w okresie II Wojny Światowej na terenie Polski.

Zakres tematyczny: wyjasnienie pojecia holokaust , przebieg i konsekwencje zaglady obywateli II Rp pochodzenia Zydowskiego w okresie II WŚ

Zakres chronologiczny: praca obejmuje wydarzenia z lat 1939-1945 albowiem dopiero wówczas zakończono eksterminacje Zydow na ziemiach Polskich

Zakres terytorialny: temat pracy obejmuje zarówno wydarzenia na terenie Generalnego Gubernatorstwa jak i ziemiach Polskich wcielonych do III Rzeszy a także dotyczy losu Zydow przywożonych do obozow zakłady na terenie ziem Polskich z calej Europy.

Wstep:

Idea antysemityzmu w nowożytnej Europie wiaze się z działalności kościoła katolityckiego.

Z inicjatywy papieza Pawła III dochodzi do tworzenia gett ( od wloskiego borgetho – miasteczko) również dochodzi do oznakowania Zydow. „Marsz smierci” Zydow przeprowadzono w Hiszpanii od 1488r z inicjatywy Dominikana Tomaso Torquemoady ( zginęło ok. 3000 tys Zydow).

I wielki pogrom Zydow w Europie nastepny wielki pogrom i smierci 150 tys w latach 1648-1657 w zwizku z powstaniem Chmielnickiego w Rzeczpospolitej.

Tradycja historyczna wpłynęła tez na powstanie ideologii rasistowskiej ktorej tworcami w XIX w byli Henry Gobineou i Houston Chember lain. Te poglady wpłynęły na Adolfa Hitlera które wyłożył w książce „Miain Kampf”.

Hitler uznal Zydow za głowne zagrozenie dla narodo-socjalistycznej ideologii.

Po dojsciu do władzy dochodzi do szeregu ustaw represjonujących Zydow.

15 wrzesnia 1935 zostaja przyjete przez Reizstag ustawy Norynberskie które odbieraja Zydom prawa polityczne i obywatelskie III Rzeszy. 1 stycznia 1939 po nocy kryształowej wprowadzono ustawodawco o aryzacji gospodarki i Zydzi otrzymali zakaz pracy w przemysle, handlu, usługach i rzemiośle. Ustawodawstwo III Rzeszy zacznie obowiązywać również na ziemiach polski po klesce wrześniowej.

Rozwiniecie:

Okres represji wobec narodu Zydowskiego w latach 1939-1942

Przebieg holokaustu i jego konsekwencje na ziemiach Polskich

Opor Zydow wobec eksterminacji

12 pazdziernika 1939r Dekret Adolfa Hitlera tworzy Generalne Gubernatorstwo na którego czele staje Hans Frank.

Wśród ludności Generalnego Gubernatorstwa ok. 2 mln stanowia polscy Zydzi. Wladze niemieckie 1 grudnia 1939 oglaszaja potrzebe oznakowania Zydow.

Rozporzadzenie z 11 grudnia 1939r likwidowalo szkolnictwo Zydowskie i zabranialo korzystania z komunikacji. Jednoczesnie w oparciu o ustawodawstwo Norynberskie odbywalo się rejestrowanie Zydow ( znaleźli się tam neofici czyli przechrzty). Niejako poza dzialaniem prawa 8 pazdziernika 1939 doszlo do pogromu Zydow w Łodzi a pierwsze getto powstalo 12 pazdziernika 1939r w Piotrkowie.

W grudniu 1939 powstalo getto w Łodzi gdzie m.in. znalazla się rodzina R.Polanskiego a także pisarz Jerzy Kosinski.

Centralne getto w Warszawie było tworzone od marca 1940 i zamkniete 15 pazdziernika 1940r. Na obszarze omieszczacym ok.50 tys ludzi umieszczono tam 350 tys Zydow: na czele getta stanely Judenraty m.in. w Warszawie zostal inż. Adam Czerniaków.

W getcie w Warszawie m.in. znalazł się Henryk Goldshmit ( Janusz Korczak wraz ze swoim Sierocińcem).

Niemcy do wrszawy oraz innych gett w latach 1940-41 zaczeli również przywozic Zydow z Niemiec i Czech. Zaczeto prowadzic pierwsze przygotowania do akcji masowej zaglady.

W tym czasie gdy tworzono getta po stronie aryjskiej było wielu szmelcownikow .

Dopiero od 1945r AK zagrozila kara śmierci szmalcownikom. Przed akcja eksterminacji 15 pazdziernika 1941r Hans Frank ogłosił rozporządzenie o karze śmierci i członków ich rodzin gdy udziela schronienia lub pomocy Zydom( jedyne tego typu ustawodawstwo w Europie).

Po wielu eksperymentach Niemcy podjeli decyzje iż na ziemiach Polskich przprowadza akcje zaglady : z 12,5 mln Zydow Europejskich na naszych ziemiach zginie ok. ( wybrano Polske iż było tam najwięcej Zydow i był to obszar oddalony od Europy Zachodniej, gdzie mogloby dojsc do protestow).

Akcja likwidacji gett była wiec powiazana z zaglada Zydow na ziemiach Polskich.

Ad2.

Holokaust ( po raz pierwszy tego pojecia uzyl pisarz Elie Wiesel ) z jezyka ang. Oznacza zagładę. Niemcy nazywali to endlosung – ostateczne rozwiązanie. Zydzi nazwali to shoah – zaglada. Wydarzenie te sa nazywane autodafe ( calopalenie).

20 stycznia 1942r dojdzie do konferencji w Wannsee kolo Berlina i tam zapadnie decyzja o akcji „ Reinchard” (zaglada Zydow w obozach na ziemiach Polskich).

Pierwsze obozy zaglady powstaja w marcu 1942r w Chełmnie nad Nerem ( dla Zydow z kresow wschodnich) i w Bełżcu ( dla Zydow z Lubelszczyzny). Ok. 100 km od Warszawy powstanie oboz zagglady w Treblince ( dla Zydow z getta w Warszawie) , dla Zydow z Krakowa powstaje oboz w Trawnikach. Dla Zydow z Europy Zachodniej- Oświecim, Brzezinka (opisuje jego powstanie Wieslaw Kielar w książce „Anusmundi”).

W marcu 1942r rozpoczęto akcje zakłady w Bełzcu i zabito ok. 600 tys ludzi. W związku z zaglada do Bełzca przedostal się w mundurze Łotweskiego wachmana Jan Karski oficer AK i przez kilka dni był naocznym swiadkiem zaglady.

Karski napisal raport który zostal dostarczony Churchilowi, Roosveltowi i w styczniu 1943r papiezowi Piusowi XII – nie było reakcji swiata na zagładę Zydow.

22 lipca 1942r rozpoczęła się akcja deportacji Zydow do obozy zaglady w Treblince z getta w Warszawie wywieziono ok. 350 tys ludzi do konca wrzesnia 1942r. M.in. z transportow pojechal Korczak wraz ze swoim Sierocincem. Wydarzenia te stanowia podstawe książki Hanny Kral „ Zdarzyc przed Panem Bogiem”.

Codziennie z Umenschag Platz ok. 10 tys ludzi przy pomocy policji Zydowskiej. Przy akcji zaglady duza role odgrywaly Sonder komando. Zydzi wspierali Niemcow w akcji zakłady Zydow.

Od 22 lipca rozpoczęto tez przyworzenie Zydow z Europy zachodniej do Aushwitz Birkenal objely Zydow z Francji, Belgi, Holandii ( w 1943r przede wszystkim przeworzono Zydow z Grecji, Wloch a 1944r przeszlo 730 tys Zydow z Wegier).

Wydarzenia te wśród Zydow polskich wywołają probe przeciwstawienia się.

W getcie Warszawskim powstaja organizacje podziemne m.in. Akiba a także ŻOB (Zydowska Organizacja Bojowa). Na jej czele stana Mordechai Anielewicz, Marek Edelman, Izak Cukierman. ŻOB zaczl planowac ataki na dowódców policji Zydowskiej która wspierala Niemcow w akcji wysiedlania Zydow z getta w Warszawie i m.in. wykonano wyrok na dowodcy pułkowniku Jozefie Szarzynskim 20 pazdziernika 1942r. ŻOB rozpocznie powstanie w getcie Warszawskim 19 kwietnia 1943r ( opisane jest to w książce Kazimierza Moczarskiego „ Rozmowy z Katem”).

Powstania przeciwko Niemcom będą tez 2 sierpnia 1943r w Treblince ( po powstaniu zlikwidowano oboz). 14 pazdziernika 1943 doszlo do powstania w Sobiborze ( opisana w filmie „ ucieczka z Sobiboru”).

Ad3.

Zydzi organizowali na terenie gett ruch oporu i dochodzilo do powstan zbrojnych na obszarze gett. W przypadku obozow zaglady powstania organizowaly grupy Sonnder komando.

Powstania wybuchly w gettach w Czestochowie, Białym Stoku, Wilnie, a bundy Sonnder komando w obozach w Treblince, Sobiborze, Trawnikach i Oswiecimiu-Brzezince w czerwcu 1944r. Najwieksze powstanie mialo miejsce w gettcie Warszawskim.

W 1942r powstaje na terenie getta Zydowski Komitet Narodowy, który organizuje grupy zbrojne a także wspolpracuje z „ Oneg Szabat” – grupa zajmujaca się m.in. rejestracja zbrodni na terenie getta.

Przy ŻKN tworzy się ŻOB. 22 lipca 1942r zaczyna się akcja deportacji Zydow do obozu w Treblince i z wiazku z tym ponosi śmierć ok. 350 tys ludzi.

Po akcji deportacyjnej konsoliduja się oddzialy ŻOBu ( 1grudnia 1942 dochodzi do zlozenia przysiegi przez członków ŻOB).

W styczniu 1943r Niemcy podejmuja probe wysiedlenia 70 tys. Osob, które pozostaly w getcie w Warszawie i przeciwdziałanie ZOB doprowadza do tego iż akcja konczy się niepowodzeniem. ( Niemcy zabili 120 Zydow i wysiedlili ok. 6 tys.). W związku z tym rozpoczęto przygotowania do drugiej proby i zmobilizowano sily ok. 2 tys ludzi : oddzialy SS, Polacy z policji granatowej, Litwini, Łotysze i Ukraincy.

Te oddzialy uderzyly na getto w Warszawie 19 kwietnia 1943r i walke z nimi podjal ŻOB.

Od 21 kwietnia 1943r dowodctwo obejmuje nad oddziałami Niemieckimi objal gen. SS Jurgan Stroop. Wprowadza on taktyke „ Spalonej ziemi”.

Oddzialy ŻOB organizowaly opor poprzez system bunkrow. 8 maja 1943r Niemcy otoczyli bunkier przy ulicy Miłej, gdzie znajdowalo się dowodctwo ŻOB. Doszlo tam do zbiorowego samobójstwa i zginal m.in. Mordechaj Anielewicz. Wówczas dowodzenie nad oddziałami ŻOB przeszlo na Marka Edelmana i Izaka Cukiermana.

Powstanie w getcie konczy się definitywnie kiedy to 24 maja 1943r Ge. SS Jurgen Stroop oglasza likwidacje „ Dzielnicy Zydowskiej w warszawie”.

Wedlug oficjalnych danych Niemcy schwytali i wywiezli do obozow zaglady 56 tys. Zydow, 7 tys. Zabili na miejscu i ok. 6 tys zginęło w walce.

Straty Niemieckie to 30 zabitych i ok. 100 rannych ( nieoficjalnie ok. 1500 zabitych i rannych).

W ruinach getta do jesieni 1943r ukrywaly się resztki oddziałów ŻOB a czesc z nich przeszla na strone aryjska. Oddzial ŻOB Marka Edelmana wezmie udzial w powstaniu Warszawskim na terenie Żoliboża.

Postac generala SS Stroopa jest główna w książce Moczarskiego „ Rozmowy z Katem”. Edelman i jego dzialania w powstaniu sa opisane w „Zdarzyc przed Panem Bogiem” Hanny Kral.

Powstanie w getcie Warszawskim było największym powstaniem Zydow przeciwko Niemcom w okresie II WŚ.

Polacy i inne narody wobec eksterminacji Żydow

Zydzi Polscy nie otrzymali pomocy ze strony innych srodowsk Zydowskich m.in. z USA. Raport Jana Karskiego w listopadzie 1942r dotarl do Londynu i trafil do prezydenta Raczkiewicza. 3 stycznia 1943r prymas Albus Hlond przekazal go papiezowi Piusowi XII ale nie było reakcji Kosciola. 28 lipca 1943r doszlo do spotkania w Waszyngtonie Jana Karskiego z prezydentem USA Roosveltem i ten nie wyrazil zainteresowania losem Żydow w Europie. W przypadku Polakow postawy były rozne. Polacy zajmowali się „szmelcownictwem”, organizowali pogromy Zydow w Jedwabnym i 13 innych miejscowościach w 1942-1943. Przypadki mordowania przez Polakow Zydow dla korzyści majatkowych opisal Jan Gross „ Sasiedzi”- ksiazka ta obala jeden z mitow o pomocy polakow dla Zydow w czasie wojny.

Polacy z oddziałów Narodowych Sil Zbrojnych w 1944 pracowali z Wermachtem w dystrykcie Radomskim przy likwidacji band Zydowskich na tym terenie ( chodzilo o Zydow którzy uciekli z transportow do obozow zaglady.

Były tez inne postawy i m.in. 27 wrzesnia 1942 powstaje Komisja Pomocy Społecznej dla Ludnosci Zydowskij im. Konrada Żegoty. Żegote tworzyli m.in. Zofia Kosak, Wladyslaw Bartoszewski( minister Spraw Zagranicznych), a także z ramienia partii politycznych Tadeusz Rek (SLD), Julian Grobelny (PPS). Żegota przyczynila się do uratowania ok. 30 tys Żydow, a symbolem jej działań stala się Irena Sendler- ta nauczycielka uratowala 2,5 tys dzieci Zydowskich.

Sendler w 2003r otrzymuje najwyższe odznaczenie w Polce order Bialego Orla od Kwasniewskiego. W 2009 umiera.

Polacy ratowali tez Zydow poprzez Caritas, który był pod piecza arcybiskupa krakowskiego Adama Sapiechy.

Ogółem z grona ok. 3,5 mln Zydow Polskich ocalalo ok. 150 tys. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Z terenow ZSRR wroci ok. 157 tys, a ok. 100 tys przetrwa okres wojenny w Szwecji i Wloszech. Z liczby 12,5 mln Zydow Europejskich ocaleje ok. 2,5-3 mln. Z liczby ok. 3,5 mln Zydow polskich przezyje wojne ok. 300 tys.

Postawa Polakow wobez Zydow budzi kontrowersje, ale od 1953r Instytut ku pamieci YadVaeshem w Jerozolimie przyznaje medal za pomoc ZYdom Sprawiedliwy wśród Narodow Swiata. W 2008r na 198000 osob było ok. 5,8tys Polakow którzy ten medal otrzymali.

Wśród nagrodzonych był m.in. Jan Karski który otrzymal honorowe obywatelstwo Izraelu, Irena Sendler i Wladyslaw Bartoszewski.

Pomoc Polakow to temat roznych kontrowersji i klotni historycznych. Wielu historykow Zydowskich a także tworca filmu „Shoah” Klot Lanzmann.

Twierdza iż bez pomocy Polakow Niemcy nie przeprowadziliby tak bezproblemowo holokaustu. Sprawa Jedwabnego ukazala ponadto iż społeczeństwo Polskie było w większości antysemickie.

Już po holokauście pierwszy wielki pogrom Zydow miał miejsce w 1946r w Kielcach. W pogromie Kieleckim zginęło przeszlo 70 Zydow .

Najwazniejsze wydarzenia:

22 lipca 1942r- 28 wrzesnia 1942r – akcja eksterminacji Zydow z Warszawy z ponad 400tys zostalo w getcie ok. 70 tys Zydow

19 kwietnia – 16 maj 1943r powstanie w getcie Warszawskim ( głowne walki)

17 maj 1943r przedstawiciel Zydow w rzadzie RP gen. Sikorskiego a pozniej przedstawiciel w Radzie Narodowej Szmul Zygelbojm. Popelnia samobójstwo w proteście obojętności swiata wobec Zydow.

Maj 1944r z Francuskiego obozu Witel Niemcy przywaza do obozu Oswiecim-Brzezinka Zydow Polskich. Ginie najwybitniejszy poeta i tworca „ Piesni o zagładzie narodu Zydowskiego” Iechak Kacenelson.

W pracy można wykorzystać książki:

Kazimierz Moczarski „ Rozmowy z Katem” ( rozmowy oficera AK Moczarskiego z generalem SS Jurgenem Stroopem który dowodzil akcja likwidacji getta w Warszawie: wspolnie przebywali w celi śmierci)

Hanna Kral „ Zdarzyc przed Panem Bogiem” ( rozmowy z ostatnim dowodcta ŻOB Markiem Edelmanem)

Emanuel Ringenblum „Kronika Getta Warszawskiego” ( przewodzil on grupie OnegSchabat, rejestrowala zbrodnie Niemieckie w getcie a także opis akcji zaglady w 1943r)

T: Ludnosc Polska pod okupacja Niemiecka.