Tiliae flos

Syn:	Kwiat lipowy, Tiliae Inflorescentia - Kwiatostan lipy (nazwa według FP VI)
Roślina:	Tilia cordata (parifolia) - Lipa drobnollistna Tilia piatyphyllos (gradifolia) - Lipa wielkolistn
Rodzina:	Tiliaceae - lipowate

Opis surowca:	Surowiec stanowią całe, wysuszone kwiatostany lipy drobnolistnej i wielkolistnej, lub ich mieszanina. Surowiec zbiera się podczas kwitnienia i suszy w temperaturze nie wyższej niż 40 st.
Związki czynne:	Surowiec zawiera flawonoidy, głównie glikozydy kwercetyny, kemferolu i akacetyny, olejek eteryczny 0,05%, śluzy, garbniki, kwasy organiczne i sterole.
Działanie:	Diaphoreticum, sedativum. Kwiatostan lipy wykazuje działanie przeciwzapalne. Surowiec pobudza również wydzielanie potu. Działanie to polega przede wszystkim na zwiększeniu wrażliwości gruczołów potowych na bodźce dochodzące od nerwów współczulnych. Kwiat lipy ma też pewne działanie uspokajające. Mniejsze znaczenie dla stosowania tego surowca ma działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie niektórych narządów. Wskazania: Kwiat lipy jest stosowany jako środek napotny w stanach gorączkowych oraz jako środek osłaniający w nieżytach dróg oddechowych. Znacznie rzadziej stosuje się go w przypadku nadpobudliwości nerwowej czy bezsenności.
Stanowiska:	Roślina występuje w całej Europie. W Polsce pospolita. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.
Wygląd zewnętrzny:	W skład surowca wchodzą kwiatostan (baldachokształtna wieszchotka) z podsadką i szypułką. Podsadka jest szerokolancetowata, całobrzega, siateczkowato uner

Polygoni hydropiperis herba

Roślina:	Polygonum hydropiper - Rdest ostrogorzki
Rodzina:	Polygonaceae - rdestowate

Opis surowca:	Surowcem są pędy rdestu ostrogorzkiego zebrane w okresie kwitnienia ( czerwiec i lipiec ).
Związki czynne:	Zawiera związki flawonoidy: glikozydy kwercetyny - rutynozyd. Zawiera także garbniki hydrolizujące i katechinowe, kwasy fenolowe i olejek eteryczny, w którym występują aldehydy seskwiterpenowe o ostrym smaku i zapachu.
Działanie:	Haemostaticum, adstringens. Wyciągi z surowca posiadają właściwość hamowania niezbyt obfitych krwotoków wewnętrznych. Powodują nieznaczne podwyższenie krzepliwości krwi i obniżenie ciśnienia. Krwawienia z małych naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego są hamowane poprzez powstanie trwałych połączeń garbników z białkami krwi. Rutynozyt zmniejsza przepuszczalność naczyń krwionośnych. Surowiec działa również przeciwkrwotocznie na macicę, ale znacznie słabiej niż wyciągi ze sporyszu. Wyciągi z rdestu to dobry środek do hamowania zbyt długotrwałych i obfitych miesiączek.
Stanowiska:	Roślina występuje niemal na całej półkuli północnej. W Polsce dość pospolita na wilgotnych stanowiskach. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.
Wygląd zewnętrzny:	Łodyga jest walcowata, w odróżnieniu do Herba polygoni avicularis pusta w środku, podzielona na międzywęźla, czerwonawa, w węzłach występują przylistki zrastające się w tutkę. Liście są podłużnie lancetowate o zwężonej nasadzie, ostrym szczycie, krótkoogonkowe. Kwiaty są drobne, białaworóżowe ,zebrane w kłosowate kwiatostany nie zróżnicowane na kielich i koronę. Okwiat jest 4-dzielny. Zapachu brak, smak charakterystyczny, palącogorzki, przypominający smak pieprzu ziołowego.
Cechy anatomiczne:	W miękiszu kory i rdzenia obserwuje się gruzły, garbniki, skrobię. Liść ma budowę bifacjalną. W miękiszu tuż pod skórką zbiorniki wydzielnicze wypełnione żółtawą treścią. Szparki- rubiaceae lub Solanaceae.

Equiseti Herba
Ziele skrzypu

Opis surowca:

Surowcem są pędy skrzypu zebrane w okresie od czerwca do września.

Związki czynne:

Saponiny sterydowe, ekwizetyna, flawonoidy. Zawiera także glikozydy kwercetyny, luteoliny, kemferolu i apigeniny, oraz sole krzemu, alkaloidy i kwasy organiczne.

Działanie:

Diureticum, metabolicum, haemostypicum. Jest wykorzystywany jako środek moczopędny w schorzeniach dróg moczowych. Niestety, działanie moczopędne jest uzależnione od indywidualnej wrażliwości na związki czynne surowca. Występujący w surowcu krzem ma działanie ogólnoustrojowe i wpływa między innymi na przemianę materii, stan naczyń krwionośnych oraz paznokci. Surowiec jest także stosowany przy niedoborach krzemu wynikających z zaburzeń w jego gospodarce. Ziele skrzypu jest stosowane ponadto pomocniczo w chorobie gośćcowej i w chorobach płuc.

Stanowiska:

Roślina jest powszechna w całej Europie. Zbiera się ją ze stanu naturalnego.

Wygląd zewnętrzny:

Łodygi żeberkowate. Pędy główne wewnątrz puste podzielone na międzywęźla, w węzłach łuskowata, ząbkowana pochwa liściowa powstała z przekształconych liści, ilość ząbków pochwy odpowiada ilości żeberek na pędzie (do 19). Pędy boczne wyrastają okółkowaoz międzywęźli, 3-5 żeberek, łatwo się kruszy, skrzypie. Nie wykazuje smaku i zapachu.

Cechy anatomiczne:

W przekroju poprzecznym kształt równoramiennego krzyża.

Violae tricoloris Herba
Ziele fiołka trójbarwnego

Syn:	Bratki, Herba Jaceae
Roślina:	Viola arvensis - Fiołek polny Viola tricolor - Fiołek trójbarwny
Rodzina:	Violaceae - fiołkowate

Opis surowca:	Surowcem są kwitnące i ulistnione pędy fiołków zebrane w okresie kwitnienia.
Związki czynne:	Surowiec zawiera : flawonoidy (rutozyd i wiolutozyd), antocyjany - pochodne delfinidyny i peonidyny oraz saponiny i kartenoidy.
Działanie:	Diureticum, depurativum, vasotonicum, expectorans. Surowiec zwiększa ilość wydalanego moczu i wraz z nim ilość szkodliwych produktów przemiany materii. Jest to działanie ogólnie odtruwające. Rutozyd zawarty w surowcu wpływa korzystnie na przepuszczalność i elastyczność naczyń włosowatych. Ponadto poprawia on przebieg procesów oksydacyjnych i metabolicznych w organizmie. Zawarte w wyciągu z surowca saponiny drażnią błony śluzowe górnych dróg oddechowych, wzmagają produkcję śluzu i pobudzają odksztuszanie. Ziele jest stosowanie w chorobie wieńcowej oraz nadciśnieniu. Większe dawki bratków mogą wywołać nieznaczne działanie napotne i przeczyszczające.
Stanowiska:	W Polsce roślina pospolicie występująca. Surowiec pochodzi ze stanowisk naturalnych.
Wygląd zewnętrzny:	Łodyga jest okrągławokanciasta, słabo owłosiona, wewnątrz pusta. Liście - długoogonkowe, tępo ząbkowane, różnokształtne- jajowate lub lancetowate, przylistki dłuższe od ogonka liściowego. Kwiaty są najbardziej charakterystycznym elementem surowca. Są one pojedyncze, grzbieciste, długoszypułkowe i mają krótszy od korony 5-działkowy kielich o lancetowatych działkach, opatrzonych wyrostkami. Korona jest 5-płatkowa, płatki górne-fioletowe, boczne i dolny żółte, największy płatek dolny ma zielonawofioletową ostrogę. Pręcików 5, słupek górny.
Cechy anatomiczne:	Włoski stożkowate pokryte prążkowaną kutykulą. Komórki skórki też. Niektóre są większe od innych i wypełnione śluzem. Szparki typ solanaceae. We wszystkich organach występują gruzły.

Crataegi folium cum flore
Kwiatostan głogu

Syn:	Flos Crataeg, Kwiat głogu, Crataegi Inflorescentia
Roślina:	Crataegus monogyna Jacq. - Głóg jednoszyjkowy Crataegus laevigata (Poiret) D.C.(C.oxyacantha L.) - Głóg dwuszyjkowy Crataegus sp.
Rodzina:	Rosaceae - różowate

Opis surowca:	Surowiec stanowią całe lub pocięte, wysuszone gałązki kwiatostanów głogów wraz z towarzyszącymi 2-5 liśćmi. Surowiec musi zawierać nie niej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. Kwiatostany zbiera się w początkowym okresie kwitnienia i szybko suszy.
Związki czynne:	Surowiec zawiera flawonoidy: glikozydy kemferolu i kwercetyny. Oprócz tego zidentyfikowano procyjanidynę, katechinę i epikatechinę. Występują także kwasy trójterpentynowe i polifenolowe oraz kumaryny.
Działanie:	Cardiacum, spasmolyticum, hipotonicum, sedativum. Kwiat głogu wykazuje działanie tonizujące na mięsień sercowy i nieznacznie zwiększa siłę jego skurczów. Za to działanie odpowiedzialne są zawarte w surowcu flawonoidy. Głóg działa również przeciwskurczowo na mięsnie gładkie jelit, macicy i naczyń krwionośnych, w tym naczyń wieńcowych serca oraz naczyń mózgowych. Rozszerzenie naczyń powoduje obniżenie ciśnienia krwi. Zaletą tego surowca jest długotrwałe i łagodne działanie. Surowiec czasami łączony jest z glikozydami nasercowymi. Daje to korzystny synergistyczny efekt. Wyciągi alkoholowe z surowca wykazują działanie uspokajające, są często stosowane w schorzeniach serca np.: w starczej niewydolności serca czy zaburzeniach przepływu wieńcowego. Uwagi: Surowiec nie zalecany u dzieci poniżej 12 roku życia. Należy pamiętać, że wyciągi z surowca mogą nasilać działanie glikozydów nasercowych, środków rozszerzających naczynia i obniżających ciśnienie krwi.
Stanowiska:	Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.
Wygląd zewnętrzny:	W surowcu wyróżniają się białożółtawe, zebrane w baldachy kwiaty, częściowo w pąkach, częściowo rozwinięte, lub o odpadniętych płatkach. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, 5-krotne, o średnicy 1 cm. Pręciki liczne z czerwonobrunatnymi pylnikami, słupki 2-3. Łodygi surowca są zdrewniałe, naprzemianlegle ulistnione. Liście ogonowe. Zapach jest swoisty, smak gorzkawy.
Cechy anatomiczne:	Zawarte w surowcu liście mają budowę bifacjalną, z dwurzędowym miękiszem palisadowym. W komórkach tych widoczne są gruzły szczawian wapnia. Komórki skórki górnej są prostościenne. Na dolnej stronie liścia, pokrytej falistosciennymi komórkami znajdują się anomocytyczne aparaty szparkowe. Płatki okryte są skórką o silnie brodawkowych, grubych komórkach z listewkowatymi wypustkami. W preparacie z surowca widać liczne, kuliste, eliptyczne bądź trójkątne ziarnka pyłku z delikatnie ziarnistą egzyną.

Helichrysi Inflorescentia
Kwiat kocanek

Syn:	Kwiat nieśmiertelnika, Flos Stoechados citrini, Kocanki
Roślina:	Helichrysum arenarium - Kocanki piaskowe
Rodzina:	Asteraceae (Compositae) - astrowate (złożone)

Opis surowca:	Surowcem są kwiatostany kocanek zebrane na początku kwitnienia.
Związki czynne:	Zawiera flawonoidy (isosalipurypozydy), glikozydy kemferolu i apigeniny, związki ftalidowe i olejek eteryczny w śladowych ilościach.
Działanie:	Cholereticum, cholagogum, spasmolyticum, stomachicum. Substancje czynne zawarte w kocankach zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit, pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych. Ponadto surowiec wzmaga czynność żółciotwórczą wątroby. W jelitach pobudza trawienie i resorbcję składników pokarmowych. Wyciągi z kocanek zwiększą nieznacznie wydzielanie soków trawiennych. Wskazania: Surowiec stosowany jest w chorobach wątroby i dróg żółciowych, oraz w niedostatecznym wytwarzaniu żółci. Surowiec stosowany był tradycyjnie jako środek moczopędny w niektórych schorzeniach np. w dnie moczanowej. Przeciwwskazania: Niedrożność dróg żółciowych.
Stanowiska:	Kocanki piaskowe występują w środkowej Europie i Azji. W Polsce roślinę tę spotyka się na terenach piaszczystych.
Wygląd zewnętrzny:	Kwiatostan składa się z koszyczków skupionych w baldachokształtne wiechy. Koszyczki są o średnicy 4-8mm, osadzone na obłych, owłosionych szypułkach. Wszystkie kwiaty są rurkowe, obupłuciowe. W zewnętrznym okółku mogą występować kwiaty języczkowate.

Sambuci flos
Kwiat bzu czarnego

Roślina:	Sanbucus nigra L. - Bez czarny
Rodzina:	Caprifoliaceae - przewiertniowate

Opis surowca:	Surowcem są wysuszone kwiaty bzu czarnego. Surowiec musi zawierać nie mniej niż 0,8% flawonoidów w przeliczeniu na izokwercytozyd. Surowiec uzyskuje się poprzez osmykanie zebranych na początku kwitnienia, a następnie wysuszonych w cieniu i przewiewie całych kwiatostanów bzu czarnego.
Związki czynne:	Surowiec zawiera flawonoidy, glikozydy kwercetyny i kemferolu, rutynę oraz kwasy fenolowe, trójterpeny i sterole, oraz mniejsze ilości garbników i olejku eterycznego.
Działanie:	Diureticum, diaphoreticum, vasotonicum. Surowiec wykazuje działanie moczopędne, związane z obecnością flawonoidów. Ma także właściwości napotne, które wywołane są pobudzeniem ośrodka odpowiedzialnego za obniżenie temperatury ciała i wydzielanie potu. Surowiec powoduje zwiększenie elastyczności ścian naczyń włosowatych i zmniejszenie ich przepuszczalności. Jest to działanie charakterystyczne dla związków z grupy witaminy P, której przedstawicielem jest występująca w surowcu rutyna.
Stanowiska:	W Polsce bez czarny jest pospolitą rośliną występującą w zaroślach i na brzegach lasów. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.
Wygląd zewnętrzny:	Kwiaty są obupłciowe o budowie promienistej (średnica 4-7mm ). Ich kielich jest zielonawy o pięciu działkach, korona żółtawa lub szarobiała złożona z pięciu niemal eliptycznych płatków. Pięć pręcików międzyległych z płatkami korony. Pylniki są żółte, eliptyczne. Zapach surowca swoisty, smak śluzowato słodkawy.
Cechy anatomiczne:	W sproszkowanym surowcu, pod mikroskopem widoczne są liczne ziarna pyłku o drobnokropkowanej egzemie oraz komórki skórki kielicha z perełkowatymi zgrubieniami. Występują również falistościenne komórki skórki płatków korony oraz fragmenty korony z licznymi małymi kroplami olejku. Widać też piasek szczawianu wapnia.

Betulae folium
Liść brzozy

Roślina:	Betula pubescens Ehrart - Brzoza omszona Betula pendula Roth. - Brzoza brodawkowata
Rodzina:	Betulaceae - brzozowate

Opis surowca:	Surowcem są całe lub połamane, wysuszone liście wymienionych wyżej gatunków brzóz, jak również mieszańców tych obu gatunków.
Związki czynne:	Surowiec zawiera flawonoidy takie jak, hiperozyd, 3-digalaktozyd mirycetyny). Ponadto występują garbniki, trójterpeny, olejek eteryczny (u młodych roślin), kwas askorbinowy.
Działanie:	Diureticum, sudorificum. Surowiec ma działanie moczopędne, charakteryzujące się zwiększeniem ilości wydalanych jonów sodowch, chlorkowych i kwasu moczowego. Wydalanie tego ostatniego związku ma znaczenie w leczeniu kamicy nerkowej (jako środek pomocniczy). Surowiec wykazuje także działanie napotne. U niektórych osób jest ono jednak bardzo słabe. Jest stosowany w chorobie gośćcowej. Wskazania: Wyciąg z liści może być stosowany pomocniczo w przewlekłych schorzeniach dróg moczowych ze zmniejszonym wydzielaniem moczu, skazie moczanowej, kamicy nerkowej, w obrzękach pochodzenia sercowego lub nerkowego, w chorobie gośćcowej i niektórych chorobach skóry.
Stanowiska:	Roślina występuje pospolicie w Polsce. Surowiec pochodzi z stanowisk naturalnych.
Wygląd zewnętrzny:	Liście pochodzące z brzozy brodawkowanej są barwy zielonej, brunatno punktowane, a ich spodnia strona jest jaśniejsza. Brzegi liścia są podwójnie ząbkowane. Sama blaszka liściowa ma trójkątny zarys. Liście pochodzące z brzozy omszonej mają eliptyczny kształt. Są zielone, ale ich spód jest jaśniejszy i bardziej owłosiony. Są grubsze od liści brzozy brodawkowanej i pojedynczo ząbkowane.
Cechy anatomiczne:	Liście mają budowę bifacjalną. Na dolnej stronie liścia widoczne są szparki otoczone 4-7 komórkami skórki. Po obu stronach blaszki liściowej występują charakterystyczne włoski tarczowate. Ponadto na liściach brzozy omszonej występuje więcej włosków bezgłówkowych.

Uvae ursi folium
Liść mącznicy

Roślina:	Arctostaphylos uva ursi Sprengel- Mącznica lekarska
Rodzina:	Ericaceae - wrzosowate

Opis surowca:	Surowcem są całe lub pocięte liście mącznicy lekarskiej. Muszą one zawierać nie mniej niż 7% arbutyny. Surowiec zbiera się późną jesienią, suszy w cieniu i w przewiewie lub w suszarniach w temperaturze do 30^oC.
Związki czynne:	Glikozydy fenolowe: arbutyna i metyloarbutyna. Oprócz tego garbniki hydrolizujące, flawonoidy, trójterpeny, kwasy fenolowe.
Działanie:	Urodesinficiens, adstringens, diureticum. Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym. Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH. Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych. Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście mącznicy zawierają również pewną ilość garbników, w związku z tym obserwuje się także pewne działania związane z ich obecnością w surowcu. Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię. Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej. Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 – 7,8. Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem. Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).
Stanowiska:	Mącznica rośnie na stanowiskach naturalnych i jest pod częściową ochroną.
Wygląd zewnętrzny:	Górna część liścia jest ciemnozielona i błyszcząca. Dolna powierzchnia liścia jest jaśniejsza. Kształt liścia łopatkowaty lub odwrotnie jajowaty. Długość do około 3 cm. Powierzchnia blaszki jest skórzasta, siatkowato unerwiona, nerw główny rynienkowato wgłębiony. Na górnej powierzchni widać ziarniste uwypuklenia. Młode liście mają owłosione brzegi. Stare liście są gładkie,nieowłosione.
Cechy anatomiczne:	Budowa liścia jest bifacjalna. Na powierzchni liścia widoczne są prostopadłościenne komórki powleczone grubym naskórkiem. Aparaty szparkowe anomocytyczne. W liściu występują jedyńce szczawianu wapnia.

Vitis idaeae folium
Liść brusznicy

Roślina:	Vaccinium vitis idaea L. - Borówka brusznica
Rodzina:	Ericaceae - wrzosowate

Opis surowca:	Surowcem są liście zebrane późną jesienią, zawierające nie mniej niż 4% arbutyny.
Związki czynne:	Zawiera glikozydy fenolowe w ilości 5-7% : arbutyna, 6-acetyloarbutyna (pirozyt). Zawiera także hydrochinon, garbniki katechinowe (10%), flawonoidy i trójterpeny - kwas ursulowy. Witaminy.
Działanie:	Urodesinficiens, antiphlogisticum, adstringens, diureticum. Jest stosowany jako surowiec dezynfekujący drogi moczowe. Ma o połowę słabsze działanie niż mącznica lekarska. Stosowany jest jako środek odkażający drogi moczowe. Działanie to jest związane z obecnością w surowcu glikozydów fenolowych, które hydrolizują w moczu i uwalniają hydrochinon - związek o działaniu przeciwbakteryjnym. Hydroliza arbutyny występuje tylko w zasadowym środowisku moczu - powyżej 7,5 pH. Takie podwyższone pH jest najczęściej wywołane obecnością bakterii w drogach moczowych. Surowiec w nieznacznym stopniu zwiększa ilość wydalanego moczu. Liście borówki brusznicy zawierają również małą ilość garbników i wykazują słabe działanie ściągające. Wskazania: Zakażenia dróg moczowych szczególnie u młodzieży i osób starszych, źle znoszących długotrwałą antybiotykoterapię. Pomocniczo w zachowawczym leczeniu kamicy moczanowej. Surowiec hamuje w pewnym stopniu rozwój bakterii w przewodzie pokarmowym, co prowadzi do zmniejszenia stanów zapalnych. Działanie ściągające ze względu na małą zawartość garbników jest słabe. Uwagi: Podczas stosowania surowca powinien być utrzymywany zasadowy odczyn moczu pH = 7,0 – 7,8. Długotrwałe stosowanie surowca może prowadzić do wystąpienia objawów przewlekłego zatrucia hydrochinonem. Jednorazowo podane duże dawki wyciągu mogą podrażniać żołądek (garbniki).
Stanowiska:	Roślina występuje w strefie klimatu umiarkowanego na naszej półkuli. W Polsce jest powszechna w lasach iglastych. Surowiec zbiera się ze stanu naturalnego.
Wygląd zewnętrzny:	Liść jest eliptyczny lub odwrotnie jajowaty, w nasadzie klinowato zwężony. Posiada krótki ogonek. Blaszka liściowa jest skórzasta, a jej brzegi są podwinięte. Górna powierzchnia liścia jest ciemnozielona, błyszcząca. Dolna jest jaśniejsza, matowa i brunatno punktowana.
Cechy anatomiczne:	Liść ma budowę bifacjalną. Komórki skórki są faliste. Aparaty szparkowe występują tylko na dolnej powierzchni liścia. Na skórce górnej występują włoski jednokomórkowe. Na dolnej powierzchni liścia widoczne są charakterystyczne wielokomórkowe włoski gruczołowe - maczugowate.

http://www.farmakognozja.farmacja.pl/baz_suro/baza.php?jezyk=pl