GRUCZOŁY DOKREWNE
Gdy już istniejące, pojedyncze komórki zaczęły łączyć się w większe zespoły (tkanki i narządy), zaistniała konieczność wzajemnego przekazywania informacji między nimi. Tą informacją stały się związki chemiczne – początkowo produkty metabolizmu, a następnie coraz bardziej skomplikowane substancje.
Organizmy zwierzęce wytworzyły trzy układy regulacyjne:
Ukł. nerwowy
Ukł. wewnątrzwydzielniczy (endokrynowy)
Ukł. obronny (immunologiczny)
Wszystkie te układy są powiązane strukturalnie i czynnościowo, tworząc razem sieć (nadkład) NIE (od pierwszych liter wszystkich wymienionych układów).
Sposoby wydzielania przez komórki (gruczoły) w zależności od miejsca, do którego wydzielają:
autokrynowe
parakrynowe
egzokrynowe
endokrynowe
- neuroendokrynowe
- mioendokrynowe
Sposoby wydzielania przez komórki (gruczoły) pod względem zmian zachodzących w komórce
Merokrynowe – zmiany zachodzące w wyniku wydzielania nie są widoczne w mikroskopie;
Apokryfowe – szczytowa część komórki zostaje zamieniona w wydzielinę;
Holokrynowe – cała komórka przekształca się w wydzielinę.
Układ gruczołów wydzielania wewnętrznego składa się z:
Gruczołów nie posiadających przewodów wyprowadzających (a zatem wydzielających do krwi lub limfy);
Komórek wewnątrzwydzielniczych (endokrynowych) występujących pojedynczo lub w niewielkich grupach w różnych narządach.
Gruczoły dokrewne i izolowane komórki endokrynowe wytwarzają i wydzielają hormony (lub hormony tkankowe).
Hormony – przekaźniki chemiczne, wytwarzane przez komórki endokrynowe i uwalniane do krwiobiegu celem dotarcia do komórek docelowych.
Klasyfikacja gruczołów wewnętrznego wydzielania w zależności od kryterium histogenetycznego:
z ektodermy rozwijają się: szyszynka, przysadka nerwowa, komórki C tarczycy, rdzeń nadnerczy, ciałka przyzwojowe;
z endodermy powstają: tarczyca, przytarczyce, wątroba, trzustka, jelita;
z mezodermy powstają: kora nadnerczy, serce, nerka, gruczoły płciowe.
Rodzaje hormonów (w zależności od budowy chemicznej)
Pochodne aminokwasów: tyroksyna, trójjodotyronina, melatonina, adrenalina, noradrenalina, serotonina;
Białka: kalcytonina, parathormon, atriopeptyna, hormony przysadki i przewodu pokarmowego;
Sterdydy: aldosteron, dezoksykortykosteron, testosteron, estrogeny, progesteron.
Hormony podwzgórza:
Foliberyna (FSH-RH)
Luliberyna (LH-RH)
Gonadoliberyna (LH/FSH-RH)
Kortykoliberyna (CRH)
Tyreoliberyna (TRH)
Prolaktoliberyna (PRH)
Prolaktostatyna (PIH)
Somatoliberyna (SRH)
Somatostatyna (SIH)
Melanostatyna (MIH)
Komórki części gruczołowej przysadki
Acidofile (kwasochłonne) barwią się barwnikami kwaśnymi;
Bazofile (zasadochłonne) barwią się barwnikami zasadowymi;
Chromofoby (barwnikooporne) nie barwią się lub barwią się bardzo słabo.
Komórki przedniego płata przysadki i wydzielane przez nie hormony:
Kwasochłonne
Somatotrofy (alfa) – HGH (STH);
Laktotrofy (ni) – PRL;
Zasadochłonne
Kortykotrofy (beta 1) – proopiomelanokortyna (ACTH, MSH, LPH)
Tyreotrofy (beta 2) – TSH
Gonadotrofy (FSH i LH/ICSH)
Choroby związane z nadczynnością bądź niedoczynnością przysadki:
Gigantyzm;
Akromegalia;
Karłowatość;
Prolaktynoma;
Nadczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy