56. Bóg nie może bezpośrednio pozanć bytów przygodnych jak tylko poprzez jakąś inną i najbliższą przyczynę szczegółową.(73).
Paryż 7 marca 1277
Stefan, z łaski bożej, sługa niegodny kościoła w Paryżu, przekazuje wszystkim, którzy przeczytają ten list, swoje pozdrowienie w imię syna naszej najświętszej Panny. Otrzymywaliśmy często od osób poważnych i godnych zaufania informacje, których inspiracją była gorliwość samej wiary, że niektórzy studenci wydziału sztuk w Paryżu przekraczając granice swojego wydziału i nie pytając się o pozwolenie przystąpili do dyskusji i omawiania - jakby miały być one przedmiotem dyskusji w szkołach - pewnych oczywistych i wstrętnych błędów, bardziej jednak rzeczy próżnych i kłamliwych fałszerstw [Ps.39,5], które są zawarte w tym zwoju bądź na stronach dołączonych do listu. Nie przestrzegają nauk Grzegorza, który pisał: "Kto zamierza mądrze mówić, ten winien z wielką troską dbać o to aby swoimi słowami nie zniszczył jedności słuchaczy, przez to głównie, że ci studenci wspomniane błędy podpierają pismami pogan, o których - O wstydzie! - w swoim niedoświadczeniu, powiadają, że są tak dalece przekonywujące, że nie wiedzą co im odpowiedzieć.
Aby jednak nie być posądzonym o głoszenie takich twierdzeń, ukrywają swoje odpowiedzi w taki sposób, że zamiast uniknąć Scylli wpadają w objęcia Charybdy. Powiadają bowiem, że te błędy są prawdziwe w ujęciu filozofii, ale nie są takie w ujęciu wiary, jak gdyby istniały dwie przeciwstawne sobie prawdy i jakby prawdzie Pisma przeciwstawiały się wypowiedzi potępionych pogan o których czytamy: "Wytracę mądrość mędrców"[ I Kor.1,19; Iz.29,14], bowiem prawdziwa mądrość zniszczy fałszywą. Oby jednak studenci ci posłuchali rady mędrca, który powiada: "Jeśli znasz się na rzeczy, odpowiedz bliźniemu, a jeśli nie, rękę twą połóż na ustach abyś nie został zaskoczony i zmieszany niemądrym słowem".[Eccl. 5,12].
Z obawy aby ta beztroska retoryka nie doprowadziła prostaczków do błędu, za radą doktorów teologii i innych doświadczonych osób, zakazujemy najsurowiej takiego i podobnego postępowania jeśli tylko miałoby one miejsce. Przeto potępiamy i zarazem ekskomunikujemy wszystkich co będą wspomniane błędy lub jakiekolwiek z nich nauczać lub też wybierać aby je bronić lub uzasadniać.
Potępiamy także ich słuchaczy, chyba że w przeciągu siedmiu zawiadomią nas lub kanclerza uniwersytetu w Paryżu abyśmy mogli mimo to wszystko, zgodnie z wielkością ich winy podjąć właściwe postępowanie poprzez nałożenie kary, przewidzianej przez prawo.
Tym samym wyrokiem potępiamy także książkę pt. O miłości lub Bóg miłości, które taki ma początek: "Zmusza mnie bardzo" i dalej, a kończy się słowami: "Strzeż się Walterze, wykonywać polecenia miłości", itd. jak również księgę poświeconą wróżbom ze znaków na ziemi, która rozpoczyna się słowami: "Hindusi uważają" i dalej, a kończy się słowami: "Pomyśl więc o tym i znajdziesz" itd. Podobnie potępiamy książki, zwoje lub zeszyty, które poświecone są zaklinaniu duchów ludzi zmarłych i zawierają przepisy pomocne w uzyskaniu przepowiedni, różne wezwania sił diabelskich lub zawierają groźne spiski dla duszy ludzkiej lub takiego rodzaju i podobne twierdzenia, które występują przeciwko prawdziwej wierze i dobrym obyczajom.
Ogłaszamy tedy wyrok ekskomuniki przeciwko tym wszystkim bez wyjątku, którzy nauczali wspomniane zwoje, księgi, bądź ich słuchali jeśli w okresie siedmiu dni nie zjawią i nie przyznają się do winy przed nami lub przed wspomnianym już kanclerzem Uniwersytetu w Paryżu, jak powiedziano już wyżej w tym liście. Będziemy wtedy jednocześnie występować przeciwko nim z innymi karami, które wymaga ciężar ich winy.
Dan w roku Pańskim 1277, w niedzielę, w pałacu biskupim w Paryżu gdy śpiewano pieśń: Ciesz się O Jeruzalem!.
O istocie filozofii
1. Nie ma żadnego doskonalszego stanu od zajmowania się filozofią.(40)
2. Tylko mędrcy są filozofami.(154).
3. Aby człowiek mógł być pewny jakiegoś wniosku, musi on opierać się na zasadach oczywistych. Jest to błąd, gdyż
ogólnie mówi o pewności wynikającej z samego poznania jak i pewności zwolenników tgakiego rozumienia. (151).
4. Co nie jest oczywiste lub też nie daje się wywieść z poznania oczywistego nie może być przedmiotem wiary.(37)
5. Człowiek nie powinien zadowalać się stanowiskiem autorytetów aby z ich pomocą zdobywać pewność w jakiejkolwiek kwestii. (150).
6. Każda kwestia rozważana drogą rozumową, może być dyskutowana i rozwiązywana przez filozofa, ponieważ podstawy dowodów pochodzą od rzeczy. Filozofia bowiem bada wszystkie rzeczy na podstawie różnych jej części.(145).
7. Wszystkie nauki, z wyjątkiem filozofii, [nie] są konieczne, istnieją takie dzięki ludzkim przyzwyczajeniom.(24).
O poznawalności Boga
8. Jedynie dzięki własnym naturalnym zdolnościom rozum nasz może dojść do poznania pierwszej przczyny. Brzmi to jednak Ÿle i stanowi błąd, jeśli twierdzenie takie rozumie się jako bezpośrednie poznanie Boga. (211)
9. Istoty Boga nie można poznać w czasie tego śmiertelnego życia.(36)
10. O Bogu nic więcej nie możemy powiedzieć poza tym, że jest lub że istnieje. (215)
O naturze Boga.
11. Nie jest poznawalne, że Bóg istnieje ze względu na samego siebie, istnieje bowiem w sposób określony jako byt sam z siebie.
(216).
12. Czymś innym z definicji jest intelekt z pomocą którego Bóg poznaje sam z siebie, od intelektu, z którego pomocą poznaje inne rzeczy. Jest to błąd, bo chociaż w każdym przypadku istnieć może odmienny, właściwy intelekt, to jednak z definicji jego wynika, że jest identyczny.(149).
O teologii
13. Bóg nie poznaje tego, co jest odeñ różne.(3).
14. Bóg nie może bezpośrednio poznawać bytów przygodnych jak tylko poprzez szczegółowe i najbliższe przyczyny.( 56).
15. Pierwsza przyczyna nie ma żadnej wiedzy o rzeczach przyszłych przygodnych. Pierwsza przesłanka: Rzeczy przyszłe przygodne nie istnieją. Druga przesłanka: Rzeczy przyszłe przygodne są jednostkowe. Bóg jednakże poznaje z pomocą takiej władzy, która nie może poznać rzeczy jednostkowych. Z tego zaś wynika, że gdyby nie było żadnych zmysłów, intelekt nie rozróżniałby między Sokratesem a Platonem, nawet gdyby wyróżniał człowieka od osła. Trzecią przesłankę stanowi stosunek przyczyny do skutku. Boska wiedza wyprzedzająca jest konieczną przyczyną rzeczy wcześniej pomyślanych. Czwartą przesłanką jest stosunek wiedzy do tego co poznane. Gdy poznanie nie jest przyczyną tego co poznane, ti z tego wynika, że może być określona przez dwie wypowiedzi sprzeczne, i to dotyczy o wiele bardziej wiedzy boskiej niż naszej.(42).
O woli i mocy bożej
16. Pierwsza przczyna jest przyczyną najbardziej odległą. Jest to błąd,jeśli bowiem tak się uważa, to oczywiście nie jest ona ze wszystkich najbliższa.(190).
17. Jeśli cokolwiek po prostu jest niemożliwe, to nie może istnieć
ani dzięki Bogu, ani też innej dowolnej przyczynie. Jest to błąd,jeśli w tym co jest niemożliwe rozważa się wedle natury.(147).
18. Istota, która określa siebie na podobieñstwo samego Boga, jest zawsze aktywna bądź nigdy; wynika z tego, że wiele takich istot istnieje wiecznie.(52).
19. Aktywna możność, która może objawić się bez dzialania, jest zmieszana z możnością bierną. Jest to jednak błąd jeśli ma to dotyczyć każdego działania. (68).
20. Wszystko co bezpośrednio staje się dzięki Bogu, powstaje z konieczności. Jest to jednak błąd, nie tylko wtedy gdy mówimy o konieczności samego przymusu niszczącego swobodę, ale także wtedy, gdy mówimy o konieczności niezmienności gdyż wynika z niej niezdolność do odmiennego działania.(53).
21. Nic nowego nie może wynikać bez wcześniejszej decyzji woli chyba że jest skutkiem zmiany.(39).
22. Bóg nie może być przyczyną rzeczy nowych a także nie może wytwarzać niczego nowego.(48).
23. Bóg nie może czegokolwiek poruszać ruchem zmiennym, to znaczy innym od tego jakim teraz porusza, gdyż jest w nim tylko jedna wola.(50).
24. Bóg jest w swoim działaniu i ruchu podobnie wieczny jak w swoim istnieniu. Inaczej byłby on zależny od czegoś co byłoby wcześniejsze od niego.(51).
25. Bóg włada nieskończoną mocą, ale nie dlatego, że stwarza cośkolwiek z niczego, ale dlatego, że utrzymuje ruch nieskończony. (62).
26. Bóg włada nieskończoną mocą pod względem swego trwania a nie działania, gdyż taka nieskończoność -jeśli istniałaby - może być jedynie w nieskończonym ciele.(29).
O przyczynie świata
27. Pierwsza przyczyna może stworzyć tylko jeden świat.(34)
28. Od pierwszej przyczyny sprawczej nie może pochodzić
wielość skutków.(44).
29. Pierwsza przyczyna nie jest zdolna spowodować skutku równego sobie samej bez ograniczenia swojej mocy.(26).
30. Pierwsza zasada jest może stworzyć czegoś co byłoby odeń różne, gdyż każda różnica przejawiająca się między czynnikiem działającym i jego skutkiem powstaje dzięki materii.(55).
31. Istnieją trzy zasady niebios: podmiot wiecznego ruchu; dusza ciał niebieskich i pierwsza zasada, która porusza zgodnie z oczekiwaniem. Jest to błąd w stosunku do dwóch pierwszych.
32. Istnieją dwie wieczne zasady, a mianowicie ciało niebieskie i jego dusza.(94).
O naturze bytów umysłowych.
33. Bezpośrednim skutkiem działania pierwszej zasady musi być również coś jednostkowego i w najwyższym stopniu podobne do
do pierwszej zasady.(64).
34. Bóg jest konieczną przyczyną pierwszych bytów duchowych. Wraz z działaniem takiej przyczyny związany jest odpowiedni skutek. Trwanie ich jest podobne.(58).
35. Bóg nie stworzył więcej bytów rozumnych ponad to co już stworzył.(28).
36. Pierwszy poruszyciel będąc nieruchomym nie porusza wprost jak tylko za pośrednictwem innego ciała będącego w ruchu. I taki przedmiot poruszający, będąc nieruchomym jest częśćią tego źródła ruchu, które porusza się samo z siebie.(67).
37. Pierwsza zasada nie jest właściwą przyczyną rzeczy wiecznych najwyżej w znaczeniu przenośnym gdyż je obejmuje. Znaczy to tyle, że gdyby jej nie było, także ich by nie było. (45).
38. Inteligencje czyli substancje oddzielone, które zwane są wiecznymi, nie mają przyczyny sprawczej w sensie właściwym lecz jedynie w znaczeniu metaforycznym gdyż posiadają przyczynę zachowującą ją w istnieniu. Nie powstają jednak one od nowa gdyż wtedy podlegałyby przemianie. (70).
39. Wszystkie byty duchowe oddzielone, są współwieczne pierwszej przyczynie.(5).
40. Wszystko, co jest pozbawione materii, jest wieczne bowiem jeśli nie pojawiło się dzięki przemianie samej materii, to nie było wcześniej. Wynika więc z tego, że jest wieczne.(80).
41. Substancje oddzielone od materii są wieczne bowiem nie mają materii dzięki której wcześniej mogły być w możności i istnieją z przyczyny, która zachowuje się zawsze w ten sam sposób i dlatego jest wieczna.(72).
42. Bóg nie może pomnożyć ilości bytów jednostkowych jednego rodzaju bez udziału materii.(96).
43. Z tego powodu, że inteligencje nie posiadają materii, Bóg nie może je pomnożyć w obrębie tego samego rodzaju.(81).
44. W substancjach oddzielnie istniejących od materii
nie jest możliwa jakakolwiek przemiana; nie znajdują się bowiem w stanie możności do czegokolwiek gdyż są wieczne i wolne od materii.(71).
45. Inteligencja jest wytwarzana przez Boga w wieczności gdyż w całości jest nieruchoma; natomiast dusza świata znajduje się w ruchu.(83).
46. Substancje oddzielone od materii są identyczne ze swoją istotą, bowiem w nich to, dzięki czemu są i to, czym są, jest tym samym.(79).
47. Wiedza i istota inteligencji nie różnią się od siebie. Tam bowiem gdzie nie ma różnicy miedzy poznającym a poznanym,nie ma również żadnej różnicy w poznaniu.(76).
48. Anioł nie może poznać niczego nowego. (76).
49. Substancje oddzielone od materii są nieskończone w swoim akcie. Nieskończoność bowiem jest możliwa z wyjątkiem rzeczy materialnych.(86).
50. Gdyby istniała substancja oddzielona od materii nie poruszająca jednak żadnego ciała w tym świecie poznawanym z pomocą wrażeń, to nie istniałaby w świecie.(77).
51. Substancje wieczne oddzielone od materii jak tylko powstaną posiadają wszelkie dobra im możliwe. Nie pożądają także czegokolwiek czego nie posiadają.(78).
52. Substancje oddzielone od materii nie zmieniają swojej aktywności gdyż posiadają jednolite dążenia.(69)
53. Inteligencja, ani anioł, ani dusza oodzielona nie istnieją.(218).
54. Substancje wieczne, oddzielone od materii wedle swojej substancji, nie istnieją. Jest to błąd, jeśli rozumie się tak, że ich substancja nie znajduje się w jakimś miejscu. Jeśli jednak rozumiemy to w ten sposób, że substantia stanowi podstawę istnienia w jakimś miejscu, wtedy jest to prawdą, że nie istnieją zgodnie ze swoją substancją. (219).
55. Substancje oddzielone od materii znajdują się gdzieś w wyniku działania i mogą poruszać się od dowolnego skrajnego punktu do innego bądź także do środka, jakby zamierzały wpłynąć na coś znajdujące się w środku lub w miejscach skrajnych. Jest to błąd, jeśli uważa się, że bez działalności substancji nie mogą one znaleźć się w jakimś miejsca albo przemieścić się z miejsca na miejsce.(204).
O funkcjach inteligencji.
56. Substancje oddzielone od materii stwarzają rzeczy jedynie z pomocą swojego intelektu.(73).
57.Inteligencje otrzymują swoje istnienie od Boga dzięki inteligencjom pośrednim.(84).
58. Najwyższe byty rozumne stwarzają dusze rozumne bez pomocy ruchu niebios; z ich pomocą natomiast stwarzają duszę wegetatywną i duszę zmysłową byty rozumne.(30).
59. Anioł nie może podjąć działania przeciwnego jednocześnie, ale wyłącznie z pomocą czynnika pośredniego, np. sfery niebieskiej.(75).
60. Inteligencje wyższe nie są przyczynami jakichkolwiek nowości wśród inteligencji niższych, jednakże te wyższe są dla inteligencji niższych podstawą wiecznego poznania.(82).
61. Inteligencja poruszająca gwiazdy jest pełna form, wyciska je w materii wykorzystując ciała niebieskie jako narzędzia.(189).
62. Materia zewnętrzna jest podporządkowana substancji duchowej. Jest to błąd jeśli rozumiemy to podporządkowanie bez ograniczenia i w sensie dowolnej zmiany.(210).
63. Wyższe inteligencje wpływają na niższe, podobnie jak jedna dusza wpływa na inne a nawet na duszę zmysłową. I jedynie siłą swego spojrzenia magik kieruje wielbłąda do pułapki.(112).
O niebiosach i wewnętrznym rozmnażaniu się.
64. Bóg jest przyczyną konieczną ciał niebieskich, ich połączeń i nowych podziałów.(59)
65. Gdyby wszystkie przyczyny znajdowały się w spoczynku, należałoby przyjąć, że to Bóg znajduje się w ruchu.(57).
66. Bóg nie może nadać niebiosom ruchu prostolinijnego. Powodem jest, że gdyby taki ruch istniał, to wtedy powstałaby próżnia.(49).
March 14, 1999 14.00
67. Pierwsza zasada nie może bezpośrednio wytwarzać rzeczy powstających, gdyż te nowe skutki są czymś nowym. Jednakże nowy skutek wymaga bezpośredniej przyczyny, która sama się zmienia.(54).
68. Pierwsza zasada nie może być przyczyną różnorodnych rzeczy w naszej sferze jak tylko poprzez pośrednictwo innych przyczyn, bowiem żadna przyczyna zmian, nie może prowadzić do takich skutków różnorodnych o ile sama nie ulega zmianie.(43)
69. Bóg nie może uzyskać skutku właściwego przyczynie drugorzędnej bez tej przyczyny drugorzędnej.(63).
70. Bóg może wywołać przeciwstawne sobie skutki, działając poprzez ciała niebieskie znajdujące się w różnych miejscach.(61).
71. Natura będąca źródlem ruchu ciał niebieskich jest prouszającą się inteligencją. Jest to błąd, jeśli rozumie się ją w sensie wewnętrznej natury, bedącej urzeczywistnieniem lub formą.
(213).
72. Substancja ciał niebieskich jest wieczna sama z siebie, nie mają jednakże wiecznego ruchu.(93).
73. Ciała niebieskie są poruszane przez zasadę wewnętrzną stanowiącą ich duszę. Są poruszane dzięki ich duszy i władzy pożądania na podobieństwo zwierząt. Podobnie jak zwierzę porusza się dążące do czegoś, podobnie tak się poruszają i niebiosa.
(92).
74. Inteligencje poruszaą niebo jedynie swoją wolą.(212).
75. Dusza niebios jest inteligencją, zaś sfery niebieskie nie są bynajmniej jej narzędziami, ale jej organami jak np. uszy i oczy są organami zdolności zmysłowych.(102).
76. Inteligencja poruszająca niebiosa wpływa tak dalece na duszę rozumną, jak ciało niebieskie wpływają na ciało ludzkie.(74).
77. Niebo nie znajduje się nigdy w spoczynku, gdyż stawanie się rzeczy tego świata będące celem ruchu niebios, nigdy nie może ustać. Inny argument przemawiający za tym jest ten, że niebo ma swoje istnienie ora siłę od poruszciela i niebo otrzymuje je poprzez swój ruch. Kiedy przestanie się poruszać, musi także przestać istnieć.(186).
78. Nie byłoby niczego nowego gdyby niebo nie zmieniało się w stosunku do materii rzeczy zdolnych do powstawania.(88).
79. Gdyby niebo znajdowało się w spoczynku, wtedy ogień nie mógłby oddziaływać na pakuły, gdyż nie byłoby Boga.(156).
80. Dowody Filozofa, który z ich pomocą dowodzi ruchów sfer niebieskich, nie są sofistyczne. Jest też zadziwiające, że ludzie głębokiej wiedzy tego faktu nie dostrzegają.(91).(filozof- Aryst.)
81. Bezpośrednia przyczyna sprawcza wsyztskich form są sfery niebieskie. (106). 82. Jeśli w dowolnej mieszaninie dzięki współdziałaniu gwiazd dojdzie do takiego zmieszania jak w nasieniu rodziców, wtedy z takiego płynu może narodzić się człowiek i w konsekwencji może on odpowiednio narodzić się nawet z czegoś gnijącego.(188).
O wieczności świata.
83. Chociaż świat został stworzony z niczego, nie został jednak stworzony od nowa. I chociaż wyszedł z niebytu w istnienie, tro jego niebyt nie wyprzedzał jego istnienia po względem twrania ale tylko w naturze.(99).
84. Świat jest wieczny, bowiem posiadając naturę dzięki której jest zdolny do istnienia przez całą przyszłość musi posiadać również taką naturę dzięki której jest zdolny do istnienia w całej swojej przeszłości.(98).
85. Świat jest wieczny jeśli rozpatrywany jest w stosunku do wszyzstkich gatunków jakie obejmuje; i dalej, czas jest wieczny, ruch, materia, przyczyna sprawcza i podmiot są wieczne bowiem świat jest dziełem nieskoNczonej mocy bożej i jest rzeczą niemożliwą aby mogło sie pojawić cokolwiek nowego w skutkach bez jakiekolwiek nowej przyczyny. (87).
86. Wieczność i czas nie istnieją realnie, ale tylko w naszej świadomości.(200).
87. Nic nie jest wieczne ze względu na swój ostateczny kres, co nie byłoby wiecznym ze względu na swój początek.(4).
88. Czas jest nieskończony w obydwu kierunkach. Jeśli nawet jest niemożliwe aby nieskończoność dawała się przejść a jej część musi być jednak przebyta, to nie jest jednak rzeczą niemożliwą aby nieskończoność dawała się przejść chociaż żadna jej część nie musi być przebyta.(205).
89. Niemożlowe jest odrzucenie dowodów Arystotelesa dotyczących wieczności świata
90. Świat nie może ulec zatracie gdyż pierwsza przyczyna jest wiecznie powodować jego przemiany, raz w tę formę, innym razem w inną i podobnie, w samej naturze materii leży zdolność do przemian.(203).
91. Miały miejsce niezliczone obroty sfer niebieskich. Jest to niemożliwe dla zrozumienie przez intelekt stworzony, ale nie jest takie dla pierwszej przyczyny.(101)[183]
92. Jeśli wszystkie ciała niebieskie powrócą do tego samego
punktu po okresie 36 000 lat, to wtedy pojawią się identyczne skutki, podobne do tych jakie mamy obecnie.(6).
O bytach koniecznych i przygodnych.
93. Niektóre byty mogą przypadkowo pojawić się ze wzg lędu na pierwszą przczynę. Jest fałszem gdy wszystko jest zależne od pierwszej przyczyny gdyż wtedy muszą one pojawiać się z konieczości. (197).
94. Przeznaczenie a więc pewna jakość świata, pojawia się pośrednio z boskiej opatrzności poprzez ruch ciał niebieskich i to właśnie przeznaczenie, które kieruje ruchem ciał niebieskich, nie narzuca konieczności rzeczom tego świata, gdyż mają one zawsze przeciwstawne możliwości.(195).
95. Aby wszystkie skutki były konieczne z uwagi na pierwszą przyczynę, nie wystarcza aby jej działanie mogło zostać zahamowane, ale jest także potrzebne, aby przyczyny pośrednie były takie. Jest to jednak błąd, gdyż wtedy Bóg nie może działać bez późniejszych przyczyn.(60).
96. Byty odbiegają od porządku pierwszej przyczyny o ile są rozważane same w sobie, chociaż nie różnią się w stosunku do innych przyczyn działających w świecie. Jest to błąd gdyż stosunek bytów do pierwszej przyczyny jest bardziej istotny i nieodłączalny niż w przypadku porządku występującego w stosunku bytów do przyczyn mniej doskonałych.(47).
97. Przynależy do doskonałości przyczyn bardziej doskonałych
działać grzesznie i rodzić potwory niezależnie od własnych intencji tam gdzie może to uczynić sama przyroda.(196)
98. Wśród przyczyn sprawczych, przyczyny wtórne mogą wywołać działanie, które nie otrzymuje od pierwszej przyczyny.(198).
99. Istnieje wiele pierwszych poruszycieli.(66).
100. Jeśli wśród przyczyn sprawczych, puierwsza przczyna zmuszona jest przestać działać, to przcyzna wtórna nie przestaje działać jeślki tylko ta dziala zgodnie ze swoją naturą.(199).
101. ̅aden czynnik działający nie jest w możnośći realizować przeciwstawnych sobie stanów, wprost przeciwnie, jest on określony w swoim działaniu.(160).
102. Nic nie wynika z przyczyny, ale z konieczności. I wszystkie rzeczy jakie mają pojawić się w przyszłości, będą istnieć z konieczności. Te zaś co nie będą istniały, to nie mogą istnieć. Kiedy rozważamy wszystkie przyczyny, to musimy dojść do wniosku, że nic nie zachodzi przygodnie. Jest to błąd, gdyż współdziałanie przyczyn zawarte jest w definicji przypadku, zgodnie z tym co BOECJUSZ powiada w księdze O pocieszeniu.(21).
103. Konieczność zdarzeń wynika z różnorodności miejsc.(142).
104. Różnorodne poznanie ludzi a także jego dary duchowe i rzeczy doczesne są określane przez różnorodne znaki niebieskie. (143).
105. W czas rodzenia się człowieka w ciele a także w jego duszy, która naśladuje ciało, w wyniku istnienia pewnego porządku przyczyn wyższych i mniej doskonałych, istnieje pewna jakość, która czyni ją zdolną do określonego działania lub zdarzeń. Jest to jednak błąd jeśli rozważa się w tym przypadku zdarzenia naturalne, które traktuje się jako jakość. (207).
106. Zdrowie i choroba, życie i śmierć wyjaśnia się właściwym położeniem gwiazd oraz życzliwością Fortuny o której powiada się, że jeśli Fortuna na kogokolwiek spojrzy, to będzie żył szczęśliwie, a jeśli nie obdarzy go życzliwoscią, to szybko umrze. (206).
107. Bóg może stworzyć materię pierwszą jedynie z pomocą ciał niebieskich.(38).
O zasadach bytów materialnych.
108. Tak jak z materii nic nie może powstać bez współdziałania czynnika działającego, tak też, że samej przyczyny nic nie może powstać bez współudziału materii. Bóg nie jest przyczyną sprawczą z wyjątkiem takich bytów, które istnieją w możności samej materii.
(46).
109. Forma, która istnieje i staje się w materii, nie może zostać wytworzona przez jakiś czynnik, który nie działa dzięki materii.(103).
110. Formy nie mogą podlegać podziałowi jak tylko dzięki materii. Jest to błąd o ile takie rozumienie nie ograniczy się jedynie do
form wyprowadzonych z możności materii.(191). 111. Atomy powstały powstały z chaosu drogą wcześniejszej przemiany, ale są wieczne.(202). 112. Atomy są wieczne. Są jednakowoż od nowa tworzone jako jakość, którą obecnie posiadają. (107).
O człowieku i intelekcie czynnym.
113. Człowiek pozostaje człowiekiem niezależnie od rozumnej duszy
.(11).
114. Poprzez odpowiednie odżywienie człowiek może się stać inny pod względem ilościowym i w sposób jednostkowy.(148).
115. Bóg nie może stworzyć wielu liczbowo dusz.(15).
116. Jednostki należące do tego samego gatunku różnią się jedynie położeniem materii, jak np. Sokrates i Plato. Z tego powodu, że forma ludzka istniejąca w każdym z nich jest pod względem ilościowym identyczna, nie jest rzeczą dziwną, że ten sam byt, identyczny pod względem ilościowym znajduje się w różnym miejscu.(97).
117.Intellekt jest jeden dla wszystkich. Chociaż może być oddzielony od tego lub innego ciała, to jednak nie jest oddzielony od każdego ciała.(32).
118. Intelekt czynny jest pewną substacją oddzieloną wyższą jednak od intelektu możnościowego; Jest jednak oddzielony od ciala zgodnie z jego substancją, siłą i działaniem i nie stanowi formy ciała ludzkiego. (123).[185].
119. Ruch niebios jest spowodowany wolą duszy rozuimnej; zaś dusza rozumna bądź intelekt nie może być wyprowadzony bez pośrednciwta ciała. (110). .
120. Forma człowieka nie pochodzi z zewnątrz, ale jest wyprowadzana z możności samej materii gdyż inaczej nie byłoby jednoznaczne.(105).
1 Forma pochodząca z zewnątrz nie może tworzyć jedności z materią. To bowiem co jest oddzielone nie może tworzyć jedności z tym co podlega zatracie.(111).
122. Poprzez poznanie zmysłowe i z pomocą umysłu, nie pojawia się w człowieku żadna istotna jedność, a tylko działanie podobnie jak w przypadku dusz poruszających gwiazdy i ich sfery.(13).
123. Dusza nie jest formą ciała, z wy,jątkiem sposobu w jakim sternika uważa się za formę łodzi, nie jest także doskonałością istotną człowieka.(7).
124.Ludzkość nie stanowi formę rzeczy, ale umysłu.(104).
125.-119
126.-121
127.-121
128.-108
129.-109.
130. Ludzki umysł jest wieczny, gdyż pochodzi od przyczyny, która zawsze w taki sam sposób się zachowuje, nie jest także związana z materią, z której też powodu znajduje się ona bardziej w możności niż urzeczywistniona.(31).
132. Dusza ludzka, opuszcza ciało kiedy chce, i kiedy chce się z nim łączy.(8).
133. Dusza jest nieoddzielna od ciała. Wraz z zniszczeniem harmonii cielesnej rónież i sama dusza ulega zniszczeniu.(116).
134. Nawet wtedy gdy dusza rozumna odłącza się od ciała istoty żyjącej, pozostaje ona nadal żywą istotą.(114).
135. Wedle opinii filozofii dusza rozumna nie podlega zmianie,nawet jeśli wedle wiary powinna się zmieniać. (113).[186]
136. Intelekt może się przemieszczać z jednego ciała w drugie, w taki sposób, że po kolei staje się poruszycielem różnych ciał.(193).
137. Rodzenie się ludzi odbywa się jakby w okręgu, gdyż forma człowieka powraca wielokrotnie do tej samej części materii.(10).
138. Nie było żadnego pierwszego człowieka i podobnie nie będzie ostatniego, ale zawsze miało miejsce i będzie zachodziło płodzenie człowieka przez człowieka.(9).
139. Chociaż rozmnażanie się człowieka może zostać zahamowane, to jednak dzięki sile oddziaływania pierwszej przyczyny sprawczej nigdy nie ustanie bowiem pierwsza sfera niebios prowadzi nie tylko do powstawania nowych atomów, ale również do narodzin człowieka.
O działaniu ludzkiego intelektu.
140. Intelekt czynny nie łączy się z naszym intelektem możnościowym, natomiast intelekt możnościowy nie łączy się z nami substancjalnie. Gdyby jednak był złączony z nami jako forma, wtedy byłby nierozdzielny.(118).
141. Intelekt możnościowy rozpatrywany w swoim działaniu nie istnieje dopóki nie poznaje, gdyż w przypadku bytu duchowego istnieć znaczy tyle co rzeczywiście poznawać.(126).
142. Intelekt możnościowy nie daje się odłączyć od ciała, zarówno w swoim działaniu polegającym na poznawaniu określeń gatunkowych jak i sądów, które uzyskuje się poprzez proste poznanie tych określeń gatunkowych lub dzięki poznaniu układu jakie tworzą przedmioty poznania. - Jest to błąd, jeśli rozumie się to w przypadku każdego poznania przedmiotów poznania
umysłowego. (122).
143. O człowieku powiada się w tym samym znaczeniu, że myśli, jak mówi się o niebiosach, że myślą, żyją i poruszają się same z siebie, to zanczy w tym znaczeniu, że przyczyna tych wszystkich działań jest z nim złączona, ale nie substancjalnie lecz w taki sposób jak złączony jest poruszyciel z poruszającym się.(4).
144. Z poznającego i poznanego staje się jedna istota, bowiem, ściśle biorąc, intelekt i poznanie umysłowe pod względem formalnym są jednym i tym samym.(127).
145. Dusza rozumna poznając siebie poznaje wszystko inne. Formy poznawcze wszystkich rzeczy są bowiem w niej współtworzone.
Jednakże wiedza tą nie zawdzięczamy naszemu intelektowi, dlatego tylko, że nam przynależy, ale z tego powodu, że jest intelektem czynnym.(115).
146. Od intelektu biernego o którym powiada się, że stanowi wladzę zmysłową zależy czy ktoś może myśleć lepiej lub gorzej. - Jest to błąd, gdyż na jego podstawie powiada się, że istnieje jeden tylko intelekt wśród wszystkich ludzi zaś dusze ludzkie są identyczne.(187).
147. Niestosowne jest przyjmować, że jedne intelekty są doskonalsze od innych; z tego powodu, że ta różnorodność nie może pochodzić od ciała, to musi pochodzić od strony inteligencji i w ten sposób doskonalsze i mniej doskonałe dusze podlegają z konieczności różnym formom poznawczym, jak np. inteligencjom, - Jest to jednak błąd, gdyż wtedy dusza Chrystusa nie była bardziej szlachetna od duszy Judasza. (124).[187].
148. Wiedza nauczyciela oraz ucznia jest identyczna pod względem swej wielkości; Podstawą tego wniosku jest, że intelekt jest jeden zaś forma zostaje zwielokrotniona dzięki temu, że zostaje wyprowadzona z możności materii.(117).
149. Intelekt Sokratesa po jego śmierci nie ma żadnej wiedzy o rzeczach, jaką władał wcześniej.(41).
O ludzkiej woli.
150. To, co przez swoją naturę nie jest ograniczone do istnienia lub nieistnienia, nie jest w istocie niczym ograniczone jak tylko przez coś, co jest konieczne ze względu na nią.(128).
151. Dusza nic nie może jeśli nie jest do tego zmuszona przez coś innego. Dlatego też takie zdanie jest fałszywe: Dusza sama z siebie chce czegoś. Jest to jednak błąd jeśli uważa się, że dusza jest poruszana przez coś innego, a mianowicie przez jakiś przedmiot godny pożądania lub inny przedmiot. W ten sposób te właśnie przedmioty stanowią ostateczną przyczynę działania woli.(194).
152. Wszystkie działania woli sprowadzają się do pierwszego poruszyciela. - Jest to błąd, chyba że mówimy zgoła o wiecznym, pierwszym poruszycielu i o ruchu zgodnym z jego substancją a nie w odniesieniu do jego różnorodności. (209).
153. Wola i intelekt w swoim dzialaniu nie poruszają się same z siebie lecz w wyniku działania wiecznej przyczyny a mianowicie ciał niebieskich.(133).
154. Wola nasza jest podległa władzy ciał niebieskich.(162).
155. Sfery niebieskie są inspiracją woli lekarza aby nas leczył.(132).
156. Skutki oddziaływania gwiazd na wolną wolę są dla nas zakryte.
(161).
157. Jeśli istnieją dwa dobra, które są przedstawione woli, to silniejsze porusza wolę silniej. - Jest to błąd gdy mówi się tak z uwagi na dobro, które porusza.(164).
158. W swoim postępowaniu człowiek zawsze podąża za pożądaniem, i to tym najsilniejszym. Jest to jednak błąd, jeśli rozumie się pod najsilniejszym pożądaniem najbardziej oddziaływujące.(164).
159. To, co jest godne pożądania, porusza z koniecznością tego, co pożąda jeśli tylko znikają przeszkody. Jest to błąd jeśli ma to dotyczyć także pożądań intelektualnych.(134).
160. Jest rzeczą niemożliwą dla woli aby nie chciała działać jeśli znajduje się w takiej dyspozycji, w której z natury swojej może być poruszana i jeśli nadal trwa to, co ją porusza.(131).
161. Wola sama w sobie, podobnie jak materia jest nieokreślona przez przeciwieństwa, ale jest określona przez przedmiot godny pożądania podobnie jak sama materia jest określona przez przyczynę sprawczą. (173). (?)
162. Sama wiedza o tym, co jest sobie przeciwstawne, jest już przyczyną wyboru dokonywanego przez duszę rozumną. Jest to władza po prostu pojedyńcza i nie może wybrać w tym, co jest sobie przeciwstawne, jak tylko przez przypadłość i z innej przyczyny.(173).(?)
163. Wola z konieczności postępuje za tym, co rozum uzna za właściwe. Wola także musi postępować wedle jego wskazań. Konieczność ta nie jest przymusem, ale stanowi naturę samej woli.(163)[188].
164. Wola ludzka jest poznanie podobnie jak u zwierząt pożądanie.
(159).
165. Gdy wola podjęła wniosek aby uczynić cokolwiek, to nie jest już wolna. Kary przewidywane przez prawo służą jedynie do naprawy niewiedzy i temu, że owa przestroga stanie się dla innych źródłem nowego poznania.(158).
166. Jeśli rozum działa poprawnie, to i wola jest właściwa.- Jest to błąd gdyż jest przeciwny uwadze Augustyna odnoszącej się do następująego wiersza psalmu: Tęskni dusza moja ( Ps.118,20). itd. i zgodnie z tym, łaska nie jest nieodzowna dla właściwego działania woli, ale jedynie wiedza, co jest błędem głoszonym już przez Pelagiusza. 130).
167. Nie ma grzechu w najwyższych władzach duszy. Grzech bowiem pojawia się wwyniku samego uczucia a nie z samej woli.(165). 168. Człowiek działający pod wpływem uczucia, działa z przymusu. (136). 169. Tak długo jak w działaniu woli występuje uczucie i wiedza szczegółowa, nie może ona działać przeciwko nim. (129).
O etyce lub o problemach moralnych.
170. Wszystkie dobra jakie są dostępne człowiekowi sprowadzają się do cnót intelektualnych. (144).
173. Szczęście nie pochodzi bezpośrednio od Boga.(22).
174. Człowiek po swojej śmierci traci wszystkie dobro.(15).
175. Ponieważ Sokrates nie został stworzony tak aby był zdolny być wiecznym, to jeśli jeśli chciałby być wiecznym musi zmienić swoją naturę oraz przynależność gatunkową.(12).
176. Bóg albo czysty rozum nie wlewa swojej wiedzy do duszy ludzkiej z pomocą ciał niebieskich w czasie snu, ale jedynie wtedy gdy pośredniczą ciała niebieskie.(65).
177. Nie ma wizji i ekstaz, pojawiają się jedynie dzięki działaniu przyczyn naturalnych.(33).
178. Na podstawie określonych oznak poznaje się zamiary człowieka i ich zmiany a także czy te zamiary mają być wykonane. Poprzez takie obrazy poznaje się los pielgrzymów, porwanie ludzi w niewolę i ich oswobodzenie a także to, czy przyszli ludzie mogą stać się uczonymi czy też rabusiami.(167).
179. Prawo naturalne zakazuje zabijać nierozumne zwierzęta podobnie jak ludzi, chociaż nie wszystkich.(20).
II
Błędy w teologii.
O prawie chrześćijanskim.
180. Religia chrześcijanska hamuje rozwój wiedzy.
(195).
181. Bajdy i nieprawdy występują nie w religii chrześćijaNskiej podobnie jak w innych religiach.(174). chrześcijanskiej jest
182. Nauka teologii nie pryznosi żadnej dodatkowej wiedzy.(153).
183. Kazania teologow opierają się na bajdach.(152).
184. Możliwe lub niemożliwe mówiąc dokładnie, po prostu oznacza
możliwe lub niemożliwe wedle poglądów filozoficznych.(146).
O dogmatach kościelnych.
185. Bóg nie jest w trzech osobach i jeden, istnienie Trójcy św. nie da się pogodzić z najwyższą prostotą. Gdyż tam gdzie występuje wielość rzeczywista, tam też w konsekwencji jest możliwe dodanie [jakiegoś elementu] bądź złożenie [całości z mniejszych]. Przykład: stos kamieni.(1).
186. Bóg nie może stworzyć czegoś sobie podobnego. To bo wiem co jest tworzone powstaje dzięki innej przyczynie, od której zależy. W Bogu przeto stwarzanie nie byłoby doskonałe.(2).
195. Bez czynnika wlaściwego a więc bez ojca- i tym samym jakiegoś człowieka- Bóg nie może stworzyć człowieka.(35).
196. Jest rzeczą niemożliwą tak działać aby pewna przypadłość istniała bez podmiotu. Prowadzi bowiem to do sprzeczności.(140).
197. Bóg nie może wpłynąć na to aby przypadłość istniała bez podmiotu bądź też aby istniały jednocześnie liczne wymiary.(141).
198. Przypadłość istniejąca bez podmiotu nie jest przypadłością chyba że jest brana wieloznacznie. Jest także niemożliwe aby jakość bądź wymiar istniały same dla siebie gdyż wtedy same stanowiłyby substancję.(139).
199. Z tego powodu, że Bóg nie zachowuje się w stosunku do rzeczy jako przyczyna materialna lub formalna, to nie może on uczynić także tego, że przypadłość istnieje bez podmiotu ponieważ do natury przypadłości należy, że aktualnie występuje w jakimś podmiocie.(138).
O cnotach chrześćijańskich.
200. Tylko cnoty nabyte bądź wrodzone są możliwe.(177).
201. O wiarę nie należy się troszczyć, jeśli cokolwiek jest określone jako heretyckie, bowiem występuje przeciwko wierze.(16).
202. Nie należy się modlić.(180).
203. Spowiadać się należy najwyżej jedynie dlatego aby być tak widzianym.(179).
204. Nie należy dbać o pochówek.(155).
205. Zwykły nierząd a więc między samotnymi nie stanowi grzechu.(166).
206. Grzech przeciwko naturze mianowicie stosunek przerywany nie jest przeciwko naturze danej jednostki chociaż jest przeciwko naturze gatunku jako takiego. (166).
207. Rozkosz odczuwana w czasie stosunków seksualnych nie przeszkadza w ich realizacji lub w wykorzystaniu rozsądku.(172).
208. Wstrzemięźliwość ze swej istoty nie stanowi sama cnoty.(168).
209. Czystość moralna nie stanowi większego dobra od doskonałej wstrzemięźliwości.(181).
210. Doskonała seksualna wstrzemieźliwość niszczy cnoty i ludzki rodzaj. (169).
211. Nie jest żadną cnotą pokora, z której powodu nie ukazuje się tego co się posiada lecz ocenia się samemu nisko i pokornie. - Jest to jednak błąd jeśli się pomyśli, że nie istnieje ani cnota, ani takie działanie.(171).
212. Biedak nie może moralnie dobrze postępować.(170)
O ostatecznym kresie
213. Śmierć jest koncem wsyzstkich mąk - Takie ujęcie jest jednak błędne jeśli wyklucza męki piekielne, które z istoty swejh są ostateczne.(178).
214. Rzeczy zmieniającej się i przemijającej nawet Bóg nie może uczynić wiecznej.(25).
215. Nie zdarza się aby ciało po swojej śmierci (??) pojawiło się ponownie pod tą samą wielkością, albo też jako wielkość się odrodzi.(17).
216. Przyszłe zmartwychwstanie nie może być uznane przez filozofów, gdyż jest rzeczą niemożliwą zgłębić je drogą rozumową; Jest to jednak błąd, gdyż również filozof powinien trzymać swoją myśl do poddnia sie w posłuszeństwie Chrystusowi.[ II Kor.10,5].(18).
217. Jest bezpodstawnym twierdzenie, że Bóg jednemu daje szczęście innym zaś nic nie daje. Taki pogląd jest fikcyjny.(23).
218. Czysty umysł nie może być przedmiotem poznania po jego oddzieleniu. (120).
219. Dusza oddzielona w żaden sposób nie cierpi od ognia.(19).