Wypadki przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie powodujące uraz u osoby poszkodowanej, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności będących w interesie zakładu, nawet bez polecenia

• w czasie pozostawania w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stanowiska pracy.

Na równi z wypadkami przy pracy traktuje się - w zakresie uprawnień do świadczeń - wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zdań

• w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działającej w zakładzie pracy

• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające w tym zakładzie pracy organizacje społeczne lub zawodowe albo uczestnicząc w organizowanych przez nie czynach społecznych.

Za wypadek śmiertelny uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Sposoby postępowania w razie wypadku określono w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy, natomiast sposób dokumentowania wyników badań i ustaleń powypadkowych zawarto w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Dz.U. nr227, poz.2298.

Do celów statystycznych stosuje się odpowiednie miary zwane wskaźnikami wypadkowości. Podstawowe wskaźniki to wskaźniki częstości i ciężkości wypadków.

Wskaźniki częstości przedstawiają stosunek liczby wypadków do liczby zatrudnionych, przepracowanych roboczogodzin, dniówek, wielkości produkcji itp. Do najczęściej

spotykanych wskaźników częstości należą wskaźniki przedstawiające liczbę wypadków w stosunku do przepracowanych roboczogodzin oraz do liczby zatrudnionych.

Wypadki przy pracy jako zdarzenia prowadzące do urazów lub utraty życia są przedmiotem szczególnej uwagi zarówno zespołów kierujących przedsiębiorstwami, zarządzających gospodarką narodową, jak i polityków. Na szczeblu zarządzania państwem wiedza o wypadkach oparta jest na danych gromadzonych w statystykach

wypadków przy pracy. Dane do statystyk państwowych zbierane są za pomocą statystycznych kart wypadków (SKW), zbudowanych na podstawie statystycznego modelu wypadku (fol. nr 4). W zakresie zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy wiedza o wypadkach opiera się na zakładowych rejestrach wypadków i wiedzy zawartej w protokołach sporządzanych przez zespoły powypadkowe.

Statystyczne karty wypadków wypełniane są przez osoby prawne, osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz jednostki prowadzące działalność gospodarczą. W SKW umieszcza się informacje dotyczące zakładu pracy, poszkodowanego, ogólne informacje o wypadku i jego skutkach, przyczynach i okolicznościach wypadku. Przez „okoliczności wypadku” rozumie się warunki, środowisko pracy lub cechy przedmiotów oraz ludzi, które sprzyjają występowaniu przyczyn wypadków lub umożliwiają ich zaistnienie.

W Polsce w około 30% przypadków wydarzeniem powodującym wypadek przy pracy był upadek, natomiast uderzenie (w tym przygniecenie przez przemieszczane czynniki materialne, maszyny i urządzenia) było wydarzeniem powodującym ok. 22% wypadków. Analizując zaistniałe wypadki przy pracy z punktu widzenia przyczyn, na 1. miejscu należy wymienić nieprawidłowe zachowanie się pracownika, stanowiące ponad 50% przyczyn wypadków. Niewłaściwa organizacja pracy, będąc przyczyną 14,2% wypadków, zajmuje 2. miejsce. Na 3. miejscu jako przyczynę występowania wypadków należy podać niewłaściwy stan czynnika materialnego, który miał bezpośredni wpływ na wystąpienie 12,4% wypadków przy pracy.

Oprócz negatywnych skutków dla zdrowia człowieka, wypadki często uniemożliwiają dalszy jego rozwój zawodowy, obniżają możliwości zarobkowania, a tym samym jakość życia poszkodowanego. Wypadki są także źródłem kosztów ponoszonych przez pracodawców z tytułu wypłacanych odszkodowań, zniszczonego wyposażenia, straconego czasu pracy, absencji wypadkowej itp.

Celem badania wypadków jest działanie wyjaśniające powstawanie wypadków i określające ich przyczyny, a także stanowiące podstawę do projektowania działań profilaktycznych i zmniejszających koszty ponoszone przez pracodawcę. W tym celu po zgłoszeniu wypadku powołuje się zespół powypadkowy, który ma za zadanie

ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku. Zgłoszeniu podlega każdy wypadek, który wystąpił w pracy. Obowiązkiem każdego pracownika jest zgłoszenie informacji o

wypadku. Dotyczy to zarówno pracownika, który uległ wypadkowi (o ile pozwala na to stan jego zdrowia), jak również każdego kto zauważył wypadek lub dowiedział się o jego wystąpieniu.

W momencie wystąpienia wypadku należy udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy, zabezpieczyć miejsce wypadku i zawiadomić kierownika zakładu. Badanie przyczyn

wypadku zarządza pracodawca. On też zawiadamia inspektora pracy oraz prokuratora o każdym wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym.

Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe bada kierownik zakładowej służby bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy, natomiast pozostałe wypadki - pracownik zakładowej służby bhp oraz oddziałowy lub wydziałowy społeczny inspektor pracy.

W przedsiębiorstwach, w których nie działa służba bhp, w badaniu wypadków uczestniczy pracodawca lub pracownik tego przedsiębiorstwa bądź wyspecjalizowana osoba trzecia, której pracodawca polecił wykonywanie zadań służby bhp.

Celem ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku należy przeprowadzić oględziny miejsca wypadku, przesłuchać poszkodowanego i świadków oraz uporządkować fakty i określić najbardziej prawdopodobne przyczyny wydarzenia.

Na ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku składa się:

- przeprowadzenie oględzin miejsca wypadku

- przesłuchanie poszkodowanego i świadków

- uporządkowanie faktów i określenie najbardziej prawdopodobnych przyczyn wydarzenia.

Celem oględzin miejsca wypadku jest zebranie wszelkich informacji o warunkach wykonywania zadania oraz o okolicznościach, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku. Szczególnie istotne jest zabezpieczenie śladów, zebranie instrukcji i innych dokumentów określających warunki pracy lub postępowanie osób, wykonanie fotografii i/lub szkiców miejsca wypadku, zebranie wstępnej informacji od poszkodowanego lub świadków oraz ustalenie prac, które były wykonywane podczas wypadku i przed nim. Wyniki wymienionych działań należy udokumentować protokołem z oględzin miejsca wypadku.

Przesłuchanie osób bezpośrednio uczestniczących w wypadku należy przeprowadzić, jeśli to jest możliwe, w ciągu 24 godzin od chwili wydarzenia. Zeznania świadków mogą być bowiem obciążone niedoskonałością pamięci ludzkiej. Na wstępie przesłuchania ustala się tożsamość świadka i udziela mu wyjaśnień o celu przesłuchania, a następnie pozyskuje się informacje o przebiegu i szczegółach dotyczących zdarzenia. Po sporządzeniu protokołu z przesłuchania przedstawia się go świadkowi do przeczytania i podpisu.

Uporządkowanie faktów i wybór prawdopodobnej przyczyny wydarzenia polega na porównywaniu faktów z oględzin i informacji zebranych od świadków wydarzenia. Po uporządkowaniu faktów powinniśmy otrzymać sekwencyjny przebieg zdarzeń poprzedzających powstanie wypadku. Określenie kolejności zdarzeń w powiązaniu z obowiązkami kierownictwa i pracowników oraz normami bezpieczeństwa pozwala ustalić rodzaj wydarzenia powodującego wypadek i przyczyny jego wystąpienia.

Dokumentowanie wypadku polega na sporządzeniu protokołu wypadku oraz statystycznej karty wypadku. Do sporządzenia protokołu powypadkowego jest konieczne ustalenie przyczyn i okoliczności zaistniałego wypadku. W opisie przyczyn i okoliczności należy uwzględnić wszystkie błędy, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku. Za błędy uważa się zarówno niewłaściwie wykonane działania i czynności, jak również zaniechanie działań pożądanych.

Przyczyny i okoliczności wypadków przy pracy

Do najczęstszych przyczyn i okoliczności wypadków należy:

• nieznajomość lub lekceważenie zagrożeń, szczególnie przy prostych rutynowych czynnościach

• pośpiech i stres

• nierozważne angażowanie do niektórych prac dzieci i osób w podeszłym wieku

• bałagan w obejściu i w miejscach wykonywania czynności

• posługiwanie się maszynami i ciągnikami po spożyciu alkoholu

• usuwanie zapchań, czyszczenie, dokonywanie regulacji i sprawdzanie działania maszyn w ruchu

• podejmowanie napraw bez posiadania kwalifikacji i oprzyrządowania

• brak ochron indywidualnych i właściwych ubrań roboczych.

Obok ww. "czynników ludzkich", wypadki powodowane są przez zły stan techniczny maszyn, budynków gospodarczych, schodów, drabin i narzędzi.

Zagrożenia przy pracy

Udział wypadków w rolnictwie indywidualnym w ogólnej liczbie wypadków w Polsce wynosi ponad 25%. Dane Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wskazują na znaczne zróżnicowanie częstotliwości wypadków, która w latach 1995-97 wahała się od 20,3 do 64,2 wypadków na 1000 ubezpieczonych rolników. Największą grupę stanowią wypadki związane z przemieszczaniem się po podwórzu gospodarstwa (20.4%]. Inne przyczyny te zagrożenia powodowane przez zwierzęta (11.8%), użytkowanie budynków (8,0%), pilarek tarczowych (7.4%), maszyn rolniczych (7,3%). drabin (7.0%) oraz przyczep (5,9%).

Zagrożenia mechaniczne

Głównymi zagrożeniami towarzyszącymi wykonywanym pracom w rolnictwie są zagrożenia powodowane przez czynniki mechaniczne. Należy przez nie rozumieć wszelkie czynniki fizyczne, które mogą doprowadzić do lżejszych lub cięższych urazów, a nawet śmierci poszkodowanych, powodowane mechanicznym oddziaływaniem na człowieka maszyn i ich elementów, przedmiotów i narzędzi pracy, upadkiem na skutek poślizgnięcia, potknięcia itp. Zagrożenia te mogą być powodowane przez czynniki mechaniczne występujące zarówno podczas normalnego funkcjonowania maszyny, narzędzia lub innego przedmiotu pracy, jak i przez czynniki powstałe na skutek zakłóceń, uszkodzeń bądź też awarie.

Zagrożenia chemiczne i pyłowe

Do zagrożeń chemicznych, na które jest narażony rolnik, należy zaliczyć kontakt ze środkami ochrony roślin, nawozami sztucznymi, paliwami i smarami.
Środki ochrony roślin (pestycydy) należą do najbardziej szkodliwych związków, na których działanie są narażeni rolnicy. Duża toksyczność środków ochrony roślin, jak również wciąż wzrastające ich zużycie w gospodarstwach rolnych sprawia, że są one największym zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia osoby, która ma z nimi kontakt.

Niekorzystne warunki termiczne i czynniki atmosferyczne

Większość prac w rolnictwie wykonuje się na otwartej przestrzeni. Środowisko pracy na tych stanowiskach jest kształtowane przez panujące warunki atmosferyczne, bardzo często niekorzystnie oddziałujące na człowieka. Również warunki pracy w pomieszczeniach zamkniętych (obory, chlewnie, spichrze, stodoły, piwnice, warsztaty) są kształtowane przez warunki atmosferyczne, panujące na zewnątrz. Niektóre prace są wykonywane na przemian w pomieszczeniach i poza nimi, co potęguje niekorzystny wpływ środowiska termicznego z uwagi na znaczne zróżnicowanie temperatury i wilgotności.

Zagrożenia biologiczne

Zagrożenia biologiczne to zjawisko bardzo powszechne w środowisku rolniczym. Podczas wykonywania wielu różnych prac produkcyjnych rolnik jest narażony na działanie biologicznych czynników szkodliwych.
Biologiczne czynniki szkodliwe to mikro- i makroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane, które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i mogą wywoływać choroby zawodowe, zwłaszcza układu oddechowego i skóry.
Wyróżnia się następujące trzy grupy biologicznych czynników szkodliwych:
-   czynniki zakaźne pochodzenia zwierzęcego, czyli wirusy, bakterie, grzyby
   i pierwotniaki,
-  alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne, np : selery, pasternak,
    rutę i inne,
-  alergeny i toksyny wytwarzane przez drobnoustroje (bakterie, promieniowce,
    grzyby), rośliny i zwierzęta.
Występują w pyłach organicznych i są uwalniane w dużych ilościach do powietrza wdychanego przez rolnika. Szkodliwe czynniki biologiczne mogą mleć działanie zakaźne, alergizujące, toksyczne, drażniące i rakotwórcze.

Zagrożenia prądem elektrycznym

Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Rolnik w swoim środowisku pracy ma do czynienia z wieloma urządzeniami elektrycznymi, które, jeśli są niewłaściwie użytkowane, stają się przyczyną wielu wypadków oraz chorób.

Zagrożenie hałasem

Jednym z ważniejszych szkodliwych czynników środowiskowych występujących w rolnictwie jest hałas. Powstaje on podczas pracy takich maszyn, jak: ciągniki współpracujące z zespołami maszyn rolniczych (doczepianych lub zawieszanych na ciągniku); samobieżne maszyny rolnicze (kombajny zbożowe, kombajny buraczane, sieczkarnie, kosiarki pokosowe). maszyny rolnicze stacjonarne (młocarnie, śrutowniki. gniotowniki, razdrabniacze, mieszalniki. sortowniki do ziemniaków, dojarki) oraz maszyny warsztatowo-budowlane (pilarki łańcuchowe spalinowe, pilarki tarczowe, sprężarki, przecinarki do metalu, szlifierki, wiertarki, spawarki, betoniarki). Ponieważ podstawową jednostką napędową, najczęściej wykorzystywaną w rolnictwie jest ciągnik rolniczy, maszyna ta jest głównym źródłem hałasu w środowisku rolnym.

Upadek z wysokości

Zagrożenia związane z upadkiem z wysokości wynikają z dwojakiego rodzaju prac często spotykanych w gospodarstwach rolnych: pracą na wysokości i pracą w zagłębieniach lub ich pobliżu. Oba rodzaje prac, w przypadku braku podjęcia odpowiednich działań zabezpieczających, niosą ze sobą ryzyko poważnych wypadków mogących w konsekwencji doprowadzić do ciężkich urazów, a nawet śmierci człowieka. Należy zwrócić uwagę, że w środowisku pracy rolnika podczas wykonywania praktycznie każdego rodzaju czynności występują dodatkowe czynniki zwiększające zagrożenie w razie spadania z wysokości. Do najważniejszych z nich należą, obecność maszyn rolniczych i innego sprzętu stanowiącego potencjalne przeszkody, w które może uderzyć spadający człowiek, oraz posługiwanie się niebezpiecznymi ostrymi narzędziami.

Zagrożenia przy spawaniu

Główne zagrożenia występujące przy spawaniu to intensywne promieniowanie optyczne, emisja ciepła oraz iskry i rozpryski stopionego metalu.
Promieniowanie optyczne jest to promieniowanie elektromagnetyczne o długości fal w zakresie od 1 nm do . Promieniowanie optyczne dzieli się na:
-     promieniowanie nadfioletowe,
-     promieniowanie widzialne (światło),
-     promieniowanie podczerwone.
Najczęściej spotykanymi technologicznymi źródłami promieniowania optycznego w gospodarstwach rolnych są spawarki gazowe oraz elektryczne.

Jeżeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy  podejmować odpowiednie  działania, a w szczególności:

• ograniczanie ryzyka zawodowego,

• przeprowadzanie oceny ryzyka,

• likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania,

• dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie o organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy – z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowia pracowników,

• stosowanie nowych rozwiązań technicznych,

• zastępowanie  niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów – bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przede środkami ochrony indywidualnej,

• instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zapobieganie wypadkom przy pracy

• wnikliwa analiza przyczyn wypadków, poprzez wyodrębnienie faz wypadku: powstanie odchylenia od stanu normalnego i powstanie urazu, co pozwoli lepiej rozpoznać zagrożenia w miejscu pracy

• opracowanie dla pracodawców materiałów ułatwiających samoocenę i korektę warunków pracy, ukierunkowujących działania prewencyjne i zapobieganie wypadkom

• uświadamianie finansowych korzyści związanych z poprawą bhp w zakładzie poprzez zróżnicowaną składkę ubezpieczeniową z tytułu wypadków przy pracy

• rozwijanie współpracy z lokalnymi władzami zajmującymi się bhp w określonych rodzajach działalności gospodarczej oraz z placówkami naukowo-badawczymi, uczelniami i instytucjami statutowo zajmującymi się problemami bhp.