FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE

Dr Bożena Ciupek

WYKŁAD I 17.02.2010

Finanse; pewnego rodzaju zjawisk, które zachodzą między ludźmi przy pomocy pieniędzy; gromadzenie i wydatkowanie pieniędzy; pieniądz w rynku, zjawiska finansowe stanowią zewnętrzny pieniężny wyraz stosunków ekonomicznych zachodzących zgodnie z procesami produkcji, podziału, wymiany, konsumpcji

Czym jest nauka o finansach?

• Bada zjawiska finansowe

• Skupia się an prawidłowościach

• Formułuje i analizuje kategorie

• Charakteryzuje i ocenia instrumenty i instytucje za pomocą, których odbywa się ruch pieniądza

Miejsce zjawisk finansowych wśród zjawisk gospodarczych

Pieniądz realny; można nim regulować różne transakcje; ktoś go traci drugi zyskuje

Nie każde zjawisko pieniężne odzwierciedla pieniądz w ruchu.

Cechy:

• Finanse są związane z gospodarką towarowo pieniężną

• Finanse to ogół zjawisk związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych

• Finanse wiążą się z realnie występującym pieniądzem

• Finanse odnoszą się bezpośrednio do podziału i wymiany

Gospodarka finansowa; to wszelkie formy działania w dziedzinie zjawisk finansowych, ma charakter

czynnościowy podejmowanych działań: planowania i przygotowania operacji pieniężnych;

faktycznej realizacji tych procesów; ewidencji i analizie przebiegu operacji pieniężnych.

Polityka finansowa; dokonywanie wyboru celów, które chcemy wybrać oraz sposobu ich realizacji.

Różnice

Kryterium	Finanse publiczne	Finanse prywatne
Przedmiot zainteresowania badawczego	Nauka o publicznych zasobach pieniężnych (ujęcie operacyjne, strumieniowe)	Przedmiotem badań jest posiadanie w formie płynnej bogactwo
Zasady funkcjonowania	Równowaga finansów publicznych i przemieszczania zasobów publicznych są zdominowane przez interwencję państwa	Równowaga finansów prywatnych i przemieszczania zasobów kształtowane są przez prawa gospodarki rynkowej
Przymus	Państwo dysponuje przymusem w celu zapewnienia sobie wpływów ale nie podlega przymusowi dokonywania wydatków	Nie istnieją instrumenty przymusu w celu uzyskania wpływów, mogą natomiast być zmuszone do zwrotu długu
Cel	Są instrumentem realizacji interesów ogółu	Są zorientowane na dochody i osiągnięcie zysku
Skale zasobów finansowych	Wielkość zasobów należących do nieporównywalna ze środkami dysponować podmiot prywatny

WYKŁAD III 03.03.2010

Cechy pieniądza:

• Papierowy

• Państwowy (instytucjonalny)

• Zabezpieczony towarami i usługami

• Kredytowy (żyrowy)

Nie m pokrycia w złocie, natomiast ma pokrycie w tym co tworzymy: towary, usługi.

Zasadniczym źródłem tworzenia pieniądza jest kredyt bankowy.

Założenia ogólne kreacji współczesnego pieniądza:

• Pieniądz papierowy jest emitowany przez bank centralny

• W rozliczeniach nie ma bezwzględnej potrzeby posługiwania się pieniądzem fizykalnym

• W danym okresie tylko część pieniądza banku centralnego jest wydatkowana na zakup dóbr

• Pieniądze nie wydatkowane są oszczędzane i przechowywane w bankach komercyjnych

• Zjawiska wydatkowania i oszczędzania pieniądza mają charakter masowy

• Obserwuje się pewne prawidłowości w relacjach pieniądz lokalny- pieniądz podejmowany

Kreacja kredytu przez bank komercyjny

Do jakich granic może bank udzielić kredytu?

Granicę wyznacza wskaźnik rezerwy obowiązkowej

Jeżeli:

R- wartość rezerw gotówkowych

r- wskaźnik rezerw obowiązkowych

D- wkłady na żądanie

To bank może kreować nowy pieniądz bankowy do wysokości

D = $\frac{R}{r}$ => D = $\frac{100}{0,1}$ = 1000

Przekroczenie granicy oznacza, że bank nie jest ostrożny i naraża się na niewypłacalność. Jeśli kredyty nie przekraczają tej sumy bank nie wykorzystuje w pełni możliwości kreacji zysków.

Zasady:

• Wskaźnik rezerwy obowiązkowej

• Wzrost poziomu wskaźnika rezerwy obowiązkowej- zmniejszenie możliwości kreacji pieniądza bankowego

• Spadek poziomu wskaźnika rezerwy obowiązkowej- zwiększenie możliwości kreacji pieniądza bankowego

Przykład:

r = 0,2 ; R = 100 => D = 500

r = 0,05 ; R = 100 => D = 2000

• Poziom rezerwy gotówkowej

• Wzrost rezerwy gotówkowej- zwiększenie kreacji

• Spadek rezerwy gotówkowej- zmniejszenie kreacji

Przykład:

r = 0,1 ; R = 200 => D = 2000

r = 0,1 ; R = 50 => D = 500

czyli: D = $\frac{R}{r}$ => D = $\frac{1}{r}$ * R

Instrumenty polityki pieniężnej:

• Instrumenty kontroli ogólnej

• Rezerwa obowiązkowa

• Kredyty refinansowe (redyskontowy, lombardowy)

• Operacje otwartego rynku 9zespół transakcji kupna i sprzedaży skarbowych papierów

wartościowych, zachodzi pomiędzy bankiem centralnym a bankami

komercyjnymi)

• Instrumenty kontroli selektywnej

WYKŁAD IV 10.03.2010

Bank; jest podmiotem systemu finansowego, którego istotą jest przyjmowanie pieniędzy klientów,

które podlegają zwrotowi i udzielanie kredytów.

Banki gospodarują cudzymi pieniędzmi

są instytucjami zaufania działalność wymaga istnieje szczególna ochrona

publicznego zezwolenia zdeponowanych środków

ogół banków tworzy:

system bankowy

model dwuszczeblowy

bank centralny banki komercyjne

- jest podstawą systemu - banki uniwersalne

- jednostka państwa lub - banki wyspecjalizowane

podporządkowana państwu - banki oszczędnościowe

- banki inwestycyjne

Trzy podstawowe funkcje systemu bankowego

• Jest zdolny kreować pieniądz centralny

• Jest zdolny kreować pieniądz bankowy

• Potrafi być pośrednikiem między posiadaczami środków pieniężnych

Jesteśmy jednym z państw mających dwuszczeblowy model (1989).

Bank centralny w Polsce- Narodowy Bank Polski

• Jest podstawą systemu bankowego

• Jest jednostką państwową, o uprawnieniach władczych (sam może podejmować decyzje)

• Nie podle Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów

• Nie można ogłosić upadłości NBP

• Ma prawo i obowiązek prowadzenia własnej niezależnej polityki pieniężnej

NBP spełnia funkcję

banku emisyjnego banku banków banku państwa banku gospodarki narodowej

Banki operacyjne (komercyjne)

• Sprawują bezpośrednią obsługę osób prawnych i fizycznych

• Prowadzą samodzielną politykę depozytową i kredytową

• Konkurencja o klienta

Zazwyczaj są to banki uniwersalne

• Instytucja, która łączy transakcje depozytowe i kredytowe z transakcjami w zakresie papierów wartościowych i czynnościami emisyjnymi

Cel działalności banku komercyjnego

• Ma charakter kompleksowy

• Polega na rozwijaniu usług bankowych, które by nie pogarszały płynności banku i nie naruszały obowiązujących przepisów, zachowały zasadę zaufania do banku, a jednocześnie utrzymana byłaby zasada rentowności banku

By otworzyć bank:

• Musi być zapewnione wyposażenie banku w fundusze własne i odpowiednie pomieszczenie

• Założyciele dają rękojmię ostrożnego i stabilnego funkcjonowania banku

• Osoby którym zostały powierzone funkcje zarządzania muszą mieć odpowiednie wykształcenie

• Musi istnieć bezpieczny plan działania na okres przynajmniej 3 lat

W ciągu jednego roku obiekt musi rozpocząć działalność.

Cztery zasadnicze typy ryzyka:

• Ryzyko płynności

• Ryzyko kredytowe

• Ryzyko stopy procentowej

• Ryzyko kursowe

Czynności banku

czynne bierne usługowe

1. Bierne operacje bankowe polegają na:

• Gromadzeniu środków pieniężnych klientów

• Emisji papierów wartościowych

Bank wykonując czynności bierne występuje w roli dłużnika.

Cel: lokowanie pozyskanych środków pieniężnych w zyskownych operacjach czynnych.

1. Czynne operacje bankowe polegają na:

• Wykorzystaniu zgromadzonych środków do udzielania kredytów lub lokowania ich w korzystnych przedsięwzięciach

Bank wykonując operacje czynne występuje w roli wierzyciela.

1. Bankowe operacje pośredniczące polegają na:

• Świadczeniu dowolnego rodzaju usług bankowych, wykonywanych odpłatnie na zlecenie i na rachunek klienta

Należą do nich:

• Prowadzenie rachunków bankowych

• Prowadzenie rozliczeń pieniężnych

• Prowadzenie rachunków międzybankowych

• Inne usługi bankowe

Bank wykonując czynności pośredniczące występuje w roli pośrednika

WYKŁAD V 17.03.2010

Bankowy fundusz gwarancyjny:

• Działa na rzecz bezpieczeństwa i stabilności banków oraz wzrostu zaufania do systemu bankowego

• Zapewnia zwrot środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych w razie upadłości banku

• Udziela pomoc finansową bankom, które znalazły się w obliczu utraty płynności i podejmują samodzielną sanację

• Wpiera procesy łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi

• Przygotowywane prognoz rozwoju bankowego

Udzielanie kredytów jest to instrument odgrywający główną rolę w banku.

Kredyt; postawienie przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, które to środki

kredytobiorca zobowiązuje się zwrócić wraz z odsetkami w umówionym terminie.

Ubiegać się o kredyt może każdy podmiot ale nie każdemu się go udziela, by uzyskać kredyt potrzebna jest zdolność kredytowa kredytobiorcy- teraźniejsza i perspektywiczna.

Zdolność kredytowa; zdolność spłaty kredytu w umówionym terminie wraz z odsetkami

Regulamin kredytowania zawiera wszystkie zasady potrzebne do spełnienia by otrzymać kredyt

Kredyty:

• Kredyty obrotowe (bieżące), udzielane na krótki czas (maksymalnie 12 miesięcy)

• Kredyty w rachunku bieżącym związane z koniecznością posiadania rachunku bankowego w tym banku (debetowanie rachunku)

• Kredyty w rachunku kredytowym nie wymaga posiadania rachunku bankowego w banku, jest specjalnie otwierane konto w postaci rachunku kredytowego, każda wpłata na ten rachunek będzie oznaczać spłatę kredytu

• Kredyty inwestycyjne, zaspakajają kapitał długoterminowy

Karencja kredytowa; czas który upływa od postawienia kredytu do odbioru do spłacenia pierwszej

wpłaty

Prowadzenie rachunku bankowego; umowa między bankiem a klientem, jest to pośrednie zadanie

banku, bank zobowiązuje się do przechowywania pieniężnych środków posiadacza rachunku oraz

do prowadzenia rozliczeń na jego polecenie, klient zobowiązuje się do realizowania za

pośrednictwem tego rachunku różnego typu operacji pieniężnych.

Typy rachunków bankowych:

• Rachunki rozliczeniowe

• Rachunki lokat terminowych

• Rachunki oszczędnościowe

• Rachunki powiernicze

Dokonywanie rozliczeń pieniężnych

Typy:

• Rozliczenia gotówkowe

• Przez wpłatę i wypłatę gotówki

• Poprzez użycie czeku gotówkowego

• Rozliczenia bezgotówkowe

• Polecenie przelewu

• Polecenie zapłaty

• Czek rozrachunkowy

WYKŁAD VI 24.03.2010

Rozliczenia bezgotówkowe

• Polecenie przelewu polega na wydaniu bankowi dyspozycji przelania określonej kwoty z rachunku bankowego płatnika na wskazany przez niego rachunek w dobrowolnym banku. Jest dyspozycją dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela

• Polecenie zapłaty, stanowi udzieloną bankowi dyspozycje wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania ta kwotą rachunku wierzyciela.

Warunki prowadzenia rozliczeń poleceniem zapłaty:

• Posiadanie przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty

• Udzielenie przez dłużnika wierzycielowi zgody do obciążenia rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych zobowiązań

• Zawarcia pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela

• Maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie przekracza równowartości:

• 1,000 E w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej

• 50,000 E w przypadku pozostałych dłużników

Dłużnik może:

• W każdym czasie cofnąć wierzycielowi zgodę do obciążenia rachunku dłużnika

• W banku prowadzącym jego rachunek odwołać pojedyncze polecenie zapłaty

• W ciągu 30 dni od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego- osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej

• W ciągu 5 dni od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego- pozostali dłużnicy

Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje bank dłużnika do natychmiastowego uznania rachunku bankowego dłużnika kwota odwołanego polecenia zapłaty z obowiązkiem naliczenia odsetek należnych dłużnikowi z tytułu oprocentowania rachunku bankowego.

• Czek rozrachunkowy; stanowi dyspozycje wystawcy czeku udzieloną bankowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku; na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy- rezerwując jednocześnie na rachunku wystawcy odpowiedni fundusz na pokrycie czeku.

Podstawą funkcjonowania weksla jest u nas w kraju jest prawo wekslowe/ czekowe.

Weksel, papier wartościowy charakteryzujący się tym , że naniesienie na niego podpisu stanowi

podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego podpisującego, dokument w dowolnej formie.

Typy weksla:

• Weksel własny; weksel, którym wystawca zobowiązuje się zapłacić określoną sumę pieniężną w określonym terminie i miejscu

• Weksel trasowany (ciągniony); weksel, w którym wystawca poleca zapłacenie określonej sumy pieniężnej w określonym miejscu i czasie wskazanej przez siebie osobie

Cechy weksla:

• Bezwarunkowy charakter zapłaty

• Samodzielność (złożenie podpisu na wekslu oznacza powstanie zobowiązania tego kto się podpisuje niezależnie od podpisu innych osób na wekslu)

• Zobowiązanie solidarne (wszyscy podpisani na wekslu odpowiadają przed remitentem solidarnie)

• Zobowiązanie abstrakcyjne (odrywa się od sytuacji gospodarczej w związku, z którą powstał)

Funkcje weksla:

• Płatnicza (może być wręczony przy zakupie towarów bądź usług jako przyrzeczenie zapłaty)

• Kredytowa (odroczenie terminu płatności do daty ustalonej na wekslu)

• Obiegowa (w praktyce można przekazywać prawo do weksla- indosować)

• Gwarancyjna (zabezpieczenie zapłaty przez wszystkie osoby na nim podpisane)

• Refinansowa

Dokument staje się wekslem gdy zawiera:

• Weksel własny

• Nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu w języku jakim go wystawiamy (1)

• Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia (2a) oznaczonej sumy pieniężnej (2b)

• Oznaczenie terminu płatności (3)

• Oznaczenie miejsca płatności (4)

• Nazwisko osoby na rzecz której lub na zlecenie której zapłata ma być dokonana (5)

• Oznaczenie daty (6a)i miejsca wystawienia weksla (6b)

• Podpis wystawcy weksla (7)

• Weksel trasowany

• Zawiera to co weksel własny + nazwisko osoby która ma zapłacić (trasat) (A)

WYKŁAD VII 31.03.2010

Rynek pieniężny; jest segmentem rynku finansowego, który obejmuje transakcje na instrumentach

krótkoterminowych.

Funkcje:

• Regulacja płynności systemu bankowego

• Możliwość realizacji celów polityki pieniężnej

• Kreowanie poziomu krótkoterminowych stóp procentowych

• Pozyskiwanie krótkoterminowych kapitałów zabezpieczających płynność podmiotom innym niż banki

• Dodatkowe źródło finansowania akcji kredytowej lub alternatywa wobec kredytów dla banków komercyjnych

• Lokowanie chwilowo wolnych nadwyżek

Instrumenty rynku pieniężnego

Bony skarbowe:

• Krótkoterminowy papier wartościowy

• Emitowany przez rząd w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych państwa (w Polsce od 05.1991)

• Obecnie forma zdeformalizowana

• Na okaziciela

• Papier dyskontowy

• Minimalna wartości bonu 10000 zł

• Najczęściej emitowane 13 i 52 tygodniowe

Bony pieniężne (NBP)

• Papier dyskontowy

• Na okaziciela

• Minimalna wartość bonu 10000 zł

• Forma zdeformalizowana

• Wykorzystywany nieregularnie, ostatnio prawie wcale

Bony municypalne

• Zaspokojenie potrzeb pożyczkowych samorządu

• Samorządy nie wykorzystują tego instrumentu wolą obligacje samorządowe- długoterminowe

Certyfikaty depozytowe

• Papier zbywalny

• Na okaziciela, rzadziej imienny

Lokaty międzybankowe

• Papier niezbywalny

• Ulokowanie przez bank komercyjny w innym banku chwilowo wolnych środków

• Dilerzy (reprezentują daną jednostkę bankową; sprzedają)/ brokerzy (reprezentują inwestora; kupuje)

Akcepty bankowe

• Związane z wekslem => weksel ciągniony na bank (akceptowany przez niego)

Papier komercyjny/ skrypt dłużny/ bon komercyjny

• Emitowany przez podmioty spoza sektora bankowego i nabywany przez podmioty nie bankowe (od 1992 roku w Polsce) adresowane do nabywcy inwestycyjnego

• Papier zbywalny

• Papier dyskontowy

Segmenty

Ze względu na uczestników w ramach rynku pieniężnego można wyodrębnić

Międzybankowy rynek pieniężny	Poza bankowy rynek pieniężny
Obejmuje segment rynku pieniężnego , na którym podmiotem obrotu są instrumenty krótkoterminowe emitowane przez banki i podlegające aktom kupna, sprzedaży w ramach systemu bankowego.	Obejmuje segment rynku pieniężnego, na którym przedmiotem obrotu są krótkoterminowe instrumenty finansowe, emitowane przez podmioty niefinansowe oraz instrumenty emitowane przez banki, lecz nie trafiające na rynek międzybankowy.
Wykorzystywany jest do zarządzania płynnością banków. Na tym rynku banki pożyczają sobie wzajemnie swoje płynne rezerwy tj. środki zdeponowane na rachunkach bankowych w banku centralnym .

Stopy rynku pieniężnego:

• LIBON- cena po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki na rynku londyńskim

• LIBID- cena po której banki są skłonne płacić za pozyskany depozyt na rynku londyńskim

Depozyty na rynku pieniężnym

Typy transakcji

• „overnight” (O/N)- rozpoczęcie w pierwszym dniu zawarcia transakcji i zapadalności w dniu następnym

• „tomnext” (T/N)- „tommorownext”, rozpoczęcie w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadalnośći w dniu następnym

• „spotnext” (S/N)- rozpoczęcie w drugi dzień roboczy po dniu zawarcia transakcji i zapadalności w następnym dniu roboczym

WYKŁAD VIII 21.04.2010

Rynek kapitałowy:

• Obejmuje transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim i własnościowym, których termin wykupu przekracza 1 rok

• Dochodzi na nim do transformacji kapitałów pieniężnych o charakterze oszczędności na kapitał trwały produkcyjny i nieprodukcyjny oraz do kształtowania ceny na kapitał długoterminowy

• Rynek podaży i popytu na długoterminowe papiery wartościowe

Cechy rynku kapitałowego:

• Przejrzystość

• Rzetelność

• Efektywność

• Płynność

Instrumenty rynku kapitałowego:

• Akcje

• Certyfikaty inwestycyjne

• Obligacje

• Listy zastawne

• Kwity depozytowe

Akcja; jest udziałowym papierem wartościowym stwierdzającym bezwarunkowe uczestnictwo jej

właściciela w kapitale spółki akcyjnej, uprawniającym do partycypacji w jej zyskach oraz podziale

majątku.

Emitent	Akcjonariusz
Uzyskuje kapitał na działalność gospodarczą	Jest udziałowcem w kapitale spółki
Część zysku wypłaca w formie dywidendy	Ma szanse na wzrost wartości akcji i otrzymanie dywidendy
Jest zobowiązany do respektowania decyzji akcjonariuszy	Ponosi ryzyko strat firmy do wysokości udziału w kapitale

Typy akcji

• Na okaziciela

• Gotówkowe

• Zwykłe

• Imienne

• Aportowe

• Uprzywilejowane

• W głosowaniu

• W dywidendzie

• W podziale majątku

Obligacja; jest instrumentem rynku kapitałowego o charakterze wierzycielski. Jest papierem

wartościowym, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie określonej kwoty pożyczki i

zobowiązuje się do jej zwrotu właścicielowi obligacji w ustalonym terminie.

Posiadacz	Emitent
Jest pożyczkodawcą	Jest pożyczkobiorcą
Ma zapewniony dochód	Wykorzystuje pożyczkę na z góry ustalone cele
Nie ponosi odpowiedzialności materialnej za straty emitenta	Płaci odsetki
	Wykupuje obligacje

Rodzaje ze względu na:

• Emitenta

• Skarbowe

• Komunalne

• Przedsiębiorstw

• Oprocentowanie

• O stałym oprocentowaniu

• O zmiennym oprocentowaniu

• Dyskontowe

• Zabezpieczenie wykupu

• Zabezpieczenie w całości

• Zabezpieczenie częściowo

• Niezabezpieczone

• Uprawnienia

• Zwykłe

• Zamienne

• Z wariantami

Indeksy giełdowe; parametry rynku kapitałowego, są to wskaźniki, które informuj inwestorów o

tendencjach występujących na rynku, każda giełda ma swoje indeksy.

Notowania papierów wartościowych

• Ciągłe

• Duża kapitalizacja, wysoka płynność

• Cena na każdy instrument zmienia się wielokrotnie

• Transakcja następuje gdy, odbiorca spotyka się emitentem oferując taką cenę, która odpowiada emitentowi

• Jednolite

• Niska płynność i kapitalizacja

• Transakcje zawierane są w z góry określonych momentach

WYKŁAD IX 28.04.2010

System finansów publicznych; zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i podziałem pieniężnych

środków zapewniających działanie sektora finansowego.

Nauka o finansach publicznych, bada nie tylko zewnętrzną, pieniężną formę wydatkowania i

gromadzenia funduszy, ale także przyczyny i skutki jakie wywołuje tworzenie funduszy

publicznych; nie ogranicza się tylko do badania gospodarki funduszami publicznymi ale stara się

wyjaśnić treść ekonomiczną, społeczną i polityczną.

Dlaczego istnieje zapotrzebowanie na fundusze publiczne?

• Istnieją potrzeby (artykułowane przez jednostkę, ale ich zaspokojenie możliwe jest tylko w sposób zbiorowy)

• Ponieważ istnieje konieczność finansowania

Potrzeby zbiorowe są nieograniczone, ale możliwości ich zaspokojenia są ograniczone ;ich zaspokojenie odbywa się kosztem zaspokojeniem potrzeb indywidualnych; najczęściej odczuwamy je po fakcie; zaspakajając potrzeby trzeba dokonywać wyborów i dostarczać dobra, które dzielą się według kryteriów:

• Kryterium użyteczności

• Jakiemu przedmiotowi to dobro jest przeznaczone, dla kogo jest użyteczne

• Kryterium odpłatności (ekonomiczne)

• Dobra prywatne w pełni odpłatne

• Dobra publiczne są dostarczane nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie

Funkcje finansów publicznych:

• Alokacyjna

• Redystrybucyjna; konieczność stworzenia narzędzi, które będą z jednej strony gromadzić (daniny publiczne, podatki, opłaty, cło) zasoby a z drugiej rozdzielać (dotacje, subwencje, wydatki na rzecz osób fizycznych) te zasoby

• Stabilizacyjna

Zasady finansów publicznych:

• Jawności; zapewnione poprzez:

• Jawność debaty budżetowej

• Jawność debaty nad sprawozdaniem nad wykonywaniem budżetu, dawanie do ogólnej wiadomości kwot wyemitowanych papierów wartościowych

• Przejrzystości; uzupełnia zasadę jawności, zapewnia że informacja jest kompletna i zrozumiała, przejawia się w trzech wymogach:

• Odnosi się do klasyfikacji budżetowej

• Klasyfikacja dochodów i wydatków publicznych

• Realizowanie jednolitej sprawozdawczości

Zasady te występują ponieważ:

• Środki publiczne stanowią część dochodów obywateli

• Chcemy mieć pewność, że podejmowane decyzje w celu wykorzystania nowych środków były podejmowane racjonalnie

Wydatki

• Podział podmiotowy

• Podział przedmiotowy;

• Działy budżetowe(reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków)

• Rozdziały budżetowe (rozszerzenie i uszczególnienie podziału na działy)

• Podział rodzajowy

• Paragrafy budżetowe, obejmują konkretne dochody i konkretne wydatki

WYKŁAD X 05.05.2010

Zasób/ środek publiczny; to wszelkie środki, którymi dysponują organy publiczne albo podmioty

prywatne jeśli wykonują zadania publiczne.

Cechy środków publicznych:

• Są ściśle powiązane z gospodarką (procesy ze środkami są pochodnymi procesów gospodarowania)

• Ruch zasobami publicznymi jest oparty na przemyśleniach naukowych

• Środki te są objęte ścisłą kontrolą

Operacje zasobami publicznymi mają dwojaki charakter:

• Przesunięcia wewnętrzne między różnymi podmiotami publicznymi

• Przesunięcia zewnętrzne, wpłaty i wypłaty środków publicznych, możliwa jest transformacja środków publicznych w prywatne i na odwrót

Wpływy i wydatki mają charakter:

• Wpływów zwrotnych

• Wpływy czasowe

• Wpływów bezzwrotnych

Klasyfikacja operacji publicznymi zasobami pieniężnymi

Kryteria klasyfikacji wydatków:

• Administracyjne

• Według ministrów

• Według obszarów działalności państwa

• Polityczne

• Wydatki neutralne

• Wydatki aktywne

• Ekonomiczne

• Wydatki kapitałowe i bieżące

• Wydatki nabywcze i redystrybucyjne

• Finansowe

• Obciążenia definitywne

• Obciążenia czasowe

Kryteria klasyfikacji wpływów

• Prawne

• Wpływy publicznoprawne

• Wpływy prywatnoprawne

• Finansowe

• Definitywne (państwo jest kasjerem)

• Czasowe (państwo jest bankierem)

• Ekonomiczne

• Wpływy zwyczajne

• Wpływy nadzwyczajne

Cztery przyczyny, które powodują, że wydatki publiczne rosną, według Wagnera:

• Socjologiczne

• Historyczne

• Polityczne

• Społeczne

Formy organizacyjno- prawne gospodarki budżetowej

• Jednostki budżetowe; pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu np. szkoły

• Samorządowe zakłady budżetowe; realizują zadania własne jednostki samorządu terytorialnego ale tylko w zakresie gospodarki mieszkaniowej i gospodarowania lokalami użytkowymi, dróg, ulic, mostów i organizacji ruchu drogowego, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, czyszczenia ścieków, utrzymania czystości, zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną i gaz itp.

Cel: pokrywanie kosztów działalności z zasobów własnych oraz ma prawo do otrzymania dotacji

• Agencje wykonawcze; traktowane jako państwowa osoba fizyczna, z mocy prawa zobowiązana jest co roku wpłacać do budżetu nadwyżkę środków finansowych

• Instytucje gospodarki budżetowej; mają prawo do zaciągania długów, mogą być tworzone przez Ministra lub Prezesa Rady Ministrów, w momencie ich zakładania posiadają kapitał => fundusz instytucji gospodarki budżetowej

• Państwowe fundusze celowe; są tylko i wyłącznie rachunkami kosztów

WYKŁAD XI 12.05.2010

Budżet; zasób publicznych środków pieniężnych, roczny plan dochodów i wydatków, przychodów i

rozchodów uchwalony w formie ustawy budżetowej.

Aspekty dofinansowania budżetu państwa:

• Aspekt polityczny

• Akt zaufania publicznego

• Aspekt ekonomiczny

• Pieniężny zasób publiczny

• Aspekt proceduralny

• Sporządzany w formie planu

• Aspekt prawny

• Ranga ustawy

Zasadnicze cechy budżetu:

• Fundusz scentralizowany

• Procesy związane z gromadzeniem i wydatkowaniem pieniędzy, implikuje zasady ustrojowe

• Wszystkie procesy gromadzenia i wydatkowania mają charakter ekonomiczny, społeczny, polityczny

• Jest rozumiany jako plan dochodów i wydatków z góry określonym czasie

• Ma charakter strumieniowy (gromadzenie i wydatkowanie dzieje się non stop)

Funkcje budżetu:

• Ekonomiczne

• Redystrybucyjna

• Stabilizacyjna

• Polityczne

• Ustrojowa

• demokratyczna

• Kontrolna

• Kredytowa

Zasady budżetowe (filary, postulaty):

• Zupełności (powszechności)

• Jedności

• Jedność formalna; postuluje Any budżet był powołany jednym aktem prawnym

• Jedność materialna; budżet powinien być tworzony jako jedna pula środków

• Przejrzystości (szczegółowości); budżet musi być przejrzysty

• Uprzedniości; budżet powinien być uchwalony przed kolejnym rokiem budżetowym (gdy nie uchwalono uchwały budżetowej opieramy się na prowizorium)

• Jawności; wydatki muszą znaleźć pokrycie w dochodach

Procedura budżetowa; oparta jest na czterech kolejnych etapach:

• Przygotowanie projektu budżetu państwa

• Nie ma ustalonej daty prac nad budżetem

• Inicjatorem podjęcia prac nad projektem jest Minister Finansów

• Minister wydaje rozporządzenie- nota budżetowa- określa tryb i zasady tworzenia budżetu na dany rok

• Projekt budżetu musi być zaakceptowany przez Radę Ministrów, która przyjmuje uchwałę dotyczącą projektu budżetu państwa

• Uchwalenie budżetu państwa

• Projekt przekładany jest na ręce marszałka sejmu (najpóźniej do 30 września roku wcześniejszego), który to oddaje go parlamentowi

• I czytanie- ekspoze ministra- minister finansów wygłasza przemówienie na temat projektu, zgłaszane są poprawki

• II czytanie- debata budżetowa- zgłaszane są poprawki, aż do skutku

• III czytanie poseł informuje o oprawkach, marszałek sejmu ogłasza głosowanie, przyjęta ustawa trafi Ado marszałka senatu, który w ciągu 20 dni musi poinformować o jakiś zastrzeżeniach, po przyjęciu poprawiona ustawa trafi do prezydenta, który w ciągu 7 dni musi ją podpisać, chyba że stwierdzi że jest sprzeczna z konstytucją

• Wykonanie budżetu państwa

• Kontrola wykonania budżetu państwa

• Kontrola parlamentarna

• Kontrola administracyjna

Dwa ujęcia

• Kontrola za pierwsze półrocze, do 10 września Minister Finansów ma poinformować parlament o realizacji budżetu

• Kontrola II, na Ministrze Finansów spoczywa odpowiedzialność za sprawozdanie oceny realizacji budżetu

Jeżeli parlament zgodzi się, że realizacja budżetu odbyła się prawidłowo to nadaje absolutorium budżetowe, jeśli nie to nie (wtedy parlament powinien podać się do dymisji, powinien ale nie musi)

Polska:

• Sfera rządowa

• Sfera pozarządowa (samorządowa)

• Szczebel wojewódzki

• Szczebel powiatowy

• Szczebel gminy

Środki publiczne

• Dochody publiczne

• Daniny publiczne

• Ze sprzedaży wyrobów

• Z mienia jednostek sektora finansów publicznych

• Ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw

• Spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej

• Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych

• Z budżetu Unii Europejskiej

• Środki przedakcesyjne

• Fundusze Strukturalne

• Fundusz Spójności

• Europejski Fundusz Rybołówstwa

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (Sekcja Gwarancji)

• Niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowski Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

• Norweski Mechanizm Finansowy

• Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego

• Szwajcarski Mechanizm Finansowy

• Przychody jednostek sektora finansów publicznych

• Ze sprzedaży papierów wartościowych i innych operacji finansowych

• Z prywatyzacji majątku

• Ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych

• Z otrzymanych pożyczek i kredytów

• Z prowadzonej działalności gospodarczej

Przeznaczenia środków publicznych:

• Wydatki publiczne

• Dotacje i subwencje

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych

• Wydatki majątkowe

• Wydatki na obsługę Skarbu Państwa

• Wpłaty środków własnych UE

• Rozchody publiczne

• Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów

• Wykup papierów wartościowych

• Udzielenie pożyczki

• Płatności wynikające z odrębnych ustawa, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku

• Inne operacje związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością

System finansowy; formy i zasady kreowania i przepływu pieniądza między ogniwami finansów,

mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi podmiotami

gospodarczymi, w jego skład wchodzą:

• Instrumenty finansowe; zobowiązania finansowe, roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarczych w stosunku do drugich, rodzaje:

• O charakterze wierzycielskim i własnościowym

• Przynoszące stały i zmienny dochód

• Krótko, średnio i długoterminowe

• Bezpośrednie i pośrednie

• Rynki finansowe; miejsca, w których przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe, rodzaje:

• Pierwotne i wtórne

• Zamknięte i otwarte

• Pieniężne i kapitałowe

• Hurtowe i detaliczne

• Instytucje finansowe; podmioty ekonomiczne, które charakteryzują się tym że:

• Głównym przedmiotem ich działalności i podstawowym źródłem ich dochodów jest utrzymanie instrumentów finansowych i dokonywanie nimi transakcji

• Instrumenty finansowe są dominującym składnikiem ich majątku

• Zasady określające sposób ich funkcjonowania; „reguły gry” na których opiera się działanie systemu finansowego

• Zasady sformalizowane; skodyfikowane zasady, akty prawne, odnoszące się do ogółu

• Zasady niesformalizowane; dotyczą określonych grup

Funkcje systemu finansowego:

• Monetarna/ pieniężna

• Pierwotna i podstawowa funkcja

• Ułatwianie bieżącej wymiany dóbr i usług

• Obejmuje proces kreowania i przepływu pieniądza

• Kapitałowa

• Umożliwia przepływ wolnych środków kapitałowych

• Zapewnia transformację odkładających się wolnych środków w oszczędności kapitałowe

• Informacyjno- kontrolna

• Zapewnia dopływ informacji do podejmujących decyzje

• Pieniądz jest odzwierciedleniem wszelkich zjawisk gospodarczych

• Informowanie o sytuacjach występujących w gospodarce

Mechanizm finansowy; zespół powiązań zachodzących między podmiotami za pomocą różnych

przepływów pieniężnych