FINANSE PUBLICZNE I RYNKI FINANSOWE - WYKŁADY.
Wykład z dnia 09.03.2013 r.
Finanse publiczne - działalność władzy publicznej w wymiarze finansowym.
Władze publiczne:
Władza centralna
Samorząd terytorialny
Finanse publiczne dotyczą działalności tych dwóch podmiotów.
Władza publiczna w gospodarce rynkowej musi mieć jakiś instrument interwencji wtedy kiedy rynek nie domaga.
Stosuje się porównanie finansów publicznych do uzupełniającej sfery finansów prywatnych.
Jeśli chodzi o to porównanie to kryterium jest istnienie przymusu w zakresie gromadzenia i wydawania środków. Otóż władza publiczna dysponuje przymusem w zakresie gromadzenia, natomiast nie podlega przymusowi jeśli chodzi o wydawanie .
Natomiast jeśli chodzi o zakres finansów prywatnych nie dysponuje przymusem jeśli chodzi o gromadzenie, natomiast podlega przymusowi jeśli chodzi o wydawanie w części dotyczącej zobowiązań wobec władzy publicznej.
Druga płaszczyzna porównawcza dotyczy skali operacji. Skala operacji podmiotów finansów publicznych znacznie przewyższa skalę operacji podmiotów finansów prywatnych.
Zagadnienia:
Dobra i usługi publiczne
Polityka budżetowa
Budżet publiczny
Procedura budżetowa
Rodzaje dochodów i wydatków budżetowych
Ważniejsze źródła dochodów Budżetu Państwa
Dług publiczny
Jednostki Samorządu Terytorialnego
Finanse lokalne w finansach władzy publicznej
Planowanie i uchwalanie budżetu gminy
Ważniejsze dochody i wydatki gmin
Rozdział subwencji ogólnej
Konsekwencje decyzji finansowych gminy
Egzamin testowy - 15.06.2013 r.
Przepisy:
Ustawa o finansach publicznych DzU nr 157/2009, poz. 1240
Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego DzU nr 203/2009, poz. 1966
Dobra i usługi publiczne
Można znaleźć różne uzasadnienia konieczności istnienia finansów publicznych . W szerszym znaczeniu mówi się żeby dążyć do uzyskania optimum Pareta, w różnych sytuacjach niedomagania rynku.
Optimum - w znaczeniu ekonomicznym to maksymalna różnica między celem a kosztami.
Optimum Pareta - optimum na niższym poziomie niż dla jednostki ale to dotyczy całej zbiorowości.
Sytuacje uznane za klasyczne kiedy rynek nie domaga:
Brak informacji
Deficyt świadczeń rentowności firmy - odnosi się to do instytucji ubezpieczeniowych banków
Koncentracja produkcji i interwencje monopolistyczne
Dobra i usługi które nie podlegają procesom rynkowym: np.: policja, armia
Dobra i usługi których interes społeczny nie pozwala się sprywatyzować
Konieczność ponoszenia dodatkowych kosztów wskutek polityki państwa
Dobro publiczne - dobro ogólnodostępne, przy czym ta dostępność może być bez ograniczona (np.:
obrona narodowa) i może mieć swoje ograniczenie (np.: studia wyższe).
Dobro publiczne może być fakultatywne , czyli możemy z niego korzystać ale nie musimy , ale są też dobra publiczne obowiązkowe (np.: gimnazjum).
Jeśli chodzi o finansowanie to mogą być:
Dobra publiczne nieodpłatne (np.: chodnik)
Dobra częściowo odpłatne publiczne ( np.: komunikacja miejska)
Dobra w pełni odpłatne (np.: woda)
Podmioty sektora finansów publicznych
Państwo (administracja rządowa, władza państwowa, organy kontroli, sądy, trybunały)
Samorząd (związki jednostek samorządów , gmina, powiat, województwo)
Podstawową formą organizacyjną w sektorze finansów publicznych jest jednostka budżetowa .
Charakteryzuje się tym że nie ma osobowości prawnej , a na swoją działalność całość środków otrzymuje z właściwego budżetu, czyli np.: państwo z budżetu państwa, gmina z budżetu gminy. Natomiast do tego budżetu musi oddać wszystkie pieniądze które dostała z innych źródeł niż budżet. Np.: Urząd Skarbowy.
W ramach porządkowa systemu finansów publicznych polikwidowano niektóre formy organizacyjne .
Odstępstwa:
Rachunek dochodów własnych
Niweczy czysty obraz jednostki wspomnianej powyżej. Jest obowiązkowy w jednostkach oświatowych, samorządowych, np.: szkoły podstawowe. W innych jednostkach może być utworzony .
Uzyskuje źródła wpływów z : spadku, zapisu, darowizny, odszkodowań, wypłat za uszkodzone mienia, opłat egzaminacyjnych.
Natomiast wydatki dotyczące rachunków dochodów własnych można określić jako celowe czyli związane z wpłatą.
Fundusz motywacyjny
Inne formy organizacyjne, które są odgórnie ujednolicone, nosiły w przeszłości jedną nazwę gospodarki pozabudżetowej :
Zakład budżetowy
Nie ma osobowości prawnej , możliwości tworzenia zakładu zostały ograniczone, można je tworzyć tylko w jednostkach samorządowych i tylko w obrębie gospodarki komunalnej.
Idea tworzenia zakładu - zakład w odróżnieniu od jednostki powinien się utrzymać z opłat za usługi jakie świadczy, ale może otrzymywać cztery rodzaje dotacji ,czyli wszelkie możliwe:
Nowo tworzone na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe
W trakcie działania może otrzymać dotacje podmiotowe
Dotacje przedmiotowe
Dotacje dla inwestycji
Natomiast do budżetu właściwego zakład wpłaca uzyskaną nadwyżkę .
Agencja Wykonawcza jako forma organizacyjno - prawna w sektorze finansów publicznych
Są to państwowe osoby prawne, które utrzymują się z dotacji i ze świadczonych usług a do budżetu wpłacają podobnie jak zakłady budżetowe nadwyżki . Tu do nich należą wszelkie państwowe jednostki które mają w nazwie AGENCJA. Np.: Agencja Mienia Wojskowego , Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Instytucja Gospodarki Budżetowej
Państwowa osoba prawna , powinna się utrzymywać z przychodów z działalności , może otrzymywać dotacje :
na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe
dotacje przedmiotowe
Takich instytucji jest kilka w skali kraju, np.: Centralny Ośrodek Sportu , Profilaktyczny Dom Zdrowia w Juracie.
Fundusz celowy
Od 2010 r. nie ma osobowości prawnej , może być tylko na szczeblu państwa. Nie ma samorządowych funduszy celowych . Fundusz celowy może czerpać środki z różnych źródeł w tym oczywiście z budżetu też , natomiast wydatki przeznacza na cele związane z działalnością statutową. Np.: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych .
Do 2009 r. było Gospodarstwo Pomocnicze.
Pogranicze sektora finansów publicznych - zwykłe osoby prawne, w swojej działalności kierują się szczególnymi zasadami gospodarki finansowej przewidzianymi konkretnie dla pojedynczej jednostki albo dla zespołu podobnej jednostki.
Sektory finansów publicznych:
ZUS
KRUS
NFZ
Uczelnie publiczne
Publiczne muzea
Polityka budżetowa
Polityka - umiejętność osiągania tego co się chce.
Każda polityka musi mieć podmiot (osobę, organizację) i przedmiot .
Polityka budżetowa - polityka w zakresie finansów publicznych
Cel polityki budżetowej: zapewnienie środków (będzie dotyczyło sfery gromadzenia) na realizację ważnych zadań (wydawanie pieniędzy) władzy publicznej.
Każda polityka dysponuje instrumentami czyli narzędziami polityki :
Instrumenty prawne
Instrumenty ekonomiczne
Instrumenty informacyjne
Instrumenty organizacyjne
Mówiąc o polityce budżetowej każdy podmiot władzy publicznej dysponuje uniwersalnym instrumentem polityki jakim jest ustawa czy uchwała budżetowa. Jest to instrument prawny ponieważ obowiązuje przez rok budżetowy na terenie odpowiedniego kraju, gminy , powiatu, województwa. Jest to instrument ekonomiczny , chociażby przez to że określa jakie będą wpływy z podatku i jakiego , a drugiej strony na jakie dotacje mogą mieć podmioty dofinansowanie . Jest to instrument informacyjny . Jest to instrument organizacyjny, ponieważ dochody wydatki są poklasyfikowane.
Każdy podmiot polityki powinien się liczyć z ograniczeniami tejże polityki . Te ograniczenia są dwojakiego rodzaju :
Narzucone , takimi ograniczonymi dla państwa będą chociażby przepisy Unii Europejskiej, dla gminy przepisy państwowe
Wewnętrzne, które tkwią w podmiocie i przedmiocie w danym miejscu i czasie.
PRACA DOMOWA
Zakres finansów publicznych, art. 3 Ustawy o Finansach Publicznych
Pochodzenie i przeznaczenie środków publicznych - dział 1 rozdział 2 Ustawy o Finansach Publicznych
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
Jeśli mówi się o funkcjach to zwykle mówi się o funkcjach z wydawaniem pieniędzy.
Funkcja fiskalna
Gromadzenie środków na potrzeby władzy publicznej
Funkcja alokacyjna
Mówimy że pieniądze zostały użyte w tej funkcji kiedy w efekcie tego użycia czy wydania następuje podniesienie ogólnego dobrobytu. Np.: transport masowy na szczeblu lokalnym.
Funkcja dystrybucyjna
W tej funkcji chodzi o zaspokojenie podstawowych potrzeb jednostki i rodziny, tu zaliczamy np.: finansowanie przez gminę oświaty czy pomocy społecznej .
Funkcja stabilizacyjna
Należy dążyć do pełnego wykorzystania czynników produkcji.
BUDŻET
Budżet w znaczeniu ogólnym jest rocznym planem bądź zestawieniem.
Budżet samorządowy - jest to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów
jednostek samorządów terytorialnych.
Budżet państwa - roczny plan dochodów, wydatków i deficytu ze wskazaniem źródeł pokrycia oraz
przychodów, rozchodów i salda budżetu państwa oraz dochodów, wydatków i wyniku
budżetu środków europejskich oraz limitu zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek i
emisji papierów wartościowych.
Powyższe określenie mówi o budżecie jako rocznym planie czy zestawieniu różnych elementów , ale mamy jednakże kilka innych rozumień tego słowa, pojęcia i znaczeń. I takim innym znaczeniem powszechnie potocznie rozumianym jest wręcz akt prawny który reguluje ten plan, zatwierdza ten plan czyli ustawa bądź uchwała budżetowa. Inne rozumienie słowa budżet to fundusz środków pieniężnych . Jeszcze inne spojrzenie na budżet to mianowicie termin pojęcia planu jako ujęcia statycznego.
Cechy (odnoszą się do przedmiotu), zasady (odnoszą się do podmiotu) budżetowe:
Uprzedniość
Budżet powinien być uchwalony przed okresem jakiego dotyczy.
Wiadomo że nie zawsze udaje się uchwalić budżet przed okresem to prawo przewiduje co należy zrobić. Typowym rozwiązaniem dla budżetu państwa jest prowizorium budżetowe. W sytuacji gdy jest ustawa o prowizorium wówczas jednostki samorządowe również mogą uchwalać uchwały prowizorium . Natomiast pewnym rozwiązaniem dla jednostek samorządu jest projekt budżetu .
Zupełność
Powinny być ujęte wszystkie dochody, wydatki, przychody, rozchody budżetu.
Odstępstwem tu są fundusze celowe.
Zasada jedności
Wszystkie dochody, wydatki, przychody, rozchody powinny być ujęte w jednym budżecie.
Podział budżetu:
Bieżący
Inwestycyjny
Na część inwestycji wpływają dochody z majątku
Zasada specjalizacji
To co jest dochodem i wydatkiem powinno być uporządkowane.
W zależności od klucza specjalizacji możemy mówić o specjalizacji:
Rzeczowej
Dochody, przychody grupujemy według źródeł a wydatki według przeznaczeń
Ilościowej
Chodzi tu o właściwe odczytywanie liczb zawartych w budżecie. W skrajnym podejściu uważa się że to co dotyczy dochodów należy rozumieć jak kwotę minimalną, a to co wydajemy jako kwotę maksymalną.
Czasowej
Chodzi tu o to że dochody, wydatki, przychody, rozchody dotyczą okresu obowiązywania budżetu (roku budżetowego).
Występują tu odstępstwa: może być przyswajanie wydatków na rok następny.
Zasada ogólności
Całość dochodów ma pokryć całość wydatków, nie powinno się uzależniać dochodów na wydatki.
Zasada jawności
Zasada równowagi
Lewa strona musi się równać prawej, musi być zbilansowana.
Klasyfikacja budżetowa
DzU 211/2009, DzU 38/2010
Dochody i wydatki, przychody i rozchody
Wydatki bezpośrednie , przeznaczenie środków
Symbole
Budżet Państwa - części (20 - gosp., 85/10 - woj. Łódzkie)
Działy (750 - Admin. Publ.)
Rozdziały (75009 - Urzędy Skarbowe)
Paragraf (006[0-9] - Cła [+]. 447 [0-9] - Cła [-]
[=resort, dział GN, instytucja, dochód/ wydatek]