FINANSE SAMORZĄDÓW

Administracja publiczna – jest to zespół działań, czynności i przedsięwzięć organizatorskich wykonywanych w celu realizacji interesu publicznego przez różne podmioty na podstawie prawa i w granicach prawa.
W Polsce – administracja zdecentralizowana, co oznacza, że obok państwa istnieje wyodrębniony związek publiczno-prawny, jakim jest samorząd.
Definicje ST:
1. samorząd terytorialny jest to związek publiczno-prawny w skład, którego z mocy prawa wchodzi społeczność danego terenu.
2. samorząd terytorialny stanowi wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa powołany do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej wyposażony w materialne środki umożliwiające wykonywanie tych zadań.
Cechy wspólne definicji:
odrębny od państwa podmiot (związek prawny, korporacja prawna lub terytorialna)
wyposażony w atrybut władzy
powołany do realizacji zadań w sposób samodzielny
Pierwsza (tradycyjna) koncepcja samorząd terytorialny (model społeczno-ekonomiczny ST):
postuluje się uniezależnienie samorząd terytorialny od państwa
uniezależnienie polega na unikaniu korzystania ze środków z budżetu państwa i oparciu działalności samorząd terytorialny o własne dochody
zakres działań był stosunkowo wąski ze względu na niewystarczające środki, nie musiał być ściśle uregulowany w przepisach prawnych i samorząd sam mógł decydować jakie zadania wykonywał, brał pod uwagę zasoby jakie miał do dyspozycji i preferencje społeczności lokalnych
niezależności sprzyjał wąski zakres zadań o charakterze lokalnym a nadzór nad samorząd terytorialny ograniczał się do badania czy samorząd terytorialny działa zgodnie z prawem
środki z budżetu państwa mogły być przekazywane na dofinansowanie inwestycji realizowanych przez samorząd terytorialny i na spłatę zadłużenia
mógł zaciągnąć zobowiązania (kredyty, pożyczki, łącznie z emisją obligacji)

Model etatystyczno - technokratyczny (lata 50) w krajach zachodnioeuropejskich, wiąże się z rozwojem funkcji państwa jako całości:
ST wkracza w realizację zadań wynikających z funkcji społecznych państwa, zmusza to państwo do pewnego uregulowania zadań realizowanych przez ST
rozszerzenie się zadań pociąga za sobą rozszerzenie źródeł z których działalność ST jest finansowana
postuluje się aby dochody uzupełniające przyznawane były w oparciu o kryteria zobiektyzowane np. liczba ludności
dotacje celowe (dochód uzupełniający)
postuluje się, aby samorząd terytorialny miał możliwość swobodnego wykorzystania (przeznaczenia) otrzymanych środków (podkreśla się samodzielność wydatkową)
zwiększona kontrola nad samorząd terytorialny w związku z wykorzystaniem środków
możliwość zaciągania pożyczek i kredytów

CECHY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO :

Działalność samorząd terytorialny charakteryzuje względna samodzielność (przynajmniej w odniesieniu do zadań własnych)

jednostka samorządu terytorialnego posiadają osobowość prawną
osobowość publiczno-prawna – wyraża się w możliwości działania przy wykorzystaniu takich samych metod jakie posiadają podmioty administracji państwowej. Są to uprawnienia do uchwalania prawa miejscowego, przepisów porządkowych, stosowania przymusu administracyjnego.
osobowość prywatna – wiąże się z posiadaniem majątku i możliwością uczestniczenia w życiu gospodarczym tak jak każdy inny podmiot

Społeczność lokalna wykonuje swoje zadania za pośrednictwem własnych organów samorządowych
organem stanowiącym i kontrolnym jednostka samorządu terytorialnego jest: rada gminy; rada powiatu i sejmik województwa
organem wykonawczym jest: zarząd gminy (wójt, burmistrz, prezydent), zarząd powiatu (starosta), zarząd województwa (marszałek)
Społeczność lokalna ma także możliwość bezpośredniego udziału w stanowieniu władzy poprzez instytucje referendum. Referendum może być zwołane w każdej istotnej dla społeczności sprawie.

Występuje własność samorządowa (komunalna); mienie komunalne stanowi własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin, powiatów i województw oraz mienie innych gminnych, powiatowych i wojewódzkich osób prawnych.
Nabycie mienia:
na podstawie przekazania mienia w drodze ustawy
utworzenie jednostki lub zmiany jej granic
przekazanie przez administrację rządową
gminy i województwa mogą nabyć mienie w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej
w innych przypadkach określonych przez ustawę

samorząd terytorialny wykonuje zadania własne i zlecone
Zadania własne – ich cechą jest to, że są wykonywane w sposób samodzielny w imieniu i na odpowiedzialność JS; zadania własne powinny być finansowane ze środków przekazanych JS do swobodnego wykorzystania.
Zadania własne dzielimy na: obligatoryjne (obowiązkowe) i fakultatywne (dobrowolne).
Obligatoryjne: np. prowadzenie szkół, gimnazjum; każdorazowo muszą być zaplanowane w budżecie.
Fakultatywne: zależą od aktywności samorządu a także od tego czy występuje potrzeba podjęcia odpowiedniego zadania. Zadania fakultatywne możemy realizować tylko wtedy, gdy mamy środki.
Zadania zlecone – są to zadania z zakresu administracji rządowej, które zostały przekazane do wykonania.
Zadania zlecone:
na podstawie ustaw np. prowadzenie spisu, rejestru i ich uaktualnianie
na podstawie porozumień np. dożywianie dzieci w szkołach.
Zadania zlecone od 1999r.nie są tylko zlecane z administracji państwowej

samorząd terytorialny wyposażony jest w źródła dochodu, które powinny umożliwić realizację zadań (Europejska Karta Samorządu Zadań). JST mają zagwarantowany udział w dochodach publicznych w zależności od wykonywanych zadań.

Klasyfikacja dochodów budżetowych jednostka samorządu terytorialnego
dochody budżetowe

dochody dochody dochody
własne uzupełniające (przychody)
zwrotne
dochody własne charakteryzują się tym, że:
pochodzą ze źródeł znajdujących się na terenie działania danej wspólnoty samorządowej – zostały oddane w całości i bezterminowo
na wielkość dochodów własnych JS może oddziaływać nawet w zakresie konstrukcji np. podatek od nieruchomości jest wpływem do gminy
dochody uzupełniające są to te dochody, które nie spełniają cech dochodów własnych; są przekazywane z budżetu państwa.
Do dochodów uzupełniających zaliczamy:
udziały w podatkach
subwencje ogólne
dotacje celowe
dochody zwrotne:
z kredytów
z pożyczek
z dochodów z obligacji

Organy państwowe sprawują nadzór nad działalnością samorządów.
W Polsce organami nadzoru są:
Prezes Rady Ministrów
Wojewoda
Regionalne Izby Obrachunkowe (badają gospodarkę finansową samorządów)
Najwyższa Izba Kontroli
Wyróżniamy dwa rodzaje nadzoru:
nadzór weryfikacyjny – odnoszony jest do zadań własnych; polega on na badaniu zgodności działania samorządu z prawem (kryterium legalności),
nadzór hierarchiczny – odnoszony jest do zadań zleconych; polega on nie tylko na badaniu zgodności działania samorządu z prawem, ale również ocenia się celowość, rzetelność i gospodarność.
Od 30.05.2001 zarówno w odniesieniu do zadań własnych jak i zleconych stosujemy tylko nadzór weryfikacyjny.

SAMODZIELNOŚ? – polega na zapewnieniu JST szerokiego zakresu swobodnego decydowania, we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, o wszystkich istotnych z punktu widzenia zaspokajania potrzeb publicznych i sprawach lokalnych. Oznacza więc swobodę podejmowania decyzji, ale w granicach prawa. Ingerencja organów państwowych dopuszczalna jest tylko w zakresie wynikającym z ustawy.
DECENTRALIZACJA – przenoszenie, przekazywanie zadań i kompetencji z organów państwowych na organy samorządowe. Temu przenoszeniu musi towarzyszyć wyposażenie samorządów w majątek i odpowiednie źródła dochodów.
Samodzielność rozpatrujemy w ujęciu:
podmiotowym: stosunek pomiędzy państwem a samorządem terytorialnym, ale również między JST a jednostka organizacyjną
przedmiotowym: badanie samodzielności na różnych płaszczyznach w odniesieniu do różnych dziedzin samorządu (płaszczyzna prawna, organizacyjna, polityczna, gospodarcza i finansowa)
Płaszczyzna prawna – bada się niezależność samorządu jako podmiotu prawa publicznego i prywatnego.
Płaszczyzna organizacyjna – bada czy JST może:
tworzyć własne struktury wewnętrzne,
powoływać członków tych struktur,
powoływać jednostki pomocnicze,
obsadzać stanowiska w samodzielnych podmiotach gospodarczych,
wydawać akty prawa miejscowego,
czy społeczność może uczestniczyć w sprawowaniu władzy za pomocą referendum.
Płaszczyzna polityczna – jest poparta instytucją wolnych wyborów. Sprowadza czy samorząd ma możliwość wstępowania w związki, w stowarzyszenia samorządowe (związek miast polskich, gmin wiejskich), czy samorząd ma możliwość nawiązywania kontaktu z JST z innych państw. Samodzielność polityczna to również własny herb, hymn, flaga.
Płaszczyzna gospodarcza – samodzielność jest następstwem posiadania przez samorząd osobowości prawnej. Dwie sfery samorządowej działalności gospodarczej:
sfera użyteczności publicznej
sfera zarobkowa

Sfera użyteczności publicznej – zadania podejmowane w tej sferze mają na celu zaspokajanie potrzeb publicznych danej wspólnoty samorządowej. Dobra i usługi dostarczane (świadczone) w ramach tej sfery dostarczane są niezależnie od dochodów osób z nich korzystających. Nie jest to działalność oparta o mechanizm rynkowy i jej celem nie jest osiągnięcie zysku, co nie oznacza, że nie może być to działalność dochodowa.
Samodzielność JST w sferze użyteczności publicznej
podział zadań na zadania:
własne: obligatoryjne i fakultatywne
zlecone
do końca 93r. wszystkie gminy w Polsce realizowały taki sam zakres zadań własnych obligatoryjnych i zleconych na podstawie ustawy
Sposób przekazywania zadań:
na podstawie ustaw
na podstawie porozumień
Rodzaj przekazywanych zadań:
samodzielność samorządu będzie ograniczona przy wykonywaniu zadań wynikających z polityki społecznej państwa (mniejsza przy zasiłkach społecznych, większa przy budowie dróg, zadaniach z infrastruktury)
2 Nakaz ponoszenia niektórych wydatków w określonej przez ustawodawcę wysokości np. wypłata dodatków mieszkaniowych, dotacje dla szkół niepublicznych.
3 Ustalenie limitów wydatków np. dotyczące wysokości płac albo limitów dotacji dla zakładów budżetowych.
4 Wprowadzenie zakazu dokonywania określonych wydatków. Zakaz ponoszenia wydatków na finansowanie zadań należących do właściwości innej JS.
5 Nakaz powiązania określonych dochodów z wydatkami (dotacje celowe na zadania zlecone); w 2001 po raz pierwszy można zmienić6 przeznaczenie dotacji celowych na zadania własne, ale nie więcej niż 15% planowanej kwoty dotacji.

PODATKI LOKALNE:
od nieruchomości - konstrukcja
od środków transportowych - konstrukcja
od posiadania psów
rolny - konstrukcja
leśny
od spadków i darowizn
karta podatkowa
od czynności cywilno-prawnych (od 2001)
opłaty:
targowa
administracyjna (fakultatywna)
skarbowa
miejscowa (dawniej klimatyczna)
prolongacyjna
adjacencka – wynika z ust. o gospodarce nieruchomościami


KONSTRUKCJA PODATKÓW

podatek od nieruchomości podatek od środków transportowych podatek rolny
podmiot czynny gmina gmina gmina
podmiot bierny (podatnik) Osoby prawne, fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są:
-właścicielami lub samodzielnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntem
-posiadaczami nieruchomości lub obiektów budowlanych będących własnością Skarbu Państwa lub gminy, ewentualnie zarządzającymi tymi obiektami
-posiadaczami bez tytułu prawnego nieruchomości lub obiektów budowlanych należących do Skarbu Państwa lub gminy