FINANSE SAMORZĄDOWE I INNE POJĘCIA POKREWNE

SYSTEM FINANSÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

PRAWO FINANSOWE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

MIEJSCE FINANSÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

W STRUKTURZE FINANSÓW PUBLICZNYCH

STRUKTURA PODMIOTOWA FINANSÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

STRUKTURA PRZEDMIOTOWA FINANSÓW JST

(na podstawie USTAWY z dnia 30 czerwca 2005 roku o finansach publicznych)

finanse JST obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowaniem, a w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

2. wydatkowanie środków publicznych

3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu JST

4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne

5. zarządzanie środkami publicznymi

6. zarządzanie długiem samorządowym

7. rozliczenia z budżetem UE

STRUKTURA INSTYTUCJONALNA FINANSÓW SAMORZĄDOWYCH

1. budżety JST

2. gospodarka pozabudżetowa JST:

- zakłady budżetowe

- gospodarstwa pomocnicze

- samorządowe fundusze celowe

3. finanse samorządowych instytucji kultury, SPZOZ powołanych przez JST, itd.

4. finanse samorządowych osób prawnych utworzonych do wykonywania zadań publicznych za wyjątkiem: przedsiębiorstw, banków i spółek handlowych

FORMĘ JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH PRZYJMUJĄ PRZEDE WSZYTSKIM:

• urzędy organów samorządowych

• urzędy kontroli przestrzegania prawa (regionalne izby obrachunkowe)

• areszty i więzienia

• szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie i policealne

• jednostki szkoleniowe i doradcze

• zespoły ekonomiczno-administarcyjne szkół

• ośrodki pomocy społecznej

• zarządy dróg

SAMORZĄDOWE ZAKŁADY BUDŻETOWE

• przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej: zakłady oczyszczania, zakłady wodociągowo-kanalizacyjne, administracje budynków komunalnych

• ośrodki sportowo-wypoczynkowe

• większość przedszkoli

SAMORZĄDOWE FUNDUSZE CELOWE

szczebel wojewódzki

- wojewódzkie (terenowe) fundusze ochrony gruntów rolnych (FOGR)

- wojewódzkie fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym (FGZGiK)

- wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

szczebel powiatowy

- powiatowe fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym

- powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

szczebel gminny

- fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

DECENTRALIZACJA

przekazywanie zadań i środków do ich realizacji z wyższych na rzecz niższych jednostek organizacyjnych

PRZESŁANKI DECENTRALIZACJI

1. organy samorządowe wykazują większą inicjatywę i lepiej rozpoznają rzeczywiste potrzeby społeczności lokalnych

2. antidotum na permanentną nierównowagę finansową w sektorze publicznym

3. większy współudział obywateli w sprawowaniu władzy, większa dostępność do organów lokalnych

4. większa możliwość sprawowania kontroli społecznej nad politykami lokalnymi

5. niższe koszty realizacji niektórych zadań na skutek większej elastyczności i sprawności w zarządzaniu finansami

6. procesy decentralizacyjne zachodzące w krajach członkowskich UE

WADAY PROCESY DECENTRALIZACJI

1. rozproszenie władzy państwowej, jak i środków publicznych

2. konieczność zapewnienia mechanizmów koordynacji działań w skali kraju

3. swoista sprzeczność między interesem centralnym a lokalnym

4. możliwość nierównego traktowania obywateli w zależności od miejsca ich zamieszkania (lokalne ulgi podatkowe, zwolnienia, itd.)

DECENTRALIZACJA A SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA

decentralizacja - dotyczy przekazywania zadań środków publicznych niezbędnych do ich realizacji

samodzielność (autonomia) - zajmuje się uprawnieniami (swobodą) tych jednostek w kształtowaniu wysokości dochodów i wydatkowaniu środków

SAMODZIELNOŚĆ JEST TYM WYŻSZA IM:

• wyższy jest udział dochodów własnych w strukturze dochodów JST

• niższy jest udział subwencji i dotacji celowych

• wyższy jest udział wpływów z podatków i opłat samorządowych w strukturze dochodów JST

• wyższy jest zakres władztwa podatkowego

• wyższy jest udział wydatków na zadania własne

• wyższy jest udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem

• niższy jest udział wydatków sztywnych

• większa jest swoboda wyboru formy i sposobu wydatkowania środków

• większa jest swoboda wyboru źródeł finansowania zadań ze środków własnych lub w przypadku ich braku - z przychodów zwrotnych

MODELE FINANÓW SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO NA ŚWIECIE

1. czynniki determinujące kształt finansów samorządowych w państwie

2. miejsce polskich finansów lokalnych wśród modeli finansów samorządowych na świecie

KRYTERIA KLASYFIKACJI MODELI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

• typ państwa - państwa kapitalistyczne, socjalistyczne

• forma państwa - kraje unitarne, federalne, z konstytucyjną zasadą autonomii regionalnej

• struktura podziału terytorialnego kraju - model północny, łaciński, kontynentalny

• zakres decentralizacji - mierzony udziałem wydatków samorządowych w PKB oraz w wydatkach publicznych ogółem

• jakość decentralizacji - model o znacznej decentralizacji, znacznej centralizacji, pośredni

PAŃSTWA FEDERALNE - Austria, Belgia, Niemcy, USA, Kanada

• organizacja i struktura lokalnych władz samorządowych określana przez władze federalne

• kontrola władz federalnych nad władzami lokalnymi w zakresie pod względem administracyjnym oraz w zakresie budżetu

• władze federalne uczestniczą w finansowaniu lokalnych władz samorządowych (poprzez podział źródeł podatkowych, system dotacji itd.)

PAŃSTWA UNITARNE

• państwa głęboko zdecentralizowane - Dania, Finlandia, Szwecja - szeroki zakres uprawnień i znaczące zasoby władz samorządowych

• państwa zdecentralizowane - JST mają znaczące uprawnienia - Francja, Grecja, Holandia, Luksemburg, Portugalia - ale niski poziom władztwa podatkowego - Grecja, Holandia, Portugalia

• państwa z tendencjami do centralizacji - Irlandia, Wielka Brytania - ścisły nadzór władz centralnych nad dochodami i wydatkami JST

PAŃSTWA „REGIONALNE”

- szeroki zakres uprawnień i odpowiedzialności regionalnych władz samorządowych

- w regionach funkcjonuje autonomiczny system podatkowy

MODELE POSZIAŁU TERYTORIALNEGO I FINANSÓW LOKALYCH W WYBRANYCH PAŃSTWACH

Model	Państwo	Liczba szczebli	Rodzaje i liczba jedn.
1. MODEL PÓŁNOCNY a) państwa unitarne	Szwecja	2	24 hrabstwa, 286 gmin
		Dania	2	16 hrabstw, 273 gminy
		Finlandia	1	455 gmin
		Anglia	2	34 hrabstwa, 238 dystryktów
		Holandia	2	12 prowincji, 640 gmin
		Irlandia	2	29 hrabstw, 49 dystryktów miejskich
	b) państwa federalne	Niemcy	2	426 powiatów, 16068 gmin
		Belgia	2	10 prowincji, 589 gmin
		Austria	1	2351 gmin
	2. MODEL ŁACIŃSKI	Włochy	3	20 regionów, 95 prowincji, 8074 gminy
		Hiszpania	3	17 wspólnot autonomicznych, 50 prowincji, 8082 gminy
		Francja	3	26 regionów, 100 departamentów, 36679 gmin
		Polska	3	16 województw, 380 powiaty, 2412 gminy
	3. MODEL KONTYNENTALNY	USA	2	3043 hrabstwa, 19372 municypia, 16629 miast, 13726 dystryktów szkolnych i 34683 dystryktów specjalnych związków międzygminnych
		Japonia	2	47 prefektur, 3232 gminy

ZAKRES DECENTRALIZAJI

wysoki - wydatki samorządowe/PKB > 15%

średni - 10%<wydatki samorządowe/PKB<15%

niski - wydatki samorządowe/PKB <15%

(największy ma Dania - 30%)

JAKOŚĆ DECENTRALIZACJI FINANSÓW PUBLICZNYCH

• model skandynawski - podatki lokalne stanowią od 20% do 50% ogółu podatków

(od 10% do 20% PKB)

• model łaciński - podatki lokalne stanowią ok. 20% ogółu podatków

(od 4% do 6% PKB)

• model hanowerski - podatki lokalne stanowią od 4% do 5% ogółu podatków

(od 1% do 2% PKB)

FINANSE POLSKI:

demokratycznego państwa unitarnego z gospodarką rynkową o trójszczeblowej i czterorodzajowej strukturze jednostek lokalnych, średnim zakresie decentralizacji oraz małym i w dodatku ograniczonym wyłącznie do szczebla gminnego, zakresie władztwa podatkowego

ZASADY GOSPODARKI FINANSOWEJ JST

1. zasady finansów lokalnych zawarte w Konstytucji RP i Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego

2. ustawowe źródła prawa

3. pozostałe źródła prawa; akty prawa miejscowego

4. etapy ewolucji FJST

ZASADY KONTYTUCJONALNE:

• zasada adekwatności - ART. 167, ust.1

JST zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań

• zasada gwarancji określonych źródeł dochodów - ART. 167, ust. 2

dochodami JST są:

-dochody własne

- subwencje ogólne

- dotacje celowe z budżetu państwa

• zasada gwarancji ustawowej źródeł dochodów JST

źródła dochodów JST są określone w ustawie

• zasada władztwa podatkowego w granicach ustaw - ART. 168

JST mają prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie

ZASADY WYNIKAJĄCE Z EKSL:

• zasada subsydiarności - ART. 9

JST mają prawo do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych, którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień

• zasada adekwatności - ART. 9, ust. 2

wysokość zasobów finansowych JST powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych im przez prawo

• zasada władztwa podatkowego w granicach ustaw - ART. 9, ust 3

przynajmniej część zasobów finansowych JST powinna podchodzić z opłat i podatków lokalnych, których wysokość społeczności te mają prawo ustalić, w zakresie określonym ustawą

• zasada elastyczności i zróżnicowania źródeł dochodów JST - ART. 9, ust 4

systemy finansowe JST powinny być wystarczająco zróżnicowane i elastyczne, aby mogły odpowiadać rzeczywistym zmianom zachodzącym w poziomie kosztów związanych z wykonywaniem uprawnień

• zasada solidarności

konieczność stosowania mechanizmów wyrównawczych w celu ochrony społeczności finansowo słabszych

• zasada konsultacji JST

społeczności lokalne powinny być konsultowane, w odpowiednim trybie, co do formy przyznania im zasobów pochodzących z redystrybucji dochodów

• zasada ograniczonego stosowania dotacji celowych

transfery przeznaczane JST nie powinny być przeznaczane na finansowanie specyficznych projektów

• zasada dostępu do narodowego rynku kapitałowego

dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych JST powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem

GOSPODARKA BUDŻETOWA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

BUDŻET JENOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

(na podstawie art. 165 u.o.f.p)

- roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów

- uchwalany jest na rok budżetowy w formie uchwały budżetowej, która stanowi podstawę gospodarki finansowej tej jednostki

CECHY BUDŻETU JST:

• podstawowy plan finansowy JST

• zapewnia samodzielne prowadzenie gospodarki finansowej oraz jest wyrazem realizacji zasady samodzielności budżetowej

• jest uchwalany na okres roczny; WYJĄTKI: - kwartalne opóźnienie w uchwaleniu budżetu - prowizorium budżetowe - niewygadanie wydatków z końcem roku budżetowego

• jest planem finansowym uchwalanym przez organ stanowiący gminy, powiatu i województwa

• struktura i treści budżetu wynikają z przepisów prawa

BUDŻET MIASTA NA PRAWACH POWIATU

- ujmuje się w nim zarówno dochody przysługujące gminie i wydatki nimi finansowane, jak tez dochody i wydatki powiatu

ZASADY BUDŻETOWE

- postulaty wypracowane przez naukę w celu racjonalizacji organizacji gospodarki budżetowej

- preferuje taki stan budżetu JST, w którym dochody równają się wydatkom

- nierównowaga występuje, gdy w budżecie JST pojawia się deficyt, czyli nadwyżka wydatków nad dochodami

- gdy budżet wykazuje nadwyżkę traktuje się go jako zrównoważony

zasada ZUPEŁNOŚCI = POWSZECHNOŚCI

• objęcie budżetem JST całości stosunków finansowych

• w praktyce nie oznacza ujmowania budżetem całości dochodów i wydatków JST (czyli budżetowania brutto)

• obecnie zasada ta dopuszcza powiązanie z budżetem na metodą budżetowania netto, czyli wynikowo

• w przypadku finansowania netto nadwyżka podmiotu zależnego od JST zasila dochody, zaś niedobór jest pokrywany z budżetu (po stronie wydatkowej)

zasada JEDNOŚCI - w sensie formalnym

• wymaga ujęcia w jednym akcie normatywnym wszystkich dochodów i wydatków budżetowych JST

• jedność formalna osiągana jest dzięki budowaniu skonsolidowanego bilansu sektora FP obejmującego: budżet państwa, budżety JST i innych podmiotów publicznoprawnych

zasada JEDNOŚCI MATERIALNEJ - niefunduszowania

FUNDUSZOWANIE - łączenie konkretnych dochodów z konkretnymi wydatkami

NIEFUNDUSZOWANIE - budżet winien być zorganizowany na zasadzie jednolitej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków

ODSTĘPSTA:

budżety bieżące i inwestycyjne

budżety załącznikowe

fundusze celowe

zasada SZCZEGÓŁOWOŚCI

• postuluje konieczność sporządzania i uchwalania budżetu w szczegółowym ujęciu dochodów i wydatków budżetowych, a nie w kwotach ogólnych

• system podziałek klasyfikacyjnych w budżetach JST obejmuje: działy, rozdziały i paragrafy

zasada JAWNOŚCI

• jedna z zasad ogólnych finansów publicznych określonych w uofp

• postuluje poddanie działalności finansowej JST społecznej kontroli:

- jawności obrad organów opracowujących budżet

- publikacja i popularyzowanie treści uchwały budżetowej

zasada PRZEJRZYSTOŚCI

• umożliwia prawidłowe planowanie budżetu JST, rozpoznawanie procesów w nim zachodzących i jego należytą ocenę przez organy stanowiące oraz społeczność lokalną

zasada JEDNOROCZNOŚCI budżetu

• oznacza, że budżet winien być uchwalany przed rozpoczęciem roku budżetowego, a jego wydatki powinny wygasać wraz z końcem tego roku

RODZAJE BUDZETÓW SAMORZĄDOWYCH

• budżet modelowy: prognozowane dochody za zestawiane z wydatkami odzwierciadlającymi wszystkie zidentyfikowane potrzeby w obrębie danej JST

• funkcja: zidentyfikowanie wszystkich możliwych potrzeb JST, co pozwala na ich weryfikację pod kątem zasadności, pilności i opłacalności

• budżet w układzie rzeczowym: oznacza, że każdorazowo planowane wydatki mają swoje odzwierciedlenie w postaci konkretnych efektów materialnych (np.: liczba komputerów jako efekt wydatków inwestycyjnych)

• budżet w układzie kasowym: ujęte w nim planowane i wykonane dochody to tylko te, które fizycznie wpływają na rachunek budżetu; wydatki ujmuje się w tym budżecie jako plan, a jako wykonane traktuje się tylko te wydatki, które zostały fizycznie uregulowane

• budżet zadaniowy: plan finansowy dawnej JST, przygotowany jako zbiór zadań budżetowych do realizacji

• ma dwojakie ujęcie: jako zbiór zadań budżetowych oraz klasyczne

• budżet nadwyżkowy: (DB+PB) - (WB+RB) > 0; gdzie DB - dochody budżetowe; PB - przychody budżetowe; WB - wydatki budżetowe; RB - rozchody budżetowe

PROCEDURA BUDŻETOWA

- określony przepisami prawnymi całokształt zasad odnoszących się do postępowania z budżetem

PODZIAŁ ZADAŃ W PROCEDURZE BUDŻETOWEJ

PODSTAWOWE TERMINY PRAC BUDZETOWYCH

-15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy-

przedstawienie projektu uchwały budżetowej przez organ wykonawczy organowi stanowiącemu

-31 marca roku budżetowego-

ostateczny termin uchwalenia budżetu

-31 sierpnia-

przedstawienie przez organ wykonawczy sprawozdania z wykonania budżetu za I półrocze roku budżetowego

-31 marca roku następującego po roku budżetowym-

przedstawienie przez organ wykonawczy sprawozdania z wykonania budżetu

-30 kwietnia roku następującego po roku budżetowym-

ostateczny termin udzielenia absolutorium

ETAP 1: OPRACOWYWANIE BUDŻETU JST

• przygotowanie projektu budżetu należy do wyłącznych kompetencji organu wykonawczego

• 3 dokumenty:

- projekt uchwały budżetowej

- informacja o stanie mienia komunalnego

- prognoza długu publicznego

[do dnia 15 listopada - organ stanowiący i RIO]

• opinię RIO organ wykonawczy jest zobowiązany przedstawić organowi stanowiącymi przed uchwaleniem budżetu

• do czasu uchwalenia budżetu, nie później niż do 31 marca roku następującego po roku budżetowym gospodarka prowadzona finansowa JST prowadzona jest w oparciu projektu budżetu

• w przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej do 31 marca RIO w terminie do dnia 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet JST w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych

ETAP 2: UCHWALAINE BUDŻETU JST

• Organ stanowiący JST powinien podjąć uchwałę budżetową przed rozpoczęciem roku budżetowego nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego

ETAP 3: WYKONYWANIE BUDŻETU JST

• Jednostki podległe JST opracowują plany finansowe w terminie 30 dni od dnia otrzymania danych od organu wykonawczego JST, nie później jednak niż do dnia 22 grudnia

• W terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd JST:

- opracowuje układ wykonawczy

- przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków

- opracowuje plan finansowy zadań z zakresy administracji rządowej oraz innych zadań zleconych

• Przed rozpoczęciem wykonywania budżetu organ wykonawczy opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków budżetu JST

ZASADY WYKONYWANIA BUDŻETÓW JST

1. realizacja zadań w terminach określonych przepisami i harmonogramem

2. pobieranie dochodów JST na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów

3. dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny

4. wydatki na współfinansowanie projektów realizowanych ze środków zagranicznych mogą być dokonywane po podpisaniu umów finansowych z dawcą środków

5. zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych

6. wydatki na obsługę długu JST są dokonywane przez innymi wydatkami

7. wydatki wynikające z tytułów egzekucyjnych mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel powinny one być zrefundowane w trybie przeniesień wydatków

8. przeniesienia wydatków w budżecie mogą być dokonywane na zasadach określonych w przepisach

9. dotacje celowe z BP niewykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane

ETAP 4: KONTROLA WYKONANIA BUDŻETU JST - absolutorium

• organ stanowiący rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w terminie do dnia 30 kwietnia następnego roku i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu

• nieudzielanie absolutorium jest równoznaczne z odwołaniem organy wykonawczego

• w przypadku gmin uchwała o nieudzielanie wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) absolutorium jest równoznaczna z podjęciem inicjatywy przeprowadzenia referendum w sprawie jego odwołania

STSTEM DOCHODÓW JST W POLSCE

MODEL PODZIAŁU DOCHODÓW PUBLICZNYCH

1. samowystarczalność dochodowa JST

2. finansowanie z budżetu państwa

3. model mieszany

KRYTERIA KLASYFIKACJI DOCHODÓW JST

1.	DOCHODY WŁASNE	POZOSTAŁE DOCHODY
	w ujęciu sensu stricte: tylko te dochody, w których występuje: władztwo podatkowe posiadanie własności określonych źródeł dochodów posiadanie uprawnień do wprowadzenia i kształtowania określonych dochodów nie są dochodami własnymi - udziały w podatkach państwowych w ujęciu sensu largo: tylko te dochody, które nie są subwencjami i dotacjami, a zatem również udziały w podatkach państwowych (wg Konstytucji RP i ustawy o dochodach JST)	subwencje i dotacje celowe
2.	DOCHODY BEZZWROTNE	DOCHODY ZWROTNE
	podatki, opłaty, subwencje, dotacje	pożyczki, kredyty, obligacje traktowane jako przychody budżetowe służące pokryciu deficytu JST
3.	DOCHODY ODPŁATNE	DOCHODY NIEODPŁATNE
	opłaty, kredyty, pożyczki	podatki, darowizny, spadki
4.	DOCHODY PRZYMUSOWE	DOCHODY DOBROWOLBE
	Podatki, opłaty, kary, grzywny	Składki, zapisy, darowizny
5.	DOCHODY ZASADNICZE	DOCHODY UBOCZNE
	Podatki, opłaty, subwencje, dotacje, udziały w podatkach	Kary, grzywny, mandaty
6.	DOCHODY PODATKOWE	DOCHODY NIEPODATKOWE
	Podatki lokalne, pozostałe podatki samorządowe, opłaty, udziały w podatkach państwowych	Subwencje, dotacje, dochody z majątku, zapisy, darowizny, spadki, kary grzywny

DODATKI DO PODATKÓW

• polegają na przyznaniu określonym JST dodatkowych wpływów, związanych z podstawowym podatkiem państwowym lub samorządowym

PODATKI FAKULTATYWNE

• przyznanie JST prawa ustanawiania specyficznych na swoim terenie (podatek od reklam, podatek od zbytku mieszkaniowego, itd.)

SYSTEM DOCHODÓW JST W POLSCE

UREGULOWANIA USTAWY O DOCHODACH JST

1. dochodami JST są (obligatoryjne):

1. dochody własne, w tym udziały w PIT i CIT

2. subwencja ogólna

3. dotacje celowe z budżetu państwa

2. dochodami JST mogą być (fakultatywne):

1. środki ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

2. środki pochodzące z budżetu UE

3. inne środki określone w odrębnych przepisach

ŹRÓDŁA DOCHODÓW JST

(dochody własne: wspólne dla wszystkich JST)

• dochody uzyskiwane przez samorządowe jednostki budżetowe oraz wpłaty od samorządowych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych samorządowych jednostek budżetowych

• dochody z majątku

• spadki, zapisy i darowizny na rzecz JST

• dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach

• odsetki od pożyczek udzielonych przez JST, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

• 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu [państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

• odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody JST

• odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych JST

DOCHODY WŁASNE

1. podatki i opłaty lokalne

2. dochody z majątku

3. udziały w podatkach państwowych

GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
wpływy z podatków: od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, karty podatkowej, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych wpływy z opłat: skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej, administracyjnej, eksploatacyjnej, od posiadania psów udziały w podatkach państwowych w wysokości: 39,34% we wpływach z PIT 6,71% we wpływach z CIT	wpływy z opłat stanowiących dochody powiatu udziały w podatkach państwowych w wysokości: 10,25% we wpływach z PIT 1,40% we wpływach z CIT	udziały w podatkach państwowych w wysokości: 1,60% we wpływach z PIT 14,0% we wpływach z CIT

PODATKI SAMORZĄDOWE

1. lokalne

1. podatek od nieruchomości

2. podatek od środków transportowych

2. pozostałe

1. podatek od spadków i darowizn

2. podatek rolny

3. podatek leśny

4. podatek od czynności cywilnoprawnych

5. karta podatkowa

POJĘCIE OPŁATY

• danina publiczna posiadająca wszelkie cechy podatku poza jedną - w przeciwieństwie do podatku ma charakter ODPŁATNY

• podmiot wnoszący opłatę otrzymuje od związku publicznoprawnego świadczenie wzajemne w postaci określonej usługi

OPŁATY SAMORZĄDOWE

DOCHODY MAJĄTKOWE

~ dochody związane z władaniem mieniem:

• wpływy z najmu i dzierżawy majątku

• wpływy ze sprzedaży mienia

• opłaty za wieczyste użytkowanie gruntów

• opłaty z tytułu trwałego zarządu

• opłaty za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

• opłaty adiacenckie

• opłaty za parkowanie pojazdów

UDZIAŁ W PODATKACH PAŃSTWOWYCH

szczególna konstrukcja prawna podziału dochodów płynących z jednego wspólnego dla państwa i samorządu źródła podatkowego

UDZIAŁY W PIT

n rok budżetowy

n-1 rok bazowy

n-2 rok poprzedzający rok bazowy

U_PITGn, U_PITPn, U_PITWn udział gmin/powiatów/województw we wpływach z PIT w roku budżetowym n

PIT_Kn

ogólna kwota wpływów z PIT w skali kraju w roku budżetowym

PIT_Kn-2 ogólna kwota wpływów z PIT w skali kraju w roku poprzedzającym rok bazowy

PIT_Gn-2, PIT_Pn-2, PIT_Wn-2 ogólna kwota wpływów z PIT od osób zamieszkałych na terenie gminy/powiatu/województwa w roku poprzedzającym rok bazowy, ustalona na podstawie zeznań podatkowych na dzień 25 września roku bazowego

UDZIAŁY W CIT

jeżeli podatnik CIT posiada zakład położony na obszarze JST innej niż właściwa dla jego siedziby, to część dochodu z tytułu udziału we wpływach z CIT jest przekazywana do budżetu JST, na której obszarze znajduje się ten zakład, proporcjonalnie do liczby zatrudnionych w nim osób na podstawie umowy o pracę

przykład:

SPÓŁKA „S”

siedziba: gmina T

zakład produkcyjny: gmina B

magazyn: gmina W

roczny CIT formy: 1,2 mln zł

liczba zatrudnionych w siedzibie: 10+3*(1/2) = 11,5

liczba zatrudnionych w zakładzie: 95

liczba zatrudnionych w magazynie: 20*3/4 + 4*1/2 = 17

1. udział osób zatrudnionych w siedzibie do całości pracowników firmy = 9,3%

2. udział osób zatrudnionych w zakładzie do całości pracowników firmy = 76,9%

3. udział osób zatrudnionych w magazynie do całości pracowników firmy = 13,8%

udział Gminy T w CIT = 6,71%*12mln*9,3% = 74 883,6 zł

udział Gminy B w CIT = 6,71%*12mln*76,9% = 619 198,8 zł

udział Gminy W w CIT = 6,71%*12mln*13,8% = 111 117,6 zł

SUBWENCJA

stanowi odrębną od dotacji i udziałów w podatkach państwowych formę transferu środków z budżetu państwa do budżetów JST, mająca na celu uzupełnienie ich dochodów własnych

CECHY SUBWENCJI

- ogólność

- obiektywność

- obligatoryjny charakter

CZĘŚCI SUBWENCJI OGÓLNEJ

	GMINY	POWIATY	WOJEWÓDZTWA
po 1 stycznia 2004 r.	wyrównawcza równoważąca oświatowa		wyrównawcza regionalna oświatowa

CZĘŚĆ WYRÓWNAWCZA

• ma na celu wyrównanie różnic dochodowych istniejących między JST danego szczebla, a także ochronę jednostek najsłabszych ekonomicznie

• koszty ponosi budżet państwa

DOCHODY PODATKOWE

GMINA	POWIAT	WOJEWÓDZTWO
dochody należne podatek od nieruchomości podatek rolny podatek leśny podatek od czynności cywilnoprawnych karta podatkowa podatek od środków transportowych opłata skarbowa opłata eksploatacyjna udziały we wpływach z PIT i CIT	udziały we wpływach z PIT i CIT

W ROKU 2008

• kwotę uzupełniającą otrzyma 1828 gmin

• kwota naliczona dla gmin, w których G>150%_Gg wynosi 20.013 tyś zł

• średnia gęstość zaludnienia w kraju: Z_k = 122 os./1km²

W ROKU 2009

• kwota podstawowa dla gmin wynosi: 4.856.588 tyś zł

• kwotę podstawową otrzymają 2.014 gmin (83%)

CZĘŚĆ RÓWNOWAŻĄCA

• stanowi sumę wpłat JST o wysokiej dochodowości podatkowej na 1 mieszkańca tzw. mechanizm janosikowy „Robin Hood Tax”

• finansuje wydatki związane ze zmianą zasad finansowania zadań

CZĘŚĆ RÓWNOWAŻĄCA - GMINY

50%	25%	25%
gminy miejskie wydatki na dodatki mieszkaniowe/1 mieszkańca w roku n-2>od 80% średniej dla tych gmin	gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie wydatki na dodatki mieszkaniowe/1 mieszkańca w roku n-2> od 90% średniej dla tych gmin	gminy wiejskie i gminy miejsko- wiejskie suma dochodów w roku n-2 z tytułu udziału we wpływach PIT oraz dochodów z podatku rolnego i leśnego/1 mieszkańca gminy, jest niższa o 80% średniej dla tych gmin

CZĘŚĆ RÓWNOWAŻĄCA - POWIATY

9%	7%	30%	30%	24%
w zależności od wysokości wydatków na rodziny zastępcze w roku n-2	dla powiatów, w których nie działa powiatowy urząd pracy	długość dróg powiatowych/1 mieszkańca powiatu jest wyższa od średniej krajowej	pom. miasta na prawach powiatu w zależności od dł. dróg wojewódzkich i krajowych w granicach miast na prawach powiatu	kwota planowanych dochodów jest mniejsza od planowanych dochodów w roku n-1

CZĘŚĆ REGIONALNA WOJEWÓDZTWA

20%	40%	10%	15%	15%
stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% średniej	powierzchnia dróg wojewódzkich/1 mieszkańca jest wyższa od średniej	PKB na 1 mieszkańca jest mniejszy od 75% średniej krajowej	w zależności od wydatków na regionalne kolejowe przewozy pasażerskie	w zależności od wielkości subwencji w stosunku do roku n-1

CZĘŚĆ REKOMPENSUJĄCA tylko GMINY

wyrównywanie ubytku dochodów utraconych na skutek ustawowego zwolnienia z podatku od nieruchomości przedsiębiorców w specjalnych strefach ekonomicznych

DOTACJE

• forma bezzwrotnej i nieodpłatnej pomocy finansowej udzielonej JST

• mogą być udzielane z: budżetu państwa, budżetów innych JST, funduszy celowych lub źródeł leżących poza granicami kraju

CECHY DOTACJI

• uznaniowość: uzależnienie od spełnienia określonych warunków przez jednostkę dotowaną

• skonkretyzowany cel

• obowiązek zwrotu kwot zawyżonych lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem

DOTACJE CELOWE Z BUDŻETU PAŃSTWA

• zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami

• zadania realizowane przez JST na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej

• usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym klęsk żywiołowych

• finansowanie lub dofinansowywanie zadań własnych

• realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych

DOCHODY BUDŻETU JST

dochody bieżące dochody majątkowe:

• dotacje na inwestycje

• dochody ze sprzedaży majątku

• dochody z tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

SYSTEM PODATKÓW I OPŁAT LOKALNYCH

1. podatek od nieruchomości

2. podatek rolny

3. podatek leśny

4. podatek od środków transportowych

5. podatek od spadków i darowizn

6. podatek od czynności cywilnoprawnych

7. wybrane opłaty lokalne

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI

zakres podmiotowy

podatnicy: właściciele nieruchomości lub posiadacze nieruchomości

zakres przedmiotowy

- grunty - budynki lub ich części - budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarcz.

podstawa opodatkowania

- dla budynków i gruntów: powierzchnia (w m²) - dla budowli: wartość amortyzacyjna, wartość rynkowa

skala i stawki

skala er proporcjonalna; stawki kwotowe

• od gruntów: - związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej: 0074 zł od 1m²

• pozostałych: 0,37 zł od 1m² powierzchni

• od budynków lub ich części

• mieszkalnych: 0,62zł od 1m²

• związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej: 19,81 zł od 1m²

• od budowli: 2% ich wartości

UPRAWNIENIA RADY GMINY

• określanie wielkości stawek w granicach ustawowych

• możliwość różnicowania wysokości stawek

• wprowadzanie innych zwolnień przedmiotowych niż określone w ustawie

PODATEK ROLNY

zakres przedmiotowy: I) użytki rolne II) gospodarstwa rolne: obszar użytków rolnych o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy

podstawa opodatkowania:

- liczba hektarów przeliczeniowych: gospodarstwa rolne

- liczba hektarów rzeczywistych: pozostałe grunty

skala i stawki [2009]

skala: proporcjonalna; stawka: kwotowa

• gospodarstwa rolne: równowartość średniej ceny 2,5q żyta/1 ha przeliczeniowy; [139,50/1ha]

• pozostałe użytki rolne: równowartość średniej ceny 5q żyta/1 ha rzeczywisty; [279zł/1ha]

[średnia cena skupu Zyta za okres pierwszych trzech kwartałów 2008r. wynosiła 55,80zł]

HEKTAR PRZELICZENIOWY: 3 KRYTERIA

• rodzaj użytków rolnych

• okręg podatkowy

• klasa jakościowa (bonitacyjna) użytków

UPRAWNIENIA RADY GMINY

• obniżanie ceny skupu żyta

• wprowadzanie zwolnień przedmiotowych

• wprowadzanie ulg przedmiotowych

PODATEK LEŚNY

zakres przedmiotowy: lasy - grunty leśne sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako lasy

podstawa opodatkowania: powierzchnia lasu, wyrażona w hektarach, wynikająca z ewidencji gruntów i budynków

skala i stawki podatkowe; stawka w roku 2009

• stawka podatku wynosi równowartość pieniężną ceny 0,220m³ drewna z 1ha

• średnia cena sprzedaży drewna wynosi 152,53 za 1m³

• stawka podatku wynosi 33,5zł/1 ha

UPRAWNIENIA RADY GMINY

• obniżanie średniej ceny sprzedaży drewna przyjmowanej do obliczenia podatku

• wprowadzanie zwolnień przedmiotowych

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTOWYCH

• lokalny

• majątkowy

• bezpośredni

• rzeczowy

• zwyczajny

• obligatoryjny

zakres podmiotowy: podatnicy - właściciele środków transportowych, na których są one zarejestrowane

zakres przedmiotowy: wskazane w ustawie rodzaje środków transportowych

o zakresie przedmiotowym podatku decyduje DMC, czyli Dopuszczalna Masa Całkowita - największa masa pojazdu obciążonego osobami i ładunkiem, dopuszczonego do poruszania się po drodze

DMC
od 3,5t do 12t	od 7t do 12t	powyżej 12t
samochody ciężarowe	przyczepy i naczepy, łącznie z pojazdem silnikowym	samochody ciężarowe
ciągniki siodłowe i balastowe łącznie z naczepą lub przyczepą	autobusy	ciągniki siodłowe i balastowe łącznie z naczepą lub przyczepą
				przyczepy i naczepy, łącznie z pojazdem silnikowym

zwolnienia przedmiotowe:

• dyplomatyczne

• zapasy mobilizacyjne, pojazdy specjalne

• pojazdy zabytkowe

podstawa opodatkowanie: środek transportowy

skala i stawki podatkowe: skala proporcjonalna; stawki kwotowe

RADA GMINY określa wysokość stawek w granicach ustawowych stawek maksymalnych

stawki maksymalne w 2009 roku: od 704,61zł do 2691,81zł

UPRAWNIENIA RADY GMINY

• wprowadzanie innych zwolnień przedmiotowych

• różnicowanie stawek dla poszczególnych rodzajów przedmiotów opodatkowania, uwzględniając w szczególności:

• wpływ środka transportowego na środowisko naturalne

• rok produkcji

• liczbę miejsc do siedzenia

TRYBY I WARUNKI PŁATNOŚCI

• podatnik jest zobowiązany do samodzielnego obliczania i wpłacania podatku bez wezwania

• podatek jest płatny w dwóch równych ratach, w terminie do dnia 15 lutego i do dnia 15 września każdego roku

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

zakres podmiotowy: wyłącznie osoby fizyczne

GRUPY PODATKOWE

I grupa małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha, teściowie

II grupa zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych

III dalsi krewni o powinowaci, jak i osoby obce

zakres przedmiotowy: nabycie rzeczy lub praw majątkowych m. in. w drodze:

• dziedziczenia, zapisu, polecenia testamentowego

• darowizny

• zasiedzenia

• zachowku

• nieodpłatnej: renty, użytkowania i służebności

• nabycie praw do wkładu oszczędnościowego lub środków w OFE na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci

zwolnienie podmiotowe w ramach „zerowej” grupy podatkowej

„0” grupa podatkowa: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha

NIE JEST ograniczone żadnym pułapem wartości rzeczy!

WARUNKI:

1. zgłoszenie w terminie miesiąca nabycia rzeczy

2. w przypadku nabycia środków pieniężnych udokumentowanie ich otrzymanie dowodem wpłaty na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym

gdy wartość nabycia NIE przekracza kwoty minimum wolnego dla I grupy oraz, gdy nastąpiło w formie aktu notarialnego NIE ma obowiązku rejestracji

zwolnienia przedmiotowe:

1. dotyczące działalności rolniczej

2. dotyczące nabycia w drodze spadku określonych przedmiotów związanych z historią rodziny

3. zwolnienia o charakterze mieszkaniowym

podstawa opodatkowania: czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych

MINIMUM WOLNE OD PODATKU

I grupa	II grupa	III grupa
9637zł	7276zł	4902zł

SKALA PODATKOWA I STAWKI PODATKOWE

kwota nadwyżki		podatek wynosi
ponad	do
I grupa podatkowa
	10 278	3%
10 278	20 558	308,30 i 5% nadwyżki ponad 10 278
20 556		822,20 i 7% nadwyżki ponad 20 556
II grupa podatkowa
	10 278	7%
10 278	20 556	719,50 i 9% nadwyżki ponad 10 278
20 556		1644,50 i 12% nadwyżki ponad 20 556
III grupa podatkowa
	10 278	12%
10 278	20 556	1 233,40 i 16% nadwyżki ponad 10 278
20 556		2 877,90 i 20% nadwyżki ponad 20 556

PODATEK OD CZYNNOŚCI CYWILNOPRAWNYCH

zakres podmiotowy: strony czynności cywilnoprawnych: osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

zakres przedmiotowy: następujące czynności cywilnoprawne:

• umowy sprzedaży lub zmiany rzeczy i praw majątkowych

• umowy pożyczki

• umowy dożywocia oraz ustanowienia odpłatnej renty

• umowy majątkowe małżeńskie

• ustanowienia hipoteki

• ustanowienia odpłatnego użytkowania

• umowy depozytu

• umowy spółki (akty założycielskie)

podstawa opodatkowania:

• przy umowie sprzedaży: wartość rynkowa

• przy umowie zmiany lokalu mieszkalnego: różnica wartości rynkowych

• przy umowie pożyczki: kwota pożyczki

• przy umowie spółki: wartość wkładów wniesionych do majątku spółki

• przy hipotece: kwota zabezpieczonych wierzytelności

skala i stawki podatkowe: skala jest proporcjonalna, zaś stawki procentowe lub kwotowe:

• od umów sprzedaży nieruchomości, rzeczy ruchomych 2%, innych praw majątkowych 1%

• od umowy pożyczki 2%

• od umowy poręczenia 7zł

• od umowy majątkowej małżeńskiej 38zł

• od umowy spółki 0,5%

stawki od 1 zł do 12 750zł

25% zezwolenie na wywiezienie zabytku za granicę

opłata skarbowa: sprawy indywidualne z zakresu administracji publicznej oraz dokumenty

tryb i warunki płatności:

• w kasie właściwego organu podatkowego lub na jego rachunek

• w drodze inkasa

• do końca grudnia 2008r. zapłata mogła być dokonywana poprzez naklejenie znaków opłaty skarbowej

OPŁATA EKSPLOATACYJNA

pobierana od przedsiębiorców wydobywających kopalinę za złoża

60% ma rachunek gminy

40% na rachunek Narodowego Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

OPŁATY LOKALNE

• opłata targowa

• opłata miejscowa

• opłata uzdrowiskowa

• opłata od posiadania psów

PRZEDMIOT OPŁATY TARGOWEJ

• sprzedaż na targowiskach

- targowiskami są wszelkie miejsca, w których jest prowadzony handel: chodniki, przejścia podziemne, place, sprzedaż gazet na skrzyżowaniach ulic

STAWKI

określa Rada Gminy, z tym, że maksymalna stawka opłaty targowej nie może przekroczyć 658,49 zł dziennie

OPŁATA MIEJSCOWA I UZDROWISKOWA

podmiot opłaty: osoby fizyczne

przedmiot opłaty:

• opłata miejscowa - pobyt przekraczający jedną dobę w celach wypoczynkowych, szkoleniowych lub turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne i krajobrazowe

• opłata uzdrowiskowa - pobyt przekraczający jedną dobę w celach zdrowotnych, turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na obszarach, którym nadano status uzdrowiska

stawki:

określa Rada Gminy, z tym, że:

• stawka opłaty miejscowej nie może przekroczyć 1,8 zł dziennie

• stawka opłaty uzdrowiskowej nie może przekroczyć 3,69 zł dziennie

OPŁATA OD POSIADANIA PSÓW

• zastąpiła od roku 2008 podatek od posiadania psów

• ma charakter fakultatywny

• stawka 104, 20

WYDATKI BUDŻETOWE JST I TRYB ICH REALIZACJI

rozchody publiczne

wydatki publiczne

wydatki budżetowe

JAKIE CZYNNIKI KSZTAŁTUJA ZAKRES I PODZIAŁ ZADAŃ POMIĘDZY PAŃSTWO A JST?

czynniki ustrojowe	czynniki ekonomiczne	czynniki psychosocjologiczne	czynniki polityczne
preferowane zasady i wartości ogólne	koszty realizacji możliwości realizacji zadań charakter zadania wielkość JST	historia tradycja stan świadomości kultura polityczna	układ sił politycznych realizowana polityka społeczna i gospodarcza tendencje władz centralnych do pozbywania się na rzecz JST jak najbardziej uciążliwych zadań

ZASADA POMOCNICZOŚCI (SUBSYDIARNOŚCI)

• art.4.ust.3 EKST:

• odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy władzy, które znajdują się najbliżej obywateli, a powierzający te funkcje innemu organowi władzy, należy uwzględnić zakres i charakter zadania oraz wymogi efektywności i gospodarności - ZASADA SUBSTYDIARNOŚCI -

• preambuła do Konstytucji RP

• ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzanie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot

TRZY DOMNIEMANIA W ZAKRESIE WYKONYWANIA ZADAŃ PUBLICZNYCH

1. domniemanie wykonywania większości zadań publicznych przez samorząd terytorialny - tzw GENERALNA KLAUZULA KOMPETENCYJNA

art.163 Konstytucji RP: samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych

2. domniemanie wykonywania większości zadań samorządowych przez gminę

art. 164: podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina; gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego

3. domniemanie zaspokajania potrzeb wspólnot samorządowych przez JST

art. 166: zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadania własne

KIERUNKI WYDATKOWANIA ŚRODKÓW PRZEZ GMINY, POWIATY I WOJEWÓDZTWA

GMINA

do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone dla innych podmiotów, które wiążą się z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych wspólnoty, tj.:

zadania z zakresu infrastruktury technicznej

• zarządzanie mieniem komunalnym

• utrzymanie gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

• utrzymanie wodociągów, oczyszczenie ścieków komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz, utrzymanie zbiorowej komunikacji lokalnej

• utrzymanie cmentarzy gminnych

zadania z zakresu infrastruktury społecznej

• utrzymanie ośrodków pomocy społecznej i zakładów opiekuńczych

• prowadzenie i utrzymanie szkół podstawowych

• zakładanie i kierowanie działalnością przedszkoli

• utrzymywanie żłobków

• prowadzenie bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury

• budowa i utrzymanie urządzeń kultury fizycznej i turystyki (boiska, baseny, sale)

• utrzymanie targowisk i hal targowych

• zadania z zakresu ochrony zdrowia (lecznictwo ambulatoryjne, programy polityki zdrowotnej, zwalczanie narkomani, alkoholizmu, itd.)

zadania w zakresie porządku i bezpieczeństwa publicznego

• ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa

• utrzymanie zieleni komunalnej i zadrzewień

• zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej

zadania w zakresie ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej

• zapewnienie warunków niezbędnych do ochrony środowiska przez odpadami, utrzymanie porządku i czystości

• sporządzanie projektów założeń do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

• zarządzenie nieruchomościami komunalnymi

POWIAT

wydatki powiatu są przeznaczane przede wszystkim na określone ustawami zadania o charakterze ponadgminnym dotyczące:

infrastruktura techniczna

• drogi powiatowe

• gospodarka wodna na terenie powiatu

• komunikacja w obrębie powiatu i koordynacja z sąsiadującymi powiatami

infrastruktura społeczna

• szkoły (średnie), ponadgimnazjalne

• szkoły podstawowe i gimnazja specjalne

• szkoły artystyczne

• poradnie psychologiczno-pedagogiczne

• szpitale ogólne

• domy pomocy społecznej

• biblioteki i muzea powiatowe

• teatry

• powiatowe biura pracy

• porządku i bezpieczeństwa publicznego na terenie powiatu

• geodezji kartografii i katastru

• ochrony środowiska, usuwanie odpadów

• zwalczanie klęsk żywiołowych na terenie powiatu

• inne: rejestracja pojazdów, wydawanie praw jazdy, wydawanie pozwoleń na zatrudnienie cudzoziemców

WOJEWÓDZTWO

wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, w szczególności w zakresie:

infrastruktura techniczna

• drogi wojewódzkie

• gospodarka wodna w regionie, melioracja i utrzymanie urządzeń wodnych

• komunikacja w obrębie województwa i koordynacja z sąsiednimi województwami

infrastruktura społeczna

• szkoły średnie o znaczeniu regionalnym

• ośrodki doszkalania nauczycieli

• zawodowe szkoły wyższe

• szpitale specjalistyczne

• pomoc społeczna o zasiągu regionalnym

• muzea, biblioteki, teatry i filharmonie o znaczeniu regionalnym

• wojewódzkie biura pracy

inne

• przygotowanie strategii rozwoju regionu

• modernizacja terenów wiejskich

• promowanie województwa

• przyciąganie inwestorów

ZADANIA JST

-własne- -zlecone-

realizowane we własnym zakresie, mają charakter doraźny, realizowane są na

na własną odpowiedzialność w ramach zlecenie odpowiedniego organu administracji

posiadanych możliwości finansowania rządowej i finansowane z przydzielonych z budżetu państwa środków

RÓŻNICE MIĘDZY ZADANIAMI WŁASNYMI A ZADANIAMI ZLECONYMI

RÓŻNICE	ZADANIA WŁASNE		ZADANIA ZLECONE
		obowiązkowe	fakultatywne	zlecone ustawami	na podstawie porozumień
źródło finansowania	- dochody własne - subwencje - dotacje na zadania własne		dotacje celowe	źródła określone w porozumieniu
nadzór i kontrola	zgodności z prawem (legalność)		- legalność - rzetelność - gospodarność - celowość
planowanie i wykonywanie budżetu	umieszczane są bezpośrednio w budżecie		- ujmowane są w odrębnym planie finansowym, będącym elementem budżetu JST - sprawozdanie z jego realizacji, sporządzane jest odrębnie od rocznego zbiorczego sprawozdania z wykonania budżetu JST

PRZYKŁADY ZADAŃ ZLECONYCH USTAWOWO GMINIE

• bieżące funkcjonowanie urzędów wojewódzkich (wynagrodzenia, wydatki rzeczowe)

• prowadzenie i aktualizacja spisu wyborców

• finansowanie zadań z zakresu obrony cywilnej

• prowadzenie środowiskowych domów samopomocy

• wypłata świadczeń rodzinnych

PRZYKŁADY ZADAŃ ZLECONYCH USTAWOWO POWIATOWI

• zarządzenie nieruchomościami Skarbu Państwa

• prowadzenie ewidencji gruntów i budynków

• przeprowadzanie poboru do wojska

• utrzymanie Komendy Państwowej Straży Pożarnej

• prowadzenie środowiskowych domów samopomocy

• pomoc dla uchodźców

• utrzymywanie zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności

PRAWNE OGRANICZENIA ZLECANIA ZADAŃ PAŃSTWOWYCH NA JST

art. 166 ust.2 Konstytucji RP

jeśli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa, ustawa może zlecać JST wykonywanie zadań publicznych, przy tym ustawa określa tryb przekazywania i sposób wykonywania zadań zleconych

art. 167 ust.4 Konstytucji RP

zmiany w zakresie zadań i kompetencji JST następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych

RÓŻNE KLASYFIKACJE WYDATKÓW PUBLICZNYCH:

kryterium podmiotowe

WYDATKI PUBLICZNE

wydatki budżetowe wydatki poza budżetowe

- samorządowych funduszy celowych

- samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej

- samorządowych instytucji kultury

- pozostałe

KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE (ze względu na cele wydatkowanych środków)

• wydatki na cele gospodarcze (finansowanie podmiotów i zadań gospodarczych)

• wydatki na cele socjalno-kulturalne

• wydatki o charakterze władczym (finansujące działalność organów władzy, administracji, porządku)

• wydatki na obsługę długu

KRYTERIUM OSTATECZNEGO PODZIAŁU PKB

• wydatki NABYWCZE (finalne) - przeznaczone bezpośrednio na zapłatę za towary lub usługi, towarzyszy im wzajemny ruch towarów i usług

• wydatki REDYSTRYBUCYJNE (transferowe) - przenoszące środki finansowe między podmiotami, ale nie związane ze świadczeniem wzajemnym

KRYTERIUM ODPŁATNOŚCI

wydatki ODPŁATNE - związane ze świadczeniem wzajemnym ze strony adresata wydatku, np.: zapłata za towary o usługi i:

• wydatki na wynagrodzenia pracowników

• wydatki za dostawy, roboty i usługi

• wydatki odszkodowawcze za wywłaszczone nieruchomości

wydatki NIEODPŁATNE - nie związane ze świadczeniem wzajemnym - stypendium

• na rzecz osób fizycznych

• na rzecz innych podmiotów

KRYTERIUM PRZEZNACZENIA WYDATKÓW NA CELE DŁUGOOKRESOWE LUB KRÓTKOOKRESOWE

wydatki INWESTYCYJNE (MAJĄTKOWE)

wydatki BIEŻĄCE: osobowe na wypłaty dla pracowników (wynagrodzenia, premie, świadczenia)

rzeczowe związane z nabywaniem towarów i usług (materiały biurowe, komputery)

KRYTERIUM PRAWNE

wydatki dokonywane w trybie PRYWATNOPRAWNYM (zapłata za nabycie towarów i usług)

wydatki dokonywane w trybie PUBLICZNOPRAWNYM

• pozostające pod rządami prawa budżetowego (dotacje i subwencje)

• oparte o przepisy innych gałęzi prawa (stypendia, emerytury)

KRYTERIUM SWOBODY DYSPONENTA ŚRODKÓW W ICH WYDATKOWANIU

• wydatki STAŁE - wydatki zdeterminowane czynnikami historycznymi, obowiązującym ustawodawstwem oraz kosztami obsługi długu

• wydatki ZMIENNE swobodnie kształtowane w planowaniu budżetowym i polityce finansowej

WYDAKI A SAMODZIELNOŚĆ

przejawy samodzielności wydatkowej JST:

wysoki udział zadań własnych

niski udział zadań zleconych z zakresu administracji rządowej

wysoki wskaźnik pokrycia wydatków dochodami własnymi

niski wskaźnik pokrycia wydatków dotacjami celowymi

wysoki udział wydatków majątkowych w wydatkach ogółem

niski udział wydatków sztywnych

swoboda wyboru formy i sposobu wydatkowania środków

swoboda wyboru źródeł finansowania zadań ze środków własnych lub w przypadku ich braku - z przychodów zwrotnych

PRZYCHODY ZWROTNE JAKO ŹRÓDŁO FINANSOWANIA JST

• środki publiczne i ich klasyfikacja

• pojęcie przychodów publicznych i ich rodzaje

• limity zadłużenia JST

• kryteria wyboru źródła finansowania długu

• obligacje komunalne jako instrument dłużny dla JST

ŚRODKI PUBLICZNE:

- dochody publiczne - przychody publiczne - środki ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi

PRZYCHODY PUBLICZNE

przychody pochodzące:

ze sprzedaży papierów wartościowych i wyemitowanych przez JST

kredytów

pożyczek

z prywatyzacji

z prywatyzacji majątku

nadwyżki budżetu JST z lat ubiegłych

wolnych środków jako nadwyżki środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu JST, wynikających z rozliczeń kredytów i pożyczek z lat ubiegłych

WOLNE ŚRODKI:

kwoty niezrealizowanych wydatków pozostające na koniec roku budżetowego z tytułu przeznaczenia na obsługę zadłużenia niższych kwot niż planowanie

przeznaczenie wolnych środków

sfinansowanie deficytu w następnym okresie

spłata zadłużenia

DOCHODY A PRZYCHODY

dochód publiczny: przychód publiczny:

- stały - nadzwyczajny

- bezzwrotny - zwrotny

- bezwarunkowy - warunkowy

- swoboda wydatkowania - określony cel

ŚRODKI ZE ŹRÓDEŁ ZAGRANCZNYCH NIEPODLEGAJĄCE ZWROTOWI

• środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych

• środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszy Spójności

• środki Europejskiego Funduszu orientacji i Gwarancji Rolnej

• inne środki

OGRANICZENIA W POZYSKIWANIU PRZYCHODÓW ZWROTNYCH

• pokrycie przejściowego deficytu budżetu JST (kredyty lub pożyczki jednoroczne lub obligacje jednoroczne, spłacane w roku emisji)

• finansowanie planowanego deficytu JST (kredyty lub pożyczki długoterminowe lub obligacje wieloletnie)

• spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań z tytułu emisji papierów wartościowych oraz pożyczek i kredytów (tzw. rolowanie długu)

LIMITY ZADŁUŻENIA JST

• maksymalny poziom długu JST = 60% wykonywanych dochodów budżetu JST

• maksymalny poziom długu na koniec kwartału = 60% planowanych dochodów budżetu JST

• limit obsługi zadłużenia w roku budżetowym = 15% dochodów budżetu JST

• limit obsługi zadłużenia w roku budżetowym jest obniżony do 12% dochodów budżetowych JST, gdy państwowy dług publiczny + przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji przekroczy 55%PKB

OBSŁUGA ZADŁUŻENIA

środki przeznaczane na spłatę rat kredytów i pożyczek, na wykup papierów wartościowych, zapłatę odsetek, kwot dyskonta od papierów wartościowych oraz kwoty udzielonych poręczeń i gwarancji

PROCEDURY OSTROŻNOŚCIOWE

• gdy 50% < państwowy dług publiczny / PKB < 55%

maksymalny deficyt budżetu JST do jej dochodów nie może być wyższy niż deficyt budżetu państwa do jego dochodów w roku ubiegłym

• gdy 55% < dług publiczny / PKB < 60%

wliczany maksymalny poziom deficytu zostaje pomnożony przez współczynnik R

R = (0,6 - PDP/PKB) / 0,05

• gdy dług publiczny / PKB > 60%

JST nie mogą udzielać nowych poręczeń gwarancji oraz uchwalać budżetów deficytowych

do limitów zadłużenia nie wlicza się kredytów, pożyczek i emisji skarbowych papierów wartościowych w związku z finansowaniem zadań współfinansowanych ze środków pomocowych UE

KRYTERIA WYBORU ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA ZADŁUŻENIA

KOSZTOWE	POZAKOSZTOWE
- koszty procedur właściwych dla danego instrumentu dłużnego - koszty obsługi długu	- zastosowanie źródeł finansowania które nie podlegają limitom zadłużenia (obligacje przychodowe) - unikanie złożonych procedur - społeczne korzyści wynikające z szybkiej realizacji kosztownych projektów inwestycyjnych - akceptacja społeczna - efekty marketingowe

OBLIGACJE SAMORZĄDOWE (łac. obligatio)

papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji)

OBLIGACJE: PRZYKŁADOWE CELE FINANSOWANIA

infrastruktura komunalna: wodociągi, kanalizacja, budynki użyteczności publiczne, drogi

ochrona środowiska: składowiska odpadów, oczyszczalnie ścieków

inne inwestycje komunalne: obiekty sportowe, hale, pływalnie, boiska, szkoły

współfinansowanie projektów unijnych: współfinansowanie projektów dotowanych ze środków Unii Europejskiej poprzez zapewnienie środków na udział własny, umożliwiający absorpcję funduszy unijnych

NABYWCY OBLIGACJI KOMUNALNYCH

banki - 84,02%

podmioty zagraniczne - 12,87%

przedsiębiorstwa - 0,15%

OBLIGACJE SAMORZĄDOWE

warunki rozwoju obligacji komunalnych w Polsce

~ sfera prawna

- możliwość stosowania obligacji przychodowych

- możliwość stosowania nowych rozwiązań przy emisji obligacji, tak aby warunki emisji pozwalały jak najlepiej zrealizować cele emisji

~ sfera makroekonomiczna

- obniżenie kosztu kapitału w gospodarce

- wzrost podaży kapitału na rynku finansowym

- wzrost zamożności społeczeństwa

- rozwój wtórnego rynku obligacji komunalnych

~ sfera związana z upowszechnieniem się wiedzy na temat obligacji

- wzrost świadomości społeczności lokalnych

upowszechnienie wśród osób mających wpływ na finanse w gminie, wiedzy na temat obligacji

~ inne

- zaufanie do gmin jako wiarygodnych dłużników

- wzrost liczby podmiotów doradczych skierowanych do gmin

- podejmowanie przez gminę działań promujących realizowane przez nią przedsięwzięcia

- niższe koszty emisji

- duża dostępność różnego rodzaju kredytów preferencyjnych

RODZAJE OBLIGACJI

KRYTERIUM	TYP OBLIGACJI
podmiot emitujący	- obligacje gminne - obligacje powiatowe - obligacje województwa
sposób oznaczania obligatariusza	- obligacje imienne - obligacje na okaziciela
sposób oprocentowania	- obligacje o stałym oprocentowaniu - obligacje o zmiennym oprocentowaniu - obligacje indeksowane - obligacje z kuponem zerowym
termin wykupu	- obligacje krótkoterminowe (do 5 lat) - obligacje średnioterminowe (5-10 lat) - obligacje długoterminowe (>10 lat)
przedmiot zobowiązania emitenta	- obligacje ucieleśniające wierzytelności wyłącznie pieniężne - obligacje ucieleśniające wierzytelności niepieniężne - obligacje ucieleśniające wierzytelności zarówno pieniężne jak i niepieniężne
sposób przeprowadzenia emisji	- obligacje w ofercie publicznej - obligacje w ofercie niepublicznej
formy zabezpieczenia	- obligacje całkowicie zabezpieczone - obligacje częściowo zabezpieczone - obligacje niezabezpieczone

PROCES PRZYGOTOWANIA EMISJI OBLIGACJI

ZALETY I WADY EMISJI OBLIGACJI KOMUNALNYCH

ZALETY

WADY

niższe koszty pozyskania kapitału swoboda w dysponowaniu środkami finansowymi duży popyt ze strony funduszy powierniczych, funduszy emerytalnych, funduszy ubezpieczeniowych rozproszenie podmiotów finansujących możliwość oferowania różnych świadczeń niepieniężnych oraz świadczeń pieniężnych możliwość dopasowania charakterystyki emisji do potrzeb i specyfiki remitenta (ilość, wartość transzy, termin wykupu, termin zapłaty odsetek) lepsza pozycja negocjacyjna wobec dawców kapitału (możliwość samodzielnego określenia terminu wykupu) warunkiem koniecznym emisji nie jest jej zabezpieczenie efekt promocyjny pozwalają na pełniejsze wykorzystanie funduszy unijnych dzięki umożliwieniu samorządom pozyskania środków potrzebnych do sfinansowania wkładu własnego

czasochłonność i wysokie koszty przygotowania emisji konieczność uporządkowania finansów obowiązki informacyjne trudności ze sprzedażą papierów

ZDOLNOŚĆ POŻYCZKOWA
ZDOLNOŚĆ KREDYTOWA	ZDOLNOŚĆ EMISYJNA
zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami, w przewidywanych umową terminach płatności	zdolność do bieżącego regulowania zobowiązań wynikających z zapadających terminów płatności

OCENA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ
dokonywana przez bank w oparciu o zestaw wskaźników przyjmowanych do analizy przez bank
SYSTEM RATINGOWY ocena dokonywana przez niezależne podmioty w oparciu o standaryzowane czynniki jakościowe i ilościowe	SYSTEM OPISOWY Ocena subiektywna dokonywana przez bank, często w oparciu o niepoddające się jednoznacznej kwantyfikacji kryteria

ANALIZA ZDOLNOŚCI KREDYTOWEJ JST
status geograficzno-ekonomiczny	status finansowy	zadanie inwestycyjne
powierzchnia i liczba mieszkańców charakterystyka sytuacji gospodarczej wielkość i dynamika rozwoju lokalnego rynku pracy	sprawozdawczość z zakresu wykonania budżetów w latach poprzednich plany budżetów na kolejne lata	potwierdzenie zbilansowania środków na realizację inwestycji pozwolenia administracyjne i środowiskowe wymagane do inwestycji harmonogram wykonywania zadań

RATING

• niezależna i obiektywna ocena wiarygodności kredytowej emitenta w przyszłości oraz możliwości spłaty przez niego zaciągniętych zobowiązań

• opinia wydawana przez wyspecjalizowane agencje ratingowa dotycząca możliwości obsługi zobowiązań płatniczych zaciąganych przez dany podmiot w terminie i ze środków własnych (bez korzystania ze źródeł zewnętrznych: kredytów i pożyczek)

AGENCJE RATINGOWE

• firmy doradztwa inwestycyjnego, które przeprowadzają jakościową klasyfikację dłużnych papierów wartościowych oraz innych zobowiązań ze względu na standing finansowy emitenta przez nadanie pożyczkobiorcy stopnia zaufania finansowego wyrażonego za pomocą kodu literowego

NAJBARDZIEJ ZNANE AGENCJE RATINGOWE

• Moody's Investors Service - 1909

• Standard & Poor's - 1916

• Fitch - 1913

AGENCJE RATINGOWE W POLSCE

• 1955 - utworzenie agencji ratingowej przez ZBP

• 1996 - utworzenia Centrum Ratingu i analiz SA (Central European Rating Agency) - CERA

• 2000 - przyjęcie udziałów przez agencję Fitch i utworzenie Fitch - Polska SA

KRYTERIA RATINGU JST
czynniki ilościowe: czynniki budżetowe poziom zadłużenia i czynniki ryzyka pośredniego	czynniki jakościowe: czynniki instytucjonalne i administracyjne czynniki społeczne i ekonomiczne

CZYNNIKI ILOŚCIOWE

czynniki budżetowe

• analiza podstawowych źródeł dochodów

• trendy w wydatkach

• wyniki operacyjne

• płynność finansowa

• cel finansowania (lepiej oceniane dziedziny prorozwojowe)

• dane z ostatnich 5 lat

struktura zadłużenia i ogólne obciążenie emitenta długiem lokalnym

• kwota zadłużenia w relacji do lokalnego PKB

• kwota zadłużenia do dochodów bieżących

• kwota zadłużenia na mieszkańca

• kwota zadłużenia w relacji do rynkowej wartości majątku podlegającego opodatkowaniu

• procentowy udział kosztów obsługi, zadłużenia w dochodach bieżących i wydatkach operacyjnych w skali rocznej

• zadłużenia do aktywów stałych

• ryzyko bezpośrednie (zadłużenie bezpośrednie plus inne zobowiązania dłużne) do dochodów bieżących

• ryzyko pośrednie (ryzyko związane z powołaniem przez JST podmiotów zależnych - spółek, agencji, w których koncentruje się zadłużenie; są one często świadczeniodawcami podstawowych usług komunalnych, przez co władze samorządowe wspierają je transferami z budżetu, chociaż ich zadłużenie nie jest objęte gwarancjami udzielonymi przez JST

CZYNNIKI JAKOŚCIOWE

czynniki instytucjonalne i administracyjne

relacje między szczeblami hierarchii samorządowej oraz pomiędzy samorządem a rządem centralnym

rodzaje usług publicznych świadczonych przez samorząd

stabilność otoczenia prawnego

czynniki ekonomiczne i społeczne

możliwość zachowania stabilności podczas występowania cykli koniunkturalnych

poziom zatrudnienia w najważniejszych branżach

uzależnieni od gospodarki regionu, czy kraju

położenie geograficzne

analiza demograficzna

PROCEDURA RATINGU - trwa około 6 tygodni

podpisanie umowy i przekazanie agencji ratingowej podstawowych danych ilościowych i jakościowych

analiza materiałów statystycznych i spotkania z przedstawicielami ocenianej JST

przygotowanie wstępnej wersji raportu (JST ma prawo zapoznać się z nim i przekazać swoje uwagi)

przekazanie raportu wraz z komentarzami komitetowymi ratingowemu, który nadaje Ratingu

monitorowanie Ratingu w okresach rocznych

DŁUG PUBLICZNY

suma deficytów z lat poprzednich, czyli finansowe zobowiązania władz publicznych zaciągane w związku z koniecznością pokrycia deficytu budżetowego

RODZAJE DŁUGU LOKALNEGO

kryterium pochodzenia źródła finansowania długu

dług krajowy (K)

dług zagraniczny (Z)

kryterium uwzględniania należności władz publicznych

dług publiczny brutto

dług publiczny netto

kryterium czasu

• dług krótkoterminowy (płynny)

• dług długoterminowy (fundowany)

kryterium przymusowości

• dług dobrowolny

• dług przymusowy

kryterium stopień pokrycia długu

• dług reproduktywny (w pełni pokryty, zrównoważony aktywami: ziemia, kapitał, infrastruktura techniczna (o równej wartości)

• dług martwy (nie pokryty żadnymi aktywami

BARIERY ZADŁUŻANIA JST
prawne - limity prawne zadłużenia wynikające z konstytucji i ustaw	ekonomiczne - sytuacja finansowa (udział dochodów własnych w strukturze dochodów ogółem) - dostępność instrumentów dłużnych	polityczne - układ sił politycznych - konieczność realizacji obietnic przedwyborczych	organizacyjne - słaba znajomość w zakresie możliwości zadłużania - brak umiejętności zarządzania powstałym długiem

27

---