Jeszcze do niedawna życie bez partnera postrzegane było jako dożywotnią klęskę, porażkę na tle społecznym oraz konsekwencję życiowej niezdarności. Słowa „stara panna” lub „stary kawaler”, które nadal w chwili obecnej mają pejoratywne zabarwienie, były postrzegane jako życiowe problemy osób samotnych, zrzędliwych, z defektami urody; świadczyły o społecznej „inności”. Życie w pojedynkę było raczej karą, niż wybawieniem. Wraz z nadejściem wolnego rynku, modernizacją społeczeństw, pojawieniem się nowych zjawisk powiązanych z umasowieniem, globalizacją, procesem indywidualizacji oraz uwolnieniem się jednostek spod zwierzchnictwa wspólnoty, nastała moda na tzw. „singlowanie” bądź „singlizm”, a zwroty typu stara panna, stary kawaler odeszły do lamusa.
Życie w pojedynkę (ang. single), jest jedną z alternatywnych form życia
małżeńsko - rodzinnego. W książce Julity Czerneckiej, pt. „Wielkomiejscy single” czytamy: „Z perspektywy formalnej single to osoby stanu wolnego, nie będące w związku małżeńskim. Taką zbiorowość współtworzą: osoby, które nigdy nie były zamężne lub żonate, czyli kawalerowie i panny, oraz osoby po rozwodach, owdowiałe, w separacji” 1 Jak widzimy, koniecznym warunkiem bycia singlem jest posiadanie statusu osoby niezamężnej lub nieżonatej. Dodatkowo, singlami bardzo często są osoby, które żyją samodzielnie, zakładające jednoosobowe gospodarstwa domowe. Dwa ostatnie zdania odnoszą się zatem do społecznego, jaki i prawnego statusu, ponieważ zakładają życie w pojedynkę oraz posiadanie prawnego stanu cywilnego o niepozostawaniu w związku formalnym. Ponadto, terminu singiel używa się wymiennie z innymi pojęciami takimi jak samotność, bezżenność. Trzeba zauważyć, że formalnie status osoby niezamężnej i nieżonatej posiadają osoby, które pozostają w związkach kohabitacyjnych, jakkolwiek w oczach opinii publicznej, jak i socjologów rodziny nie są oni postrzegani ani jako osoby niezamężne, ani jako single. Według Aldony Żurek istnieją trzy subkategorie singli. Tworzą one typologię na podstawie zmiennej, jaką jest stan cywilny: panna/kawaler, wdowa/wdowiec i rozwódka/rozwodnik.
Jak zaznacza autorka, odsetek osób bezżennych nieustannie rośnie, w niektórych państwach Unii Europejskiej czy też Stanów Zjednoczonych równając się nawet 40% całej populacji. 2
Typologię singli zaproponował Peter Stein, biorąc w niej pod uwagę dwa wymiary:
bycie singlem z wyboru lub z konieczności
czasowość lub trwałość tego stanu
Czasowi single z wyboru to głównie osoby młode, nie będące jeszcze w związkach małżeńskich (panny i kawalerowie) oraz rozwodnicy i rozwódki, chcący zawrzeć ponownie małżeństwo, ale odwlekający to w czasie. Trwali single z wyboru to osoby, które podjęły decyzję o prowadzeniu samotnego życia i odczuwają w związku z tym satysfakcję i zadowolenie. Trwali single z konieczności, to przede wszystkim osoby starsze, które nigdy nie zawarły małżeństwa oraz rozwiedzeni i owdowiali, którzy chcieli ponownie zawrzeć związek, ale nie znaleźli odpowiedniej osoby i byli zmuszeni zaakceptować samotny styl życia.3
W ostatnim rozdziale książki4 Julita Czernecka dokonała typologii singli, bazując na powodach nieposiadania partnera. Pierwszy typ to single bezkompromisowi. Są to w głównej mierze osoby, które w wyniku doznania zawodu miłosnego zdecydowały się być same, oraz te osoby, które czekają na partnera idealnego. Drugi typ to single szczęśliwi, którzy odczuwają zadowolenie ze swojego stanu i nie czują potrzeby szukania drugiej połówki. Trzecia kategoria to single oswojeni, którzy już przywykli do bycia samemu i nie chcą wprowadzać nieporządku do już układanego życia. Czwarty typ to romantycy, którzy czekają na wielką miłość, księcia/księżniczkę z bajki. Ostatnią kategorią są single zranieni, którzy boją się bycia w związku ze względu na cierpienie, zawód miłosny. Są podobni do singli bezkompromisowych, jednak w przeciwieństwie do nich najczęściej pozostają już na zawsze sami strzegąc swoje serce przed kolejnymi niepowodzeniami.
Charakteryzując natomiast populację singli, możliwe jest zastosowanie kryteriów społeczno – demograficznych. W badaniach poświęconych temu zjawisku Aldona Żurek wyróżniła następujące kryteria:
Czas, w jakim dana osoba realizuje ten styl życia, z podziałem na singli tymczasowych, permanentnych oraz rotacyjnych, których styl życia jest okresem przejściowym pomiędzy kolejnymi fazami funkcjonowania w związkach małżeńskich, instytucjonalnych i nieinstytucjonalnych;
Wiek, z podstawowym podziałem na osoby młode, w średnim wieku, a także osoby w wieku niemobilnym;
Akceptacja realizowanego stylu życia, z podziałem na osoby akceptujące i niezadowolone;
Charakter i natężenie relacji społecznych łączących singla z jego środowiskiem społecznym, z podziałem na osoby aktywne i takie, które cechuje izolacja społeczna;
Postawa wobec instytucji małżeństwa, z podziałem na: osoby aktywnie poszukujące partnera; jednostki gotowe do zmiany posiadanego statusu; osoby trwale odrzucające instytucję małżeństwa, a także niezainteresowane związkami nieformalnymi. 5
Od ostatnich kilku lat w pewnym sensie nie mówi się już o starych pannach czy samotnych mężczyznach, za to odnosimy wrażenie, że na dobre utrwaliło się określenie tzw. singli. Wyliczyć można kilka określeń, którymi możemy zdefiniować singla, skutkiem tego do tej grupy mogą być zaklasyfikowane różne osoby. Jeśli przyjmiemy, że single to osoby w wieku od 25 do 50 lat, które żyją w pojedynkę, to możemy obliczyć, że jest ich w Polsce około 5 milionów i liczba ta ciągle rośnie, choćby ze względu na coraz większą ilość orzekanych rozwodów. Z reguły są to osoby młode, aktywne, uzyskujące stosunkowo wysokie dochody, które albo swój status cywilny traktują jako stan przejściowy albo zupełnie świadomie decydują się na życie w samotności, opowiadając się za życiem bez zobowiązań i kompromisów. Jeśli przyjmiemy, że single to osoby stanu wolnego w wieku od 25 do 50 lat, to według badań CBOS osoby takie stanowią w Polsce prawie jedną dziesiątą dorosłej populacji (9,21%).6 Krystyna Lubelska w artykule „Pojedynczo” dla Polityki7 pisze, że „Single […] to wręcz elita społeczna. […]Sporo wydają na ciuchy, interesują się nowymi trendami, chętnie wybierają nowe marki i oryginalne produkty, […]często pełnią rolę odkrywców i trendsetterów, czyli stanowią dla swojego otoczenia wzorce do naśladowania. Poszukują ludzi podobnych do siebie i podobnie myślących.[…] Singiel dąży przede wszystkim do samorealizacji, jest kreatywny, interesuje się kulturą, czyta więcej niż inni, spędza czas aktywnie, mniej ogląda telewizję[…]”
Z podanych opisów wyłania się obraz statystycznego singla, wspinającego się po szczeblach kariery, świadomie wybierającego życie w pojedynkę, cieszącego się swobodą i samodzielnością zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Istotnym aspektem jest młody wiek singli oraz ich miejsce zamieszkania. Singlizm znacznie częściej pojawia się w mieście. Osoby należące do tej grupy uważane są za osoby atrakcyjne pod względem towarzyskim, intelektualnym, zawodowym. Przyczyn tego zjawiska dopatrujemy się w zmianach wywołanych transformacją polityczną oraz przejściem w stronę gospodarki wolnorynkowej. Dużą rolę odgrywają także media pokazujące nowe wzory zachowań, style życia oraz wartości.
Czynniki skłaniające do życia „solo” zależą od wieku i życiowego bagażu. Okazuje się, że dążenie do osiągnięcia niezależności i wolności we wszystkich obszarach egzystencji stanowi kluczową przyczynę podejmowania życia w samotności. Do kolejnych zalet takiej formy życia wymienia się również czas na podnoszenie kwalifikacji, uzyskanie tytułów naukowych czy naukę języków obcych. Zasadniczą rolę odgrywa tu zarazem osiągnięcie stabilizacji życiowej, która zazwyczaj jest poprzedzona dużym wysiłkiem włożonym w wykształcenie, odbyte kursy, godziny spędzone na praktykach, doskonaleniu zawodowym.
Pożądane byłoby poruszenie instytucji małżeństwa i związaną z nią kwestią odpowiedzialności, którą coraz mniej osób deklaruje oraz utratą wolności. Poza tym wiele osób zniechęcają stałe związki oparte na rutynie, ponieważ wydają się one po prostu mniej atrakcyjne. Skądinąd doznanie zdrady, porzucenia, dokonanie aktu rozwodu w przeszłości również ma wpływ na późniejsze formowanie związków, może się przyczynić do powstawania irracjonalnych lęków powodujących trudności w nawiązywaniu kontaktów z osobami płci przeciwnej. Ostatecznym argumentem byłyby cele małżeńskie, które są zupełnie przeciwstawne do wyznaczonych przez siebie celów zawodowych.
Do innych przyczyn pozostania samemu możemy dodać brak atrakcyjności fizycznej. Wiele osób dostrzega w swoim wyglądzie liczne ułomności, tym samym popadając w kompleksy, wynikiem czego jest obniżona samoocena i wycofanie z poszukiwań partnera.
Wiele osób decyduje się na bycie singlem z czysto seksualnych powodów. Możliwość eksperymentowania w sferze seksualnej, duża liczba partnerów „wzbogacają” życie intymne osób. Przyczyną tego jest prowadzenie dosyć ożywionego życia towarzyskiego, opartego na pozyskiwaniu nowych partnerów. Relacje na ogół mają charakter powierzchowny, „jednorazowy”, np. podczas nocnych imprez.
Poza wyżej wymieniowymi czynnikami wymienić można czysto przestrzenne przyczyny. Niechęć do współdzielenia mieszkania z drugą osobą i strach przed utratą sfery intymnej odgrywają znaczną rolę w podjęciu decyzji na związek, zwłaszcza u osób które od dawna żyją samotnie i posiadają utarte nawyki, na których modyfikację nie wyrażają zgody.
Z kolei dobrym przykładem w tekście Krystyny Slany8 jest Margaret Matlin, która przedstawiała dwie zasadnicze przyczyny wybory życia w pojedynkę, które mogą się tyczyć się obydwu płci. To dwa skrajne czynniki takie jak izolacja społeczna lub wręcz przeciwnie duża aktywność społeczna.
Podsumowując, na decyzję o życiu w pojedynkę ma wpływ wiele czynników. Mogą być one rezultatem świadomego wyboru, splotu niefortunnych wydarzeń, strachu przed nieudanym związkiem bądź kwestią przyzwyczajenia i niechęci do dokonywania radykalnych zmian. Życie samotne, przeciwstawne do życia w związku, ma wiele zalet, posiada także wady które ludzie muszą zaakceptować.
Encyklopedia PWN podaje nam krótką definicję czasu wolnego opisując go jako część czasu, poza czasem pracy, pozostającą do dyspozycji człowieka, wykorzystywana między innymi na odpoczynek, rozrywkę, doskonalenie kwalifikacji zawodowych.9
Niewątpliwie zaletą życia w pojedynkę jest samodzielne zarządzanie wolnym czasem. Taka osoba sama podejmuje decyzje w jaki sposób i z kim spędza czas wolny od pracy. Podkreśla poprzez to swoją autonomię i niezależność, a zarazem opóźnia nadejście stadium w którym bierze się pod uwagę swoje aspiracje oraz innych osób. Istotny jest nie tylko wymiar godzin, który możemy zagospodarować, ale także sposób jaki to uczynimy oraz posiadane nawyki. Oczywiście w ciągu tygodnia pula wolego czasu jest znacznie mniejsza od dni wolnych od pracy. Warto zauważyć, że kobiety poza praca zawodową mają mniej czasu wolnego niż mężczyźni. Chociaż odnosi się wrażenie, że prowadzenie gospodarstwa domowego dla tylko jednej osoby niesie ze sobą podobny rozkład obowiązków i zaangażowania, to można domyślić się, że kobiety, które bardziej przywiązują uwagę do czystości będą miały mniej czasu od mężczyzn.
Ilość wolnego czasu zwiększa się w dni niepracujące oraz świąteczne. Tego rodzaju dni single spędzają na udziale w spotkaniach towarzyskich, z rodziną i przyjaciółmi, także na rozmowach telefonicznych z bliskimi. Duża część osób wykonuje zakupy. Traktowane jest to w dwóch kategoriach: jako niezbędna czynność, nabywanie niezbędnych artykułów oraz „czysta przyjemność”, czyli uzyskanie zadowolenia z zakupu na przykład nowej pary butów, tudzież poprawianie humoru. Do domowych rozrywek należy czytanie prasy i książek, oglądanie telewizji lub filmów na DVD, słuchanie muzyki lub korzystanie z Internetu i gier komputerowych. Single uczestniczą również z życiu kulturalnym, często starają się spędzać czas wolny na wystawach, wernisażach, chodzić do kina, teatru czy na koncerty muzyczne. Uprawiają również sporty głównie dla atrakcyjnego wyglądu oraz chęci podtrzymania wysokiej sprawności fizycznej.
Osoby żyjące w pojedynkę dużą uwagę przywiązują do wykształcenia, rozwijania swoich zainteresowań. Młode, samotne osoby wykorzystują swój wolny czas na branie udziału w kursach językowych, warsztatach oraz szkoleniach, realizują swoje pasje, stają się poprzez to bardziej atrakcyjni dla swoich przyszłych pracodawców, poza tym spełniają swoje marzenia. Single, którzy posiadają w swoich domach zwierzęta, poświęcają im też dużą uwagę.
Podsumowując: poprzez dysponowanie znacznie większą ilością czasu wolnego, niż osoby pozostające w związku, single mają szeroki wachlarz możliwości. Uczestnictwo w życiu kulturalnym i towarzyskim, domowe obowiązki, kształcenie i realizowanie pasji to główne formy spędzania czasu w dni wolne od pracy. Dzięki temu single mają więcej możliwości na zapoznanie z nowymi osobami, poznawanie nowych dziedzin, które wzbudziły ich zainteresowanie. Tego typu osoby w bardzo przemyślany sposób gospodarują swój czas, tak aby podkreślić swoją osobowość i zyskać samospełnienie oraz aprobatę otoczenia.
Single jako nowa grupa społeczna, niemal natychmiastowo zostali dostrzeżeni na rynku jako idealni nabywcy towarów i usług. Zyskali też nowe przywileje. W połowie 2011 r. do programu „Rodzina na Swoim” włączono osoby samotne. Co więcej, single mają obecnie także większy dostęp do kredytów mieszkaniowych. Postały nowe usługi skierowane głównie dla osób samotnych. Na przykład portal dobrzemieszkaj.pl podpowiada jak urządzić sypialnię dla singla, wybrać łóżko, lampki i dodatki, tak, aby to miejsce było zarazem funkcjonalne, a zarazem ciekawie umeblowane.10 Z kolei portal e-mieszkanie posiada w zakładkach kategorię „Sprzęt AGD dla singla”, w której sugeruje zakup odpowiednich urządzeń kuchennych dostosowanych do stylu życia singli.11 Wiele biur podróży w swoim katalogu posiada, np. wczasy dla singli w Alpach, last minute dla samotnych. Podobnie znajdziemy mnóstwo innych ofert, np. kurs tańca dla singli, imprezy dla singli (tzw. single party), możemy nawet nabyć książkę kulinarną Barbary Adamczewskiej pt. „Kuchnia dla singli”.
Media jak widać pokochały topos singla. Polski rynek dopiero przygotowuje się na obsługę osób żyjących w pojedynkę, o wiele więcej możliwości mają single w krajach Europy Zachodniej, gdzie powstają hotele, puby, kluby, warsztaty, szkolenia, wyjazdy dla osób samotnych i wiele innych. Na wiosnę 2013 roku planowana jest we Wrocławiu konferencja „Marketing dla singli, czyli jak uwieść singla?”. Na stronie internetowej czytamy: „Konferencja Marketing dla singli, czyli jak uwieść singla? została zorganizowana z myślą o firmach, które dzięki swojej marce, dzięki produktom i usługom jakie oferują, wychodzą naprzeciw potrzebom singli. To również konferencja dla tych, którzy mają wiele wątpliwości, czy warto zaprzątać sobie głowę singlami?”12
Podsumowując, wraz ze wzrostem liczby osób żyjących w pojedynkę, rynek zmuszony jest do zmiany dostępnych ofert lub modyfikacji już istniejących. Single to nowy typ konsumenta: pojedynczego, zamożnego i wymagającego. Produkty, które powstają specjalnie dla tej grupy społecznej podkreślają ich pozycję i status społeczny. Rosnący indywidualizm społeczny powoduje przekształcenie usług, z tych nastawionych na wspólnotę, pluralizm (np. rodzinne wakacje) na te bardziej podkreślające pojedyncze wymagania.
Z Narodowego Spisu Powszechnego wynika, że w Polsce, w ciągu ostatnich lat wzrosła ilość jednoosobowych gospodarstw domowych, które tworzą osoby w wieku około 30 lat. Zestawienie wyników ze spisów, które odbyły się w 1988 i 2002 roku pokazuje, że liczba ta wzrosła o 5 punktów procentowych, z 19,7 do 24,8. 13
Z danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2002 roku wynika, że wśród ludzi żyjących samotnie najwięcej w Polsce jest kawalerów (102,5 tys.) i panien (97 tys.).
Wg Komunikatu CBOS odnośnie kontrowersji wokół różnych zjawisk dotyczących życia małżeńskiego i rodzinnego (marzec 2008), Polacy w zdecydowanej większości (67%) uważają, że życie singli nie jest ciekawsze niż tych, którzy tworzą trwałe związki. Życie w pojedynkę popiera niespełna jedna czwarta badanych (23%).14
Coraz więcej osób utożsamia się z pojęciem singla lub singielki. Jedno jest pewne: ilość osób żyjących w pojedynkę cały czas rośnie, co ma wpływ na wiele dziedzin naszego życia. Spadek liczby zawieranych małżeństw, degradacja roli rodziny w społeczeństwie to główne problemy społeczne, natomiast gospodarka musi sobie poradzić ze wzrastającą liczbą jednoosobowych gospodarstw domowych, które nie cechują się ekonomicznością. Z drugiej strony zaś single są postrzegani jako idealni pracownicy, ponieważ mogą poświęcić na pracę znacznie więcej czasu niż osoby posiadające rodzinę i związane z nią obowiązki. Wydaje się, że bycie singlem częściowo jest świadomym wyborem, jednak możemy dopatrywać się przymusu, na który decydujemy się wybierając monotematyczną życiową drogę, zamiast połączenia kilku w jedną całość. Dużą rolę odgrywa tu z pewnością czas, ponieważ wybór samotności wiąże się z czasowością – po osiągnięciu wyznaczonych postanowień single podejmują decyzję o założeniu rodziny. Wypływa stąd wniosek, że przyszłość naszego społeczeństwa może się potoczyć dwiema drogami: albo czeka nas czas fikcyjnej miłości, krótkotrwałych związków, życia w pojedynkę, co skutkuje gwałtownym spadkiem liczby ludności albo po okresie singlowania tak dużej ilości osób, zdobycia przez nich życiowych celów będą skłonni założyć rodzinę i połączyć nowe obowiązki rodzinne z zawodowymi.
Anna Gamrot
Bibliografia:
Czernecka Julita, Wielkomiejscy single, Wydawnictwo Poltext,
Warszawa 2011
Krata Alicja, Dwie twarze singla, „Charaktery” 2008, nr 8, s. 26 – 30
Lubelska Krystyna, Pojedynczo, „Polityka” 2006, nr 42, s. 4 - 12
Slany Krystyna, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Wydawnictwo Nomos, Kraków 2002
Stein Peter, Być singlem – próba zrozumienia życia singli, [w:] Sztompka Piotr, Bogunia – Borkowska Małgorzata, Socjologia codzienności, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2008
Szczerba Kazimierz, Sam na sam ze sobą, „Charaktery” 2005, nr 6, s. 30-31
Wożyńska - Więch Izabela, Słodka cytryna życia solo, „Charaktery” 2005,
nr 6, s. 29 – 30
Żurek Aldona, Single. Żyjąc w pojedynkę, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2008
Strony internetowe:
http://www.dobrzemieszkaj.pl/a/3704,Sypialnia_dla_singla,,sypialnie (data dostępu 29.10.2012)
http://www.e-mieszkanie.pl/a/7273,sprzet-agd-dla-singla (data dostępu 29.10.2012)
http://marketingdlasingli.pl/o-konferencji/ (data dostępu 29.10.2012)
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3889293/czas-wolny.html (data dostępu 29.10.2012)
Komunikaty CBOS
BS/54/2008, Kontrowersje wokół różnych zjawisk dotyczących życia małżeńskiego i rodzinnego, oprac. Rafał Boguszewski
Inne źródła:
Główny Urząd Statystyczny www.stat.gov.pl
Julita Czernecka, Wielkomiejscy single, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011, s. 51↩
Żurek Aldona, Single. Żyjąc w pojedynkę., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2008↩
Stein Peter, Być singlem – próba zrozumienia życia singli, [w:] Sztompka Piotr, Bogunia – Borkowska Małgorzata, Socjologia codzienności, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2008, s.144-147↩
Julita Czernecka, Wielkomiejscy single, Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2011, s. 229 - 230↩
Żurek Aldona, Single. Żyjąc w pojedynkę., Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2008, s.40↩
Komunikat z badań Centrum Badań Opinii Społecznej, Kontrowersje wokół różnych zjawisk dotyczących życia małżeńskiego i rodzinnego, Warszawa 2008; strona internetowa: http://www.federa.org.pl/dokumenty_pdf/badania/Kontrowersje_zycie%20rodzinne_CBOS_08.pdf (data dostępu 29.10.2012)↩
Lubelska Krystyna, Pojedynczo, „Polityka” 2006, nr 42, s. 4 - 12↩
Slany Krystyna, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, Wydawnictwo Nomos, Kraków 2002, s. 120↩
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3889293/czas-wolny.html (data dostępu 29.10.2012)↩
http://www.dobrzemieszkaj.pl/a/3704,Sypialnia_dla_singla,,sypialnie (data dostępu 29.10.2012)↩
http://www.e-mieszkanie.pl/a/7273,sprzet-agd-dla-singla (data dostępu 29.10.2012)↩
http://marketingdlasingli.pl/o-konferencji/ (data dostępu 29.10.2012)↩
Źródło: spisy powszechne z lat 1988 i 2002 [GUS], dane dostępne w dniu 29.10.2012 r. na stronie internetowej http://www.stat.gov.pl↩
http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2008/K_054_08.PDF (data dostępu 29.10.2012)↩