Pługi Jakość pracy Najgłębiej sięgającym w glebę zabiegiem uprawowym jest orka. Do chwili obecnej jest ona podstawowym zabiegiem, który ma na celu stworzenie optymalnych warunków do gromadzenia wody i składników pokarmowych w glebie. Orkę wykonuje się pługiem. Praca pługa polega na odcinaniu pasów gleby zwanych skibami, ich odwracaniu i kruszeniu. Orka powinna zapewnić dobre pokruszenie gleby, dokładne przyoranie resztek pożniwnych lub całych roślin oraz nawozów organicznych i mineralnych. Podczas orki górna warstwa gleby o zniszczonej strukturze powinna być zrzucona na dno bruzdy, powstałej w wyniku przemieszczania skiby w bok i przykryta strukturalną warstwą gleby wydobytą z głębszych warstw. Jest on narzędziem najgłębiej pracującym w glebie i stąd stwarzającym duże opory robocze.

Jednym z podstawowych parametrów roboczych pługa jest głębokość orki, określana ja-ko optymalna lub też jako zakres głębokości. Wyróżniamy tu cztery zakresy:

• orka płytka, podorywka 6-12 cm,

• orka średnia, siewna 16-22 cm,

• orka głęboka, zimowa 25-30 cm,

• orka bardzo głęboka 35-80 cm.

Typy pługów Produkowane obecnie pługi ciągnikowe można podzielić według ich podstawowych cech na:

• lemieszowe i talerzowe,

• zagonowe i obracalne,

• zawieszane, przyczepiane, półzawieszane,

• lekkie i ciężkie,

• specjalne.

Klasyczne pługi lemieszowe, posiadające korpusy odkładające skiby tylko w prawo, nazywane są zagonowymi, ponieważ orka nimi wymaga podzielenia pola na części zwane zagonami. Pługi posiadające podwójną liczbę korpusów umocowanych pod kątami 90° lub 180° względem siebie nazywane są obracalnymi. Umożliwiają one orkę bezzagonową, odkładając skiby na przemian raz na prawą, a raz na lewą stronę

Pług przyczepiany oparty jest na trzech kołach: polowym, bruzdowym i tylnym. Połączony jest on z ciągnikiem w jednym punkcie listwą lub hakiem zaczepowym. Pług zawieszany połączony jest z ciągnikiem najczęściej trójpunktowo (mogą być i inne systemy) przy pomocy podnośnika hydraulicznego ciągnika. Pług ten w położeniu roboczym może opierać się na kole kopiującym lub być zawieszony na podnośniku hydraulicznym bez koła kopiującego przy automatycznej regulacji głębokości roboczej. W położeniu transportowym wisi całkowicie na podnośniku. Pług półzawieszany stanowi rozwiązanie pośrednie między pługiem zawieszanym a zaczepianym. Połączony jest z ciągnikiem za pomocą cięgieł dolnych podnośnika hydraulicznego, a równocześnie, zarówno w czasie pracy, jak i transportu opiera się na kole tylnym. Zaopatrzony jest również w koło kopiujące głębokość roboczą. Pługi specjalne budowane są wyłącznie jako pługi lemieszowe i wyróżniają się budową zespołów roboczych. Należące do nich pługi łąkowe posiadają korpusy dobrze odwracające a słabo kruszące skiby. Z kolei pługi leśne wyorywują pojedyncze bruzdy i są jednoskibowe. Korpus tego pługa jest dwustronny, to znaczy ma podwójne lemiesze i odkładnice, przez co równocześnie odkłada skiby w lewą i prawą stronę.

Budowa pługa

Korpus płużny lemieszowy Korpus ten składa się z części bezpośrednio oddziałujących na glebę w procesie orki, do których należą lemiesz i odkładnica, oraz z części i elementów stabilizujących pracę, łączących je wzajemnie i stanowiących wyposażenie dodatkowe, do których zalicza się słupica, płóz, listwa usztywniająca, listwa dokładająca i listwa ścinająca zastępująca przedpłużek (ryc. 1.2 )

Ryc. 1.2. Budowa korpusu lemieszowego:

1 - lemiesz, 2 - odkładnica, 3 - słupica, 4 - płóz, 5 - piętka, 6 - listwa usztywniająca, 7 - ostrze lemiesza, 8 - dziób lemiesza, 9 - grzbiet lemiesza, 10 - pierś odkładnicy, 11 - skrzydło odkładnicy, 12 - listwa dokładająca, 13 - osłona bruzdy przed zasypywaniem.

Lemiesz i odkładnica korpusu lemieszowego tworzą jedną ciągłą powierzchnię roboczą i razem z płozem przymocowane są śrubami do dolnej części słupicy (obsady). Płóz opiera się o dno i ścianę bruzdy. Górna część słupicy (głowica) służy do przymocowania korpusu do grzędziela lub ramy pługa.

Lemiesz Zadaniem lemiesza jest odcinanie skiby od dna bruzdy i podnoszenie jej na odkładnicę. Lemiesz składa się z ostrza, grzbietu i dzioba.

a - trapezowy, b - dziobowy, c - ze ścianką polową, d - z dłutem; 1 - ostrze, 2 - dziób, 3 - grzbiet, 4 - ścianka polowa, 5 - dłuto dwustronne, mocowane do słupicy;

Odkładnica Zadaniem odkładnicy jest przejęcie skiby odcinanej przez lemiesz, jej odwrócenie i przesunięcie w bok do poprzednio wyoranej bruzdy z jednoczesnym kruszeniem i mieszaniem gleby. Składa się z piersi i skrzydła. Uzupełnienie stanowić mogą listwa dokładająca i listwa odcinająca pełniąca rolę przedpłużka. Powierzchnia odkładnicy może być jednolita lub ażurowa (rusztowa) w całości lub podzielona na oddzielne elementy, które mogą być wymienne. Do odcinania skiby Od ściany bruzdy służy krawędź odcinająca odkładnicy

Korpus pługa z odkładnicą dzieloną:

1 - lemiesz, 2 - pierś odkładnicy, 3 - skrzydło.

Pod względem geometrycznego kształtu powierzchni roboczej odkładnice dzieli się na cztery podstawowe typy (ryc. 1.8).

a b c d

Profilogramy odkładnic:

a - cylindryczna, b - cylindroidalna, c - półśrubowa, d - śrubowa; L - wybieg odkładnicy, H - wysokość odkładnicy, B - szerokość konstrukcyjna, S -odchylenie rzeczywistej od teoretycznej krawędzi odcinającej odkładnicy

Odkładnica rusztowa Odkładnice rusztowe posiadają, tak jak klasyczne, jednolitą pierś, natomiast skrzydło w postaci równoległych pasów (ryc. 1.11). Opory pługa z taką odkładnicą są mniejsze, jednakże przydatność tych odkładnic ogranicza to, że są one przeznaczone tylko do gleb zwięzłych, ponieważ na glebach lekkich powodują zbyt duże wymieszanie gleby górnej i dolnej warstwy skiby.

Słupica składa się z trzech części: dolnej zwanej obsadą, która łączy lemiesz, odkładnicę i płóz, środkowej zwanej trzonem, łączącą górną część odkładnicy oraz listwę usztywniającą skrzydła, oraz górnej, zwanej głowicą, do połączenia z ramą pługa.

Ryc. 1.12. Słupice korpusów lemieszowych:

a - tłoczona z blachy, b - odlewana staliwna, c - skręcana, d - spawana; 1 - obsada, 2 - trzon,

a - długi, b - krótki; 1 - płóz, 2 - piętka

Płóz przytwierdzony jest do słupicy dwiema śrubami i ustawiony jest do dna bruzdy pod kątem 2-3°. Długość płozu zależy od wielkości nacisku skiby na powierzchnię odkładnicy, od jej kształtu i masy pługa.

Ramy pługów Rama jest najbardziej obciążonym zespołem pługa. Do ramy, oprócz korpusów płużnych, mocowane są kroje, przedpłużki, pogłębiacze, układ zawieszenia lub zaczep, koło kopiujące, koło polowe, bruzdowe i podporowe w pługach zaczepianych oraz mechanizmy regulacyjne.

-

Ryc. 1.15. Ramy pługów zawieszanych:

a - przestrzenna, skręcana, b - wąska spawana, c - jednobelkowa spawana; 1 - belka wzdłużna, 2 - belka ukośna, 3 - stojak, 4 - zastrzał stojaka, 5 - uchwyty wałka wykorbionego, 6 - uchwyt do zakładania górnego cięgła zawieszenia, 7 - uchwyt do osadzenia wrzeciona ustalającego położenie wałka wykorbionego, 8 - belka główna

Dodatkowe zespoły robocze pługa

Przedpłużki Przedpłużek jest małym korpusem płużnym, odpowiednio ustawionym i mocowanym do ramy pługa przed głównym korpusem (ryc. 1.21). Zadaniem przedpłużka jest odcięcie górnej warstwy gleby (na pewnej szerokości i głębokości w stosunku do odcinanej skiby) i zrzucenie jej na dno bruzdy, aby została dobrze przykryta skibą wyoraną korpusem pługa. Stosuje się go również przy przykrywaniu obornika i nawozów zielonych. Przedpłużek zwiększa intensywność kruszenia skiby i stosowany jest tylko przy orce głębokiej.

Szerokość robocza przedpłużka w stosunku do szerokości roboczej korpusu wynosi 0,3-0,7, a głębokość 0,3-0,5. Dziób lemiesza przedpłużka powinien być o 5-15 mm niżej niż przeciwległy koniec ostrza. Polowa krawędź tnąca przedpłużka powinna być przesunęta o 5-10 mm w stronę pola nie zaoranego, a odległość między górnymi krawędziami piersi odkładnic korpusu i przedpłużka powinna wynosić 250-300 mm. Przedpłużek zamiast słupicy ma trzonek, który przymocowuje się jarzmem do ramy pługa lub do specjalnej obsady na ramie.

Ryc. 1.21. Ustawienie przedpłużka względem korpusu pługa:

a - głębokość orki, a1 - głębokość skrawania przedpłużkiem

Pogłębiacze służą do spulchniania warstwy gleby znajdującej się poniżej warstwy uprawnej, bez wyciągania jej na wierzch Mocowane są najczęściej za korpusami. Elementem roboczym może być lemiesz lub gęsiostopka. Lemiesze ustawiane są w tej samej bruździe lub też bocznie do korpusu płużnego, gęsiostopki z reguły ustawione są w tej samej bruździe co korpus. Element roboczy łączy się z trzonkiem, a za jego pośrednictwem z obsadą słupicy w sposób sztywny, lub czworobokiem przegubowym ze słupicą i ramą pługa w sposób wahliwy. Nie powinno się stosować pogłębiacza za ostatnim korpusem, ponieważ w tej bruździe przesuwają się koła ciągnika. Bruzdę tę powinno się pogłębić pogłębiaczem mocowanym bocznie przy pierwszym korpusie.

Kroje Zadaniem krojów jest gładkie odcięcie skiby od ścianki bruzdy i odciążenie krawędzi tnącej piersi odkładnicy. Stosowane są obecnie dwa rodzaje krojów: nożowy i tarczowy.

Krój nożowy ma postać noża i stosowany jest w pługach przeznaczonych do bardzo głębokich orek, w przypadku gdy krój tarczowy pracowałby za płytko. Ustawienie kroju określa się trzema odległościami: wysokość ustawienia noża w stosunku do ostrza lemiesza S_a > 6 cm, wysunięcie dzioba kroju w stosunku do dzioba lemiesza Sb = 3 cm i przesunięcie ostrza kroju w stronę pola nie zaoranego S_c = 6 cm (ryc. 1.25). Krój może być ustawiony w stosunku do ramy pod kątem ostrym, prostym i rozwartym.

Krój tarczowy stosowany jest w pługach przeznaczonych do średnich i głębokich orek. Mocowany jest albo tylko przed ostatnim korpusem (najczęściej), albo przed każdym korpusem pługa wieloskibowego (rzadziej).

Krój tarczowy ze ścinaniem:

1 - ścinacz naroży, 2 - obsada mocująca ścinacz, 3 - trzonek ścinacza, 4 - obsada mocująca trzonek, 5 - widełki, 6 - trzonek kroju

Pługi zawieszane, półzawieszane i przyczepiane

Pługi zawieszane agregatowane są z ciągnikiem za pomocą układu zawieszenia najczęściej trójpunktowego. Są to pługi lekkie tworzące z ciągnikiem krótkie zwarte agregaty. Pług zawieszany trójpunktowo ma z przodu ramy dwa czopy, na które zakłada się przeguby dolnych cięgieł podnośnika hydraulicznego ciągnika oraz stojak z otworami na sworzeń górnego cięgła zawieszenia. Regulacja głębokości roboczej (orki) może być kopiująca za pomocą koła kopiującego (zawieszenie swobodne) albo siłowa - za pomocą podnośnika hydraulicznego, wyposażonego w urządzenie regulacyjne, reagujące na wielkość siły ściskającej, działającej na cięgło górne lub sił rozciągających, działających na cięgła dolne (zawieszenie sztywne). Stosuje się również regulację złożoną, obejmującą elementy regulacji kopiującej i siłowej. Widok i budowę czteroskibowego pługa zawieszanego przedstawia ryc. 1.28, różne rodzaje pługów zawieszanych ryc. 1.29, a pług zawieszany obracalny ryc. 1.30. Pługi zawieszane mogą być pługami zagonowymi lub obracalnymi i wahadłowymi do orki bezzagonowej.

Budowa lemieszowego pługa zawieszanego zagonowego (Akpil):

1 - korpus płużny, 2 - czop, 3 - stojak układu zawieszenia pługa,

4 - koło kopiujące, 5 - rama pługa,

6 - pręt regulacyjno usztywniający, 7 -ścinacze listwowe

Ryc. 1.29. Pługi zawieszane:

a - jednoskibowy pług łąkowy, b - dwuskibowy pług z korpusami zaopatrzonymi w ścinacze listwowe z regulacją kopiującą głębokość orki, c -dwuskibowy pług do orki szybkiej z regulacją siłową głębokości orki (brak koła kopiującego), d - trzyskibowy pług z listwą do agregatowania narzędzi doprawiających.

Pług zawieszany obracalny (Akpil): 1 - trójpunktowy układ zawieszenia, 2 - siłownik hydrauliczny mechanizmu obrotu korpusów płużnych, 3 - korpus płużny, 4 - koło podporowe (kopiujące)

Pługi obracalne niezbędne są do orek w górach i na pochyłościach terenu do uprawy przeciwerozyjnej polegającej na odwracaniu skiby zawsze w kierunku przeciwnym do spadku. Ostatnio pomimo tego, że są cięższe, droższe i bardziej skomplikowane w budowie od klasycznego pługa zawieszanego zagonowego, są coraz częściej stosowane do orek w terenie płaskim, ponieważ ułatwiają poprawne wykonanie orki bez konieczności obliczania szerokości zagonów i wyorania grzbietu, co jest konieczne przy pługach zagonowych.

Budowa pługa zaczepianego:

1 - rama, 2 - korpus płużny, 3 - krój tarczowy, 4 - przedpłużek, 5 - koło polowe, 6 - koło bruzdowe, 7 - koło tylne skrętne, 8 - belka zaczepowa, 9 - siłownik hydrauliczny koła polowego, 10 - siłownik hydrauliczny koła tylnego, 11 - przewody hydrauliczne, 12 - hak zaczepowy.

Pługi półzawieszane są pługami wieloskibowymi przeznaczonymi do orek średnich i głębokich. Mogą to być pługi do orek zagonowych lub obracalne do orek bezzagonowych. Pługi takie połączone są z ciągnikiem przy pomocy czopów i dolnych cięgieł podnośnika hydraulicznego (nie posiadają stojaka takiego jak pługi zawieszane), a ich rama opiera się na tylnym kole podporowym (skrętnym) zarówno w położeniu transportowym, jak i roboczym. Mogą być zaopatrzone w zależności od szerokości roboczej w jedno lub dwa koła kopiujące głębokość roboczą. Można również stosować w nich regulację siłową głębokości roboczej, ale impuls regulacyjny mogą dawać tylko dolne cięgła podnośnika hydraulicznego ciągnika.

Podstawowe regulacje w pługach

W pługach, niezależnie od ich budowy i przeznaczenia, wykonuje się cztery podstawowe regulacje obok innych specyficznych dla danego typu. Są to: poziomowanie poprzeczne, poziomowanie podłużne, regulacja głębokości i doregulowanie szerokości roboczej. Poziomowanie poprzeczne pługów zawieszanych i półzawieszanych, wykonuje się jednym lub obydwoma wieszakami podnośnika hydraulicznego ciągnika, a pługów zaczepianych własnym układem regulacyjnym pługa, ustalając wzajemne położenie koła polowego i bruzdowego. Poziomowanie podłużne pługów zawieszanych wykonuje się przy pomocy łącznika (dwustronnej nakrętki) stanowiącego górne cięgło układu zawieszenia. W pługach półzawieszanych łącznikiem oraz własnym układem regulacyjnym pługa, ustawiając tylne koło podporowe, a w pługach zaczepianych własnym układem regulacyjnym pługa, ustalając wzajemne położenie kół przednich i koła tylnego.

Głębokość robocza pługów zawieszanych regulowana jest bądź automatycznie podnośnikiem hydraulicznym ciągnika, bądź przy pomocy koła kopiującego. Może być w nich zastosowana również regulacja mieszana automatyczno kopiująca. W pługach półzawieszanych głębokość robocza regulowana jest kołem kopiującym, a w pługach zaczepianych przy pomocy koła polowego. Głębokość robocza jest różnicą wysokości ustawienia koła kopiującego i ostrza lemiesza korpusu pługa. Doregulowanie szerokości roboczej odnosi się głównie do pługów wielokorpusowych i ma na celu wyrównanie szerokości roboczych poszczególnych korpusów. Regulacja ta we wszystkich pługach wykonywana jest przy pomocy własnego układu regulacyjnego pługa. Inne regulacje, specyficzne dla danego typu pługa, wykonuje się zgodnie z zaleceniami producenta oraz wymaganiami orki.