O ile dobrze ma się powszechne przekonanie, że miłość do dziecka jest najbardziej oczywistą i najsilniejszą z ludzkich miłości, o tyle naukowcy, psychologowie, behawioryści i socjologowie toczą spory, czy to, co miałoby ją napędzać - instynkt macierzyński - na pewno istnieje. Ten temat pragnę zgłębić w moim dzisiejszym przemówieniu i pokazać, iż w świetle narastających o nim mitów, dla jednych jest on naturalną potrzebą człowieka, dla innych – szeregiem uwarunkowań społecznych i kulturowych.

Instynkt z natury

Przeciwnicy teorii uwarunkowań kulturowych podają na swoją obronę chociażby przykład ludów zamieszkujących Republikę Dominikany oraz Papui-Nowej Gwinei. Zaobserwowano tam deficyt genetyczny, który prowadzi do zakłóceń w przemianach testosteronu już w życiu płodowym. Dlatego rodzą się chłopcy, którzy wyglądają jak dziewczynki. Jak dziewczynki są też wychowywani – uczestniczą w typowo kobiecych pracach i obrzędach, w pełni przygotowuje się ich do pełnienia roli matki. Okazuje się jednak, że nagle w okresie dojrzewania zaczynają się oni zachować jak mężczyźni. Wbrew temu czego Ich dotychczas uczono, co Im wpajano zaczynają przejawiać typowo męskie zachowania. Przykład ten ma potwierdzać, że wpływy kulturowe nie mają aż tak dużej siły jak natura i hormony. Kultura może więc tylko pewne sprawy „wspierać”, a wygrywa i tak natura. Przy tym założeniu instynkt macierzyński stanowi zespół cech wrodzonych. W zależności od przyjętej definicji, można uznać, iż są to określone uczucia, które składują się na więź emocjonalną między matką, a dzieckiem, czy predyspozycje do lepszej opieki nad potomkiem.

Inny ciekawy argument wysuwany np. na przekór feministkom, które głośno obalają istnienie instynktu i mówią o kulturowym podziale ról, stanowią badania nad zachowaniem małp. Zaobserwowano bowiem, że nawet u koczkodanów samice instynktownie wybierają do zabawy lalki, a samce wolą bardziej męskie zabawki – samochodziki.

Instynkt macierzyński niedoborem hormonu

Kolejnym przykładem są rezultaty badań naukowców z Wisconsin. Odkryli oni bowiem, że instynkt pojawia się na skutek niedoboru pewnego hormonu. Badania prowadzone na myszach wykazały, że samice z niskim poziomem kortykoliberyny (CRH) były bardziej opiekuńcze w stosunku do swoich dzieci. Wyjaśniałoby to również depresję poporodową – jeśli instynkt macierzyński występuje przy niskim poziomie CRH, to oznacza, że wysokie stężenie CRH wiążę się z depresją.

Instynkt z kultury

Istnieją również wyznawcy teorii przyjmującej za genezę instynktu kulturę. Dla wielu badaczy wyrażenie „instynkt macierzyński” jest po prostu pewną metaforą zmian hormonalnych zachodzących w kobiecym organizmie podczas ciąży i po porodzie. Uznaje się, że natura wyposażyła kobiety w taki sposób, aby łatwiej było im opiekować się potomstwem. Ogromną rolę odgrywa tutaj oksytocyna – hormon odpowiedzialny za skurcze macicy, ale też za pracę mózgu. Zwana hormonem miłości wpływa na związek emocjonalny między matką, a dzieckiem. To dlatego, patrząc na dziecko czy też karmiąc piersią, kobieta odczuwa niemalże fizyczną miłość do swojego potomka. Prezentuje się za pomocą tej teorii wyraźnie, iż instynkt macierzyński (jeśli w ogóle istnieje) to nie umiejętności, a uczucia. Hormony pomagają kobietom zmierzyć się z macierzyństwem, ale wszystkich czynności związanych z opieką nad dzieckiem kobieta musi się po prostu nauczyć. Nie są to sprawy wrodzone, instynktowne, przychodzące całkowicie naturalnie. Nie możemy zatem mówić o właściwości użycia słowa „instynkt”, gdyż definiujemy go jako „wrodzoną zdolność wykonywania pewnych czynności stereotypowych, niewyuczonych, mniej lub bardziej skomplikowanych swoistych dla danego gatunku istotnych dla jego przetrwania”. Jak mówią naukowcy – tylko zwierzęta zachowują się instynktownie. W przypadku ludzi wszelkie zachowania są uwarunkowane kulturowo i społecznie. Przykładowo kobiety, które wychowywały się bez matki mogą mieć duże trudności w odpowiedniej opiece nad dzieckiem, natomiast nie będą one obwiniane o, z zasady, mniejszą miłość do swojego potomstwa.

Podsumowując powyższy zbiór informacji, jednoznacznie można stwierdzić tylko fakt, że „co człowiek to opinia”. W środowisku kobiet powszechna jest wiara w istnienie swego rodzaju „specjalnych predyspozycji”. Logiczne, iż kobieta uważana jest za tę jednostkę, która winna mieć wrodzoną umiejętność zajmowania się swoim dzieckiem. Natomiast gdyby stanowiło to decydujący czynnik niezbędny do sprawowania opieki nad dzieckiem, praktycznie nie byłoby możliwe wychowywanie dzieci przez ojców. Warto też pamiętać, że chorobliwa wiara w instynkt macierzyński może wywołać u kobiety przekonanie o posiadaniu monopolu na rację, co może mieć destrukcyjny wpływ na relację dziecka przede wszystkim z ojcem i najbliższą rodziną. Najzdrowsze zatem założenie to uznanie, że instynkt macierzyński u kobiet to nadzwyczajna wrażliwość na dziecięcy urok, wzmożona potrzeba troski, większa wylewność i biegłość w nauce opieki nad dzieckiem, którą kreują uwarunkowania kulturowe. W naszych rozważaniach należy też wziąć pod uwagę, iż niezależnie czy uznajemy istnienie instynktu macierzyńskiego, najważniejszą osobą w życiu dziecka w pierwszych latach jego egzystencji jest matka. Ponadto, to właśnie kobieta nierzadko ma więcej cierpliwości, wyrozumiałości, współczucia i pokory w wieloletnim procesie wychowania dzieci.