Wykład z dn. 23.05.2013r.

Problematyka zobowiązań alimentacyjnych

Specyficzna sfera stosunków obligacyjnych – zobowiązania alimentacyjne, która ma duże znaczenie w obrocie międzynarodowym. Integracja europejska, światowa prowadzi do syt, że rodziny się rozpraszają, różne formy alimentacji stają się aktualne również w kontekście transgranicznym.

Sama alimentacja – część działu prawa rodzinnego, który jest osiągnięciem humanizmu – o ile zgodne z zasadą przedłużenia gatunku jest to, że ludzie dbają o swoje potomstwo i w tym zakresie wspólnoty pierwotne dostarczały środków do utrzymania swojemu potomstwu, o tyle inne kategorie podmiotów słabych i niedołężnych zostały objęte ochroną w czasach humanizmu. W XX w. znamy systemy, w którym systemy takie osoby słabsze próbowały eliminować.

Zatem, to że mamy obowiązek prawny jest wynikiem rozwoju społeczeństwo humanitaryzacji stosunków międzyludzkich.

Obowiązek ten różnie wygląda w różnych państwach. Różny jest zakres obowiązku alimentacyjnego, różne sa podstawy nawiązania.

Najważniejsza sfera to alimentacja na rzecz małoletnich dzieci, czy tez dzieci które nie mogą się utrzymać samodzielnie, ale krąg podmiotów, które potencjalnie mogą liczyć na środki utrzymania jest szerszy, ale różni się pomiędzy różnymi systemami.

Uwaga historyczna:

W prawie prywatnym międzynarodowym z ’65 r. problematyka prawa właściwego dla zobowiązań alimentacyjnych stanowiła przedmiot regulacji w art. 20 i 21 ustawy.

Art. 20

Zajmował się wskazaniem prawa właściwego dla roszczeń alimentacyjnych, ale tylko między krewnymi i powinowatymi.

Art. ten zakładał, że prawem właściwym jest prawo ojczyste wierzyciela alimentacyjnego.

Art. 21

Zawierał specyficzną normę kolizyjną dotyczącą przypadku – roszczenia matki przeciwko ojcu dziecka niepochodzącego z małżeństwa. Roszczenia związane z poczęciem urodzeniem się dziecka. Tam właściwe było prawo ojczyste matki.

Te roszczenia to po części roszczenia matki, a po części roszczenia dziecka, w jego interesie są zgłaszane. A dziecko na etapie płodowym nie ma podmiotowości prawnej w większości systemów to trzeba było przewidzieć inny łącznik, doprecyzować łącznik – prawem właściwym było prawo ojczyste matki.

Nie było osobnych norm kolizyjnych dotyczących alimentacji w innych sferach – np. między małżonkami, w małżeństwie, po ustaniu małżeństwa, po rozwiązaniu przez rozwód, czy w czasie separacji. Tu nie było normy kolizyjnej przyjmowano, że trzeba stosować prawo właściwe dla stosunków małżeńskich.

Jeśli chodzi o alimenty w czasie trwającego małżeństwa – to stosowano prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych.

Jeśli chodziło o alimenty po rozwodzie – to statut rozwodu.

Jeśli w czasie separacji – to statut separacji.

Jeśli w następstwie unieważnienia małżeństwa – to statut unieważnienia małżeństwa.

Problem istniał gdy chodzi o osoby przysposobione.

Nie było szczególnej normy kolizyjnej – część autorów mówiła, że przysposobienie co do zasady wywołuje takie relacje jak między rodzicami a dziećmi , zatem takie jak między krewnymi. Ci autorzy postulowali żeby stosować ogólną normę z art. 20.

Przeważał pogląd , że przysposobienie nie musi w każdym przypadku wywoływać relacji takich jak między rodzicami a dziećmi, np. w prawie polskim niepełnie przysposobienie – wywołuje te skutki ale w ograniczonym zakresie między przysposabiającym, a przysposobionym. A w innych systemach są jeszcze inne zaawansowane relacje będące wynikiem przysposobienia. Przyjęto, że jednak kwestia alimentacji podlega statutowi przysposobienia.

Od dawna już problematyka alimentacji jest przedmiotem wysiłków harmonizacyjnych na polu międzynarodowym

Nie można rozdzielać 2 sfer zagadnień. Na polu międzynarodowym kwestia alimentacji jest przedmiotem wysiłków harmonizacyjnych,

- zarówno gdy chodzi o kwestie jurysdykcyjne, procesowe w tym problematyka uznawania i wykonywania orzeczeń,

- jak i gdy chodzi o poszukiwanie wspólnych reguł dotyczących wskazania prawa właściwego.

To czym my się zajmujemy – wskazaniem prawa właściwego to jest tylko część sfery, która jest przedmiotem harmonizacji międzynarodowej. Równie ważna, niektórzy powiedzą ważniejsza jest sfera wysiłków harmonizacyjnych dotyczących ustalenia przed jakimi sądami należy dochodzić roszczeń alimentacyjnych w stosunkach międzynarodowych i na jakich zasadach można egzekwować wyroki alimentacyjne.

Mamy orzeczenie alimentacyjne ale musimy je wyegzekwować za granicą – tu ma miejsce daleko idąca współpraca międzynarodowa.

są akty harmonizacyjne.

Prawo właściwe

Polska była stroną :

1. Konwencji nowojorskiej z 1956r. o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą.

2. Konwencji haskiej z 1973r.o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych

3. Konwencji haskiej z 1973r.o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach alimentacyjnych

W 2007 r. Konferencja haska prawa prywatnego międzynarodowego, organizacja międzynarodowa, kt. zajmuje się uchwalaniem aktów z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego i międzynarodowej procedury cywilnej doprowadziła do podpisania 2 nowych konwencji:

1. Konwencji o międzynarodowym dochodzeniu alimentów na rzecz dzieci i innych członków rodziny

2. Komplementarnej Konwencji, (która początkowo proponowano aby była połączona w jednym akcie międzyn. ) o prawe właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych – otrzymała nazwę Protokół o prawie właściwym dla zobowiązań alimentacyjnych. Ta nazwa ma wskazywać na łączność z konwencją pierwszą o dochodzeniu alimentów.

Jest to protokół – coś co uzupełnia w zakresie poszukiwania prawa właściwego. I można ratyfikować jedną a nie ratyfikować drugiej.

Protokół haski z 2007 r.

Ten Protokół haski zastępuje wcześniejsze konwencje haskie z ‘73 i z ‘56 r . Ten protokół jest reformą regulacji jest nową konwencja która ma zastąpić poprzednie.

Zakładał, że dla jego wejścia w życie potrzebne są c.n. 2 ratyfikacje. Druga ratyfikacja ze strony Serbii – informacja o ratyfikacji złożona do Biura Konferencji haskiej stosunkowo niedawno – protokół nabierze mocy międzynarodowej 1 sierpnia 2013 r – Jako konwencja międzynarodowa Protokół haski będzie funkcjonował na arenie międzynarodowej i to tylko pomiędzy sygnatariuszami – czyli pomiędzy Serbią a UE.

Pierwsza ratyfikacja była ze strony UE – UE jako pierwsza go ratyfikowała.

UE w Rozporządzeniu nr 4 /2009 z 18 grudnia 2008r w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych. W tym rozporządzeniu w 2009 UE uznała protokół niejako za akt własny .

w Art 15 Rozporządzenia przewidziano, że będzie obowiązywał pomiędzy P.Czł UE nawet jeżeli nie wejdzie w życie na arenie międzynarodowej.

Doprecyzowanie tej kwestii nastąpiło w Decyzji Rady UE z listopada 2009r.

Samo Rozporządzenie nr 4/2009 zakładało, że protokół wejdzie szybko, a Decyzja Rady doprecyzowała, że Protokół ma obowiązywać pomiędzy państwami członkowskimi UE od 18 czerwca 2011r – czyli od tej daty od jakiej stosowane jest Rozporządzenie 4/2009.

Rozporządzenie 4/2009 w pozostałych kwestiach zajmuje się sprawami jurysdykcyjnymi, sprawą wykonywania i uznawania orzeczeń w sprawach alimentacyjnych.

Tylko art. 15 jest poświęcony prawu właściwemu i niejako włączył do prawa europejskiego Protokół haski.

Od 18 czerwca 2011 r. Protokół haski obowiązuje w UE na podstawie wewnętrznej decyzji UE . , a od 1 sierpnia 2013 będzie obowiązywał na arenie międzynarodowej pomiędzy sygnatariuszami – w chwili obecnej pomiędzy Serbią a UE.

Obowiązywanie protokołu w UE dotyczy to państw, które biorą udział w działaniach unifikacyjnych z zakresu prawa prywatnego międzynarodowego. Z definicji wyłączona jest Dania, nie przystąpiły Irlandia i Zjednoczone Królestwo.

Charakterystyka protokołu haskiego

1. Szeroki zakres protokołu – on dotyczy praktycznie wszelkich podstaw zobowiązań alimentacyjnych

2. Utrzymano w nim przyjmowany powszechnie w stosunkach międzynarodowych łącznik zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego.

Taki łącznik jako podstawowy przyjmowany w Konwencji haskiej z ‘73r. został utrzymany.

Podstawowy łącznik obiektywny – łącznik zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego.

Jednak są pewne odstępstwa od tego łącznika.

- Gdy chodzi o powiązania obiektywne najczęstsze odstępstwa na rzecz prawa sądu – przy założeniu, że jeżeli sąd rozstrzyga sprawę na podstawie własnego prawa rozstrzygnie sprawę szybciej i sprawniej.

- Dopuszczenie po raz pierwszy w tych sprawach wyboru prawa.

Gdy chodzi o prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych pojawia się subiektywny łącznik wyboru prawa.

Ponadto co możemy uznać za cechę charakterystyczną

1. Pojawia się norma merytoryczna dotycząca zakresu zobowiązań alimentacyjnych – wyjątkowa sytuacja – mówimy o regulacji z zakresu pr międzynarodowego – jesteśmy na wyższym poziomie, normy kolizyjne decydują tylko jakie prawo stosować. A tu wyjątkowo pojawia się norma merytoryczna, która mówi jakie okoliczności wziąć pod uwagę ustalając zakres obowiązku alimentacyjnego.

Ad. 1 Protokół ma szeroki zakres zastosowania – z art. 1 wynika, że objęte są zobowiązania alimentacyjne

Artykuł 1

Zakres stosowania

1. Protokół określa prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunków rodzinnych, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa, w tym zobowiązań alimentacyjnych wobec dziecka niezależnie od stanu cywilnego rodziców.

2. Orzeczenia wydane przy zastosowaniu niniejszego protokołu nie mają wpływu na istnienie jakiegokolwiek ze stosunków, o których mowa w ustępie 1.

Wątpliwości:

Czy relacje pomiędzy małżonkami homoseksualnymi tam gdzie jest dopuszczalne takie małżeństwo – też są objęte protokołem haskim, czy też nie?

Można powiedzieć, że tak, bo wyraźnie jest mowa o relacjach małżeńskich.

Czy relacje pomiędzy partnerami przy zarejestrowanym partnerstwie też są objęte protokołem, czy tez nie?

Ale przy partnerstwie wątpliwość jest duża, nie jest to bowiem małżeństwo. Czy to powoduje nawiązanie więzi rodzinnych?

Była dyskusja na ten temat. Nie zdecydowano się na wprowadzenie przepisów szczególnych. Oznacza to, że każde państwo stosujące protokół zadecyduje za siebie do jakich spraw będzie go stosować.

Jeśli w Polsce jest stosowany protokół, musimy się zastanowić co my będziemy rozumieć za stosunki wynikające z praw rodzinnych, z małżeństwa, pokrewieństwa. Czy będziemy brać pod uwagę relacje wynikające z partnerstwa, czy małżeństw homoseksualnych.

Druga kwestia – trzeba pamiętać, że Protokół obejmuje zasadniczo obowiązki alimentacyjne ustawowe. Poszukujemy w oparciu o protokół prawa właściwego dla ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Jednak nie przekreśla to możliwości stosowania przepisów Protokołu w przypadku umów, które uzupełniają albo modyfikują obowiązki ustawowe.

Jeżeli w związku z ustawowym obowiązkiem alimentacyjnym strony zawarły ugodę albo jest częściowe zrzeczenie się jakiś roszczeń, albo ustalenie specyficznego sposobu wykonywania alimentacji – to jak długo jest to powiązane z obowiązkiem ustawowym, to tak długo jest objęte zakresem Protokołu

Wskazanie prawa właściwego

Regulacja jest rozbudowana i skomplikowana.

Łącznik subiektywny

Uregulowany jest w dalszych przepisach Protokołu, ale trzeba założyć że ma pierwszeństwo – jeżeli strony dokonały wyboru prawa to nie będziemy ustalać prawa w oparciu o łączniki obiektywne.

Wybór dopuszczony przez Protokół może mieć charakter:

- możliwość wyboru prawa na potrzeby konkretnego postępowania

Artykuł 7

Wybór prawa właściwego do celów konkretnego postępowania

1. Niezależnie od artykułów 3-6 wierzyciel alimentacyjny i dłużnik mogą wyłącznie na użytek konkretnego postępowania w danym państwie wyraźnie wybrać prawo tego państwa jako prawo właściwe dla zobowiązania alimentacyjnego.

2. Przed wszczęciem postępowania wyboru takiego dokonuje się w drodze umowy podpisanej przez obie strony, w formie pisemnej lub utrwalonej w inny sposób, tak by istniała możliwość późniejszego dostępu do informacji w niej zawartych.

- wybór o charakterze generalnym dla abstrakcyjnie określonych sytuacji

Jeżeli chodzi o wybór prawa na potrzeby konkretnego postępowania - wybrać można wyłącznie prawo sądu.

Chodzi o przyspieszenie i usprawnienie przebiegu sprawy. Wiemy już, że dana osoba będzie się od 2 domagać alimentów i wiemy już, że będzie wnosiła powództwo do sadu X. Z zasad ogólnych może wynikać że właściwe będzie prawo państwa Y. Strony mogą się umówić, że na potrzeby tego postępowania ma być zastosowane prawo sądu.

Zakładamy, że jeśli strony decydują się na taki wybór, to zbadały przepisy prawa państwa X i mniej więcej wiedzą czego się spodziewać.

W przypadku wyboru, który się dokonuje przed wszczęciem postępowania

np. osoba występuje z roszczeniem przedsądowym informując, że zamierza wytoczyć powództwo przed danym sądem, a 2 strona w zakresie objętym żądaniem nie zgadza się na dostarczanie środków utrzymania, ale zgadza się aby przed tym sądem toczyć postępowanie wg. prawa sądu.

Wybór musi być poparty podpisami stron. Musi być forma pisemna albo inny sposób utrwalenia wyboru, ale przynajmniej podpis musi być własnoręczny – może być to forma elektroniczna, ale skoro podpis musi być oryginalny – może być bezpieczny podpis elektroniczny,

Forma porozumienia nie ma znaczenia, ale musi być podparta podpisem, cn. podpisem elektronicznym.

Musi być jasne jakie prawo zostaje wybrane , czyli musi być jasne przed jakim sądem toczy się sprawa – można powiedzieć, że doszło do wyboru, jeżeli jest wezwanie przedsądowe z zagrożeniem że będzie sprawa skierowana do sadu, a druga strona mówi tak ja się zgadzam żeby sąd się tym zajmował na podstawie swojego prawa.

Jeżeli nie wiemy który to ma być sąd – wybór jest nieskuteczny. Musi być doprecyzowanie o sąd jakiego państwa chodzi.

Pojawia się też problem rozgraniczenia przypadków kiedy wybór ma charakter ogólny, nie dotyczy konkretnego postępowania. W kontekście danej sytuacji będziemy musieli rozstrzygnąć, czy jest to wybór na potrzeby konkretnego postępowania, czy może strony dokonują generalnego wyboru na potrzeby różnych postępowań, które mogą się między nimi w przyszłości w związku alimentacją toczyć.

Gdy chodzi o wybór ogólny generalny to poddany on został licznym ograniczeniom.

Dokonując wyboru na potrzeby danego postępowania my już wiemy jakie prawo będzie stosowane, możemy wybrać tylko prawo sądu, możemy się zapoznać z tym prawem, zasięgnąć opinii prawnika. Zakłada się jeżeli ktoś się decyduje, żeby ten sąd rozstrzygał wg. własnego systemu, to on wie co robi.

Przy wyborze generalnym na przyszłość muszą być określone przewidziane środki ochronne.

Wybór powinien być dokonany w formie umowy podpisanej przez strony w formie pisemnej albo innej, która pozwoli na utrwalenie wyboru i udowodnienie, że został dokonany.

Podpis musi także być własnoręczny albo elektroniczny,

Może być zmieniony albo odwołany na podstawie zgody stron.

Ograniczenia (4)

1. Wybór nie może dotyczyć obowiązków alimentacyjnych na rzecz dzieci do lat 18, ani wobec osoby dorosłej, która ze względu na swój stan psychiczny, osobisty nie jest w stanie zadbać o swoje interesy

Zakłada się że taki podmiot nie jest w stanie dokonać skutecznego wyboru, mogłoby być zbyt duże zagrożenie pozwalając takim osobom dokonywać wyboru, mogłaby być presja z drugiej strony. Lepiej w tym zakresie wyłączyć wybór.

1. W relacjach w których wybór jest dopuszczalny – jest ograniczony jeżeli chodzi o katalog systemów, które mogą być wybrane.

Nie jest to wybór swobodny. Tutaj wybór powinien być dokonany spośród systemów, które zostały w protokole zaproponowane przez prawodawcę międzynarodowego.

Można wybrać:

1. Prawo obywatelstwa którejkolwiek ze stron z chwili dokonywania wyboru

2. Prawo miejsca zwykłego pobytu którejkolwiek ze stron z chwili dokonywania wyboru

Można dokonać wyboru jednego z tych dwóch systemów.

Komentatorzy – w razie wielorakiego obywatelstwa możliwe byłoby wybranie każdego z obywatelstw wchodzących w grę.

Na gruncie rozporządzeń unijnych nie stosuje się bezpośrednio reguł polskiego prawa prywatnego międzynarodowego, które zawsze dają pierwszeństwo obywatelstwu polskiemu. Jest potrzebne zharmonizowane rozumienie obywatelstwa. Stosowanie tej naszej krajowej zasady mogłoby wpływać na odmienną interpretacje Protokołu w różnych państwach. Komentatorzy postulują, aby w razie wielorakiego obywatelstwa mogą wchodzić w grę dowolne z tych obywatelstw niezależnie od tego jakie są związki z danym państwem, czy chodzi o obywatelstwo państwa w którym sąd ma siedzibę, czy chodzi o obywatelstwo innego państwa.

Oprócz tych dwóch podstawowych systemów - w sprawach małżeńskich wybór jest rozszerzony katalog praw które można wybrać jest rozszerzony. Wybrane może być również

i. prawo wybrane przez strony jako właściwe, lub faktycznie stosowane dla ich stosunków majątkowych lub

ii. prawo wybrane przez strony lub faktycznie stosowane dla rozwodu lub separacji.

W relacjach małżeńskich dopuszcza się zatem, aby skoordynować, uzgodnić statut alimentacyjny albo ze statutem stosunków majątkowych małżeńskich albo ze statutem rozwodu, separacji.

Między małżonkami jak już dochodzi do określonych sporów to one są w szerszym kontekście, alimenty związane są często z rozwodem, czy separacją. Racjonalne jest, aby to samo prawo decydowało o przesłankach rozwodu, czy separacji, a następnie o przesłankach alimentacji. Ewentualnie prawo, które rządzi stosunkami majątkowymi w małżeństwie też może decydować o obowiązkach alimentacyjnych.

Małżonkowie mogą dokonać wyboru takiego systemu.

1. Niezależnie od prawa wybranego przez strony – prawo państwa w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu w chwili wyboru – określa, czy wierzyciel może się zrzec prawa do alimentacji.

Dlaczego takie zabezpieczenie? Aby uniknąć sytuacji gdzie wierzyciel alimentacyjny na podstawie reguły ogólnej ( miejsca zwykłego pobytu) wybiera w porozumieniu z dł. prawo państwa X, wg. kt. możne się zrzec roszczeń alimentacyjnych. Najczęściej po to dokonuje tego wyboru, aby za zgodą zrzec się roszczeń alimentacyjnych.

Taka sytuacja będzie niedopuszczalna jeżeli wg. prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela zrzeczenie się roszczenia będzie niedopuszczalne.

Np. W Polsce nie można zrzec się prawa do alimentacji, można ich nie dochodzić. Gdyby polski wierzyciel alimentacyjny w porozumieniu z dł. wybrali prawo państwa X, w którym można się zrzec i mówi, że się zrzeka - to zrzeczenie byłoby nieskuteczne.

Komentatorzy zwracają uwagę, że nie można byłoby mówić o zrzeczeniu jeżeli wierzyciel uzyskuje jednorazową sumę na pokrycie tych przyszłych potrzeb. Jeśli w zamian za zrzeczenie ogólne, wierzyciel otrzymuje jednorazową sumę na pokrycie przyszłych potrzeb.

Wg. polskiego prawa rodzinnego taka konstrukcja też jest niemożliwa, żeby powiedział wierzyciel alimentacyjny – to dobrze zapłać 100tys ja już alimentów nie będę od Ciebie dochodził. Nie jest wykluczone, że po 3 latach wierzyciel alimentacyjny wytoczyłby powództwo i zażądałby dalszych alimentów za dalszy okres. Wg. polskiego prawa rodzinnego takie zrzeczenie się byłoby nieskuteczne.

Ale my jesteśmy na poziomie prawa kolizyjnego. Wierzyciel alimentacyjny jest chroniony w pewnym zakresie.

Jeżeli wierzyciel alimentacyjny wybrał takie prawo, które pozwala zamienić roszczenia alimentacyjne okresowe na jednorazową sumę, która ma okrywać przyszłe potrzeby wierzyciela, to nie jest to traktowane jako zrzeczenie w rozumieniu przepisów Protokołu i nie stosujemy ograniczenia i nie sprawdzamy czy przed takim zrzeczeniem chroni prawo zwykłego miejsca pobytu wierzyciela.

1. Szczególna klauzula porządku publicznego.

Związana z wyborem art. 8 ust. 5

5. Prawa wybranego przez strony nie stosuje się, jeśli jego zastosowanie mogłoby prowadzić do oczywiście niesprawiedliwych lub niesłusznych skutków dla jednej ze stron, chyba że w chwili wyboru prawa strony były w pełni poinformowane i świadome skutków swojego wyboru.

Klauzula generalna, ostatnia deska ratunku dla wierzyciela, kt. zgodził się na wybór, ale w konkretnych okolicznościach okazuje się, że powoduje wybór powoduje dla niego niesłuszne, rażąco niesprawiedliwe rozwiązanie.

Nie tylko dotyczy to wierzyciela, może to dotyczyć także dłużnika.

To ma swoje granice:

Chyba że w chwili wyboru prawa strony były w pełni poinformowane i świadome skutków swojego wyboru.

Jedna ze stron jeżeli powołuje się na klauzulę , druga może się bronić, że ten wybór był w pełni świadomy.

Np. Wskazując, że strona dokonując wyboru na przyszłość była reprezentowana przez prawnika , strona zasięgała porady prawnej, wiedziała na co się decyduje - jedna z okoliczności przesądzająca o tym że wybór był dokonany w pełni świadomie.

Mówimy o szczególnej klauzuli porządku publicznego, która chroni stronę która dokonała wyboru przed rażąco niesprawiedliwymi, niesłusznymi skutkami zastosowania prawa wybranego.

Natomiast jest normalna regularna klauzula porządku publicznego i o tej klauzuli jeszcze powiemy. Prawa wybranego nie stosuje się, to stosuje się prawo wskazane łącznikiem obiektywnym.

Wskazanie obiektywne

Ogólna zasada wskazania obiektywnego: Prawem właściwym jest prawo państwa w którym wierzyciel alimentacyjny ma miejsce zwykłego pobytu.

Takie odniesienie jest o tyle słuszne, gdyż jest to odniesienie się do realiów w których na co dzień ta osoba żyje. Świadczenia alimentacyjne maja być zrelatywizowane do środowiska, do społeczeństwa, w którym żyje uprawniony

Każde inne powiązanie mogłoby być trochę sztuczne.

Jest to najbardziej racjonalne, naturalne powiązanie dla ustalenia czy i w jakim zakresie przysługują roszczenia alimentacyjne.

Tę zasadę właściwości miejsca zwykłego pobytu przewiduje art. 3 ust. 1

Artykuł 3

Ogólna właściwość prawa

1. Zobowiązania alimentacyjne podlegają prawu państwa, w którym wierzyciel ma miejsce zwykłego pobytu, chyba że niniejszy protokół stanowi inaczej.

2. W przypadku zmiany miejsca zwykłego pobytu wierzyciela stosuje się prawo państwa, w którym wierzyciel ma nowe miejsce zwykłego pobytu, od momentu, w którym nastąpiła ta zmiana.

Wskazuje że może dojść do zmiany statutu – chodzi o każdoczesne miejsce zwykłego pobytu.

W przypadku zmiany – stosuje się prawo państwa w którym wierzyciel ma nowe miejsce pobytu od momentu w którym nastąpiła zmiana.

Wierzyciel alimentacyjny do Bożego Narodzenia 2012 miał miejsce zwykłego pobytu na terytorium Polski, ale na święta wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie zaproponowano mu prace, podjął ją i tam ma miejsce zwykłego pobytu. Roszczenia alimentacyjne za okres do świąt ustalamy wg. prawa polskiego, od czasu zmiany miejsca zwykłego pobytu roszczenia alimentacyjne za kolejny okres od nowego prawa właściwego.

Może się pojawić sytuacja okresu przejściowego - pojechał na Boże Narodzenie do W.B odwiedzić rodzinę, posiedział tam miesiąc, drugi miesiąc, w sytuacji kiedy postanowił wrócić, zaproponowano mu prace od 1 marca. W tych okolicznościach wydaje się, że w którym momencie nastąpiła zmiana miejsca zwykłego pobytu? Od 1 marca – nastąpiło stabilne powiązanie z nowym systemem prawnym. Do 1 marca był to tylko pobyt tymczasowy. Nie było stabilnego, ścisłego powiązania z systemem prawnym, które jest niezbędnym elementem zwykłego pobytu.

Zasada ogólna prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego – są także zasady szczególne. Mamy uprzywilejowanie albo ochronę pewnych kategorii wierzycieli:

1. Gdy chodzi o alimentację na rzecz dzieci oraz alimentację ze strony dzieci na rzecz rodziców. Dotyczą relacji alimentacyjnych pomiędzy rodzicami a dziećmi w obu kierunkach.

2. Relacje alimentacyjne w stosunku do dzieci (czy do osób poniżej lat 21) ze strony innych podmiotów niż rodzice.

Z wyłączeniem spraw małżeńskich.

W tej grupie przypadków mamy reguły szczególne – i takie specyficzne rozwiązania kaskadowe, wariantowe służące ochronie wierzyciela.

Wszystko zależy od tego, w jakim państwie jest rozstrzygana sprawa:

1. Jeśli sprawa jest wszczęta przez wierzyciela przed właściwym organem miejsca zwykłego pobyty dłużnika to właściwe jest prawo sądu.

Sprawa jest wszczęta przez w przed właściwym organem w państwie zwykłego pobytu dłużnika

Jakie jest założenie?

Skoro wierzyciel decyduje się dochodzić roszczeń przed organem w państwie zwykłego miejsca pobytu dłużnika a zwykle nie ma takiego obowiązku. W sprawach alimentacyjnych ogólna zasada actor sequitur forum rei nie obowiązuje.

Zwykle w sprawach alimentacyjnych wierzyciel ma możliwość dochodzenia alimentów przed swoimi organami.

Jeśli wierzyciel decyduje się dochodzić alimentacji przed organem państwa miejsca zwykłego pobytu dłużnika. Zakłada się, że powinien mieć świadomość liczyć się z zastosowaniem prawa tam obowiązującego.

Na plan pierwszy wysunięte jest prawo obowiązujące w siedzibie organu orzekającego, prawo obowiązujące w miejscu zwykłego pobytu dł.

Chodzi o sprawy wszczęte przez samego wierzyciela, a nie przez dłużnika. Nie dotyczyłoby to przypadków gdy dł. występuje przed swoim sądem o obniżenie alimentów, albo o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. W tych przypadkach byłaby ogólna reguła dotycząca prawa miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego.

Jeżeli wierzyciel dochodzi roszczeń przed organem miejsca zwykłego pobytu dłużnika - to zasadniczo stosowane jest prawo obowiązujące w siedzibie organu orzekającego

ale

jeżeli prawo to nie pozwala na uzyskanie świadczeń alimentacyjnych to stosujemy prawo zwykłego pobytu wierzyciela.

Rozwiązanie kaskadowe:

1. Zaczynamy od prawa miejsca zwykłego pobytu dłużnika – prawa obowiązującego w siedzibie organu rozstrzygającego

2. Ale gdyby się okazało, że prawo tam obowiązujące nie przewiduje roszczeń dla wierzyciela to mamy możliwość powołania się mimo wszystko na prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela.

Powrót na grunt reguły podstawowej żeby sprawdzić czy ten system nie przewiduje roszczeń alimentacyjnych.

Podkreśla się przejście na to prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela dotyczy to tylko przypadków, gdy prawo organu orzekającego w ogóle nie przewiduje roszczeń alimentacyjnych.

A gdyby było tak że są roszczenia alimentacyjne ale w wąskim zakresie, a prawo zwykłego miejsca pobytu wierzyciela jest bardziej hojne, to niestety nie możemy się na nie powołać. Tylko wtedy gdy nie uzyskamy alimentacji w oparciu o prawo właściwe.

1. Jeśli sprawa jest rozstrzygana przed właściwym organem innego państwa niż państwo miejsca zwykłego pobytu dłużnika, to punktem wyjścia jest mimo wszystko zasada ogólna – właściwość prawa państwa zwykłego pobytu wierzyciela (reguła ogólna zostaje zachowana),

ale

norma ma charakter kaskadowy – bo gdyby to prawo nie przewidywało roszczeń alimentacyjnych sprawdzimy jeszcze według prawa obowiązującego w siedzibie organu rozstrzygającego.

Jeszcze jedna możliwość się na to nakłada.

Jeżeli żadna z tych możliwości nie dała nam świadczeń alimentacyjnych.

1. Jeżeli prawo ustalone na powyższych zasadach nie pozwala na uzyskanie świadczeń alimentacyjnych wierzycielowi, można ostatecznie sprawdzić czy takich roszczeń nie da się wywieść ze wspólnego prawa ojczystego stron.

Jeżeli takie prawo ojczyste istnieje, bo jeżeli strony nie maja wspólnego obywatelstwa to ta reguła nie wchodzi w grę.

Poszukiwanie prawa które da wierzycielowi świadczenie alimentacyjne.

Ad. I

Stosunki alimentacyjne pomiędzy małżonkami, byłymi małżonkami lub stronami unieważnionego małżeństwa.

Punktem wyjścia jest zasada ogólna: prawo miejsca zwykłego pobytu wierzyciela alimentacyjnego,

ale środkiem ochronnym jest możliwość zgłoszenia sprzeciwu przez każdą ze stron i powołania się na klauzulę korekcyjną.

Zgodnie z którą prawem właściwym będzie prawo innego państwa z którym małżeństwo ma ściślejszy związek.

Protokół mówi – np. w szczególności państwa w którym małżonkowie mieli ostatnie miejsce wspólnego zwykłego pobytu.

Klauzula korekcyjna występuje w specyficznym kształcie – jest podobna do tych które znamy z innych aktów prawa kolizyjnego. Prawem właściwym ma być prawo właściwe, z którym dana relacja jest ściśle związana, ale tutaj potrzebny jest wyraźny sprzeciw jednej ze stron.

W innych przypadkach sąd nawet z urzędu może się powołać na klauzulę korekcyjną jeśli widzi znacznie ściślejszy związek z państwem. Tutaj sąd czeka na sprzeciw któregokolwiek z małżonków.

Jak ta klauzula korekcyjna działa?

Np. Para polsko – francuska zamieszkali we Francji, następnie doszło do separacji faktycznej, żona wróciła do Polski, i następnie doszło do rozwodu, teraz domaga się alimentów w Polsce, wg. prawa polskiego. Jakie prawo jest właściwe? Prawo zwykłego miejsca pobytu wierzyciela. Ona w Polsce ma miejsce zwykłego pobytu i domaga się wg. prawa polskiego alimentów. Małżonek może jednak złożyć sprzeciw, znacznie ściślej związane z małżeństwem jest prawo francuskie. Tam mieli małżonkowie ostatnie miejsce zwykłego pobytu.

Wierzyciel nie zawsze będzie mógł skorzystać ze swojego prawa miejsca zwykłego pobytu.

III grupa przypadków – reguły szczególne

Roszczenia alimentacyjne w przypadkach mniej typowych, inne niż zobowiązania rodziców na rzecz dzieci i inne niż zobowiązania w relacjach małżeńskich.

Sfera ta pokrywa się częściowo z I grupą przypadków. Dotyczy wszystkich relacji alimentacyjnych z wyłączeniem alimentacji rodziców na rzecz dzieci.

Dzieci w stosunku do rodziców wchodziłoby w grę.

Dłużnik alimentacyjny może się bronić przed roszczeniami wierzyciela wskazując, że obowiązek alimentacyjny nie istnieje, ani w państwie zwykłego pobytu dłużnika, ani we wspólnym prawie ojczystym stron.

Chodzi o sytuację kiedy prawo właściwe ustalone na zasadach ogólnych przewidywałoby roszczenia alimentacyjne, a dł. broniłby się że takich roszczeń nie przewiduje prawo jego miejsca zwykłego pobytu, ani prawo wspólnego obywatelstwa stron.

Trzeba dodać to kumulatywne sprawdzenie, że nie byłoby roszczeń, dotyczy tych przypadków kiedy strony mają wspólne obywatelstwo. Jeżeli strony nie maja wspólnego obywatelstwo to wystarczy powołać się na swoje prawo miejsca zwykłego pobytu. (prawo miejsca zwykłego pobytu dł. alimentacyjnego)

Związany jest z szerokim zakresem protokołu haskiego. Nie wszystkie systemy prawne przewidują roszczenia pomiędzy rodzeństwem, albo pomiędzy powinowatymi. Chodzi o uniknięcie sytuacji kiedy prawo właściwe na zasadach ogólnych przewidywałoby roszczenie alimentacyjne.

A dł. alimentacyjny mówi, że do głowy mu nie przyszło że ma płacić takie alimenty, bo w jego państwie nie ma możliwości dochodzenia takich roszczeń.

Ta reguła dotyczy tylko tych stosunków INNYCH niż alimentacja na rzecz dzieci i między małżonkami.

Zakładamy że alimentacja na rzecz dzieci albo między małżonkami jest czymś oczywistym.

Gdyby się nawet zdarzyło, że dł. alimentacyjny mieszka w państwie gdzie takich roszczeń alimentacyjnych nie ma – np. mieszka w egzotycznym państwie, to tego się obejść nie da.

Jest założenie że roszczenie na rzecz dzieci i pomiędzy małżonkami jest oczywiste.

Inne są mniej typowe i dają możliwość ochrony dł. alimentacyjnemu.

Szczególne reguły dotyczą różnych sfer przypadków. Trzecia grupa przypadków częściowo pokrywa się z grupą pierwszą.

Zakres prawa właściwego.

Mamy szeroki zakres prawa właściwego

Statut obligacyjny – art. 11

Artykuł 11

Zakres stosowania prawa właściwego

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa między innymi:

a) czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych;

b) zakres, w jakim wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz;

c) podstawę obliczania wysokości świadczeń alimentacyjnych i ich indeksacji;

d) kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, z wyjątkiem kwestii dotyczących zdolności sądowej i zastępstwa procesowego;

e) termin przedawnienia lub termin wniesienia powództwa;

f) zakres obowiązku alimentacyjnego dłużnika, gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń alimentacyjnych.

Czy, w jakim zakresie, od kogo wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych.

W tym kryje się niemal wszystko. Ustalamy jakie więzi, jakie relacje musze być podstawą roszczeń alimentacyjnych. Jakie przesłanki konkretne musza być spełnione, żeby obowiązek alimentacyjny się w tych relacjach zaktualizował. Jeżeli przesłanki są spełnione to prawo nam powie w jakiej wysokości powinny być zasądzone świadczenia alimentacyjne.

Ponadto prawo właściwe określa zakres w jakim wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz.

Ponadto określa podstawę obliczania wysokości świadczeń alimentacyjnych i ich indeksacji.

Ponadto określa kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych, z wyjątkiem kwestii dotyczących zdolności sądowej i zastępstwa procesowego;

Czy przedstawiciel ustawowy może dochodzić, ale to czy on ma zdolność sadową będzie zależało od przepisów procedury.

Prawo wskazuje określa termin przedawnienia roszczeń, termin na wniesienie powództwa.

I prawo właściwe określa zakres obowiązku alimentacyjnego dł. gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń alimentacyjnych.

Jeżeli Wierzyciel uzyskuje świadczenia alimentacyjne od Instytucji, zwykle ta instytucja ma możliwość regresowania spełnionych świadczeń wobec dł. alimentacyjnego. Prawem właściwym dla tych roszczeń regresowych będzie prawo właściwe dla alimentacji.

Protokół ma charakter regulacji kolizyjnej, wskazuje prawo właściwe, ale także zawiera zasadę materialnoprawną.

Ta zasada zawarta jest w art. 14 i dotyczy ustalania wysokości świadczeń alimentacyjnych. Zasada ta wchodzi w grę tylko wtedy jeżeli na podstawie prawa właściwego ustalimy, że roszczenia alimentacyjne się należą.

Artykuł 14

Ustalenie wysokości świadczeń alimentacyjnych

Nawet jeśli prawo właściwe stanowi inaczej, przy określaniu wysokości świadczeń alimentacyjnych bierze się pod uwagę potrzeby wierzyciela i możliwości majątkowe dłużnika oraz wszelkie świadczenia, które wierzyciel otrzymał zamiast okresowo wypłacanych świadczeń alimentacyjnych.

Sąd ma uwzględnić regułę merytoryczną zawartą w Protokole niezależnie od prawa zasadniczo właściwego. Prawo zasadniczo właściwe stosuje się dla zakresu roszczeń alimentacyjnych, ale nie może być naruszona reguła merytoryczna z art. 14

Chodzi o to aby zapewnić pewien standard ustalania świadczeń alimentacyjnych, standard co do zakresu świadczeń alimentacyjnych.

W prawie polskim roszczenia alimentacyjne są uzależnione z jednej strony od potrzeb uprawnionego z drugiej od możliwości majątkowych zobowiązanego.

Ale gdyby prawem właściwym okazał się bardzo egzotyczny system prawny, gdzie zakres alimentacyjny zależy od układu gwiazd, czy od przynależności do określonej kasty społecznej, to niekoniecznie byłoby zgodne z naszymi standardami – w takim razie strony sygnatariusze Protokołu haskiego, zakładają że będą pilnowały pewnego standardu ustalania wysokości świadczeń alimentacyjnych. Niezależnie co na ten temat stanowi prawo właściwe trzeba będzie uwzględnić możliwości zobowiązanego i potrzeby uprawnionego oraz świadczenia które zostały ewentualnie wypłacone jednorazowo zamiast świadczeń okresowych.

Np. jednorazowe świadczenia zamiast alimentów płatnych periodycznie. Dł. próbowałby się zwolnić od obowiązku alimentacyjnego płacąc kwotę jednorazowo i zastrzegł że więcej nie będzie płacił. To co zapłacił trzeba uwzględnić.

Protokół haski nie przewiduje odesłania- prawo wskazane przepisami protokołu – tym bardziej wybrane przez strony to prawo merytoryczne.

Zawsze sięgamy do norm merytorycznym bez sięgania do norm kolizyjnych.

Odesłania nie ma niezależnie od tego, czy wskazano prawo państwa stosującego Protokół, czy nie. Jeśli prawem wskazanym byłoby prawo państwa stosującego protokół to byłoby to odesłanie bezprzedmiotowe, bo w państwie stosującym protokół są te same reguły kolizyjne.

Nawet jeżeli prawem właściwym jest prawo państwa niekonwencyjnego, czy państwa które nie stosuje Protokołu haskiego to od razu sięgamy do przepisów merytorycznych.

Klauzula porządku publicznego

Artykuł 13

Porządek publiczny

Można odmówić stosowania prawa wskazanego na mocy niniejszego protokołu jedynie w zakresie, w jakim skutki jego zastosowania byłyby oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym miejsca organu orzekającego.

Formuła klasyczna:

1. musimy ustalić skutki zastosowania danego prawa. Nie chodzi o różnicę in abstracto , musimy mimo wszystko hipotetycznie zastanowić się jakie te skutki by były.

Jeżeli tych skutków nie da się pogodzić z porządkiem publicznym obowiązującym w siedzibie organu orzekającego - możemy odmówić zastosowania prawa wskazanego.

Sąd któregoś z państw europejskich ma orzekać o świadczeniach alimentacyjnych na podstawie prawa muzułmańskiego. Tam dopuszczalna jest poligamia, uproszczone zasady dotyczące rozwiązania małżeństwa. I to może doprowadzić do przyjęcia, że nie będziemy rozstrzygać o alimentach na podstawie takiego prawa . Ale powstaje pytanie: dlaczego?

Musimy sprawdzić reguły merytoryczne i dopiero jeśli się okaże że rzeczywiście są nieracjonalne – wtedy możemy się na tą klauzulę powołać. Sam fakt, że stosujemy prawo które co do swej istoty jest oparte na innych zasadach nie jest podstawą do odmowy zastosowania takiego systemu.

Klauzula porządku publicznego odnosi się tylko do skutków w konkretnym przypadku.

Art. 16 i 17 zasady szczególne związane z niejednolitością prawa:

Niejednolitość terytorialna i personalna.

EGZAMIN: Terminy wrześniowe zostaną ogłoszone dopiero po zakończeniu sesji letniej.