KONTAKTY ZE ŚWIATEM ZWIERZĄT

NIEBEZPIECZEŃSTWA I SPOSOBY POSTĘPOWANIA PO EKSPOZYCJI

• ok. 5 000 gatunków zwierząt jadowitych

wytwarzają trucizny dla celów zaczepnych lub obronnych

człowiek najczęściej ulega przypadkowej ekspozycji

• zwierzęta jako przenosiciele (wektory) mikroorganizmów chorobotwórczych

po wprowadzeniu składników śliny:

• reakcje miejscowe (różnie nasilone)

• reakcje uogólnione

(dysfunkcja różnych narządów i układów organizmu do zgonu włącznie)

• zależne od rodzaju i ilości wprowadzonej substancji oraz wrażliwości osobniczej

owady- pszczoła

• żądło na końcu odwłoka, w nim zbiorniczek z jadem

/żądło zaopatrzone w haczyki, pszczoła po użądleniu ginie/

• jad /ok.1mg/

= substancje drażniące skórę, wywołujące ból, hemolizę, ciśnienia tętniczego, działające niekorzystnie na czynność serca

= białka wywołujące uczulenie

• wprowadzenie jadu

= u wszystkich osób reakcja miejscowa

• objawy ogólne w zależności od ilości jadu w stosunku do masy ciała

/kilka pszczół- reakcja toksyczna, kilkadziesiąt- ciężkie objawy chorobowe, 500 i więcej- do zgonu włącznie/

• u osób uczulonych gwałtowna reakcja alergiczna (do wstrząsu anafilaktycznego włącznie)

- niezależnie od ilości jadu

• po ukłuciu- delikatnie usuwamy żądło

• gdy reakcja miejscowa- okład chłodzący

• objawy uogólnione- w zależności od nasilenia pomoc lekarska; transport w pozycji bezpiecznej

• użądlenie w okolicy jamy ustnej lód do ssania/zimny napój

• użądlenie u osoby uczulonej

leki bez względu na objawy

• odczyny późne- po 7-10 dniach- uszkodzenie nerek, drobnych naczyń, nerwów obwodowych

owady- osa

• atakuje prowokowana, żądło bez haczyków /”wielokrotne użycie”/

• skład jadu podobny jak u pszczoły

• postępowanie po ekspozycji

podobne w zakresie odczynów miejscowych i uogólnionych

ZAWSZE pytamy o stwierdzone uczulenie

owady- szerszeń

• spokojny, żądli tylko w obronie gniazda

• użądlenia bardziej bolesne niż pszczoły, większe odczyny miejscowe

• u dorosłych – niejasne dane co do odczynów uogólnionych

• u małych dzieci użądlenia mnogie mogą spowodować zatrzymanie akcji serca

i czynności ośrodka oddechowego

owady- trzmiel

• mniej agresywny od pozostałych, jad zawiera mniej białka niż jad pszczoły

• używany w produkcji rolnej do zapylania warzyw- pracownicy szklarni zawodowo narażeni na użądlenia, u części rozwija się uczulenie

• po kolejnych ekspozycjach- obrzęki, napady astmy, pokrzywka, wstrząs anafilaktyczny

owady- komar

• słabo nasilona alergia na białka w ślinie komarów występuje u większości ludzi niewielkie odczyny skórne

• rzadkie przypadki ciężkiej nadwrażliwości z objawami ogólnymi, wśród których dość często zdarza się wstrząs anafilaktyczny /w poszczególnych regionach świata występują charakterystyczne dla nich gatunki komarów, skład śliny zależny od gatunku/

pająki

• pająk krzyżak

• topik (wodnik)

• jad powoduje tylko niewielkie odczyny miejscowe, bez objawów ogólnych

• włoska tarantula - również głównie odczyny miejscowe, rzadko uogólnione

• czarna wdowa- jad powoduje uszkodzenie układu nerwowego, naczyń krwionośnych, skurcze mięśni, wzrost ciśnienia,

• u dzieci i osób starszych zdarza się zgon z powodu uszkodzenia układu oddechowego

i krążenia

postępowanie ogólne +antytoksyna

kleszcze

• trzy stadia rozwojowe, w każdym z nich muszą napić się krwi ssaka, aby przeobrazić się w kolejną postać

• ukłucie jest niewyczuwalne dla żywiciela

• ślina zawiera substancje zapobiegające krzepnięciu krwi, co ułatwia pobieranie pokarmu,

w ślinie- patogeny, dla których kleszcze są przenosicielami: wirusy kleszczowego zapalenia mózgu, bakterie Borrelia burgdorferi, powodujące chorobę nazywaną boreliozą z Lyme

• ukłucie przez kleszcza często pozostaje niezauważone, u niektórych osób dopiero

po kilku dniach w miejscu przyczepienia kleszcza do skóry występuje uczucie świądu

• podrapanie kończy się zazwyczaj oderwaniem tułowia z pozostawieniem główki w skórze

kilkudniowy miejscowy odczyn zapalny

• usunięcie kleszcza powinno być całkowite, bez pozostawienia fragmentu ciała w skórze

/najlepiej użyć do tego jałowej, grubej igły, wkłuwając ścięty koniec w skórę poniżej główki i wypchnąć ją, dezynfekując rankę/

roztocza

• ptaszyniec i swędzik jesienny: atakują skórę człowieka powodując reakcje miejscowe, głównie świąd (przeczosy powstałe po zadrapaniach mogą ulegać wtórnym nadkażeniom bakteryjnym)

• larwy swędzika wywołują drobne czerwone grudki otoczone pęcherzykami z przezroczystą treścią

• nie występują odczyny ogólne, wystarcza zastosowanie na skórę preparatów roztoczobójczych

• obrzeżek gołębi: nakłuwa skórę bardzo boleśnie, występuje niewielki obrzęk i znaczny świąd; u osób nadwrażliwych po masowym ataku mogą występować uogólnione odczyny alergiczne, nawet o ciężkim przebiegu

skorpion

• 24 spośród 550 gatunków wytwarzają jad toksyczny/śmiertelny dla człowieka

• stare osobniki są bardziej jadowite niż młode

• jad hialuronidaza i neurotoksyny; - ból, świąd i obrzęk w miejscu ukąszenia; obrzęk języka, skurcze mięśni gardła i krtani; ślinotok, niepokój, wzmożona potliwość, drgawki; bóle brzucha; niewydolność krążeniowa i oddechowa

• objawy o średnim nasileniu trwają zwykle 24 –48h objawy neurologiczne utrzymują się do tygodnia

• jak najszybsze zastosowanie surowicy przeciwko jadowi skorpiona

• korzystne zimny okład w miejscu ukłucia i unieruchomienie pokąsanego

/ zmniejszenie szybkości wchłaniania jadu/

• osobę po ukłuciu skorpiona należy obserwować co najmniej dobę, w obawie przed pogorszeniem się stanu lub wystąpieniem późnych objawów

• szanse poszkodowanego na przeżycie zwiększa monitorowanie pracy serca

zgony są najczęściej wynikiem niewydolności układu krążenia

gady- jaszczurki

• w Polsce- jaszczurka zwinka i żyworódka- wbrew obiegowym opiniom

nie są niebezpieczne dla człowieka

• spośród wszystkich gatunków jaszczurek jedynie dwa /w pd stanach USA i Meksyku/

są jadowite dla ludzi ich jad zawiera substancję silnie działającą na układ nerwowy, nie ma swoistej antytoksyny

gady- węże

• w Polsce- żmija zygzakowata

• jad- toksyny białkowe i enzymy

działanie neurotoksyczne, zaburzenia krzepnięcia krwi, zaburzenia pracy serca, powodujące martwicę tkanek i uszkodzenie drobnych naczyń krwionośnych

• zwykle widoczne dwa ślady po wbiciu zębów jadowych

• niemal natychmiast po ukąszeniu pojawia się silny, piekący ból i szybko narastający obrzęk

/rozszerza się obwodowo, w centrum odcień czerwonosiny- hemoliza/

• gdy składniki jadu trafią do krążenia ogólnego

– złe samopoczucie, gorączka, nudności, wymioty, wybroczyny skórne (50% przypadków)

• bardzo rzadko zaburzenia krążenia, zaburzenia świadomości, drgawki

• pokąsanie małego dziecka jest zawsze groźniejsze w skutkach niż osoby dorosłej. ciężkość przebiegu zależy od ilości wchłoniętej toksyny przypadającej na kilogram masy ciała

• odsetek zatruć śmiertelnych wynosi poniżej 1%

• po pokąsaniu elastyczna opaska uciskowa/unieruchomienie powyżej miejsca ukąszenia, tak, aby hamowała przepływ krwi w żyłach nie upośledzając przepływu krwi tętniczej(poniżej opaski powinno być wyczuwalne tętno)

• ucisk należy zwalniać co 20min na okres około 1min, aby nie doszło do martwicy z niedokrwienia

• kończynę unieruchomić ruchy mięśni przyspieszają absorbcję jadu,

ważne jest uspokojenie chorego – stres pogłębia niekorzystne skutki pokąsania

• szybki transport do szpitala, gdzie po uprzednim wykonaniu próby uczuleniowej zostanie podana antytoksyna neutralizująca

na świecie: 410 gatunków węży jadowitych

• doskonały aparat jadowy, gruczoły połączone z zębami; często agresywne, wyczulone na zapachy,niektóre plują jadem na kilka metrów

• pokąsanie przez węże z innych regionów świata cechuje znacznie gorsze rokowanie;

głęboka martwica tkanek miękkich, a nawet kości, wymaga przeprowadzenia zabiegów operacyjnych (w skrajnych przypadkach – amputacji)

• dla węży o długich zębach ubranie/buty nie stanowią żadnej przeszkody

• skutki pokąsania mogą się pojawiać również w trybie opóźnionym, osobę pokąsaną należy zawsze poddać co najmniej 24- godzinnej obserwacji.

• zgony nagłe zatrzymanie akcji serca i oddechu, zaburzenia krzepnięcia, niewydolność nerek

• pierwsza pomoc po pokąsaniu przez różne węże jest podobna i nie zależy od gatunku

• ustalenie gatunku węża jest istotne w celu podania swoistej surowicy

• na danym terenie w warunkach naturalnych żyje wiele gatunków węży, dostępne są surowice wieloważne

• opracowano preparaty dla krajów europejskich, podobnie dla krajów Azji, Afryki Centralnej czy jej obszarów tropikalnych

nietoperze

• w krajach obu Ameryk opisywano przypadki zachorowań i zgonów z powodu wścieklizny po pokąsaniu przez nietoperze, w Niemczech stwierdzono zarażenie nietoperzy

• w jaskiniach, gdzie przebywają niektóre gatunki, wirusy mogą być obecne w powietrzu w postaci aerozolu, na cząsteczkach śliny nietoperzy (speleologom zalecane są szczepienia profilaktyczne)

zwierzęta domowe

• pies: 60%-ofiarą są członkowie rodziny, 30%- właściciel

• kot: zwykle zadrapania, ugryzienia rzadsze, ale głębokie, częściej ropne powikłania

oczyszczenie rany, w zależności od rozległości- interwencja chirurgiczna

• ZAWSZE-profilaktyka przeciwtężcowa, ocena zagrożenia wścieklizną

• hodowane w domu /chomiki, świnki morskie, myszy itp../- w razie pokąsania konieczna szybka dezynfekcja rany

• synantropijne/szczególnie szczury- rany po pokąsaniu bardzo źle się goją, z reguły powikłane zakażeniami bakteryjnymi/

- sposób postępowania jak wyżej

zwierzęta leśne

• każde pokąsanie przez zwierzę dzikie traktuje się jako grożące zakażeniem wścieklizną.

Zagrożenie może stanowić również zabrudzenie uszkodzonej skóry lub spojówek śliną tych zwierząt.

• gdy zwierzę pozwoli się podejść, złapać i nie broni się przy tym- jest najpewniej chore

• powszechna jest opinia, że zwierzę wściekłe jest agresywne często, nie zawsze-w zależności od stopnia zaawansowania choroby widoczne mogą być porażenia kończyn, ślinotok

• w wielu przypadkach występuje tzw. postać cicha wścieklizny- zwierzę jest apatyczne, wcześnie występują porażenia i śmierć