ZABURZENIA ODŻYWIANIA U MŁODZIEŻY
Zaburzenia odżywiania (in. zaburzenia jedzenia) to jednostki chorobowe charakteryzujące się zaburzeniem łaknienia na podłożu psychicznym. Można je podzielić na dwie grupy:
ZABURZENIA SPECYFICZNE ZABURZENIA NIESPECYFICZNE
Do zaburzeń specyficznych zaliczamy: jadłowstręt psychiczny (tzw. anoreksja) i żarłoczność psychiczną (czyli bulimię).
Zaburzenia niespecyficzne to np.: zespół jedzenia nocnego, zespół objadania się, otyłość czy anarchia żywieniowa.
Osoby z zaburzeniami odżywiania często cierpią również na depresję, samo okaleczają się lub nadużywają alkoholu czy środków odurzających. Może pojawić się także uzależnienie od czynności seksualnych. Dzieje się tak, ponieważ zaburzenia odżywiania to objawy tego, co przeżywa osoba chora (ból, stres, strach, samotność, niska samoocena itp.). Mechanizmy choroby często są niezrozumiałe dla samego chorego, a jego zachowania (np. objadanie się i wywoływanie wymiotów) to najczęściej działania kompulsywne.
JADŁOWSTRĘT PSYCHICZNY - polegające na celowej utracie wagi wywołanej i podtrzymywanej przez osobę chorą. Obraz własnego ciała jest zaburzony. Dotyczy przeważnie dziewcząt i kobiet w wieku 10 – 13 lat oraz 16 – 21. Anoreksję cechuje szybko postępujące wyniszczenie organizmu, które pozostawia często już nieodwracalne zmiany. Nieleczona prowadzi do śmierci w około 10% przypadków. Zwykle rozpoczyna się przed 25. rokiem życia. Średni wiek, w którym rozwija się anoreksja wynosi 15 lat. Źródła podają różną liczbę kobiet cierpiących na anoreksję. Sugeruje się, że jedna na 200 dziewcząt w wieku 15-18 lat jest anorektyczką. Również chłopcy nie są odporni na pragnienie szczupłości. Badania wskazują, że prawie 50 % 10-11-latków chciałoby schudnąć.
Osoby chore na anoreksję odczuwają chorobliwy lęk przed otyłością, dlatego początkowo zmniejszają objętość swoich posiłków, następnie redukują ich ilość, by w końcu wyeliminować z diety tłuszcze, węglowodany, nawet czerwone mięso, co prowadzi do spadku masy ciała, często nawet o 15%. W zachowaniach osoby chorej na anoreksję możemy zauważyć:
częste wymioty
zażywanie środków przeczyszczających lub moczopędnych
zwiększony wysiłek fizyczny, a nawet wyczerpujące ćwiczenia
Dziewczęta w wieku młodzieńczym dążą do osiągnięcia stereotypowego ideału kobiety, zaczynają chcieć podobać się chłopcom, dorównać swoim koleżankom; sięgają więc po radykalne środki. Obsesyjnie myśląc o szczupłości testują najróżniejsze diety, które niekoniecznie są skuteczne, a nieumiejętne wdrażanie ich może prowadzić właśnie do anoreksji. Inne przyczyny zachorowania na anoreksję to np.:
lęk przed dorosłością i dojrzewaniem
problemy w życiu rodzinnym
czynniki genetyczne
stosowanie przemocy
urazy z dzieciństwa
Anorektycy charakteryzują się szczególnymi zmianami fizycznymi takimi jak wyniszczenie organizmu, podkrążone oczy, niskie ciśnienie krwi, znaczna utrata włosów, sucha łuszcząca się skóra, obrzęki kończyn, omdlenia, zimne dłonie, bezsenność. Wśród zmian psychicznych dostrzegamy zmiany w sposobie myślenia (wszystko uzależnione jest od kontrolowania wagi i jedzenia), a także zachowania obsesyjne, kompulsywne.
Anoreksję można leczyć farmakoterapią, zalecane są również terapie rodzinne i indywidualne.
ŻARŁOCZNOŚĆ PSYCHICZNA - BULIMIA - Schorzenie to należy odróżnić od zaburzeń związanych z objadaniem się. Chorzy na bulimię, choć zdają sobie sprawę z utraty kontroli nad własnym zachowaniem związanym z odżywianiem się, przejadają się bardzo często, a następnie stosują sposoby kontrolowania wagi ciała, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia. Jest to choroba o podłożu psychicznym, a chorzy na nią zwykle czują się głodni nawet bezpośrednio po jedzeniu.
Czasami po wymiotach odczuwają tak wielką ulgę, że przejadają się po to, by ponownie je wywołać. Większość pacjentów dotkniętych bulimią to kobiety. Dzielą one dni na „dobre”, gdy nie odczuwają przymusu objadania się, i „złe” kiedy nie mogą powstrzymać łaknienia. Są świadome tego, że niepokój, nuda, stres i uczucie przykrości mogą wyzwalać okresy obżarstwa. Bulimia bardzo często dotyka osoby, które nie akceptują swojego wyglądu, wagi, nie czują się dobrze w swoim ciele i pragną za wszelką cenę polepszyć swoje samopoczucie.
Statystycznie bulimia występuje ok. 5 razy częściej niż anoreksja i najczęściej pojawia się u osób w wieku 16-18 lat, ale ostatnio coraz częściej diagnozowana jest u osób w wieku 20-30 lat. Dotyka kobiet i mężczyzn. Ci drudzy stanowią ok 10-20% pacjentów z bulimią.
Możemy podejrzewać u kogoś bulimię, jeśli zauważamy nawracające okresy żarłoczności, zjadanie olbrzymich ilości pokarmu w ciągu dnia, a także gdy osoba regularnie stosuje metody zapobiegania przyrostu masy ciała, takie jak prowokowanie wymiotów, ścisła dieta czy wyczerpujące ćwiczenia fizyczne. Bulimię dzielimy na dwa typy; pierwszy to typ „przeczyszczający”, gdzie chory po nadmiernym objadaniu się stosuje wymioty lub środki przeczyszczające, natomiast drugi to „nieprzeczyszczający” inaczej nazywany „bulimią sportową”, gdzie osoba chora zamiast przeczyszczania się stosuje ścisłą dietę, nawet głodówkę, a także wykonuje dużo ćwiczeń.
U osób chorych na bulimie możemy dostrzec odwodnienie, ospałość, zły nastrój, bóle głowy, uszkodzenie szkliwa zęba, podrażnienie przełyku, zgagę, refluks, stany depresyjne, uzależnienie od leków przeczyszczających.
W leczeniu bulimii może pomóc lekarz pierwszego kontaktu, terapia indywidualna lub grupowa.
JEDZENIE KOMPULSYWNE - charakteryzuje się obsesyjnym pochłanianiem kalorii w ilościach znacznie przekraczających potrzeby organizmu, bez potrzeby przeczyszczania się. Osoby spożywające tak duże ilości jedzenia są od niego uzależnione – ich zachowaniem kieruje apetyt, więc jedząc czują się dobrze. Nie są bynajmniej głodni. Najczęściej zachowują się tak osoby z różnymi rodzajami problemów, o których chcą w ten sposób zapomnieć. Te jednak szybko powracają i następuje wtedy kolejny atak żarłoczności. Osoba uzależniona od jedzenia będzie próbowała diet odchudzających, często jednak z niepowodzeniem, co będzie niosło za sobą pogardę dla własnej osoby; mamy więc do czynienia z błędnym kołem: dieta – objadanie się – odraza do samego siebie. Nietrudno się domyślić, że nałogowe jedzenie prowadzi do przyrostu masy ciała, a nawet otyłości.
Poza tymi trzema głównymi zaburzeniami odżywiania możemy wyróżnić również:
othorexia nervosa – zaburzenie polegające na przywiązywaniu nadmiernej chorobliwej uwagi do jakości spożywanych pokarmów. Tym różni się od anoreksji, że ilość przyjmowanego jedzenia nie jest w zasadzie zmniejszona, tylko pokarmy wybierane są według określonego, bardzo rygorystycznego klucza.
permareksja – uzależnienie od bycia na diecie. Polega ono na skrupulatnym ważeniu posiłków, dokładnym liczeniu kalorii i ciągłym planowaniu katorżniczych ograniczeń w codziennym jadłospisie.
zespół jedzenia nocnego – nieodparta chęć jedzenia w nocy. Chorzy regularnie się budzą i nie mogą zasnąć bez spożycia solidnej porcji jedzenia.
hiperfagia – polega na jedzeniu w samotności, nawet gdy nie odczuwa się głodu, aż do momentu przepełnienia. Chory nie praktykuje jednak zachowań polegających na „oczyszczeniu” organizmu.
Zaburzenia te nierzadko dotykają także osób z niepełnosprawnością. Częstą przyczyną jest np. niesamodzielność osoby chorej. Nie ma więc ona możliwości przygotowania sobie posiłku, a tym bardziej zjedzenia. Osoby, które opiekują się niepełnosprawnymi często zaniedbują swoje obowiązki i nie zapewniają chorym wystarczającej ilości posiłków. Zdarza się również, że są karmieni w niewłaściwy sposób, np. na leżąco co uniemożliwia im przełykanie; spora część posiłku zostaje więc zwrócona, a osoba karmiąca dochodzi do wniosku, że chory najwidoczniej nie jest głodny.
U opiekunów osób niepełnosprawnych można zauważyć także nadmierną troskę, która charakteryzuje się zbyt częstym karmieniem i dostarczaniem choremu zbyt dużych porcji posiłków, często także słodyczy lub innych wysokokalorycznych produktów. Może to prowadzić do otyłości osoby niepełnosprawnej. Brak wysiłku fizycznego jeszcze bardziej potęguje efekt spożywanych posiłków w nadmiernych ilościach.
Typowym zaburzeniem dla osób z niepełnosprawnością intelektualną jest zespół przeżuwania, czyli przewlekłe zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego, objawiające się występującym bez prowokowania wymiotów oraz powtarzalnym cofaniem się z żołądka do jamy ustnej porcji ostatnio spożytego pokarmu (tzw. regurgitacje), a następnie ponownym jej przeżuwaniem i połykaniem bądź wypluwaniem.
Typowe objawy dla tego zespołu to:
regurgitacje – bierne, powtarzalne cofanie się treści pokarmowej w ciągu kilku minut od początku posiłku
cofająca się z żołądka treść zawiera częściowo pokarmy, których smak chory rozpoznaje i sprawia on mu przyjemność
decyzja co do postępowania z cofniętym do jamy ustnej kęsem pokarmowym u osoby dorosłej jest świadoma, zależy ona od sytuacji, w jakiej znajduje się chory (decyzja: ponowne połknięcie czy wyplucie)
W terapii stosuje się skutecznie psychoterapię behawioralną. Umiarkowanie skuteczne jest stosowanie trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych. Przy znacznym ubytku masy ciała konieczne bywa żywienie dojelitowe.
BIBLIOGRAFIA:
1) www.nasze-choroby.pl;
2) B. Józefik, M. Wolska, Anoreksja u dzieci i młodzieży, Wyd. Hachette Polska sp. Z o.o., Warszawa 2009;3) http://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_prze%C5%BCuwania;
4) http://www.vademecum.skk.pl/docs/
Gabriela Wójcik
Pedagogika specjalna, II rok